Specyfika koncepcji studiów z zakresu gospodarki przestrzennej w Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie Monika Płaziak Tomasz Rachwał Zakład Przedsiębiorczości i Gospodarki Przestrzennej Instytut Geografii Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie Nowe koncepcje studiów II stopnia w zakresie geografii oraz gospodarki przestrzennej Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego Kraków, 22 kwietnia 2016 r.

Gospodarka Przestrzenna w Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie  studia inżynierskie I stopnia prowadzone na Wydziale Geograficzno-Biologicznym przez Instytut Geografii (merytoryczna odpowiedzialność ZPiGP) przy współpracy z Inst. Techniki (Wydział M-F-T i Wydziałem Sztuki); drugi rocznik absolwentów w 2016 r.  zgodnie z koncepcją studiów przyjętą w IG dalsze kształcenie na poziomie magisterskim i doktoranckim z geografii (  ?)  profil ogólnoakademicki; studia stacjonarne i niestacjonarne (  ?)  studia międzyobszarowe (3 podstawowe obszary „uzgodnione” podczas prac Unii Uczelni na rzecz rozwoju kierunku gospodarka przestrzenna)

Specjalności do wyboru (od II roku) na GP*  Gospodarka przestrzenna obszarów miejskich  Rozwój lokalny i regionalny  Gospodarka odnawialnymi źródłami energii  Geoinformacja**  Przedsiębiorczość w gospodarce przestrzennej***  Zarządzanie środowiskiem geograficznym  unikalne rozwiązanie: programy (z efektami kształcenia specjalnościowymi) i plany specjalności, obok programów/planów kierunkowych  możliwe bardziej konkretne sformułowanie efektów kształcenia *kolejność wg rankingu zainteresowania studentów **specjalność wprowadzona później – 2 lata po uruchomieniu kierunku ***zmiana nazwy z „przedsiębiorczości w aktywizacji gospodarczej układów przestrzennych”

Przedsiębiorczość jako kompetencja kluczowa w systemie edukacji (w formach szkolnych i kształcenia przez całe życie) porozumiewanie się w języku ojczystym porozumiewanie się w językach obcych kompetencje matema- tyczne i podstawowe kompetencje naukowo- techniczne kompetencje informatyczne umiejętność uczenia się kompetencje społeczne i obywatelskie inicjatywność i przedsiębiorczość świadomość i ekspresja kulturalna

Przedsiębiorczość jako cecha osobowości – definicja KE dla systemu edukacji  W świetle definicji przyjętej przez Komisję Europejską kompetencje określone jako „inicjatywność i przedsiębiorczość” oznaczają zdolność osoby do wcielania pomysłów w czyn.  Obejmują one kreatywność, innowacyjność i podejmowanie ryzyka, a także zdolność do planowania przedsięwzięć i prowadzenia ich dla osiągnięcia zamierzonych celów. Stanowią one wsparcie dla indywidualnych osób nie tylko w ich codziennym życiu prywatnym i społecznym, ale także w ich miejscu pracy pomagając im uzyskać świadomość kontekstu ich pracy i zdolność wykorzystywania szans; są podstawą bardziej konkretnych umiejętności i wiedzy potrzebnych tym, którzy podejmują przedsięwzięcia o charakterze społecznym lub handlowym (gospodarczym) lub w nich uczestniczą. Powinny one obejmować świadomość wartości etycznych i promować dobre zarządzanie (Kompetencje… 2007).

Przedsiębiorczość w rozwoju układów przestrzennych różnej skali  coraz większa rola przedsiębiorcy: podejmuje on określone decyzje dotyczące lokalizacji i kierunków rozwoju przedsiębiorstwa, które poprzez swoje relacje w układach przestrzennych wpływa na ich rozwój bądź recesję,  procesy przemian gospodarczych, społecznych, kulturowych, a także zmiany elementów środowiska przyrodniczego w różnego typu układach przestrzennych, wynikają z podejmowania określonych decyzji, u podstaw których leży przedsiębiorczość konkretnych osób czy zespołów, w tym przedsiębiorców i przedstawicieli władz samorządowych i centralnych,  tym samym przedsiębiorczość można traktować jako jeden z podstawowych czynników przemian przyczyniający się do podnoszenia pozycji konkurencyjnej tych układów. (por. Zioło, Rachwał 2012)

Przedsiębiorczość w Krajowych Ramach Kwalifikacji dla Szkolnictwa Wyższego  we wszystkich obszarach kształcenia z zakresu nauk przyrodniczych i społecznych (społeczne, przyrodnicze, techniczne, rolnicze, a nawet ścisłe oraz kompetencje inżynierskie dla różnych obszarów) zarówno na I jak i II stopniu oraz profilu A i P, wpisano efekty z zakresu przedsiębiorczości, głównie w zakresie: wiedzy, np.:  Zna ogólne zasady tworzenia i rozwoju form indywidualnej przedsiębiorczości, wykorzystującej wiedzę z zakresu dziedzin nauki i dyscyplin naukowych, właściwych dla studiowanego kierunku studiów (S, P, T, R, X – ścisłe, M – medyczne i in.,)  Ma podstawową wiedzę dotyczącą zarządzania, w tym zarządzania jakością, i prowadzenia działalności gospodarczej (Inz), kompetencji społecznych, np.:  Potrafi myśleć i działać w sposób przedsiębiorczy (S, P, T1, X, R, Inz1)  Potrafi myśleć i działać w sposób kreatywny i przedsiębiorczy (T2, Inz2) a także w pewnym stopniu… umiejętności:  Potrafi dokonać wstępnej analizy ekonomicznej podejmowanych działań inżynierskich (Inz, T).  Potrafi prawidłowo interpretować zjawiska społeczne (kulturowe, polityczne, prawne, ekonomiczne) - S

Badania własne – miejsce przedsiębiorczości w kształceniu na kierunku gospodarka przestrzenna w różnych ośrodkach naukowo-dydaktycznych  miejsce i rola problematyki przedsiębiorczości w strukturze oferowanych na rynku edukacyjnym programów kształcenia na kierunkach studiów I i II stopnia z gospodarki przestrzennej,  analizie poddano „nowe” (zgodne z KRK dla SW) programy i plany studiów, ze szczególnym uwzględnieniem przewidywanych w ramach ich realizacji efektów kształcenia w różnych ośrodkach akademickich Polski, należący do Unii Uczelni na rzecz rozwoju kierunku GP.

Wyniki badań własnych – udział godzin i punktów ECTS w ogólnej liczbie godzin/ECTS

Wyniki badań własnych – udział godzin kursów z przedsiębiorczości i związanych z przedsiębiorczością w ogóle wg uczelni, stopni i form

Wyniki badań własnych – udział punktów ECTS kursów z przedsiębiorczości i związanych z przedsiębiorczością w ogóle wg uczelni, stopni i form

Podsumowanie badań własnych  duże zróżnicowanie oferowanych kursów, w strukturze dominują obligatoryjne z zakresu przedsiębiorczości  udział kursów z zakresu przedsiębiorczości i kursów związanych z przedsiębiorczości wykazuje związek z profilem uniwersytetu (wydziału, na którym jest prowadzony)  więcej w UE i UP, kursy fakultatywne często nieobecne w P/UR,  generalnie uczelnie nie oferują specjalności z zakresu przedsiębiorczości – wyjątek UP Kraków  efekt rzadkiego pojawiania się specjalności na studiach I stopnia?

Podsumowanie badań własnych  2 modele (ścieżki) włączenia przedsiębiorczości w efekty kształcenia: bezpośrednie odwołanie do efektów z zakresu przedsiębiorczości w programach:  dominuje w uniwersytetach ekonomicznych (SGH, UE_Kr, UE_Kat, UE_Poz) i UP  często są to identyczne bądź podobne zapisy jak w efektach obszarowych,  dominują efekty w zakresie wiedzy i kompetencji społecznych, niewiele efektów z zakresu umiejętności  wynik zapisów efektów obszarowych? brak odwołania w programach studiów do efektów w zakresie przedsiębiorczości,  pomimo zapisów efektów obszarowych w Rozporządzeniu MNiSW  włączanie ich realizacji do innych kursów, niezwiązanych bezpośrednio z przedsiębiorczością?  konieczność przeprowadzenia dalszych, pogłębionych badań nad sylabusami  czy efekty dla poszczególnych kursów je zawierają?

Hierarchia zespołów ds. jakości kształcenia w UP  kierunkowy zespół ds. jakości kształcenia na GP (przewodniczący: dyrektor IG, koordynator ds. jakości kształcenia organizuje/kieruje merytoryczną częścią prac)  wydziałowy zespół ds. jakości kształcenia (z udziałem koordynatora kierunkowego + reprezentanta danego kierunku)  koordynator ds. jakości kształcenia  senacka komisja ds. jakości kształcenia / prorektor ds. jakości kształcenia  ścisła współpraca z Działem Nauczania – komórką ds. jakości kształcenia oraz senacką komisją ds. dydaktycznych

Zadania zespołu kierunkowego ds. jakości kształcenia  Do zadań zespołu należy m.in. organizowanie spotkań/konsultacji z nauczycielami akademickimi, studentami/absolwentami oraz interesariuszami zewnętrznymi i wewnętrznymi procesu kształcenia (pracodawcy, specjaliści) celem analizy programów i planów studiów wnioski przedstawiane w formie raportów rocznych z pracy zespołu oraz raportów na zakończenie cyklu studiów (3,5 roku) z wnioskami dla programów/planów studiów i specjalności; podstawowe założenie: poważniejsze zmiany wprowadzane po zakończeniu cyklu studiów

Badania opinii absolwentów w celu weryfikacji programu/planu studiów  dotychczasowy plan studiów bazował na zmodyfikowanej koncepcji nawiązującej do układu starych „standardów” kształcenia; stosunkowo elastyczny plan studiów, oprócz kursów do wyboru w planie głównym, student może wybrać 1 z 6 modułów specjalnościowych (300 godz. zajęć każdy)  Kwestionariusze ankiety dla absolwentów: ankieta „ogólnouczelniana” jakości kształcenia, ukierunkowana na ocenę ogólną programu i warunków studiowania oraz monitorowania losów absolwentów, ankieta kierunkowego zespołu ds. jakości kształcenia ukierunkowana na ocenę programu kształcenia  badania przeprowadzono dwukrotnie (na końcu studiów/tuż po zakończeniu), wg planów: ponawiane będą po 2 latach pracy zawodowej (pierwsze w przyszłym roku)

Badania opinii interesariuszy zewnętrznych  różne formy kontaktów z interesariuszami: konsultacje propozycji zmian w programie/planie studiów, wywiady pogłębione nt. oczekiwań pracodawców (odnośnie kluczowych kompetencji  wnioski dla programów/planów) ankieta interesariusza zewnętrznego (osobne dla: JST, pracowni projektowych, przedsiębiorców) „okrągły stół” z pracodawcami (pilotażowo dla innych kierunków – do wprowadzenia w GP?)  głównie potencjalni pracodawcy i specjaliści (z urzędów miast/gmin – wydziały/biura związane z GP, PP, rewitalizacją itp., urzędów powiatowych i marszałkowskich), w tym specjaliści od planowania, architekci-urbaniści (w dużych firmach specjaliści od rekrutacji  ?)  specjaliści prowadzący zajęcia (interesariusze wewn.) – większe doświadczenie praktyczne i rozumienie procesu kształcenia od zewnętrznych?

Wnioski z badań dla programów/planów studiów i specjalności  należy większy nacisk położyć na kursy kształcące umiejętności praktyczne, w związku z tym podjęto decyzję o zwiększeniu liczby godzin ćwiczeń, w tym ćwiczeń laboratoryjnych i terenowych w ramach niektórych kursów oraz wyodrębniono w planie głównym nowy przedmiot „Oprogramowanie CAD w gospodarce przestrzennej” (oprócz TI w GP, GIS), pomimo iż liczba godzin projektowych (laboratoryjnych) była stosunkowo wysoka  zmieniono program poszczególnych kursów, kładąc większy nacisk na kształtowanie umiejętności, aby podnieść wartość praktyczną programu studiów;  zmieniono program niektórych specjalności, aby cieszyły się większym zainteresowaniem studentów (przy ofercie 6 specjalności zgłaszany problem „małej liczby specjalności do wyboru” wynika zatem z faktu, że studenci ograniczali swój wybór do 1-3 specjalności na danym roku)  wprowadzenie górnego limitu liczby studentów? (oprócz dolnego)

Wnioski z badań dla programów/planów studiów i specjalności  wprowadzono w większym stopniu zaliczenia z oceną wliczaną do średniej ze studiów (obok przedmiotów kończących się egzaminem) w miejsce zaliczenia „bez oceny”,  zmiana nazwy specjalności „przedsiębiorczość w aktywizacji gospodarczej układów przestrzennych” (jako „zbyt naukowej” i przez to niezrozumiałej dla kandydatów) na „przedsiębiorczość w gospodarce przestrzennej” i lekka modyfikacja jej programu,  zmiana kolejności niektórych kursów np. „geografia osadnictwa”, „fizyka”, zagospodarowanie przestrzenne województwa małopolskiego, w wyniku analizy poszczególnych efektów kształcenia, niezbędnych do realizacji innych kursów,  postulaty zmian kolejności kluczowych kursów (np. „planowanie przestrzenne”)  do dalszych dyskusji

Szczegółowe wnioski dla poszczególnych kursów z opinii absolwentów  w praktyce niemożliwe do uzyskania w ankiecie absolwenta (brak pamięci co i jak było konkretnie realizowane na kursie), poza ogólną oceną w odniesieniu do wszystkich kursów, np. atmosfera szacunku i tolerancji dla cudzych przekonań, rozwinięcie umiejętności pracy zespołowej, rozwinięcie umiejętności prowadzenia profesjonalnej dyskusji, argumentowania i prezentacji swoich poglądów  niechęć do komentarzy przy ocenie poszczególnych kursów w trakcie studiów (skupienie się na ocenie punktowej),  wniosek: skupienie się na opinii absolwentów osiągających sukces w swojej pracy, jako specjalistów/interesariuszy oceniających dostarczone programy/planu kursów – pracodawcy podczas okrągłego stołu: „to wy jako nauczyciele akademiccy powinniście układać szczegóły programu poszczególnych kursów”).

Specyfika koncepcji studiów z zakresu gospodarki przestrzennej w Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie Monika Płaziak Tomasz Rachwał Zakład Przedsiębiorczości i Gospodarki Przestrzennej Instytut Geografii Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie Nowe koncepcje studiów II stopnia w zakresie geografii oraz gospodarki przestrzennej Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego Kraków, 22 kwietnia 2016 r. Dziękuję za uwagę!