Weryfikowanie hipotez, prawa nauki, teorie naukowe Metodologia badań w naukach behawioralnych VI

K. Szymanek Metodologia badań VI2 HIPOTEZA wyjaśnia ZNANE FAKTY przewiduje NOWE FAKTY Hipoteza funkcjonuje poprzez swoje konsekwencje. Dlatego tak ważne jest formułowanie hipotez w sposób umożliwiający jednoznaczne ustalenie, co z nich wynika, a co nie wynika. Wiedza o tym, co z hipotezy można wywnioskować, stanowi podstawę procesu jej weryfikacji - badania, czy zasługuje ona na akceptację. Hipoteza funkcjonuje poprzez swoje konsekwencje. Dlatego tak ważne jest formułowanie hipotez w sposób umożliwiający jednoznaczne ustalenie, co z nich wynika, a co nie wynika. Wiedza o tym, co z hipotezy można wywnioskować, stanowi podstawę procesu jej weryfikacji - badania, czy zasługuje ona na akceptację.

Weryfikacja hipotezy - bezpośrednio Niektóre hipotezy dotyczące niewielkiej liczby faktów, mówiące np., że w miejscu x ma miejsce y (będzie miało w czasie t miejsce y), można zweryfikować bezpośrednio, odwołując się do zdań spostrzeże- niowych, czyli takich, które oddają to, co bezpośrednio widzimy, słyszymy itd.. Możemy więc w takich przypadkach bezpośrednio sprawdzić, czy hipotetyczne fakty rzeczywiście mają miejsce.Przykłady: Hipotezę: „bezpiecznik spalony” weryfikujemy przez obejrzenie bezpiecznika. Hipotezę: „nie starczy nam pieniędzy na wino” weryfikujemy przez policzenie pieniędzy W oczywisty sposób weryfikujemy hipotezę „oba pokoje są puste” Niektóre hipotezy dotyczące niewielkiej liczby faktów, mówiące np., że w miejscu x ma miejsce y (będzie miało w czasie t miejsce y), można zweryfikować bezpośrednio, odwołując się do zdań spostrzeże- niowych, czyli takich, które oddają to, co bezpośrednio widzimy, słyszymy itd.. Możemy więc w takich przypadkach bezpośrednio sprawdzić, czy hipotetyczne fakty rzeczywiście mają miejsce.Przykłady: Hipotezę: „bezpiecznik spalony” weryfikujemy przez obejrzenie bezpiecznika. Hipotezę: „nie starczy nam pieniędzy na wino” weryfikujemy przez policzenie pieniędzy W oczywisty sposób weryfikujemy hipotezę „oba pokoje są puste” K. Szymanek Metodologia badań VI3

Weryfikacja hipotez Prawdziwości wielu hipotez naukowych nie możemy sprawdzić bezpośrednio dlatego, że mówią one o obiektach albo własnościach nie podlegających zmysłowej percepcji.Przykłady: Każde ciało materialne jest zbudowane z atomów Nadmierna motywacja jest źródłem stresu. Przyczyną kryzysu były nadmierne zobowiązania państwa Prawdziwości wielu hipotez naukowych nie możemy sprawdzić bezpośrednio dlatego, że mówią one o obiektach albo własnościach nie podlegających zmysłowej percepcji.Przykłady: Każde ciało materialne jest zbudowane z atomów Nadmierna motywacja jest źródłem stresu. Przyczyną kryzysu były nadmierne zobowiązania państwa K. Szymanek Metodologia badań VI4

Weryfikacja hipotezy Wielu hipotez nie da się sprawdzić bezpośrednio, bo dotyczą nieskończenie wielu zdarzeń. Nie jest możliwe wykazanie przez obserwację ani eksperyment, że każdy kamień swobodnie puszczony spada. Możemy sprawdzić zachowanie tylko skończonej liczby kamieni.Przykłady Nie da się zbudować perpetuum mobile Wszyscy mężczyźni to egoiści Kod genetyczny jest uniwersalny (u wszystkich organi- zmów dany kodon wyznacza zawsze ten sam aminokwas). Wielu hipotez nie da się sprawdzić bezpośrednio, bo dotyczą nieskończenie wielu zdarzeń. Nie jest możliwe wykazanie przez obserwację ani eksperyment, że każdy kamień swobodnie puszczony spada. Możemy sprawdzić zachowanie tylko skończonej liczby kamieni.Przykłady Nie da się zbudować perpetuum mobile Wszyscy mężczyźni to egoiści Kod genetyczny jest uniwersalny (u wszystkich organi- zmów dany kodon wyznacza zawsze ten sam aminokwas). K. Szymanek Metodologia badań VI5

Weryfikacja hipotezy W tej sytuacji badanie hipotez sprowadza się do wyciągania z nich wniosków na temat zdarzeń możliwych do bezpośredniego zaobserwowania, a następnie sprawdzanie, czy te wnioski są prawdziwe. W tej sytuacji badanie hipotez sprowadza się do wyciągania z nich wniosków na temat zdarzeń możliwych do bezpośredniego zaobserwowania, a następnie sprawdzanie, czy te wnioski są prawdziwe. K. Szymanek Metodologia badań VI6

Weryfikacja hipotezy Przykłady Hipoteza: Metale podgrzane rozszerzają się. Wniosek: Ten gwóźdź po włożeniu go w płomień tego palnika wydłuży się Hipoteza: Ciała spadają ze stałym przyspieszeniem. Wniosek: W pierwszej sekundzie spadania to ciało przebędzie 3 razy krótszą drogę, niż w drugiej sekundzie. Przykłady Hipoteza: Metale podgrzane rozszerzają się. Wniosek: Ten gwóźdź po włożeniu go w płomień tego palnika wydłuży się Hipoteza: Ciała spadają ze stałym przyspieszeniem. Wniosek: W pierwszej sekundzie spadania to ciało przebędzie 3 razy krótszą drogę, niż w drugiej sekundzie. K. Szymanek Metodologia badań VI7

8 HIPOTEZA WNIOSEK 2 WNIOSEK 1 WNIOSEK 3

K. Szymanek Metodologia badań VI9 HIPOTEZA WNIOSEK 2 WNIOSEK 1 WNIOSEK 3

K. Szymanek Metodologia badań VI10 HIPOTEZA WNIOSEK 2 WNIOSEK 1 WNIOSEK 3

K. Szymanek Metodologia badań VI11 HIPOTEZA WNIOSEK 2 WNIOSEK 1 WNIOSEK 3 

K. Szymanek Metodologia badań VI12 HIPOTEZA WNIOSEK 2 WNIOSEK 1 WNIOSEK 3  Badamy, czy konsekwencje hipotezy są prawdziwe. Kiedy natrafimy na jakąś nieprawdziwą konsekwencję, to hipotezę odrzucamy jako nieprawdziwą - mówimy, że została ona sfalsyfikowana, opierając się na prawie logiki zwanym modus tollendo tollens.

K. Szymanek Metodologia badań VI13 HIPOTEZA WNIOSEK Każda hipoteza jest sformułowana w jakimś języku, odwołuje się do wcześniej określonych pojęć, konwencji terminologicznych oraz do określonej wiedzy dotyczącej przedmiotu badań. Dopiero połączenie tych wszystkich elementów pozwala określić sens hipotezy wraz z tym, jakie wnioski da się z niej wyprowadzić. Toteż hipotezę zawsze rozpatrujemy w kontekście określonej nadrzędnej teorii oraz odpowiedniej wiedzy potocznej tworzących bazę inferencyjną umożliwiającą wyciąganie wniosków. Każda hipoteza jest sformułowana w jakimś języku, odwołuje się do wcześniej określonych pojęć, konwencji terminologicznych oraz do określonej wiedzy dotyczącej przedmiotu badań. Dopiero połączenie tych wszystkich elementów pozwala określić sens hipotezy wraz z tym, jakie wnioski da się z niej wyprowadzić. Toteż hipotezę zawsze rozpatrujemy w kontekście określonej nadrzędnej teorii oraz odpowiedniej wiedzy potocznej tworzących bazę inferencyjną umożliwiającą wyciąganie wniosków.

K. Szymanek Metodologia badań VI14 WNIOSEK Każda hipoteza jest sformułowana w jakimś języku, odwołuje się do wcześniej określonych pojęć, konwencji terminologicznych oraz do określonej wiedzy dotyczącej przedmiotu badań. Dopiero połączenie tych wszystkich elementów pozwala określić sens hipotezy wraz z tym, jakie wnioski da się z niej wyprowadzić. Toteż hipotezę zawsze rozpatrujemy w kontekście określonej nadrzędnej teorii oraz odpowiedniej wiedzy potocznej tworzących bazę inferencyjną umożliwiającą wyciąganie wniosków. Każda hipoteza jest sformułowana w jakimś języku, odwołuje się do wcześniej określonych pojęć, konwencji terminologicznych oraz do określonej wiedzy dotyczącej przedmiotu badań. Dopiero połączenie tych wszystkich elementów pozwala określić sens hipotezy wraz z tym, jakie wnioski da się z niej wyprowadzić. Toteż hipotezę zawsze rozpatrujemy w kontekście określonej nadrzędnej teorii oraz odpowiedniej wiedzy potocznej tworzących bazę inferencyjną umożliwiającą wyciąganie wniosków. BAZA INFERENCYJNA HIPOTEZA

K. Szymanek Metodologia badań VI15 WNIOSEK Przykład I: Przykład I: Żeby badać hipotezę, że większość polityków to ekstrawertycy, trzeba skorzystać z teorii osobowości określającej sens słowa „ekstrawertyk”, sposób pomiaru ekstrawertyzmu itp. Trzeba też ustalić, kogo poczytywać za polityka. Dopiero wtedy możemy prowadzić weryfikację hipotezy. BAZA INFERENCYJNA HIPOTEZA Przykład II Przykład II: Żeby badać hipotezę, że wodór łączy się z tlenem wytwarzając wodę, trzeba odwołać się do teorii chemicznej wyjaśniającej sens słów „wodór”, „tlen”, „łączyć się”. Ta sama teoria precyzuje sens operacyjny hipotezy, np. dostarcza testów pozwalających zidentyfikować wodór i tlen. Przykład III Przykład III: Podstawowe dla fizyki prawo zachowania energii można sformułować bardzo zwięźle: ΔE = 0, jednak żeby zrozumieć, jakie są z tego wnioski, trzeba zdobyć sporą wiedzę w zakresie fizyki. Przykład II Przykład II: Żeby badać hipotezę, że wodór łączy się z tlenem wytwarzając wodę, trzeba odwołać się do teorii chemicznej wyjaśniającej sens słów „wodór”, „tlen”, „łączyć się”. Ta sama teoria precyzuje sens operacyjny hipotezy, np. dostarcza testów pozwalających zidentyfikować wodór i tlen. Przykład III Przykład III: Podstawowe dla fizyki prawo zachowania energii można sformułować bardzo zwięźle: ΔE = 0, jednak żeby zrozumieć, jakie są z tego wnioski, trzeba zdobyć sporą wiedzę w zakresie fizyki.

K. Szymanek Metodologia badań VI16 WNIOSEK Brak dobrze określonej bazy inferencyjnej utrudnia weryfikację hipotezy, nieraz czyni ją zupełnie nierozstrzygalną. Nie wiadomo bowiem, co z niej wynika a więc i czy w danych warunkach miała miejsce falsyfikacja, czy też nie. BAZA INFERENCYJNA HIPOTEZA Przykład I Przykład I: Jak zbadać trafność przewidywania horoskopu: „W przyszłym tygodniu prawdopodobny konflikt z rybą” Przykład II Przykład II: Jak zweryfikować hipotezę „Każdy człowiek ma naturalną skłonność do dobra” Przykład I Przykład I: Jak zbadać trafność przewidywania horoskopu: „W przyszłym tygodniu prawdopodobny konflikt z rybą” Przykład II Przykład II: Jak zweryfikować hipotezę „Każdy człowiek ma naturalną skłonność do dobra”

Teoria naukowa Hipotezy naukowe pojawiają się zwykle w ramach teorii naukowej dostarczającej im m.in. bazy inferencyjnej. Teoria naukowa wysuwa twierdzenia dotyczące określonego fragmentu rzeczywistości. W jej ramach zwykle wypracowany jest zespół podstawowych pojęć oraz odpowiadająca im jednolita terminologia, w której formułowane są twierdzenia i hipotezy. Zadaniem teorii jest dostarczanie wyjaśnień i przewidywań dotyczących jej przedmiotu. Teoria dostarcza bazy inferencyjnej dla hipotez. K. Szymanek Metodologia badań VI17

Teoria naukowa K. Szymanek Metodologia badań VI18 Dąży się do tego, by twierdzenia teorii były sformułowane ściśle, jednoznacznie oraz by tworzyły system niesprzeczny oraz logicznie uporządkowany. Niesprzeczność oznacza, że twierdzenia nie przeczą sobie wzajemnie. Logiczne uporządkowane to przede wszystkim hierarchiczność: wyróżnione są twierdzenia naczelne, wobec których inne są podrzędne - da się je z tych pierwszych wywnioskować. Oczywiście teorie różnią się pod względem swojej ogólności, złożoności, zwartości, precyzji twierdzeń, stopnia matematyzacji, jakości pojęć i ścisłości stosowanej nomenklatury.

Teoria a hipoteza Kiedy mówimy, że jakaś teoria (np. teoria ewolucji albo teoria kwantów) jest „udowodniona” mamy na myśli tylko to, że teoria ta daje trafne przewidywania, jest wszechstronnie przetestowana, że obecnie nie ma konkurencyjnej teorii. Nie da się jednak wykazać, udowodnić, że teoria jest prawdziwa. Wszystkie wchodzące w skład teorii twierdzenia są w ścisłym tego słowa znaczeniu hipotezami. Dobra teoria to teoria dająca dobre, dokładne przewidywania, lepsza od innych teorii (prostsza, dokładniejsza, ogólniejsza) - a nie taka, którą „udowodniono”. Należy pamiętać, że również fałszywe systemy twierdzeń mogą dawać dobre przewidywania. Na przykład teoria geocentryczna Ptolemeusza pod względem jakości przewidywań nie różniła się od teorii przedstawionej przez Kopernika. Jeśli mówimy o jakimś twierdzeniu jako o hipotezie, zaznaczamy przez to, że zostało ono poddane procedurom weryfikacyjnym tylko w ograniczonym zakresie albo w ogóle nie było badane. K. Szymanek Metodologia badań VI19

Prawo nauki (a) wskazuje na konieczność wystąpienia pewnego zdarzenia w określonych warunkach (są prawa nauki uniwersalne i prawa nauki statystyczne) (b) jego „działanie” nie jest ograniczone w czasie i przestrzeni (c) dotyczy potencjalnie nieskończonej liczby przypadków tzw. „I Prawo Keplera”: orbity wszystkich planet (Merkurego, Wenus, Ziemi, Marsa, Jowisza, Saturna) są eliptyczne ze Słońcem w ognisku elipsy. To nie jest prawo nauki w ścisłym tego znaczeniu - jest to jedynie stwierdzenie pewnego stanu rzeczy. Prawem jest natomiast twierdzenie Newtona, że każde ciało materialne w pobliżu Słońca musi poruszać się po elipsie, hiperboli, paraboli lub linii prostej. W naukach społecznych dużo rzadziej mamy do czynienia z prawami nauki niż w naukach przyrodniczych. Nieporównanie częściej musimy zadowalać się generalizacjami, mającymi w dodatku tylko charakter statystyczny. K. Szymanek Metodologia badań VI20

Prawo nauki Nie wszystkie prawidłowości i regularności wykrywane w ramach badań naukowych zasługują na miano „prawa nauki”. Nie jest na przykład prawem nauki, że Wszystkie bitwy polskiej husarii w latach zostały wygrane. Każdy student UŚ mierzy mniej niż 230cm wzrostu W Katowicach występuje średnio 31 burz w ciągu roku Szlachta w Polsce feudalnej posiadała przywilej posiadania ziemi Czym innym są bowiem generalizacje a czym innym prawa naukowe takie, jak np. prawo Ohma, prawa dziedziczenia Mendla, prawo Webera-Fechnera, prawa popytu i podaży. K. Szymanek Metodologia badań VI21

Tzw. „prawa nauk społecznych” (a) Ludzie często naśladują zachowania innych członków swojej grupy (b) Introwertycy łatwiej ulegają warunkowaniu, niż ekstrawertycy. (c) Wysoka wykrywalność przestępstw ogranicza ich liczbę (d) Uprzywilejowane grupy społeczne wytwarzają ideologię usprawiedliwiającą istniejący, korzystny dla nich stan rzeczy K. Szymanek Metodologia badań VI22

Procedura weryfikacji - dokładniej Hipoteza „Wszystkie kruki są czarne” pozwala twierdzić, że ilekroć jakiś obiekt zaliczymy do kategorii „kruk” tylekroć spostrzeżemy, że obiekt ten jest czarny. „X jest krukiem” to tzw. warunek początkowy „X jest czarne” to tzw. przewidywanie Weryfikacja polega na zbadaniu, czy przy danych warunkach początkowych hipoteza prawidłowo przewiduje wystąpienie jakiegoś aspektu sytuacji. Hipoteza „Wszystkie kruki są czarne” pozwala twierdzić, że ilekroć jakiś obiekt zaliczymy do kategorii „kruk” tylekroć spostrzeżemy, że obiekt ten jest czarny. „X jest krukiem” to tzw. warunek początkowy „X jest czarne” to tzw. przewidywanie Weryfikacja polega na zbadaniu, czy przy danych warunkach początkowych hipoteza prawidłowo przewiduje wystąpienie jakiegoś aspektu sytuacji. K. Szymanek Metodologia badań VI23

Procedura weryfikacji - dokładniej Hipoteza: „Każde ciało materialne jest źródłem pola grawitacyjnego” Bierzemy ciało materialne x i sprawdzamy, czy jest ono źródłem pola grawitacyjnego. BŁĄD ! Zdanie „To ciało jest źródłem pola grawitacyjnego” nie jest obserwacyjne. Żeby zweryfikować tę hipotezę, trzeba odwołać się do teorii precyzującej pojęcie pola grawitacyjnego. Warunki początkowe: Ciało C 1 o masie x i ciało C 2 o masie y ustawione w odległości d. Pomiędzy C 1 a C 2 znajduje się przyrząd mierzące siłę przyciągania pomiędzy nimi. Przewidywanie: Wskazówka przyrządu wskaże liczbę q. Hipoteza: „Każde ciało materialne jest źródłem pola grawitacyjnego” Bierzemy ciało materialne x i sprawdzamy, czy jest ono źródłem pola grawitacyjnego. BŁĄD ! Zdanie „To ciało jest źródłem pola grawitacyjnego” nie jest obserwacyjne. Żeby zweryfikować tę hipotezę, trzeba odwołać się do teorii precyzującej pojęcie pola grawitacyjnego. Warunki początkowe: Ciało C 1 o masie x i ciało C 2 o masie y ustawione w odległości d. Pomiędzy C 1 a C 2 znajduje się przyrząd mierzące siłę przyciągania pomiędzy nimi. Przewidywanie: Wskazówka przyrządu wskaże liczbę q. K. Szymanek Metodologia badań VI24

Procedura weryfikacji - dokładniej Procedura weryfikacji hipotezy bywa bardzo skomplikowana zarówno pod względem teoretycznym, jak technicznym. Bardzo często nie potrafimy wytworzyć warunków początkowych, w których można by było kontrolować trafność przewidywań hipotezy, np. w przypadku hipotezy „Dawka x g substancji S jest dla człowieka śmiertelna”. Hipotezy, zwłaszcza w naukach społecznych, bardzo często weryfikujemy przez wyszukiwanie przeszłych sytuacji, w których wystąpiły warunki początkowe (np. sytuacji, gdy ktoś spożył jakąś dawkę substancji S). Wystąpienie przewidywanej przez hipotezę cechy traktujemy jako potwierdzenie hipotezy. Mówimy, że wyjaśniła ona dane zjawisko. Niestety, taka procedura ma wady: Procedura weryfikacji hipotezy bywa bardzo skomplikowana zarówno pod względem teoretycznym, jak technicznym. Bardzo często nie potrafimy wytworzyć warunków początkowych, w których można by było kontrolować trafność przewidywań hipotezy, np. w przypadku hipotezy „Dawka x g substancji S jest dla człowieka śmiertelna”. Hipotezy, zwłaszcza w naukach społecznych, bardzo często weryfikujemy przez wyszukiwanie przeszłych sytuacji, w których wystąpiły warunki początkowe (np. sytuacji, gdy ktoś spożył jakąś dawkę substancji S). Wystąpienie przewidywanej przez hipotezę cechy traktujemy jako potwierdzenie hipotezy. Mówimy, że wyjaśniła ona dane zjawisko. Niestety, taka procedura ma wady: K. Szymanek Metodologia badań VI25

Procedura weryfikacji - dokładniej Niestety, taka procedura ma wady: (a) często trudno znaleźć sytuację, w której wystąpiły warunki początkowe ściśle odpowiadające potrzebom weryfikacji (np. ludzi, którzy połknęli dokładnie x g substancji S) (b) sytuacje, w których wystąpiły warunki początkowe mogą być zaburzone wpływem dodatkowych zmiennych (np. ludzie, którzy połknęli substancję S są wszyscy bez wyjątku starcami, albo chorymi na jakąś chorobę) (c) badacz z góry wie, czy wystąpiło przewidywane przez hipotezę zjawisko, i może ulec pokusie takiego manipulowania hipotezą, by wyszło, że przewiduje ona właśnie to, co faktycznie miało miejsce (d) z tego samego powodu badacz naciągać może fakty przez dobieranie sytuacji tak, by potwierdzały jego hipotezę (np. wie, że osoba Z połknęła x g substancji S i nie umarła, ale nie bierze pod uwagę tego przypadku dorabiając jakieś tego uzasadnienie) Niestety, taka procedura ma wady: (a) często trudno znaleźć sytuację, w której wystąpiły warunki początkowe ściśle odpowiadające potrzebom weryfikacji (np. ludzi, którzy połknęli dokładnie x g substancji S) (b) sytuacje, w których wystąpiły warunki początkowe mogą być zaburzone wpływem dodatkowych zmiennych (np. ludzie, którzy połknęli substancję S są wszyscy bez wyjątku starcami, albo chorymi na jakąś chorobę) (c) badacz z góry wie, czy wystąpiło przewidywane przez hipotezę zjawisko, i może ulec pokusie takiego manipulowania hipotezą, by wyszło, że przewiduje ona właśnie to, co faktycznie miało miejsce (d) z tego samego powodu badacz naciągać może fakty przez dobieranie sytuacji tak, by potwierdzały jego hipotezę (np. wie, że osoba Z połknęła x g substancji S i nie umarła, ale nie bierze pod uwagę tego przypadku dorabiając jakieś tego uzasadnienie) K. Szymanek Metodologia badań VI26

Hipotezy niefalsyfikowalne Niektóre hipotezy, nawet jeśli sądzimy, że są prawdziwe, są mimo to falsyfikowalne, to znaczy potrafimy sobie wyobrazić sytuację, w której jakieś zdanie obserwacyjne zaprzeczyłoby danej hipotezie. „Każdy kruk jest czarny” byłoby sfalsyfikowane przez obserwację kruka np. zielonego. Niektóre hipotezy nie są falsyfikowalne, to znaczy nie sposób wskazać takiej sytuacji, w której obserwacja wykazałaby fałszywość hipotezy. Hipoteza niefalsyfikowalna nie mówi nic na temat rzeczywistości Niektóre hipotezy, nawet jeśli sądzimy, że są prawdziwe, są mimo to falsyfikowalne, to znaczy potrafimy sobie wyobrazić sytuację, w której jakieś zdanie obserwacyjne zaprzeczyłoby danej hipotezie. „Każdy kruk jest czarny” byłoby sfalsyfikowane przez obserwację kruka np. zielonego. Niektóre hipotezy nie są falsyfikowalne, to znaczy nie sposób wskazać takiej sytuacji, w której obserwacja wykazałaby fałszywość hipotezy. Hipoteza niefalsyfikowalna nie mówi nic na temat rzeczywistości K. Szymanek Metodologia badań VI27

Hipotezy niefalsyfikowalne Każdy kawaler jest mężczyzną = 4 Pole trójkąta o boku 10 i wysokości 5 wynosi 25 Jutro będzie padać lub nie będzie padać Żadne twierdzenie matematyki i logiki nie jest falsyfikowalne Każdy kawaler jest mężczyzną = 4 Pole trójkąta o boku 10 i wysokości 5 wynosi 25 Jutro będzie padać lub nie będzie padać Żadne twierdzenie matematyki i logiki nie jest falsyfikowalne K. Szymanek Metodologia badań VI28

Hipotezy niefalsyfikowalne A: Każdy chrześcijanin jest dobrym człowiekiem. B: Jak to? Przecież X jest chrześcijaninem, a nie jest dobrym człowiekiem. A: Widocznie X nie jest prawdziwym chrześcijaninem. Istnienie krasnoludków, teorie spiskowe, twierdzenia religii, wypowiedzi na temat „prawdziwej natury rzeczy” nie są falsyfikowalne. Dotyczy to też większości twierdzeń filozoficznych (co nie oznacza jednak, że są one pozbawione wartości). A: Każdy chrześcijanin jest dobrym człowiekiem. B: Jak to? Przecież X jest chrześcijaninem, a nie jest dobrym człowiekiem. A: Widocznie X nie jest prawdziwym chrześcijaninem. Istnienie krasnoludków, teorie spiskowe, twierdzenia religii, wypowiedzi na temat „prawdziwej natury rzeczy” nie są falsyfikowalne. Dotyczy to też większości twierdzeń filozoficznych (co nie oznacza jednak, że są one pozbawione wartości). K. Szymanek Metodologia badań VI29

Obrona teorii przed obaleniem - hipotezy ad hoc Typowa hipoteza ad hoc: (1) wyjaśnia tylko pojedyncze zjawisko (2) nie przewiduje niczego nowego (3) jest niefalsyfikowalna (4) jest używana do obrony teorii (hipotezy) przed falsyfikacją Typowa hipoteza ad hoc: (1) wyjaśnia tylko pojedyncze zjawisko (2) nie przewiduje niczego nowego (3) jest niefalsyfikowalna (4) jest używana do obrony teorii (hipotezy) przed falsyfikacją K. Szymanek Metodologia badań VI30

Przykład Student: Panie doktorze, podłączyłem opornik 20Ω w obwód, w którym płynął prąd o napięciu 20V. Ale amperomierz pokazał 0,2 A zamiast 1 A Doktor (wersja I): Obalił pan prawo Ohma! Doktor (wersja II): Nie umie pan przeprowadzić eksperymentu - dwója! K. Szymanek Metodologia badań VI31

Przykład A: Czy zawsze modlitwa arcykapłana o deszcz jest skuteczna? B: Tak. Zawsze. (…po jakimś czasie…) A: Arcykapłan modlił się o deszcz, a nie spadła ani jedna kropla… B: (ad hoc) Widocznie okropne grzechy naszego ludu rozgniewały bogów. A: Czy zawsze modlitwa arcykapłana o deszcz jest skuteczna? B: Tak. Zawsze. (…po jakimś czasie…) A: Arcykapłan modlił się o deszcz, a nie spadła ani jedna kropla… B: (ad hoc) Widocznie okropne grzechy naszego ludu rozgniewały bogów. K. Szymanek Metodologia badań VI32

KONIEC K. Szymanek Metodologia badań VI33