2.52. Człowiek zmienia ekosystemy Opracowała Bożena Smolik Konsultant Arleta Poręba-Konopczyńska

Stosunek człowieka do przyrody na różnych etapach jego rozwoju ulegał zmianie. Od początku swojego istnienia człowiek wykorzystywał przyrodę, ale żył w zgodzie z naturą. Rozwój cywilizacji i wzrost liczebności populacji ludzkiej spowodowały coraz większy wpływ człowieka na przyrodę. Na przestrzeni dziejów miało to dla ekosystemów istotne znaczenie.

Zbieractwo i myślistwo W najwcześniejszym okresie gospodarka człowieka opierała się na zbieractwie i myślistwie, które dalej równoważyły siły przyrody. Wzrastająca stopniowo znajomość sił rządzących przyrodą, wynalezienie narzędzi, nauczenie się korzystania z ognia pozwoliły pierwotnemu człowiekowi wykorzystywać bogactwa przyrody.

Pasterstwo

Rozwój rolnictwa Rozwój pasterstwa i rolnictwa spowodowała zmianę koczowniczego trybu życia na osiadły. Wraz ze wzrostem liczebności populacji ludzkiej nastąpił wzrost zapotrzebowania na przestrzeń. W celu uzyskania miejsc na nowe domostwa, pastwiska i pola uprawne ludzie zaczęli karczować lasy. Wzrosło również zapotrzebowanie na produkty spożywcze dla ludzi jak i hodowanych przez nie zwierząt. Działalność pasterska i rolnicza przyczyniła się do wyginięcia wielu gatunków roślin i zwierząt. Pola uprawne obsiane przez człowieka stały się siedliskiem dla nowych gatunków roślin i zwierząt, w tym także szkodników i pasożytów.

Człowiek rozpoczął opanowywanie i podporządkowywanie sobie środowiska

Karczowanie lasów W wyniku karczowania lasów w celu uzyskania gruntów ornych odsłonięta zostaje gleba, która teraz podlega silnym wpływom erozyjnym - zmywanie lub zwiewanie warstwy próchnicy. Wyniszczenie lasów powoduje obniżenie się poziomu wód podziemnych, które stają się trudniej dostępne dla roślin. Szybki spływ wody po odsłoniętej glebie- szczególnie w górach powoduje deficyt wody i w efekcie spadek plonów na nizinach. W innych miejscach prowadzi do szybkiego gromadzenia się nadmiaru wody, a przez to podtopień i powodzi.

Myślistwo i rybołówstwo Działalność człowieka doprowadziła do zniszczenia naturalnych siedlisk zwierząt i ograniczenia powierzchni ich łowisk, co w konsekwencji również przyczyniło się do drastycznego zmniejszenia ich liczebności lub wymarcia. Rybacy są morskimi myśliwymi. Odławianie nadmiernej ilości ryb i innych organizmów morskich spowodowało zniszczenie wielu bogatych niegdyś łowisk. Obecnie liczba pozyskiwanych z morza ryb jest ograniczona przez tzw. limity połowowe.

Udomowienie zwierząt Uważa się, że pierwszym udomowionym zwierzęciem dwanaście tysięcy lat temu był pies. Później udomowiono owce, kozy, bydło domowe, konie i inne zwierzęta. Każde zwierzę domowe ma swoich dzikich przodków. Od przeszło pięciu tysięcy lat udomowione zwierzęta transportują ludzi i towary. Są nimi: konie, osły, wielbłądy, słonie, lamy, renifery. Zwierzęta dostarczają ludziom futer, skór, wełny, mięsa, mleka, jaj. Chów zwierząt dostarcza dużych ilości pokarmu i jest dzisiaj na świecie prowadzony na skalę przemysłową. Hodowla zwierząt zajmuje się doskonaleniem dziedzicznych cech udomowionych zwierząt. Ma także na celu wytwarzanie nowych ras o pożądanych walorach użytkowych.

Związki toksyczne Jednym z najpoważniejszych zagrożeń dla zespołów roślinnych i zwierzęcych, a także dla samego człowieka jest chemizacja środowiska. Chemizacja polega na wprowadzeniu do ekosystemów substancji, będących głównymi lub ubocznymi produktami gospodarki ludzkiej. Produkty chemiczne dostają się do atmosfery, wody i gleby. Substancje toksyczne wprowadzane do ekosystemów włączane są do naturalnych obiegów materii i bardzo długo krążą w ekosystemach. Substancje toksyczne kumulują się w organizmach tak, że każde następne ogniwo łańcucha pokarmowego wykazuje coraz wyższe stężenie toksycznej substancji. Ponieważ człowiek często stoi na szczycie piramid ekologicznych w łańcuchach pokarmowych, jest szczególnie narażony na działanie wytworzonych przez siebie trucizn. Więcej na temat skutków działalności człowieka mowa będzie w następnych prezentacjach.

Rozwój miast Wraz z działalnością człowieka pojawiło się coraz więcej negatywnych skutków nadmiernej eksploatacji przyrody. Rozwój przemysłu prowadzi do rozwoju miast i napływu ludzi ze wsi do miasta. Szybko przybywa nowych miast, powiększa się liczba ich mieszkańców. Często miasta łączą się ze sobą, tworząc ogromne aglomeracje miejskie. Z czasem następuje pogorszenie warunków życia w mieście. Pojawiają się trudności z zaopatrzeniem w wodę, żywność, brakuje mieszkań i pracy, występują problemy komunikacyjne. Przede wszystkim w miastach następuje koncentracja źródeł zanieczyszczeń środowiska. Miasta to również miejsca ogromnego natężenia transportu drogowego i hałasu.

Aglomeracje miejskie

Wysypisko śmieci

Budując miasta, fabryki, lotniska, autostrady i inne budowle ludzie bezpośrednio niszczą naturalne ekosystemy. Ekosystemy naturalne są wypierane przez człowieka i na ich miejsce wchodzą ekosystemy sztuczne. Naturalne tereny, mogące służyć do rekreacji są intensywnie użytkowane, a tym samym ulegają zniszczeniu. Rolnictwo, przemysł urbanizacja są źródłem zanieczyszczeń środowiska na skalę światową.

Skutki zmian ekosystemów Od czasu rewolucji przemysłowej człowiek doprowadził do tak wielkich zmian w środowisku przyrodniczym, że dalszy rozwój cywilizacji zaczyna być niebezpieczny dla niego samego. W wyniku działalności człowieka: wycięto 2/3 lasów na ziemi, wyginęło około 1000 gatunków zwierząt, zagrożonych wyginięciem jest kolejne 1000 gatunków, zniszczono 500 milionów hektarów pól uprawnych, zatruto ponad 15% wód powierzchniowych, nagromadzono w środowiskach wiele substancji szkodliwych dla organizmów, zanieczyszczono atmosferę, glebę, padają kwaśne deszcze, nastąpiły zmiany klimatyczne, nastąpił wzrost zachorowań na choroby cywilizacyjne.

Takie czasy…

Zadania Podaj cechę, łączącą wszystkie zwierzęta przedstawione na slajdzie nr Wymień dwa skutki dla przyrody spowodowane rozwojem miast Wyjaśnij na czym polega niebezpieczeństwo dla ekosystemów spowodowane wprowadzaniem do nich obcych substancji chemicznych Czy według Ciebie człowiek ma prawo do nieograniczonego korzystania z zasobów przyrody? Odpowiedź uzasadnij Które z udomowionych przez człowieka zwierząt jest Tobie najbliższe? Wymień dwie cechy tego zwierzęcia, które według Ciebie mogły zadecydować o jego udomowieniu.

Źródła Z.Sendecka i wsp., Vademecum.Biologia, Operon 2009 Z.Sendecka i wsp., Vademecum.Biologia, Operon 2009 M. Kłyś,K.Żbikowska-Zdun, Biologia, Nowa Era,1994 M. Kłyś,K.Żbikowska-Zdun, Biologia, Nowa Era,1994 B.Gulewicz, Biologia,ABC,1998 B.Gulewicz, Biologia,ABC,1998 B.Klimuszko, Biologia,Żak, 2004 B.Klimuszko, Biologia,Żak, 2004 J.Loritz-Dobrowolska i wsp., Biologia,Operon,2007 J.Loritz-Dobrowolska i wsp., Biologia,Operon,2007