6. Z ARZĄDZANIE RYZYKIEM RYNKOWYM 1

6.1. T YPY RYZYKA RYNKOWEGO OGÓLNEGO – W PORTFELU HANDLOWYM 1. Ryzyko walutowe 2. Ryzyko stopy procentowej 3. Ryzyko cen instrumentów kapitałowych 4. Ryzyko cen towarów 5. Ryzyko zmienności 2

6.1. R YZYKO RYNKOWE SPECYFICZNE Stopy procentowej Cen instrumentów kapitałowych 3

6.2. P ODEJŚCIA DO POMIARU RYZYKA 4 Pomiar z uwzględnieniem wartości bilansowej (lub nominalnej) utrzymywanych przez bank instrumentów Pomiar z zastosowaniem metod statystycznych – tj. VaR TRADYCYJNENOWOCZESNE

6.3. Z ARZĄDZANIE RYZYKIEM WALUTOWYM Tradycyjne metody pomiaru 5

6.3.1.I DENTYFIKACJA RYZYKA WALUTOWEGO Typy ryzyka walutowego: makroekonomiczne, transakcyjne i bilansowe (alokacyjne) Źródło ryzyka walutowego: zmiany kursu walutowego wpływające na:  uwarunkowania makroekonomiczne (poprzez wpływ na sytuację eksporterów i importerów, oraz na przepływy kapitałowe wpływając na sytuację banków),  efektywność transakcji zawieranych na rynku walutowym zawieranych przez banki na własny rachunek, jak i w imieniu i na rachunek klienta,  bilans (i pozabilans) banku (na skutek specyfiki struktury należności i zobowiązań banku i ich reakcji na zmiany kursów walutowych). 6

P OMIAR RYZYKA WALUTOWEGO Metoda podstawowa – metoda pozycji walutowych: określenie różnicy między aktywami i pasywami walutowymi wyrażonej w walucie krajowej (pozycja indywidualna, pozycja globalna, pozycja całkowita, pozycja absolutna). 7

P OMIAR RYZYKA WALUTOWEGO – METODA POZYCJI WALUTOWYCH Pozycja indywidualna netto (+/-) Pozycja globalna (+/-) – wpływa na poziom wyniku z pozycji wymiany zawartego w rachunku zysków i strat Pozycja całkowita – determinuje poziom wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka walutowego Pozycja absolutna 8

W PŁYW POZYCJI WALUTOWYCH BANKU NA WYNIK BANKU Z POZYCJI WYMIANY PRZY ZMIANACH KURSU WALUT OBCYCH Kierunek zmian kursu walutowego Pozycja walutowa DługaKrótka Deprecjacja PLNZysk z pozycji wymianyStrata z pozycji wymiany Aprecjacja PLNStrata z pozycji wymiany Zysk z pozycji wymiany 9

Z ADANIE NA OBLICZANIE POZYCJI WALUTOWYCH Określ pozycje walutowe banku, który posiada poniżej przedstawione aktywa i pasywa walutowe w kilku obcych walutach. 10

STEROWANIE RYZYKIEM WALUTOWYM Obejmuje działania nakierowane głównie na:  ograniczanie poziomu ryzyka walutowego poprzez przyjmowanie zabezpieczeń (głównie kontraktów terminowych na waluty) – Forwardy walutowe, Currency Swap, CIRS;  Przestrzeganie limitów wewnętrznych i zewnętrznych ryzyka walutowego (m.in. limity VaR oraz limity pozycji walutowych związane z koniecznością dostosowania się do wymogów kapitałowych z tytułu ryzyka walutowego) 11

KONTROLA I MONITOROWANIE RYZYKA WALUTOWEGO System raportów wewnętrznych Analiza przestrzegania przez jednostki operacyjne banku limitów VaR dotyczących ryzyka walutowego 12

6.4. P OMIAR WYMOGU KAPITAŁOWEGO Z TYTUŁU RYZYKA RYNKOWEGO Przykłady na wykładzie z zakresu ryzyka ogólnego stopy procentowej i ryzyka walutowego 13

6.5. MODELE ZAAWANSOWANE POMIARU RYZYKA RYNKOWEGO V A R 14

6.5. V A R - DEFINICJA Miara maksymalnej straty, która może być poniesiona na ekspozycji lub portfelu, przy założeniu określonego poziomu ufności, w określonym z góry horyzoncie czasu VaR odpowiada na pytanie: Jaka jest maksymalna strata, która może być poniesiona w określonym horyzoncie czasu, przy założeniu, że występuje bardzo niskie prawdopodobieństwo – np. 1% - że faktyczne straty przekroczą tę wartość? Definicja VaR obejmuje 3 elementy: 1. Max stratę, 2. Poziom ufności 3. Czas. 15

6.5. V AR TO MIARA PROBABILISTYCZNA Jeżeli prob(E) to prawdopodobieństwo zajścia zdarzenia E, c to poziom ufności, i L to poziom straty w określonym czasie, to: prob ( L>VaR ) = 1- c Z wzoru wynika, że L może być wyższe niż VaR, ale nie jest wiadomo, o ile 16

V A R - ZASTOSOWANIA VaR może być zastosowana do szacowania poziomu ryzyka różnych instrumentów i portfeli inwestycyjnych – zaleta – możliwość porównywania portfeli pod względem ryzyka; Stosuje się VaR do: 1. Porównywania różnych inwestycji pod względem kapitału niezbędnego na pokrycie ryzyka; 2. Porównywania zwrotu z inwestycji z uwzględnieniem ryzyka; 3. Wyceny indywidualnych transakcji pod względem ryzyka 17

V A R TO RODZINA MODELI, KTÓRE MAJĄ TRZY CELE : 3. Miary ryzyka 3.1. DEFINICJA: Odchylenie standardowe, Value at Risk, Expected Shortfall 3.2. DEKOMPOZYCJA : np. marginalny VaR, przyrostowy VaR 2. Portfel 2.1. przypisanie elementów portfela do czynników ryzyka [e.g. liniowa aproksymacja, delta/gamma, pełna wycena] 2.2. Wycena MtM e.g. symulacje Montecarlo, podejście parametryczne (tzw. delta/normal), historyczne symulacje 1. Czynniki ryzyka Muszą być zdefiniowane i ich rozkład musi być określony Np. teoretyczny (normalny), empiryczny (historyczny) lub określony na podst. Stress testów 18

6.6. P ARAMETRYCZNY MODEL V A R 3. Miary ryzyka Var jest określany bardzo szybko Jest to wielokrotność odchylenia standardowego 2. Portfel / ekspozycje Czynniki ryzyka są przypisywane do poszczególnych elementów portfela przy użyciu sztucznych składowych i współczynników liniowych (tzw. delt) Ryzyko portfela jest określane przy zastosowaniu macierzy korelacji 1. Czynniki ryzyka Są definiowane jako zmiany cen (tzw. podejście asset normal) lub jako zmiany zmiennych rynkowych (tzw. delta normal) Rozkład tych czynników normalny (takie założenie się przyjmuje) 19

V AR PARAMETRYCZNY – PRZYKŁAD 20

V AR PARAMETRYCZNY - PRZYKŁAD 21

POZIOMY PRAWDOPODOBIEŃSTWA ODPOWIADAJĄCE RÓŻNYM WARTOŚCIOM PARAMETRU ALFA 22

V AR PARAMETRYCZNY - PRZYKŁAD Określić poziom dziennej VaR przy poziomie istotności 5%, wiedząc że wartość rynkowa portfela banku wynosi 100 mln PLN. Parametry portfela podano w tabeli w pkt VaR = u * MV; u – procentowa wartość straty 23

DOBÓR POZIOMU UFNOŚCI I CZASU W MODELU V AR 24 Zależy od awersji do ryzyka banku; Im wyższa awersja, tym wyższy poziom ufności; Można określić jego wysokość na podstawie założeń banku co do pożądanej oceny RATINGOWEJ Zależy od: - Czynników obiektywnych, tj.: stopnia płynności pozycji i wartości pozycji; - Czynników subiektywnych, tj. od zakładanego okresu przetrzymywania pozycji Poziom ufnościCzas

DOBÓR POZIOMU UFNOŚCI A RATING Rating Moody’s1-roczne prawdopodobieństwo niewypłacalności Poziom ufności do oszacowania VaR Aaa0.001%99.999% Aa10.01%99.99% Aa20.02%99.98% Aa30.03%99.97% A10.05%99.95% A20.06%99.94% A30.09%99.91% Baa10.13%99.87% 25

D OBÓR CZASU DO OSZACOWANIA V A R Wzór na oszacowanie okresu przetrzymywania dłuższego niż 1 dzień – modyfikacja dziennego odchylenia standardowego przy użyciu wzoru: 26

V A R – OGÓLNY WZÓR NA OSZACOWANIE ABSOLUTNEJ STRATY, Z UWZGLĘDNIENIEM WRAŻLIWOŚCI PORTFELA NA ZMIANY CZYNNIKÓW RYNKOWYCH : 27

P RZYKŁAD Bank posiada pozycję w 10 letniej obligacji skarbowej, której wartość nominalna wynosi 1 mln PLN, a wartość rynkowa równa jest 105 PLN. Obligacja ta cechuje się duracją zmodyfikowaną równą 7 i odchyleniem dziennej stopy zwrotu równym 15 punktów bazowych. Określ VaR przy 99% poziomie ufności. Odp ,15 28

6.7. V A R PODSUMOWANIE 6 fałszy- wych wad VaR 2 fundamen- talne wady 3 zastoso- wania 29

7. Z ARZĄDZANIE RYZYKIEM OPERACYJNYM 30

7. R YZYKO OPERACYJNE 31

R YZYKO OPERACYJNE - DEFINICJA Ryzyko operacyjne jest to możliwość wystąpienia straty wynikającej z niedostosowania lub zawodności procesów wewnętrznych, ludzi i systemów lub ze zdarzeń zewnętrznych, obejmując również ryzyko prawne.

7. R YZYKO OPERACYJNE - CZYNNIKI Czynniki RO ludzie systemy procesy Wyd. zewnętrzne 33

R YZYKO OPERACYJNE – IDENTYFIKACJA ZDARZEŃ OPERACYJNYCH WG. K OMITETU B AZYLEJSKIEGO I KE

R YZYKO OPERACYJNE – POMIAR POTENCJALNYCH STRAT Metody pomiaru zaproponowane przez Komitet Bazylejski i KNF w uchwale 380/ Metoda podstawowego wskaźnika [Basic Indicator Approach, BIA] 2. Metoda standardowa [The Standardised Approach, TSA] 3. Zaawansowana metoda pomiaru [Advanced Measurement Approach, AMA]

R YZYKO OPERACYJNE - POMIAR Metoda BIA gdzie: wi – roczny wynik w i-tym roku, n – liczba lat w których wi > 0, K – wymóg kapitałowy Metoda TSA gdzie wij – roczny wynik odsetkowy i pozaodsetkowy w i-tym roku i j- tej linii biznesowej, ßj – współczynnik przeliczeniowy określony dla j-tej linii biznesowej o Metoda AMA – sposób pomiaru ryzyka jest wynikiem wewnętrznego procesu zarządzania ryzykiem operacyjnym

R YZYKO OPERACYJNE – POMIAR METODĄ TSA W ramach tej metody konieczne jest wyodrębnienie linii biznesowych, określenie wyniku wypracowanego przez daną linię a następnie przemnożenie wyniku przez wskaźnik beta typowy dla tej linii Linie biznesowe i związane z nimi wskaźniki ß: 1. Bankowość inwestycyjna, 18% 2. Działalność dealerska, 18% 3. Detaliczna działalność brokerska, 12% 4. Bankowość komercyjna, 15% 5. Bankowość detaliczna, 12% 6. Płatności i rozliczenia, 18% 7. Usługi pośrednictwa (agencyjne), 15% 8. Zarządzanie aktywami, 12%

BIA - ZADANIE W poniższej tabeli przedstawiono wyniki oszacowane przez bank dla potrzeb wyliczenia wymogu kapitałowego metodą podstawowego wskaźnika. Określ poziom wymogu kapitałowego w Przypadku I i Przypadku II. Tabela. Wyniki banku określone dla potrzeb wyliczenia wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka operacyjnego. 38

R OZWIĄZANIE : R OZWIĄZANIE ZADANIA ZAPROPONOWANO PONIŻEJ, A SYNTETYCZNE UJĘCIE OBU PRZYPADKÓW ZAWIERA TABELA NA NASTĘPNEJ STRONIE Ponieważ wyniki oszacowane przez bank we wszystkich trzech latach są dodatnie, to zgodnie z wzorem wymóg kapitałowy wynosi: K=[ ( )*15%]: 3 = 5,5 K=5,5 Ponieważ wynik oszacowany przez bank w jednym spośród trzech lat obserwacji jest ujemny to wymóg kapitałowy wynosi: K =[ (40+20)*15%]: 2 =4,5 K=4,5 Przypadek I Przypadek II 39

R OZWIĄZANIE : O SZACOWANIE WYMOGU KAPITAŁOWEGO Z TYTUŁU RYZYKA OPERACYJNEGO W OBU PRZYPADKACH W TABELI : 40

Z ADANIE NA OBLICZANIE WYMOGU Z TYTUŁU RYZYKA OPERACYJNEGO METODĄ TSA Oblicz wymóg kapitałowy banku, który dokonał podziału działalności na linie biznesowe, a wyniki wypracowane przez te linie są określone w tabeli. Tabela. Linie biznesowe i wypracowane przez nie wyniki określone przez bank dla potrzeb obliczenia wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka operacyjnego. 41

R OZWIĄZANIE : 42

7.3. S TEROWANIE RYZYKIEM OPERACYJNYM Ograniczanie ryzyka polega na zakupie odpowiednich zabezpieczeń. Banki posiadają m.in. polisy ubezpieczenia ryzyk bankowych, przestępstw elektronicznych, odpowiedzialności cywilnej zawodowej i majątkowej. Limitowanie poziomu ryzyka 43

7.4. KONTROLA I MONITOROWANIE RYZYKA OPERACYJNEGO Analiza wskaźników ryzyka, KRI : wskaźniki ryzyka składają się z mierników finansowych i operacyjnych, które dają obraz poziomu ryzyka występującego w banku. Wskaźniki te pełnią rolę sygnałów wczesnego ostrzegania przed pojawiającymi się zagrożeniami i stratami operacyjnymi. Okresowa sprawozdawczość np. dla komitetu zarządzania ryzykiem i rady nadzorczej banku Banki regularnie monitorują: w ramach systemowego zarządzania ryzykiem operacyjnym:  tolerancję na ryzyko operacyjne,  limity na ryzyko operacyjne,  skuteczność i terminowość podejmowanych działań w ramach redukcji lub transferu ryzyka operacyjnego, w ramach bieżącego zarządzania ryzykiem operacyjnym:  wartości KRI,  zdarzenia operacyjne i ich skutki w podziale na obszary działania Banku,  efekty działań podjętych w ramach zaleceń po kontrolach zewnętrznych lub po audytach wewnętrznych,  jakość kontroli wewnętrznej funkcjonalnej. 44

D ZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ 45