Zmieniający się świat a psychologiczne determinanty przywiązania do zawodu dr Aleksander Hauziński Instytut Psychologii UAM

Wybrane czynniki kształtujące nowe wzory karier życiowych i zawodowych w Polsce Ułatwienie dostępu do studiów wyższych. Zmiany wzorów podejmowania zadań życiowych na kolejnych etapach cyklu życia (dorastanie, wyłaniająca się dorosłość, wczesna dorosłość itp.). Zmiany przebiegu tranzycji z edukacji zawodowej do pracy. Konieczność kształcenia się przez całe życie w celu podniesienia zdolności zatrudnieniowej i kwalifikacji zawodowych. Migracje zawodowe i zmiany demograficzne. Zmiany charakteru pracy: praca zespołowa, środowisko zaawansowanych technologii, współpraca międzynarodowa, cykle zatrudnienia i bezrobocia. Wzrost aktywności zawodowej kobiet.

Zawód jako składnik poczucia tożsamości. Tożsamość zawodowa Jeśli budujemy swoją tożsamość poprzez pracę zawodową, zapewniamy sobie środki pozwalające na kreowanie sensownego życia a sensowne życie pozwala nam czuć się lepiej (Christiansen, 1999). Tożsamość zawodowa kształtowana na podstawie doświadczeń zawodowych ustanawia złożone poczucie tego, kim się jest i umożliwia formułowanie oczekiwań dotyczących, tego kim się zawodowo staniemy. Wola, nawyki, doświadczenia i kwalifikacje wyznaczają tożsamość zawodową (Kielhofner, 2002). Tożsamość zawodowa wyraża się w fizycznym, afektywnym, poznawczym oraz duchowym wymiarze natury ludzkiej w interakcji ze środowiskiem instytucjonalnym, społecznym, kulturowym w określonym czasie i przestrzeni w biegu życia ludzkiego (Unruh i wsp. 2002).

Psychologiczne wyznaczniki tożsamości zawodowej Tożsamość zawodowa w dużym stopniu podlega kontroli podmiotu (decyzje, plany, cele). Do istotnych indywidualnych czynników kształtujących tożsamość zawodową należą: statusy tożsamości; postawy wobec tranzycji na rynek pracy; przywiązanie do zawodu; poczucie dorosłości; samoskuteczność, decyzyjność, decyzje zawodowe; motywacja osiągnięć; cechy osobowości, zainteresowania.

Statusy tożsamości Skala Wymiarów Rozwoju Tożsamości (A. I. Brzezińska, K. Piotrowski). Podejmowanie zobowiązania: zakres w jakim jednostka dokonała wyborów i zobowiązań dotyczących własnego życia. Identyfikacja ze zobowiązaniem: stopień, w jakim jednostka identyfikuje się z dokonanymi wyborami i podjętymi zobowiązaniami, odnosi się do ich internalizacji oraz poczucia pewności, że dokonane wybory są odpowiednie. Eksploracja wszerz: zakres, w jakim jednostka poszukuje różnych alternatyw w odniesieniu do swoich celów, wartości, przekonań. Eksploracja w głąb: pogłębiona ocena już podjętych decyzji i dokonanych wyborów w celu stwierdzenia stopnia w jakim te zobowiązania spełniają osobiste standardy. Eksploracja ruminacyjna: natężenie obaw jednostki i doświadczanych przez nią problemów z angażowaniem się w ważne dla rozwoju tożsamości obszary. Może wskazywać na natężenie kryzysu tożsamości.

Postawy wobec tranzycji na rynek pracy Skala Postawy wobec przejścia z edukacji zawodowej do pracy (A. Hauziński) Wynik niski Skali PEZP oznacza negatywną postawę wobec zadań stojących przed wchodzącym na rynek pracy. Obrazuje wysoki poziom obaw i niski poziom oceny własnej oczekiwanej skuteczności w radzeniu sobie z podjęciem pracy. Wynik wysoki wskazuje na pozytywną postawę i świadczy o wysokiej ocenie własnego potencjału oraz skuteczności w radzeniu sobie z wyzwaniami i o pozytywnym nastawieniu emocjonalnym. Skala jest również wykorzystywana w wersji zawierającej cztery podskale: Eksploracja i ocena własnych zasobów w sytuacji przejścia na rynek pracy, czyli pewność kwalifikacji. Kompromisy w sytuacji wejścia na rynek pracy, czyli gotowość do poświęcenia pewnych aspiracji na rzecz rzeczywistych możliwości. Ocena barier wejścia na rynek pracy, czyli przekonanie o własnej sile i determinacji w dążeniu do podjęcia zatrudnienia. Konsekwencje podjęcia decyzji o zatrudnieniu, czyli antycypacja zysków i strat związanych z wykonywanym zawodem.

Przywiązanie do zawodu Skala Przywiązania do Zawodu (A, Bańka) Przywiązanie do zawodu wyraża się siłą z jaką jednostka podejmuje zobowiązania do wybranego, potwierdzonego w toku edukacji, a następnie wykonywanego zawodu. Przywiązanie do zawodu - afektywne, czyli ładunek emocjonalny oceny wyboru zawodu. Przywiązanie do zawodu - trwałe, czyli ocena sensowności wysiłków i zaangażowania się w zdobycie, podjęcie oraz wykonywanie zawodu. Przywiązanie do zawodu - normatywne, czyli odpowiedzialność związana z wyborem zawodu i zobowiązanie do pozostania w nim. Przywiązanie do zawodu - lojalnościowe, czyli przekonanie o tym, że odejście z zawodu naruszałoby reguły i wzbudziło poczucie winy.

Pytania i hipotezy badawcze Jaka jest siła związku między statusami tożsamości a przywiązaniem do zawodu? H 0 : Statusy tożsamości nie korelują z przywiązaniem do zawodu. H 1 : Statusy tożsamości są silnie związane z przywiązaniem do zawodu. W jakim zakresie postawa wobec tranzycji z edukacji do pracy pośredniczy między statusami tożsamości a przywiązaniem do zawodu? H 0 : Postawa wobec tranzycji do pracy nie pośredniczy w relacji między statusami tożsamości a przywiązaniem do zawodu. H 1 : Postawa wobec tranzycji do pracy pośredniczy między statusami tożsamości a przywiązaniem do zawodu.

Hipotetyczny model zależności między zmiennymi: statusy tożsamości, postawy wobec tranzycji, przywiązanie do zawodu. Statusy tożsamości Przywiązanie do zawodu Postawy wobec tranzycji z edukacji do pracy

Opis badanej próby W badaniu przeprowadzonym w 2012 roku uczestniczyło 366 studentów poznańskich uczelni. Charakterystyka badanej próby pokazuje, że średnia wieku wyniosła 22 lata a procent skumulowany dla wieku 25 lat przekroczył 90%. Wśród badanych było 285 kobiet i 80 mężczyzn. 92% badanych było stanu wolnego. Niemal 80% kończyło studia magisterskie. 20% kończyło studia pierwszego stopnia. Posiadanie doświadczenia zawodowego rozumianego jako wykonywanie pracy zarobkowej deklarowało 55% badanych. 40% badanych nisko lub bardzo nisko oceniało posiadane doświadczenie zawodowe. Wysoko oceniało je 24%. Możliwość znalezienia pracy w Polsce po studiach nisko oceniało 32% natomiast jako wysokie swoje szanse oceniało 10%.

Korelacje SWRT, PEZP i SPZ N=366, *p<0,05; **p<0,01. Pod zobowiąz Ident zobowiąz Eksp wszerz Eksp w głąb Eksp ruminac P afektywn P trwałeP normaty P lojalnosci PEZP 1Pod zobowiąz,805**,000 1Ident zobowiąz -,095,071,019,724 1Eksp wszerz -,057,273,008,876,793**,000 1Eksp w głąb -,758**,000 -,617**,000,459**,000,411**,000 1Eksp ruminac -,485,000 -,553**,000,019,711,019,711,420**,000 1P afektywn,023,663,070,180,082,116,007,887 -,068,192 -,040,449 1P trwałe -,273**,000 -,327**,000,006,908,006,910,230**,000,336**,000,196**,000 1P normaty -,061,242 -,039,452 -,046,380 -,062,239 -,034,517 -,065,214,218**,000,363**,000 1P lojalności,207**,000,195**,000 -,140**,007 -,095,070 -,267**,000 -,267**,000,159**,002,043,409,209**,000 1

Korelacje Pearsona SWRT, PEZP, SPZ Istotność dwustronna N=366, *p<0,05; **p<0,01. Pod. zobowiązań Identyfikacja ze zobowiązaniem Eksploracja wszerz Eksploracja ruminacyjna Przyw. afektywne Przyw. trwałe Przyw. lojalnościowe Wyniki skal -,553**,000 Im wyższa identyfikacja tym wyższe przywiązanie,420**,000 Im wyższa ruminacja tym niższe przywiązanie Przyw. afektywne SWRT WW= Wysoki poziom statusu -,273**,000 Wysoki p. zobowiązań wysokie przywiązanie normatywne -,327**,000 Im wyższa identyfikacja tym wyższe przywiązanie normatywne,230**,000 Im wyższa ruminacja tym niższe przywiązanie Przyw. normatywne SPZ WW= Niski poziom przywiązan ia,207**,000 Wysoki poziom pod. zobowiązań nasilenie pozytywnej postawy,195**,000 Wysoki poziom identyfikacji nasilenie pozytywnej postawy -,140**,007 Wysoki w. eksploracji wszerz nasilenie negatywnej postawy -,267**,000 Im wyższa ruminacja tym wyższy poziom negatywnej postawy -,267**,000 Wysoki poziom przywiązani a tym b. pozytywna postawa,159**,002 Wysoki poziom przywiązani tym b. negatywna postawa,209**,000 Wysoki poziom przywiązania tym b. negatywna postawa Postawa wobec tranzycji PEZP WW= Pozytywna postawa

Model strukturalny wybranych uwarunkowań przywiązania do zawodu

Charakterystyka modelu i wyniki analizy eksploracyjnej Wartość statystyki testu dopasowania CMIN wynosi 95,63 co przy 26 stopniach swobody daje poziom istotności,000. N Hoeltera dla poziomu ufności 95% pokazuje wartość 149 a wartość CMIN/DF wynosi 3,67. Wartość błędu aproksymacji wyrażana miarą RMSEA wynosi,086 co jest wielkością akceptowalną. Dla różnic wartości elementów macierzy wariancji-kowariancji występujących pomiędzy macierzą implikowaną przez model a macierzą obserwowaną RMR zyskało wartość 0,042 (bliską modelowi nasyconemu) a wartość GFI pokazuje, że model wyjaśnia 95% zmienności macierzy wariancji- kowariancji. Wyrażenie dopasowania w stopniach swobody AGFI wynosi 0,900. Nałożenie korekty na złożoność modelu wyrażana wartością RFI wynosi,898 a TLI jest bliska 1, natomiast PGFI wynosi 0, GFI wynosi,95 a AGFI,90. Wartości kryteriów informacyjnych AIC, BCC, BIC, CAIC są bliskie modelowi nasyconemu. Wagi regresjiEstimate S.E. C.R. P PEZP  E. ruminacyjna P. Lojalnościowe  PEZP P. Afektywne  PEZP P. Trwałe  PEZP P. Afektywne  Podejmowanie zobowiązań P. Normatywne  Eksploracja ruminacyjna P. Trwałe  Identyfikacja ze zobowiązaniem -,146,028 -5,23 ***,331,092 3,59 *** -,295,075 -3,91 ***,194,079 2,45,01 -,395,042 -9,43 ***,206,046 4,46 ***,074,051 1,45,14

Podsumowanie Jaka jest siła związku między statusami tożsamości a przywiązaniem do zawodu? Stwierdzono związek statusów podejmowanie zobowiązań i identyfikacja ze zobowiązaniem z przywiązaniem normatywnym oraz identyfikacja ze zobowiązaniem z przywiązaniem afektywnym. Status eksploracja ruminacyjna koreluje z przywiązaniem afektywnym, normatywnym oraz postawą. Jego znaczenie okazało się istotne w charakterystyce związków statusów tożsamości i postawy oraz przywiązania do zawodu. W jakim zakresie postawa wobec tranzycji z edukacji do pracy pośredniczy między statusami tożsamości a przywiązaniem do zawodu? Wyniki pokazały, że postawa wobec tranzycji do pracy nie jest zmienną pośredniczącą w relacji między statusami tożsamości a przywiązaniem do zawodu. Analiza wyników pozwala stwierdzić, że istotną rolę w układzie analizowanych zmiennych odgrywa Postawa wobec tranzycji do pracy. Wskazano jej ujemny wpływ na przywiązanie afektywne a dodatni na przywiązanie trwałe oraz lojalnościowe.

Literatura Bańka, A. (2013). Zaufanie do siebie w procesie osiągania statusu dorosłości: Konstrukcja i charakterystyka psychometryczna Skali Samoskuteczności w Karierze (SSK), Czasopismo Psychologiczne, 19,4. Brzezińska, A. I., Piotrowski, K. (2010). Formowanie się tożsamości a poczucie dorosłości, gotowość do bliskich związków i poczucie koherencji. Czasopismo Psychologiczne, 16, Christiansen, C. H. (1999). Defining lives: Occupation as identity: An essay on competence, coherence and the creation of meaning. American Journal of Occupational Therapy, 53, Hauziński, A. (2013). Psychologiczne mechanizmy procesu przejścia z edukacji zawodowej do pracy. Kultura i Edukacja, 1, 49, Hauziński, A. (2012). Założenia teoretyczne, konstrukcja i struktura czynnikowa Skali Przejścia z Edukacji Zawodowej do Pracy (PEZP). Czasopismo Psychologiczne, 2, Kielhofner, G. (2002). Model of human occupation: Theory and application. Baltimore, MD: Lippincott Williams and Wilkins. Unruh, A. M., Versnel, J., Kerr, N. (2002). Spirituality unplugged: A review of commonalities and contentions, and a resolution. Canadian Journal of Occupational Therapy, 71,