2.57. W jaki sposób można chronić przyrodę? Opracowała Bożena Smolik Konsultant Arleta Poręba-Konopczyńska

 Przyroda złożona jest nie tylko z pojedynczych osobników, czy gatunków, ale jest żywym, nieustannie zmieniającym się układem, w którym wszystkie organizmy i ich nieożywione otoczenie oddziałują na siebie wzajemnie, są powiązane miliardami współzależności.  Przyroda jest działającym układem, w którym żaden element nie jest bez znaczenia.  Ludzie znajdują się we wnętrzu tego czynnego układu, a nie poza nim.

Jak chronić przyrodę?  Ochrona przyrody nie polega na osłanianiu poszczególnych roślin i zwierząt przed niebezpieczeństwami, przed mrozem i upałem, ani na karmieniu naszym jedzeniem.  Ochrona przyrody musi polegać na takim kierowaniu naszymi działaniami (polityką i gospodarką), byśmy zachowali całą przyrodę w stanie umożliwiającym jej samodzielne regulowanie swoich funkcji i samodzielne odtwarzanie jej wszystkich składników.  Przyroda wówczas będzie nam nadal sama stwarzać warunki do życia.

Nowoczesna ochrona przyrody  Ochrona przyrody to działania zmierzające do zachowania przy życiu gatunków oraz ich naturalnych siedlisk, skierowane znacznie szerzej niż tylko na bezpośrednie otoczenie człowieka.  Jedynym w pełni skutecznym sposobem ochrony poszczególnych gatunków oraz współdziałających zespołów gatunków (czyli biocenoz) jest zachowanie w całości funkcjonującego ekosystemu, stwarzającego chronionemu gatunkowi (biocenozie) warunki do życia.  Ochrona przyrody chroniąc różnorodność biologiczną i naturalne procesy zachodzące w ekosystemach, zmniejsza ryzyko wymierania gatunków, klęsk ekologicznych i osłabia zagrożenia dla samych ludzi wynikające z naruszania równowagi ekologicznej.

Dzięki temu, że Polska jest krajem nizinnym i znajduje się w strefie klimatu umiarkowanego, a rozwój ekonomiczny przebiegał tu znacznie wolniej niż w krajach zachodnioeuropejskich, może się szczycić ogromną różnorodnością krajobrazu i bogactwem biocenoz.

 Zadaniem władz każdego państwa jest objęcie ochroną prawną najcenniejszych elementów środowiska naturalnego.  Formy ochrony przyrody w Polsce dostosowane do regulacji UE ustala Ustawa z 16 kwietnia 2004 r „O ochronie przyrody” z późniejszymi zmianami.

Główne cele ochrony przyrody  utrzymanie procesów ekologicznych i stabilności ekosystemów;  zachowanie różnorodności biologicznej;  zachowanie dziedzictwa geologicznego i paleontologicznego;  zapewnienie ciągłości istnienia gatunków roślin, zwierząt i grzybów, wraz z ich siedliskami, przez ich utrzymywanie lub przywracanie do właściwego stanu ochrony;  ochrona walorów krajobrazowych, zieleni w miastach i wsiach oraz zadrzewień;  utrzymywanie lub przywracanie do właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych, a także pozostałych zasobów, tworów i składników przyrody;  kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyrody przez edukację, informowanie i promocję w dziedzinie ochrony przyrody.

Podstawowe formy ochrony przyrody w Polsce  parki narodowe;  rezerwaty przyrody;  parki krajobrazowe;  obszary chronionego krajobrazu;  obszary Natura 2000;  pomniki przyrody;  stanowiska dokumentacyjne;  użytki ekologiczne;  zespoły przyrodniczo-krajobrazowe;  ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów.

Parki narodowe  Obecnie mamy 23 parki narodowe, które zajmują 3145 km 2 czyli ok. 1% powierzchni kraju.  Głównym zadaniem parków narodowych jest ochrona szczególnie ważnych, naturalnych lub zbliżonych do naturalnych ekosystemów, wyjątkowych ze względów naukowych, dydaktycznych, społecznych i kulturowych.  Zadaniem pośrednim parku są funkcje dydaktyczne i wychowawcze.  Istotnym kryterium jest także wielkość, bo aby dany obszar mógł zostać parkiem narodowym musi mieć co najmniej 1000 ha.

Rozmieszczenie parków narodowych

W parkach narodowych zabrania się:  budowy lub rozbudowy obiektów budowlanych i urządzeń technicznych, z wyjątkiem obiektów i urządzeń służących celom parku narodowego;  rybactwa, z wyjątkiem obszarów ustalonych w planie ochrony albo w zadaniach ochronnych;  chwytania lub zabijania dziko występujących zwierząt, zbierania lub niszczenia jaj, postaci młodocianych i form rozwojowych zwierząt, umyślnego płoszenia zwierząt kręgowych, zbierania poroży, niszczenia nor, gniazd, legowisk i innych schronień zwierząt oraz ich miejsc rozrodu;  polowania, z wyjątkiem obszarów wyznaczonych w planie ochrony;  pozyskiwania, niszczenia lub umyślnego uszkadzania roślin oraz grzybów;  użytkowania, niszczenia, umyślnego uszkadzania, zanieczyszczania i dokonywania zmian obiektów przyrodniczych, obszarów oraz zasobów, tworów i składników przyrody;  zmiany stosunków wodnych, regulacji rzek i potoków, jeżeli zmiany te nie służą ochronie przyrody;  pozyskiwania skał, w tym torfu, oraz skamieniałości, w tym kopalnych szczątków roślin i zwierząt, minerałów i bursztynu;  niszczenia gleby lub zmiany przeznaczenia i użytkowania gruntów;  palenia ognisk i wyrobów tytoniowych oraz używania źródeł światła o otwartym płomieniu, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego;  prowadzenia działalności wytwórczej, handlowej i rolniczej, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych w planie ochrony;

 stosowania chemicznych i biologicznych środków ochrony roślin i nawozów;  zbioru dziko występujących roślin i grzybów oraz ich części, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego;  amatorskiego połowu ryb, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych w planie ochrony;  ruchu pieszego, rowerowego, narciarskiego i jazdy konnej wierzchem, z wyjątkiem szlaków i tras narciarskich wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego;  wprowadzania psów na obszary objęte ochroną ścisłą i czynną, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych w planie ochrony oraz psów pasterskich wprowadzanych na obszary objęte ochroną czynną, na których plan ochrony dopuszcza wypas;  wspinaczki, eksploracji jaskiń lub zbiorników wodnych, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego;  ruchu pojazdów poza drogami publicznymi oraz poza drogami położonymi na nieruchomościach będących w trwałym zarządzie parku narodowego, wskazanymi przez dyrektora parku narodowego;  umieszczania tablic, napisów, ogłoszeń reklamowych i innych znaków niezwiązanych z ochroną przyrody, udostępnianiem parku, edukacją ekologiczną, z wyjątkiem znaków drogowych i innych znaków związanych z ochroną bezpieczeństwa i porządku powszechnego; W parkach narodowych zabrania się:

 zakłócania ciszy;  używania łodzi motorowych i innego sprzętu motorowego, uprawiania sportów wodnych i motorowych, pływania i żeglowania, z wyjątkiem akwenów lub szlaków wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego;  wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu;  biwakowania, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego;  prowadzenia badań naukowych - w parku narodowym bez zgody dyrektora parku;  wprowadzania gatunków roślin, zwierząt lub grzybów, bez zgody ministra właściwego do spraw środowiska;  wprowadzania organizmów genetycznie zmodyfikowanych;  organizacji imprez rekreacyjno -sportowych - w parku narodowym bez zgody dyrektora parku narodowego. W parkach narodowych zabrania się:

 Nie wszystkie jednak ważne przyrodniczo miejsca w kraju daje się objąć statusem parków narodowych (np. ze względu na zbyt mały obszar)  Rezerwat przyrody obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi.  Na terenie rezerwatu chroniona jest cała przyroda lub jej wybrane składniki. Rezerwaty są formą szczególną gdyż, mogą wchodzić w skład większych terytorialnie Parków Narodowych lub stojących niżej w strategii ochrony przyrody: parków krajobrazowych lub obszarów chronionego krajobrazu. Rezerwaty

Rodzaje rezerwatów  leśny,  wodny,  stepowy,  słonoroślowy,  faunistyczny,  florystyczny,  torfowiskowy,  przyrody nieożywionej,  krajobrazowy.

Obiekty chronione w powiecie gorzowskim znajdziesz na tej stronie: VnLA_E=&h=156&w=430&sz=20&hl=pl&start=11&sig2=cmmrKpahzLaUov1et9qvRw&itbs=1&tbnid=v9xE4_4MT 2NLUM:&tbnh=46&tbnw=126&prev=/images%3Fq%3Drezerwat%2Bprzyrody%2Bw%2Blubuskim%26hl%3Dpl% 26client%3Dfirefox-a%26rls%3Dorg.mozilla:pl:official%26gbv%3D2%26tbs%3Disch:1&ei=lvEATN6- For6_AbxqI3JBQ Rezerwat Przyrody Zdroiskie Buki

Parki krajobrazowe  Parki Krajobrazowe to twory terytorialne o zadaniach podobnych do parku narodowego i rezerwatu z tą jednak różnicą, że na ich terenie prowadzić można działalność gospodarczą i rolniczą, a ochronie podlegają tutaj zarówno walory przyrodnicze jak i krajobraz kulturowy.  Obecnie parki krajobrazowe stanowią około 8% powierzchni Polski.

Parki krajobrazowe województwa lubuskiego  Barlinecko-Gorzowski Park Krajobrazowy  Pszczewski Park Krajobrazowy  Park Krajobrazowy Ujście Warty  Łagowski Park Krajobrazowy  Gryżyński Park Krajobrazowy  Park Krajobrazowy Łuk Mużakowa  Przemęcki Park Krajobrazowy

Obszary chronionego krajobrazu  Obszary chronionego krajobrazu obejmują większe powierzchnie odznaczające się mało zniekształconym środowiskiem, o zachowanej równowadze ekologicznej i wysokich walorach krajobrazu naturalnego.  Obejmują często doliny rzek, kompleksy leśne spełniając rolę korytarzy ekologicznych między obszarami chronionymi - tworząc w ten sposób system obszarów chronionych.  Ochrona przyrody poprzez formy ochrony przyrody winna uwzględniać wzajemne oddziaływanie obszarów objętych ochroną, umożliwiając zachowanie bioróżnorodności biologicznej.  Ochrona przyrody powinna uwzględniać system wzajemnie powiązanych obszarów, pokrywających się często i wzajemnie przenikających, zależnych od siebie.

Obszar chronionego krajobrazu Puszcza Barlinecka

Ochrona gatunkowa  Ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów ma na celu zapewnienie przetrwania i właściwego stanu ochrony dziko występujących roślin, zwierząt i grzybów oraz ich siedlisk, gatunków rzadko występujących, endemicznych, podatnych na zagrożenia i zagrożonych wyginięciem oraz objętych ochroną na podstawie umów międzynarodowych, a także zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej.  Rozporządzenie to określa listę gatunków objętych ochroną, sposoby wykonywania ochrony oraz stosowane ograniczenia, zakazy i nakazy przewidziane odpowiednimi przepisami.  Organem nadającym status prawny ochrony gatunkowej jest Minister Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa w porozumieniu z Ministrem Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej.  Decyzje dotyczące ochrony gatunkowej mogą być podjęte także w drodze rozporządzenia wojewody.

Ochrona gatunkowa zwierząt W odniesieniu do objętych ochroną gatunkową zwierząt zabrania się: 1)zabijania, preparowania, płoszenia, odłowu i przetrzymywania w niewoli, 2)umyślnego niszczenia ich gniazd, nor, legowisk i żeremi, 3)niszczenia jaj, osobników młodocianych i innych form rozwojowych (szczególnie kijanek, larw, poczwarek i piskląt), 4)fotografowania i filmowania w okresie rozrodu i wychowu młodych w ich ostojach i miejscach rozrodu, 5)wszelkich form handlu żywymi lub martwymi osobnikami, 6)wwożenia lub wywożenia poza granice kraju.

Stopień zagrożenia wybranych grup zwierząt w Polsce Grupa systematyczna Liczba gatunków w faunie Polski Liczba gatunków zagrożonych % gatunków zagrożonych Pijawki Motyle ,5 Ryby11287 Płazy18211 Gady9333 Ptaki Ssaki923235

Ochrona gatunkowa roślin W stosunku do roślin znajdujących się pod ochroną ścisłą (całkowitą) obowiązuje zakaz:  umyślnego niszczenia, zrywania, ścinania oraz pozyskiwania z naturalnych miejsc występowania  zakaz handlu, przenoszenia i wywożenia za granicę zarówno w stanie świeżym, jak i suszonym. W przypadku roślin objętych ochroną częściową możliwe jest ich pozyskanie w określonych ilościach i miejscach, m.in. dla celów leczniczych i gospodarczych.

Stopień zagrożenia wybranych grup roślin i grzybów w Polsce Grupa systematyczna Liczba gatunków we florze Polski Liczba gatunków zagrożonych % gatunków zagrożonych Grzyby wielkoowocnikowe ok Porosty Mchy Rośliny naczyniowe

Pomniki przyrody  Za pomniki przyrody można uznać pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historyczno-pamiątkowej czy krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów.  W szczególności mogą to być sędziwe i okazałych rozmiarów drzewa i krzewy gatunków rodzimych lub obcych, aleje, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe, jaskinie.  Pomniki przyrody są ważnym elementem składowym krajobrazu; podnoszą jego piękno, zwiększają różnorodność, często związane są z wydarzeniami historycznymi, lokalnymi podaniami lub wybitną postacią historyczną.

Użytki ekologiczne Są to zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, mających znaczenie dla zachowania unikatowych zasobów i typów środowisk :  naturalne zbiorniki wodne,  śródpolne i śródleśne "oczka wodne",  kępy drzew i krzewów,  bagna, torfowiska,  obszary nie użytkowanej roślinności,  wydmy,  starorzecza,  wychodnie skalne,  skarpy,  kamieńce,  siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania."

Zespoły przyrodniczo - krajobrazowe Są to obszary wyznaczone w celu ochrony wyjątkowych cennych fragmentów krajobrazu naturalnego i kulturowego dla zachowania ich wartości estetycznych.

Stanowiska dokumentacyjne Są to miejsca występowania formacji geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub tworów mineralnych lub fragment eksploatowanych i nieczynnych wyrobisk powierzchniowych.

Natura 2000  Ustawa o ochronie przyrody z 2004r. zakłada m.in. przystąpienie do programu Unii Europejskiej “Natura 2000”.Natura 2000  Program ten ma na celu stworzenie wspólnego europejskiego systemu ochrony środowiska naturalnego.  Jak na razie włączono do niego kilkadziesiąt polskich obszarów chronionych, a w przyszłości ma ich być kilkaset.

 NATURA 2000 to europejska sieć systemu ochrony przyrody, budowana od 1992 roku.  Polska dołączyła do niej wraz z wejściem do Unii Europejskiej w 2004 roku.  Celem tworzenia tej sieci jest zachowanie dziedzictwa przyrodniczego Europy, a więc zarówno zachowanie zagrożonych wyginięciem gatunków roślin i zwierząt, jak i typowych, wciąż jeszcze powszechnie występujących siedlisk przyrodniczych, charakterystycznych dla poszczególnych regionów biogeograficznych.  Międzynarodową podstawą prawną tworzenia sieci Natura 2000 jest dyrektywa Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 roku w sprawie ochrony dzikich ptaków oraz dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory.  W ramach sieci NATURA 2000 ochronie podlegają dwa typy obszarów: obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO). Natura 2000

 Celem Dyrektywy Ptasiej jest ochrona i zachowanie wszystkich populacji ptaków występujących w stanie dzikim, prawne uregulowanie zasad handlu i pozyskiwania ptaków łownych, a także przeciwdziałanie niedopuszczalnym metodom ich chwytania i zabijania.  Natomiast Dyrektywa Siedliskowa ma na celu ochronę naturalnych typów siedlisk i siedlisk gatunków oraz utworzenie systemów ochrony gatunków.  Obszary wchodzące w skład sieci NATURA 2000 są bardzo zróżnicowane. Są wśród nich zarówno tereny już objęte ochroną, takie jak rezerwaty, parki narodowe i krajobrazowe czy obszary krajobrazu chronionego, jak i tereny nie planowane do takiej ochrony, ale za to o zróżnicowanym krajobrazie rolniczym lub dużej różnorodności gatunkowej.  Ochrona obszaru w ramach sieci Natura 2000 nie wyklucza jego gospodarczego wykorzystania, ale każde przedsięwzięcie, które może w istotny sposób oddziaływać na poszczególne elementy sieci, musi podlegać ocenie oddziaływania jego skutków na ochronę obiektu chronionego. Natura 2000

Obszar Natura 2000 Torfowisko Chłopiny Obszar w całości położony na terenie III Obszaru Chronionego Krajobrazu województwa lubuskiego ( ha). Obejmuje dwa rezerwaty przyrody: Bagno Chłopiny (27,8 ha; 1963), Bagno Chłopiny II (92,62 ha; 2000).

Rezerwaty biosfery  Rezerwaty biosfery to obszary chronione o znaczeniu międzynarodowym.  Rezerwaty biosfery, to obszary unikatowe w skali świata, zawierające niepowtarzalne walory geologiczne, rzeźby terenu, flory lub fauny itp., wpisane na listę przez Międzynarodową Radę Koordynacyjną Programu UNESCO MaB  Lista Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO Lista Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO Białowieski Park Narodowy, Babiogórski Park Narodowy, Słowiński Park Narodowy, Rezerwat Jezioro Łuknajno, Tatrzański Park Narodowy, Karkonoski Park Narodowy, Bieszczadzki Park Narodowy (Karpaty Wschodnie), Kampinoski Park Narodowy, Poleski Park Narodowy (Polesie Zachodnie).

Obszary chronione o znaczeniu międzynarodowym W ramach Konwencji Ramsarskiej, ochronie podlegają następujące tereny wodno-błotne: Konwencji Ramsarskiej  Rezerwat Jezioro Łuknajno,  Rezerwat Jezioro Karaś,  Rezerwat Jezioro Siedmiu Wysp,  Rezerwat Świdwie,  Rezerwat Słońsk,  Biebrzański Park Narodowy,  Rezerwat Stawy Milickie,  Słowiński Park Narodowy.

Zadania 1.Wymień trzy grupy organizmów najbardziej zagrożonych wyginięciem. 2.Wymień parki narodowe, znajdujące się na terenie naszego województwa. 3.Wymień trzy zakazy, obowiązujące turystę w parku narodowym. 4.Wyjaśnij, na czym polega ścisła ochrona gatunkowa roślin. 5.Wyjaśnij, czego dotycz ą dyrektywy: ptasia i siedliskowa.

Źródła  Z.Sendecka i wsp., Vademecum.Biologia, Operon 2009  M. Kłyś,K.Żbikowska-Zdun, Biologia, Nowa Era,1994  B.Gulewicz, Biologia,ABC,1998  B.Klimuszko, Biologia,Żak, 2004  J.Loritz-Dobrowolska i wsp., Biologia,Operon,2007