CYWILIZACYJNE OSIĄGNIĘCIA KULTURY GRECKIEJ 1.Periodyzacja – okresy archaiczny i klasyczny 2.Wierzenia, religia, święta 3.Filozofia 4.Igrzyska panhelleńskie

PERIODYZACJA DZIEJÓW KULTURY GRECKIEJ EPOKI ARCHAICZNA ok. 800 – ok. 480 p.n.e. KLASYCZNA ok.480 – ok.338 p.n.e.

EPOKA ARCHAICZNA  pismo ( przejęte od Fenicjan)  epika – poematy Homera  liryka  sympozjony  dramat  igrzyska panhelleńskie ( Olimpia)  porządki architektoniczne ( dorycki i joński)  Początki filozofii ( jońska filozofia przyrody) HOMER

EPOKA KLASYCZNA  szczytowy rozwój greckiej tragedii i komedii  określenie kanonu rzeźby  architektoniczny porządek koryncki  rozkwit retoryki  rozkwit filozofii  narodziny greckiej historiografii

CHECHY RELIGII GRECKIEJ  Politeizm – wiara w wielu bogów  Antropomorfizm – ludzka postać i charakter ( jedynie Mojra- Przeznaczenie nie miała postaci ludzkiej)  Bogowie byli nieśmiertelni i piękni  Bóstwa nie były wszechmocne, każdy posiadał władzę w określonej sferze działania i musiał się liczyć z innymi bogami  Hierarchiczność bóstw( choć nie znaczyło to o randze boga w poszczególnych państwach), często ze sobą skłóconych  Brak „świętych ksiąg” i klasy kapłańskiej( kult religijny sprawowali wyznaczeni urzędnicy lub ojcowie rodzin  Siedzibą bogów była góra Olimp  Między światem bogów i ludzi umieszczali Grecy całe mnóstwo bóstw niższego rzędu: drzewa zamieszkiwały nimfy zwane driadami źródła – najady ukwiecone łąki – lemoniady  Ze związku bogów i Ziemianek rodzili się tzw. herosi HERAKLES

BOGOWIE OLIMPIJSCY narodziła się z piany morskiej zroszonej krwią Uranosa bogini miłości zmysłowej i piękna główne ośrodki kultu: Cypr, Azja Mniejsza, Ateny AFRODYTA

APOLLON bóg obrzędów oczyszczających, wróżbiarstwa patron młodzieży i opiekun sztuk chronił ludzi przed złem, chorobami, jednocześnie przypisywano mu zsyłanie zaraz i powodowanie nagłej śmierci główne ośrodki kultu: zasięg ogólnogrecki, ważniejszymi ośrodkami były Olimpia i Delfy( siedziba wyroczni)

ARES bóg krwawej wojny i szału wojennego ogarniającego walczących na polu bitwy podczas wojen towarzyszyli mu synowie: Fotos(Strach) i Deimos (Trwoga) oraz córka lub siostra, Eros (Niezgoda)

ARTEMIDA Córka Zeusa i Latony Bogini łowów Jej atrybutami były łuk i strzały, a ulubionym zwierzęciem łania Kult w Sparcie, Arkadii, świątynia w Efezie uważana za jeden z cudów świata

ATENA narodziła się z głowy Zeusa początkowo była boginią władców i pałaców monarszych później opiekunka miast(główne bóstwo Aten) patronka mądrości, małżeństw, wojny sprawiedliwej, strategii i podstępów wojennych główne ośrodki kultu: Ateny

DEMETER bogini ziemi uprawnej, zbóż i życia osiadłego uczestnicy misteriów ku czci Demeter uzyskiwali pewność szczęśliwego życia po śmierci główny ośrodek kultu: Eleusis

DIONIZOS bóg wina i ekstazy religijnej opiekun wegetacji roślin uroczystości ku jego czci (Dionizje) były najważniejszym świętem Aten

HADES bóg świata zmarłych i podziemi, uważany za surowego i bezlitosnego główne ośrodki kultu: nie miał własnego kultu ani świątyń

HEFAJSTOS pierwotnie bóg ognia opiekun kowalstwa, rzemieślników wykuł m.in. zbroję Achillesa, pioruny Zeusa, wóz Heliosa, strzały dla Erosa głownie ośrodki kultu: wyspa Lemnos

HERA siostra i małżonka Zeusa patronowała małżeństwu, wierności małżeńskiej, kobietom zamężnym główne ośrodki kultu: Argos

HESTIA siostra Zeusa i Hery opiekunka ogniska domowego, podróżnych, nowożeńców i sierot była najłagodniejsza z bogów ( nigdy nie brała udziału w sporach)

HERMES opiekun dróg, podróżnych, wychowania młodzieży męskiej posłaniec bogów i przewodnik dusz do świata zmarłych uważany za bóstwo płodności i opiekun pasterzy i złodziei główne ośrodki kultu: czczony głownie w gimnazjach męskich

POSEJDON sprawował władzę nad morzami patron żeglarzy i rybaków

ZEUS bóg zjawisk atmosferycznych opiekun rodziny i państwa poręczyciel przysiąg i układów główne ośrodki kultu: Olimpia i Dodona

FILOZOFIA FILOZOFIA – filo” miłuję” i sofia: „mądrość” proces - zbliżania się ku mądrości, droga prowadząca ku mądrości. Poszukiwanie odpowiedzi na pytania: czym jest świat i jak powstał czym są bogowie i ludzie na czym polega cnota jak powinno się postępować w życiu prywatnym i publicznym

SZKOŁA JOŃSKA pramaterią jest woda; wysnuł ten wniosek na podstawie potocznych obserwacji, według których woda jest ośrodkiem życia, z wody wywodzi się życie, a dzięki temu, że zmienia stany skupienia - występuje w każdej formie Tales z Miletu r. p.n.e.

SZKOŁA JOŃSKA Pratworzywem z którego zbudowano świat jest powietrze Anaksymenes

SZKOŁA JOŃSKA uznał ogień za zasadę świata, bo dynamika tego żywiołu odzwierciedla obraz świata – jego ruch i dynamizm.(„panta rei”) Heraklit z Efezu

SZKOŁA JOŃSKA Podstawą istnienia natury jest ciągły ruch materialnych, niepodzielnych i wiecznych cząsteczek(atomów), których połączenie daje w efekcie różnorodne substancje. Głosił etyczny postulat zachowania umiaru. Demokryt z Abdery

SOFIŚCI „ Człowiek jest miarą wszechrzeczy” wszystkie sądy są subiektywne, zależne od potrzeb jednostki (relatywizm) „ każdemu twierdzeniu można przedstawić równie uzasadnione twierdzenie z nim sprzeczne” – nie ma jedynej, obiektywnej prawdy ( sceptycyzm) Protagoras z Abdery

SOFIŚCI Uznawał istnienie absolutnego dobra i absolutnej prawdy, dążenie do ich poznania – misją życiową. Metoda poznawcza Sokratesa opierała się na dialogu złożonym z 2 części: zbijanie argumentów przeciwnika poprzez stawianie pytań za pomocą odpowiednio dobranych odpowiedzi pomaganie w dochodzeniu do właściwych wniosków(prawdy) Twierdził, ze niemożliwe jest moralne postępowanie bez uzyskania wiedzy o tym, co dobre i złe, moralne i niemoralne, choć sam podkreślał własna niewiedzę ("wiem, że nic nie wiem"). „wiedza jest dobrem, niewiedza –złem” „ dobre postępowanie to postępowanie zgodne z poszukującym rozumem” Sokrates

Śmierć Sokratesa (filozof zmarł rozmawiając z uczniami), J.L. Davida

CYNICY Konieczność wyrzeczenia się wszelkich dóbr materialnych i życie zgodne z naturą Diogenes z Synopy

Diogenes, Rafael Santi

CAŁOŚCIOWE KONCEPCJE FILOZOFICZNE Idealizm obiektywny Świat zmysłowy odbierany przez ludzkie zmysły jest jedynie cieniem świata idei. Świat jest urządzony celowo i harmonijnie przez swego sprawcę( Demiurga), który go zbudował z odwiecznej materii. Człowiek to właściwie dusza władająca ciałem, które jest jej więzieniem, a śmierć jest wyzwoleniem dla duszy. Zmysły dostarczają nam tylko złudnych spostrzeżeń, pewną wiedzę uzyskujemy tylko dzięki rozumowi Sformułował koncepcję państwa idealnego o ustroju autorytarnym. Ustrój ten uzasadniał hierarchicznym zróżnicowaniem społeczeństwa według moralnej predyspozycji do: uprawy ziemi(rolnicy), walki ( żołnierze) i rządzenia ( mędrcy) Platon

Platon i Arystoteles – fragment fresku Szkoła ateńska Rafaela Santi

CAŁOŚCIOWE KONCEPCJE FILOZOFICZNE „ Jestem przyjacielem Platona, ale jeszcze bardziej jestem przyjacielem prawdy” Człowiek jest ożywionym bytem składającym się z duszy i ciała Formą człowieka jest to, że ma on zarówno duszę roślinną, duszę zwierzęcą i duszę myślącą. Człowiek będzie szczęśliwy, gdy wykorzysta wszystkie swoje zdolności i możliwości. Arystoteles uważał, że istnieją trzy formy szczęścia: * życie wśród namiętności i przyjemności * życie wolnego i odpowiedzialnego obywatela * życie badacza i filozofa Zależnie od tego kto rządzi ( jednostka, grupa czy ogół) istnieją trzy ustroje dobre ( rządy dla dobra powszechnego): monarchia, arystokracja i politea oraz trzy ustroje zdegenerowane ( rządy dla własnej korzyści rządzących) : tyrania, oligarchia, demokracja. Koncepcja Boga jako bezosobowego absolutu. Poruszyciela, który dał pierwszy impuls kosmosowi. Założył szkołę zwaną Likejonem Arystoteles

HISTORIOGRAFIA Historiografia (z gr. Historia + grapho – pisać) – dział piśmiennictwa, obejmujący gatunki historyczne. Historiografia to inaczej określenie całokształtu pracy historyka razem z jej rezultatem, czyli produkcją dziejopisarską. Klio – muza historii

HERODOT, Herodotos z Halikarnasu (ok. 485-ok. 425 p.n.e.), Autor wiekopomnego dzieła historycznego pt. Dzieje (Historiai1)), w którym przedstawił historię wojen grecko- perskich (do bitwy pod Platejami) jako przejawy odwiecznego konfliktu między Europą a Azją. Oprócz faktów politycznych podał szereg wiadomości dotyczących życia i obyczajów mieszkańców. W dziele jego widać zaczątki krytyki historycznej. Herodot zastanawiał się nad wiarygodnością źródeł, w przypadku istnienia kilku wersji tego samego wydarzenia podawał je wszystkie, sąd o nich pozostawiając najczęściej czytelnikowi, uznawał wprawdzie wiadomości zawarte w mitach, odrzucił jednak element cudowności. Był człowiekiem głęboko religijnym i wierzył, że bogowie karzą za zbrodnie i kierują biegiem historii. Popiersie Herodota, Palazzo Massimo alle Terme, Rzym „Ojciec historiografii” jako pierwszy odszedł od mitycznego i bajkowego przedstawiania dziejów. Od pisarza zajmującego się badaniem dziejów oczekiwał obiektywizmu i prawdy o przeszłości.

Herodot, fragment Dziejów „Herodot z Halikarnasu przedstawia tu wyniki swoich badań, żeby ani dzieje ludzkości z biegiem czasu nie zatarły się w pamięci, ani wielkie i podziwu godne dzieła, jakich bądź Grecy, bądź barbarzyńcy dokonali, nie przebrzmiały bez echa, między innymi szczególnie wyjaśniając, dlaczego oni ze sobą walczyli” 1. Jaki główny cel stawiał swemu pisarstwu Herodot? 2. Kto w dziele Herodota jest podmiotem narracji historycznej?. O czym to świadczy? 3. O którym etapie badania historycznego wspomniał w cytowanym tekście Herodot?

TUKIDYDES ok. 460 p.n.e. - zmarł między p.n.e.) Główne dzieło – „Wojna peloponeska” odrzuca wiarę w interwencję bogów w bieg dziejów; jego zdaniem historią kierują ludzie zgodnie ze swoimi interesami, których ujawnienie należy do zadań historyka. Zasługą Tukidydesa jest stworzenie zasad krytyki źródeł. Tukidydes pierwszy potraktował historię jako naukę, która powinna dostarczyć obiektywnych wiadomości o przeszłości. Dążenie do ujmowania opisywanych wypadków w ich związku przyczynowym oraz krytyczny stosunek do wykorzystywanych źródeł

Tukidydes, fragment „Wojny peloponeskiej” „Jednakże nie zbłądziłby ten, kto na podstawie wyżej przytoczonych dowodów nabrał przekonania, że właśnie tak było, jak to przedstawiłem, i nie powinien ufać poetom, którzy wyolbrzymiali przeszłość, ani też […] [dawniejszym pisarzom], którzy przedstawiali w sposób raczej interesujący niż prawdziwy. Są to bowiem rzeczy niedające się udowodnić i takie, z których wiele zostało z czasem przeniesionych między baśnie. Słuszne byłoby tedy mniemanie, że osiągnąłem, opierając się na oczywistych dowodach, rezultaty wystarczające[…]. Jeśli chodzi o słuchaczy, to dzieło moje, pozbawione baśni, wyda im się może mniej interesujące, lecz wystarczy mi, że jeśli uznają je za pożyteczne ci, którzy będą chcieli poznać dokładnie przeszłość i wyrobić sobie sąd o takich samych lub podobnych wydarzeniach, jakie zgodnie ze zwykłą koleją spraw ludzkich mogą zajść w przyszłości. Dzieło moje jest bowiem dorobkiem o nieprzemijającej wartości, a nie utworem dla chwilowego popisu” 1.Co, według Tukidydesa, odróżnia narrację historyczną od dzieła literackiego? 2.Jaką rolę, według Tukidydesa, powinny odgrywać w życiu ludzkim dzieła historyczne

IGRZYSKA SPORTOWE Igrzyska panhelleńskie – organizowane dla wszystkich Hellenów, w ośrodkach religijnych o szczególnym znaczeniu dla wszystkich Greków: w Olimpii ( od 776 r. p.n.e.) ku czci Zeusa w Delfach ku czci Apollona Pytyjskiego na Przesmyku Korynckim ku czci Posejdona w Nemei na Peloponezie ku czci Zeusa

KONKURENCJE - bieg na 1 stadion (analogiczny do dzisiejszego bieg na 200m) – zawodnicy na tym dystansie najwyższą szybkość: do 15 olimpiady biegali w luźnych strojach, później nago, start ułatwiały im kamienne progi. - bieg na 2 stadiony ( współczesne 400m) – bieg ten odbywał się wzdłuż stadiony i z powrotem, wymagał od zawodnika poza szybkością także zwrotności. - bieg długi – dystans tego biegu mógł być równy od 7 do 24 długości stadionu; powstanie tych biegów związane było z szybkimi posłańcami, których zadaniem było przenoszenie ważnych wiadomości ( najsłynniejszy z nich był ten, który przyniósł do Aten wiadomość o zwycięstwie pod Maratonem w 490 r.p.n.e nad Persami) - pięciobój (pentatlon) składał się z biegu, skoku w dal, rzutu dyskiem, rzutu oszczepem i zapasów, wymagał od zawodnika wysokiej wszechstronnej sprawności, dlatego był bardzo ceniony - pięściarstwo – było uprawiane już w czasach achajskich, o czym nadmienia w swoich poematach Homer, zawodnicy – Pięściarze używali specjalnych psaków skórzanych chroniących ręce, walki odbywały się na otwartej przestrzeni, bez przerw aż do rozstrzygnięcia - wyścigi rydwanów – wyścigowe rydwany były dwukołowe, miały po obu stronach zabezpieczenia, nagrodę za zwyciestwo otrzymywał nie „kierowca”, lecz właściciel koni ( podobie jak w wyścigach konnych) - bieg hoplitów – początkowo biegi te odbywały się w pełnym uzbrojeniu, później zrezygnowano kolejno z nagolannic i włóczni i zawodnik biegł już tylko z tarczą – konkurencja ta stopniowo swój właściwy charakter. - pankration – połączenie zapasów z pięściarstwem, jedna z najcięższych konkurencji olimpijskich

Zwycięzcy otrzymywali w nagrodę w Olimpii wieniec z gałązek drzewa oliwnego ( laurowego w Delfach), cieszyli się ponadto wielką sławą. W ich rodzinnych miastach wielokrotnym zwycięzcom stawiano pomniki i honorowano na różne sposoby, np. pisząc na ich cześć pieśni, wiersze