1 1 MARKERY STANU ODŻYWIENIA UNIWERSYTET TRZECIEGO WIEKU Wykład

2 2 S TAN ODŻYWIENIA Stan odżywienia jest to stan zdrowia wynikający ze zwyczajowego spożywania żywności, wchłaniania i wykorzystywania wchodzących w jej skład składników odżywczych oraz działania czynników patologicznych, wpływających na te procesy.

3 3 E LEMENTY OCENY STANU ODŻYWIENIA 1)Wywiad i badanie przedmiotowe 2)Ocena historii żywienia pacjenta 3)Informacja o sytuacji społecznej badanego pacjenta 4)Historia występowania chorób ze szczególnym uwzględnieniem ich wpływu na zapotrzebowanie energetyczne organizmu 5)Badanie antropometryczne

4 4 O CENA PODSTAWOWYCH ROZMIARÓW CIAŁA Wysokość (u małych dzieci używamy pojęcia długość ciała) jest to odległość od podstawy do najwyższego punktu anatomicznego na głowie, zwanego vertex, zmierzona za pomocą stadiometru lub przenośnego antropometru Masa ciała, mierzona przy użyciu legalizowanej wagi, dostarcza ogólnej informacji o sumie białek, tłuszczu, wody i masy kostnej człowieka, ale nie pozwala na wnioskowanie o proporcjach lub zmianach wymienionych czterech podstawowych składników masy ciała. BMI (wskaźnik Queteleta) to: iloraz masy ciała (kg) / (wysokość w (m)) 2

5 5 I NTERPRETACJA BMI <16 III stopień chronicznego niedoboru energii 16,0 – 16,9 II stopień chronicznego niedoboru energii 17,0 – 18,4 I stopień chronicznego niedoboru energii 18,5 – 24,9 zakres normy 25,0 – 29,9 I stopień otyłości 30,0 - 39,9 II stopień otyłości Powyżej 40 III stopień otyłości

6 6 S PADEK MASY CIAŁA M zwyczajowa – M aktualna _________________________ x 100 % M zwyczajowa

7 7 O CENA STOPNIA NIEDOŻYWIENIA BIAŁKOWO - KALORYCZNEGO CzasZnaczący spadek masy ciała (%) Groźny spadek masy ciała (%) 1 tydzień1-2>2 1 miesiąc5>5 3 miesiące7,5>7,5 6 miesięcy10> 10

8 8 T KANKA TŁUSZCZOWA Tłuszcz konstytucyjny – używany do bieżących potrzeb organizmu, zebrany w szpiku kostnym, wokół centralnego systemu nerwowego, gruczołów dokrewnych i innych narządów wewnętrznych, stanowi 9% masy ciała kobiet i 3% masy ciała mężczyzn Tłuszcz zapasowy – zlokalizowany podskórnie, wokół przewodu pokarmowego i mięśni, obejmuje 1/3 całkowitej ilości tłuszczu. Znaczący spadek zawartości tkanki tłuszczowej w ciele świadczy o występowaniu ujemnego bilansu energii.

9 9 P OMIARY ANTROPOMETRYCZNE Pomiar fałdów skórno – tłuszczowych w miejscach ciała dobrze zdefiniowanych anatomicznie -Nad mięśniem dwugłowym ramienia -Nad mięśniem trójgłowym ramienia -Pod dolnym kątem łopatki -Nad talerzem biodrowym w płaszczyźnie środkowo – pachowej. - Pomiary te pozwalają wykrywać znaczące zmiany tłuszczu w organiźmie człowieka, sięgające powyżej 1 kg tłuszczu ogółem

10 R OZMIESZCZENIE TŁUSZCZU PODSKÓRNEGO U CZŁOWIEKA Wskaźnik WHR (Waist/Hip ratio) – to stosunek obwodu talii do obwodu bioder. Na tej podstawie wyróżniamy dwa typy otyłości : androidalna czyli inaczej brzuszna, centralna, oraz ginoidalna, czyli pośladkowo – udowa lub obwodowa (typu „gruszka”) Typ otyłościAndroidalny „jabłko” Ginoidalny „gruszka” MężczyźniWHR > 1WHR < 1 KobietyWHR > 0,8WHR < 0,8

11 I NNE WSKAŹNIKI Obwód ramienia – mierzony w połowie długości ramienia po niedominującej stronie ciała Obwód mięśni ramienia = obwód ramienia – 3,14x grubość fałdu tłuszczowego nad mięśniem trójgłowym ramienia Na tej podstawie można wyliczyć powierzchnię mięśni ramienia.

12 Z ALETY POMIARÓW ANTROPOMETRYCZNYCH -Nieinwazyjność i precyzyjna definicja postępowania -Dostępność i prostota podstawowych instrumentów pomiarowych -Możliwość zastosowania dla dowolnie dużych populacji -Duża dokładność pomiarów -Wyróżnienie osób niedożywionych i przekarmionych -Określenie wielkości i typu otłuszczenia -Ocena trendów międzypokoleniowych w żywieniu -Zweryfikowanie historii żywienia społeczeństw

13 O GRANICZENIA POMIARÓW ANTROPOMETRYCZNYCH -Nie pozwalają na wskazanie na innych niedoborów niż energetyczne i białkowe, -Mają mniejszą przydatność w ocenie krótkoterminowych zmian w stanie odżywienia -Wartości pomiarów mogą być zakłócane przez niektóre choroby, nadmierną aktywność fizyczną, stan nawodnienia organizmu, wiek -Wymagają świadomego i uzasadnionego doboru odpowiednich danych porównawczych oraz punktów odcięcia

14 B ADANIA BIOCHEMICZNE -Testy informujące o zawartości składników odżywczych w płynach ustrojowych lub tkankach -Testy informujące o poziomie wydalania składnika odżywczego lub jego metabolitu w moczu -Testy informujące o funkcjonalnych konsekwencjach niedoboru składników odżywczych (np. zmiany aktywności enzymów biorących udział w przemianach tych składników)

15 D O BIAŁKOWYCH MARKERÓW STANU ODŻYWIENIA NALEŻĄ : albuminy (okres półtrwania 20 dni), transferyna (okres półtrwania 8 dni), transtyretyna (prealbumina; okres półtrwania 2 dni) białko wiążące retinol (okres półtrwania 12 godzin). Zmiany stężeń białkowych markerów stanu odżywienia mogą korelować ze zmianami stężeń białek ostrej fazy, co dodatkowo podnosi wartość tych oznaczeń.

16 T ESTY BIOCHEMICZNE UŻYWANE W OCENIE STANU ODŻYWIENIA BIAŁKOWEGO TestWartości wskazujące na niedożywienie Stężenie prealbumin w surowicy krwi<15 mg/dl Stężenie białka wiążącego retinol w surowicy krwi <3 mg/dl Całkowita liczba limfocytów we krwi< 2000 Test skórny opóźnionej wrażliwościWynik ujemny

17 T ESTY BIOCHEMICZNE UŻYWANE W OCENIE STANU ODŻYWIENIA WYBRANYMI SKŁADNIKAMI MINERALNYMI SkładnikTestWartości wskazujące na niedobór ŻelazoStężenie transferyny we krwi<1,6 mg/dl Wysycenie transferyny>350 Stężenie ferrytyny we krwi<45 mg/dl Stężenie żelaza w surowicy<15% Wysycenie żelazem<100 µg/dl MiedźStężenie miedzi w surowicy krwi <100 µg/dl CynkStężenie cynku w surowicy krwi <80 mg/dl SelenStężenie selenu w surowicy krwi <45µg/dl

18 NIEKALORYMETRYCZNE METODY OZNACZANIA WYDATKÓW ENERGETYCZNYCH ORGANIZMU. Monitorowanie częstości rytmu serca (HR): metoda ta opiera się na fakcie, że wzrost natężenia przemiany materii wymaga zwiększonego zaopatrzenia komórek w tlen i substratu energetycznego, dlatego wraz ze wzrostem aktywności fizycznej wzrasta częstość rytmu serca, z którą związany jest liniowo przyrost zużycia tlenu. Monitorowanie HR pozwala na pośrednie określenie poboru tlenu i obliczenie na tej podstawie wydatku energetycznego.

19 NIEKALORYMETRYCZNE METODY OZNACZANIA WYDATKÓW ENERGETYCZNYCH ORGANIZMU. Metoda podwójnie znakowanej wody (double labelled water – DLW) pozwala na uzyskanie informacji o całkowitych wydatkach energetycznych badanej osoby w dłuższym okresie (do 3 tygodni) na podstawie łącznej ilości wydatkowanego CO2.

20 Bilansowanie zapotrzebowania energetycznego organizmu z energią zawartą w pożywieniu jest jednym z kanonów racjonalnego żywienia i powinno stanowić podstawę do planowania żywienia.

21 S KŁADNIKI DIETY – TŁUSZCZE ALA – kwas α ‑ linolenowy, EPA – kwas eikozapentaenowy, DHA – kwas dokozaheksaenowy

22

23

24 Liczba zgonów z przyczyn sercowo ‑ naczyniowych w zależności od spożycia warzyw i owoców

25 E UROPEJSKA KARTA WALKI Z OTYŁOŚCIĄ

26

27 N IEDOŻYWIENIE OSÓB W STARSZYM WIEKU Na stan odżywiania seniorów wpływają fizjologiczne zmiany charakterystyczne dla starzenia się organizmu, występowanie schorzeń wieku podeszłego oraz szereg czynników socjalnych i ekonomicznych. Można tu wymienić m.in.: fizjologiczne obniżenie przemiany materii i zapotrzebowania energetycznego o 15-20% (zapotrzebowanie kaloryczne zdrowych seniorów mieści się w granicach kcal/dobę) choroby narządu żucia (m.in. choroby tkanek przyzębia, śluzówek jamy ustnej i języka, mniejsze wydzielanie śliny, ubytki uzębienia, owrzodzenia pod płytką protezy, źle dobrane protezy lub ich brak, zanik brodawek języka z wtornymi zaburzeniami smaku, osłabienie siły mięśni żwaczy) choroby przewodu pokarmowego (osłabienie motoryki, zmniejszenie wydzielania śluzu i enzymów, choroby żołądka, trzustki, jelit i wątroby powodujące osłabienie apetytu i ból związany z przyjmowaniem pokarmu starcze zmiany metaboliczne (spowolnienie przemian metabolicznych we wszystkich tkankach i narządach)

28 przewlekła farmakoterapia powodująca osłabienie apetytu i chudnięcie (np.glikozydy naparstnicy, diuretyki, preparaty potasu, NLPZ, leki sedatywne, antybiotyki) częste hospitalizacje powodujące narastanie niedożywienia (głodzenie w trakcie diagnostyki i terapii, brak zainteresowania personelu właściwym karmieniem niesamodzielnego pacjenta) nieprawidłowa opieka nad samotnymi, niesprawnymi seniorami w domach i domach opieki, m.in. nieprawidłowe przyrządzanie i serwowanie posiłków przez opiekunów, zbyt małe porcje, nie spełniające wymagań odżywczych seniora. Szczególnie należy zwrócić uwagę na: pokarm podany w formie niemożliwej do spożycia przez osobę starszą, np. pokarm twardy podany choremu bezzębnemu, niedostateczną pomoc przy karmieniu, lub zbyt krotki czas karmienia przez personel, opiekunow, rodzinę zła sytuacja socjalna i ekonomiczna seniorów, których nie stać na zakup odpowiedniego pożywienia brak reakcji lekarzy na niedożywienie towarzyszące wielu schorzeniom, m.in. chorobom metabolicznym, chorobom układu krążenia, przewlekłej niewydolności nerek, chorobom nowotworowym, niedokrwistości

29 S KUTKI NIEDOŻYWIENIA w układzie krążenia: utraty masy mięśnia sercowego atrofia, włóknienie serca zmniejszenie objętości wyrzutowej obniżenie kurczliwości mięśnia sercowego poszerzenie jam serca zaburzenia rytmu serca niewydolność krążenia osłabienie lekowrażliwości

30 w układzie oddechowym: zmniejszenie pojemności oddechowej i życiowej skłonność do infekcji górnych dróg oddechowych zwiększona zapadalność na zapalenia oskrzeli i płuc w układzie pokarmowym obniżenie masy i stłuszczenie wątroby, nasilenie jej niewydolności zanik kosmków jelitowych zaburzenia motoryki upośledzenie wchłaniania

31 w nerkach atrofia nerek i zwapnienia w ich korze spadek przesączania nerkowego skłonność do kwasicy metabolicznej w układzie krwiotwórczym zanik szpiku Niedokrwistość inne upośledzenie odporności gorsze gojenie ran skłonność do depresji, apatii, demencji hipoalbuminemia, hipoproteinemia, obrzęki obwodowe, wodobrzusze

32 Dziękuję za uwagę