Dr Robert Wolański Wydział Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego Postępowanie podatkowe

2 Pojęcie postępowania podatkowego Postępowanie podatkowe - ustalenie istnienia i zakresu roszczeń pieniężnych państwa oraz samorządu terytorialnego w stosunku do podmiotów, które znajdują się w sytuacji określonej przez prawo podatkowe Postępowanie podatkowe zmierza do rozstrzygnięcia sprawy podatkowej, określenia jej dwóch stanów: stanu prawnego oraz podatkowego stanu faktycznego

3 Cel postępowania podatkowego Celem postępowania podatkowego (procedury podatkowej) jest realizacja uprawnień i obowiązków podatkowych różnych podmiotów, zawartych w przepisach materialnego prawa podatkowego

4 Zadania postępowania podatkowego Ograniczenie w dowolności działania administracji skarbowej Uporządkowanie reguł konkretyzacji obowiązków podatkowych oraz możliwości uzyskania przywilejów podatkowych Umożliwić wgląd zainteresowanym w zasadność i prawidłowość wszelkich działań podejmowanych w sferze podatkowej

5 Modele prawne postępowania podatkowego Model rozłączny: oddzielne uregulowania prawne postępowania podatkowego i ogólnego postępowania administracyjnego Model inkorporacyjny: całkowite włączenie postępowania podatkowego do ogólnego postępowania administracyjnego Model mieszany (pośredni): postępowanie podatkowe jest szczególnym postępowaniem administracyjnym

6 Zasady ogólne postępowania podatkowego Zasady ogólne to przepisy wspólne dla całości danego postępowania Wyróżniają to, co w danym postępowaniu jest najważniejsze, zasadnicze i typowe Wyznaczają pożądany wzorzec działania organu prowadzącego postępowanie, Muszą być współstosowane z innymi, szczegółowymi przepisami

7 Zasady ogólne postępowania podatkowego Zasada praworządności Organy podatkowe działają na podstawie prawa i zgodnie z prawem Podstawą prawną rozstrzygnięć w sprawach podatkowych mogą być tylko konkretne przepisy prawa powszechnie obowiązującego

8 Zasady ogólne postępowania podatkowego Zasada prawdy obiektywnej Naczelna zasada postępowania podatkowego Zobowiązuje organy podatkowe do podejmowania w toku postępowania wszelkich niezbędnych działań w celu dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz załatwienia sprawy Środkami, które służą do ustalenia prawdy obiektywnej są dowody Ciężar zebrania dowodów oraz wyjaśnienia sprawy ciąży na organie podatkowym

9 Zasady ogólne postępowania podatkowego Zasada udzielania pomocy (informacji) prawnej Obowiązek należytego i wyczerpującego informowania o przepisach prawa podatkowego pozostających w związku z przedmiotem postępowania podatkowego Wynika ze złej jakości legislacyjnej prawa podatkowego Złagodzenie zasady ignorantia iuris nocet

10 Zasady ogólne postępowania podatkowego Zasada czynnego udziału stron w każdym stadium postępowania podatkowego Organy podatkowe zobowiązane są zapewnić stronom czynny udział w postępowaniu a przed wydaniem decyzji umożliwić wypowiedzenie się odnośnie dowodów, materiałów, żądań Wynika z faktu, że postępowanie podatkowe nie ma charakteru kontradyktoryjnego Wyjątek od zasady: organ podatkowy uwzględnia w całości wniosek strony, sprawy związane z zabezpieczeniem zobowiązań podatkowych i ustanowieniem zastawu skarbowego

11 Zasady ogólne postępowania podatkowego Zasada przekonywania stron Organy podatkowe zobowiązane są do uzasadniania oraz wyjaśniania stronom przesłanek i motywów podejmowania danej decyzji Zasada szybkości i prostoty postępowania Wnikliwe i szybkie działanie, posługiwanie się możliwie najprostszymi środkami

12 Zasady ogólne postępowania podatkowego Zasada zaufania do organów podatkowych Spina w całości ogólne zasady postępowania podatkowego najszersza zasada Zasada pisemności Załatwianie sprawy podatkowej w formie pisemnej

13 Zasady ogólne postępowania podatkowego Zasada dwuinstancyjności Dwukrotne rozstrzygnięcie tej samej sprawy podatkowej Zasada trwałości decyzji ostatecznych Ochrona istniejącego porządku prawnego, praw nabytych strony Decyzja podatkowa korzysta z domniemania prawidłowości i legalności

14 Zasady ogólne postępowania podatkowego Zasada jawności postępowania Postępowanie podatkowe jest jawne dla stron Zasada sądowej kontroli legalności decyzji podatkowej Kontroluje niezawisły i bezstronny sąd administracyjny

15 Funkcje zasad ogólnego postępowania podatkowego Ujednolicenie praktyki stosowania prawa podatkowego Sterowanie działaniami podejmowanymi w ramach uznania administracyjnego Dyrektywy interpretacyjne procesowego i materialnego prawa podatkowego Zapewniają elastyczność podejmowanych na podstawie przepisów działań, Wypełniają luki w ogólnym prawie podatkowym Wyznaczają kierunki przyszłym pracom legislacyjnym

16 Postanowienia ogólne postępowania podatkowego Organy podatkowe Naczelnik urzędu skarbowego Naczelnik urzędu celnego Dyrektor izby skarbowej Dyrektor izby celnej Minister finansów Wójt, burmistrz, prezydent miasta – gminy Samorządowe kolegium odwoławcze

17 Postanowienia ogólne postępowania podatkowego Właściwość organów podatkowych Właściwość rzeczowa: uprawnienia organu podatkowego do prowadzenia postępowania i rozstrzygania w sprawach podatkowych oraz wydawania zaświadczeń w sprawach podatkowych Właściwość rzeczową organów podatkowych ustala się według przepisów określających zakres ich działania

18 Postanowienia ogólne postępowania podatkowego Właściwość instancyjna (funkcjonalna): określa, który organ jest właściwy do występowania w danej instancji Właściwość miejscowa: uprawnienie organu podatkowego do prowadzenia postępowania w określonej sprawie ze względu na terytorialny zasięg jego kompetencji Właściwość delegacyjna: wynika z przekazania danej sprawy do rozstrzygnięcia danemu organowi podatkowemu przez inny organ

19 Postanowienia ogólne postępowania podatkowego Strona postępowania podatkowego Podatnik, płatnik, inkasent lub ich następcy prawni Osoby trzecie Inne osoby, jeżeli ciążą na nich obowiązki, przysługują im uprawnienia podatkowe Prokurator Rzecznik Praw Obywatelskich Organizacja społeczna

20 Postanowienia ogólne postępowania podatkowego Zdolność procesowa – możliwość skutecznego i samodzielnego działania strony w postępowaniu podatkowym. Zależy od: Zdolność prawna: podmiot praw lub obowiązków ze sfery prawa podatkowego, Zdolność do czynności prawnych: możliwość przez czynności prawne nabywania praw i obowiązków

21 Postanowienia ogólne postępowania podatkowego Termin Termin ustawowy: nie może być zmieniony Termin urzędowy: wyznaczony przez organ podatkowy Terminy ustawowe i urzędowe są terminami zawitymi (prekluzyjnymi): dana czynność może być wykonana w ramach wyznaczonego okresu Terminy instrukcyjne

22 Postanowienia ogólne postępowania podatkowego Terminy załatwienia spraw podatkowych: Niezwłocznie: bez postępowania wyjaśniającego W ciągu miesiąca: w pierwszej instancji W ciągu dwóch miesięcy: postępowanie odwoławcze Terminy załatwienia spraw podatkowych to terminy instrukcyjne Instytucja przywrócenia terminu: na wniosek strony, dotyczy terminów procesowych

23 Postanowienia ogólne postępowania podatkowego Doręczenia pism procesowych i wezwania: Zasada oficjalności doręczeń, Rodzaje doręczeń: właściwe i zastępcze Wezwanie przez organ podatkowy strony lub innej osoby do osobistego stawienia się

24 Postępowanie podatkowe przed organem pierwszej instancji Wszczęcie postępowania: z urzędu: dzień doręczenia stronie postanowienia o wszczęciu postępowania, na żądanie strony: dzień doręczenia żądania organowi podatkowemu Współuczestnictwo w postępowaniu podatkowym

25 Postępowanie podatkowe przed organem pierwszej instancji Postępowanie wstępne: ewidencjonowanie podmiotów, potencjalnych podatników przez dokonanie zgłoszenia identyfikacyjnego, zarejestrowanie, przesyłanie informacji podatkowej, zbieranie przez organy podatkowe różnych informacji o podatnikach

26 Postępowanie podatkowe przed organem pierwszej instancji Postępowanie dowodowe (wyjaśniające): Celem jest dokładne wyjaśnienie podatkowego stanu faktycznego sprawy, aby jej załatwienie opierało się na udowodnionych faktach i aby do tych faktów zostały zastosowane właściwe normy materialnego prawa podatkowego, Jako dowód w sprawie podatkowej należy dopuścić wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia stanu faktycznego, a nie jest sprzeczne z prawem,

27 Postępowanie dowodowe cd Wszystkie dowody wymienione w ordynacji podatkowej korzystają z równej mocy dowodowej, przy czym dla dokumentów urzędowych oraz rzetelnie i niewadliwie prowadzonych ksiąg ulega on zwiększeniu, Zasada swobodnej oceny dowodów: organ podatkowy nie jest krepowany przy ocenie określonych dowodów kryteriami formalnymi, na podstawie całokształtu materiału dowodowego ma swobodnie ocenić, czy dana okoliczność została udowodniona,

28 Postępowanie dowodowe cd Organ podatkowy przy ocenie zebranych dowodów powinien kierować się: prawidłami logiki, zgodnością oceny z prawami nauki i doświadczeniem życiowym, traktować zebrane dowody jako zjawiska obiektywne, oceniać dowody wyłącznie z punktu widzenia ich znaczenia i wartości dla toczącej się sprawy, wszechstronności oceny

29 Postępowanie dowodowe cd Obowiązek przeprowadzenia całego postępowania spoczywa na organie podatkowym i nie może być przerzucony na stronę, Podział dowodów: Bezpośrednie (organ podatkowy bezpośrednio stwierdza ich prawdziwość) i pośrednie (pewne fakty są stwierdzane na podstawie innego faktu), Rzeczowe i osobowe, Podstawowe i posiłkowe, Określone w ordynacji podatkowej i nienazwane, które nie są określone w ordynacji podatkowej

30 Postępowanie dowodowe cd Dowody wymienione przez ordynację podatkową: Księgi podatkowe, Podatkowa księga przychodów i rozchodów, Ewidencje i rejestry prowadzone dla celów podatkowych, Zeznania świadków, Materiały i informacje zebrane w wyniku oględzin, Deklaracje podatkowe, Informacje podatkowe, Dokumenty zgromadzone w toku czynności sprawdzających lub kontroli podatkowych, Materiały zgromadzone w toku postępowania karnego albo postępowania w sprawach o przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe

31 Postępowanie dowodowe cd Kontrola podatkowa: Istotny środek pozwalający organom podatkowym na ustalenie podatkowego stanu faktycznego oraz zweryfikowanie danych, Zawsze jest prowadzona w ramach postępowania podatkowego, czynności sprawdzające są jej częścią wspólną, Cel kontroli podatkowej: sprawdzenie wywiązywania się podatników, płatników, inkasentów oraz następców prawnych z obowiązków wynikających z przepisów prawa podatkowego,

32 Postępowanie dowodowe cd Kontrola podatkowa cd: Kontrola podatkowa podejmowana jest z urzędu, Kontrola podatkowa dotyczy: akt, ksiąg, dowodów księgowych, umów i przedmiotów związanych z działalnością gospodarczą, składania wyjaśnień, oględzin budynków, gruntów, lokali Przebieg czynności kontrolnych należy udokumentować protokołem Adnotacja – rodzaj notatki urzędowej sporządzonej w przypadkach niewymagających protokołu

33 Postępowanie dowodowe cd Deklaracje i informacje podatkowe: Organ podatkowy związany jest domniemaniem prawidłowości danych zawartych w deklaracji, przysługuje mu jednak prawo kontroli rzetelności deklaracji Księgi podatkowe Prawidłowo (niewadliwie) i rzetelnie prowadzone księgi podatkowe stanowią domniemanie mocy dowodowej w zakresie dokonanych w nich zapisów (maja taka sama moc dowodową jak dokumenty publiczne)

34 Postępowanie dowodowe cd Księgi podatkowe księgi podatkowe są rzetelne tylko wtedy, gdy dokonywane w nich zapisy odzwierciedlają stan rzeczywisty, faktyczny, księgi podatkowe są niewadliwe (prawidłowe) jeżeli prowadzone są prawidłowo pod względem formalnym tj. zgodnie z zasadami wynikającymi z przepisów szczególnych, Organ podatkowy nie może uznać za dowód ksiąg prowadzonych nierzetelnie lub w sposób wadliwy, przy czym jeżeli wady formalne nie mają istotnego znaczenia powinny być uznane za dowód

35 Postępowanie dowodowe cd Dokumenty urzędowe Pochodzą od organów państwowych oraz samorządu terytorialnego, instytucji i organizacji, Informacje bankowe (instytucji finansowych) Banki, domy maklerskie, towarzystwa funduszy powierniczych i inwestycyjnych na żądanie organu podatkowego przekazują dane o operacjach finansowych podatnika

36 Postępowanie dowodowe cd Zeznania świadków Opinie biegłych Dotyczą spraw wymagających wiedzy specjalnej, Przesłuchanie strony Oględziny Wypowiedzenie się w sprawie zebranego materiału dowodowego

37 Zawieszenie postępowania Ma miejsce wtedy, gdy przeszkody w prowadzeniu postępowania mają charakter tymczasowy, przejściowy, Obligatoryjne podstawy zawieszenia postępowania: art ordynacji, fakultatywne podstawy zawieszenia postępowania: na wniosek strony w sprawie udzielenia ulg w spłacie zobowiązań podatkowych

38 Akty kończące postępowanie decyzja Decyzja Rozstrzyga sprawę co do jej istoty w całości lub w części albo w inny sposób kończy sprawę, Rodzaje decyzji: Wymiarowe, odstępujące od konkretyzacji obowiązku podatkowego, wydawane po ustaleniu wysokości zobowiązania podatkowego, Konstytutywne i deklaratoryjne, Nieostateczne i ostateczne, Tworzące prawa dla podatników i nietworzące praw, Pozytywne i negatywne

39 Akty kończące postępowanie decyzja Zawartość decyzji Oznaczenie organu podatkowego, Data wydania, Oznaczenie strony, Powołanie podstawy prawnej, Rozstrzygnięcie, Uzasadnienie faktyczne i prawne, Pouczenie o trybie odwoławczym (skarga do sądu), Podpis osoby upoważnionej

40 Akty kończące postępowanie postanowienie Postanowienie Dotyczą poszczególnych kwestii wynikających z toku postępowania, lecz nie rozstrzygają o istocie sprawy,

41 Odwołanie i postępowanie odwoławcze Odwołanie: Najważniejszy, najskuteczniejszy, najpowszechniejszy środek ochrony praw i interesów finansowych strony, Wnosi się do właściwego organu podatkowego za pośrednictwem organu, który wydał decyzje, w terminie 14 dni od dnia doręczenia, Powinno zawierać zarzuty przeciw decyzji, określać istotę i zakres żądania, wskazywać dowody, Podatkowy organ odwoławczy nie działa z urzędu,

42 Odwołanie i postępowanie odwoławcze do 31 grudnia 2008 r. Odwołanie charakteryzuje się względną dewolutywnością (przeniesienie rozstrzygnięcia sprawy na organ nadrzędny na wniosek strony, chyba że organ niższego rzędu uwzględni odwołanie) oraz względną suspensywnością (złożenie odwołania nie wstrzymuje jej wykonania z mocy prawa, ale pozostawione jest do uznania organu), Wniesienie odwołania nie wstrzymuje wykonania decyzji

43 Odwołanie i postępowanie odwoławcze od 1 stycznia 2009 r. Odwołanie charakteryzuje się względną dewolutywnością (przeniesienie rozstrzygnięcia sprawy na organ nadrzędny na wniosek strony, chyba że organ niższego rzędu uwzględni odwołanie), Złożenie odwołania wstrzymuje wykonanie decyzji z wyjątkami,

44 Odwołanie i postępowanie odwoławcze Możliwe rozstrzygnięcia organu odwoławczego: Utrzymanie w mocy zaskarżonej decyzji, Uchylenie zaskarżonej decyzji w całości lub części i w tym zakresie orzec co do istoty, Uchylić decyzję i umorzyć postępowanie, Umorzyć postępowanie odwoławcze, Uchylić decyzję i przekazać sprawę do ponownego rozpatrzenia (naruszenie przepisów o właściwości), Jeżeli wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego może uchylić decyzję i przekazać sprawę do ponownego rozpatrzenia

45 Odwołanie i postępowanie odwoławcze Wymiar uzupełniający, Zakaz wydania decyzji przez organ odwoławczy na niekorzyść strony odwołującej się Domniemanie prawidłowości decyzji ostatecznych, Zasada trwałości decyzji ostatecznych Zażalenie – środek zaskarżania służący od postanowień

46 Nadzwyczajne środki zaskarżania Ograniczenia zasady trwałości decyzji ostatecznych, Odwołalność obligatoryjna i fakultatywna Wznowienie postępowania: Dotyczy decyzji dotkniętych kwalifikowanymi wadami procesowymi, Przyczyny wynikają z art. 240 ordynacji, Z urzędu lub na wniosek strony, Wznawia organ, który wydał decyzję w ostatniej instancji

47 Nadzwyczajne środki zaskarżania Stwierdzenie nieważności decyzji: Dotyczy decyzji dotkniętych bardzo istotnymi wadami kwalifikowanymi, Przyczyny wynikają z art. 247 ordynacji, Decyzja jest nieważna od samego początku, Z urzędu lub na wniosek strony, a także na skutek sprzeciwu prokuratora, Stwierdza nieważność organ wyższego stopnia, Może nastąpić w ciągu pięciu lat od jej doręczenia

48 Nadzwyczajne środki zaskarżania Odwołalność fakultatywna: Wzruszenie decyzji ostatecznych nietworzących praw nabytych, Wzruszenie decyzji ostatecznych tworzących a nabyte, Zmiana decyzji w sprawie zobowiązania podatkowego, Uchylenie decyzji zalecających dodatkowa czynność