Prasa dla niepełnosprawnych – niepełnosprawni w prasie Dziennikarska Szkoła Nadziei Prasa dla niepełnosprawnych – niepełnosprawni w prasie Dziennikarska Szkoła Nadziei Czernihów, r. 1 Towarzystwo Edukacyjne “Wiedza Powszechna” Projekt jest współfinansowany ze środków programu Wsparcie Demokracji finansowanego w ramach programu polskiej współpracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych w 2012 r.

Wstęp W Polsce prasa przeznaczona dla niepełnosprawnych nie jest powszechnie dostępna – nie można tych czasopism kupić w kioskach i salonach prasowych. Są to wydawnictwa w 100% dotowane – a więc rozprowadzane nieodpłatnie – otrzymują je organizacje działające na rzecz niepełnosprawnych oraz niepełnosprawne osoby prywatne drogą prenumeraty. Niestety, w dobie kryzysu środków przeznaczonych na wydawanie prasy dla niepełnosprawnych jest coraz mniej i niektóre tytuły znikają lub ukazują sie tylko w formie elektronicznej. Ukazujące się w Polsce nieliczne czasopisma dla niepełnosprawnych redagują osoby od lat związane z tą problematyką, często same dotknięte jakimś rodzajem niepełnosprawności Projekt jest współfinansowany ze środków programu Wsparcie Demokracji finansowanego w ramach programu polskiej współpracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych w 2012 r.2

Wstęp Ukazywanie osób niepełnosprawnych jest bardzo trudnym zadaniem i nie ma gotowego schematu, który wskazywałby, jak robić to dobrze. Najlepiej niepełnosprawnego po prostu jak człowieka a nie jak człowieka niepełnosprawnego. “Prawdziwa potęga mediów polega na tym, że to one wskazują nam, co ma być normalne”(M.Medwed) Często w prezentowaniu niepełnosprawności media korzystają ze skrajnych sposobów pokazywania osób z niepełnosprawnością - bądź jako herosów, bądź jako osoby godne politowania. Jednak w środowisku dziennikarskim istnieje potrzeba, aby niepełnosprawność traktować w kategoriach normalności. Projekt jest współfinansowany ze środków programu Wsparcie Demokracji finansowanego w ramach programu polskiej współpracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych w 2012 r.3

Poradnik językowy dla dziennikarzy Portal internetowy Disability Now we współpracy z brytyjską Krajową Unią Dziennikarzy (National Union of Journalists) opublikował w maju 2005 roku poradnik językowy, którego celem jest pokazanie dziennikarzom, jak właściwie pisać i mówić o osobach niepełnosprawnych. Projekt ten jest elementem szeroko zakrojonej kampanii organizowanej przez Disability Now mającej zwrócić uwagę na fakt, że sposób, w jaki społeczeństwo postrzega osoby niepełnosprawne, jest w dużej mierze uzależniony od tego, jak mówią o nich media Przedstawiono w nim między innymi sugestie w zakresie prowadzenia wywiadów z osobami niepełnosprawnymi, zestawienie niewłaściwej terminologii, wciąż często używanej przez autorów artykułów czy reportaży, oraz propozycje określeń, których użycie nie budzi negatywnych odczuć u odbiorców Projekt jest współfinansowany ze środków programu Wsparcie Demokracji finansowanego w ramach programu polskiej współpracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych w 2012 r.4

Kilka rad z poradnika: nie należy opisywać osób niepełnosprawnych jako superbohaterów nie należy nazywać osób niepełnosprawnych odważnymi i niezwykłymi za to, że robią normalne rzeczy - czy byłaby to interesująca historia, gdyby dana osoba nie była niepełnosprawna? należy relacjonować wydarzenie sportowe dotyczące osób niepełnosprawnych - nie jako coś niezwykłego, ale jak każde inne wydarzenie sportowe używanie określenia "tragiczna ofiara" jest obraźliwym stereotypem - skup się raczej na barierach: niedostępnych domach, transporcie, na braku systemu osobistej opieki i barierach jeśli chodzi o edukację i pracę czy fakt, że osoba jest niepełnosprawna jest znaczący dla historii? jeśli rozmawiasz z osobą niepełnosprawną, zwracaj się do niej - nie do jej matki, ojca czy opiekuna. Pamiętaj, że wiele niepełnosprawności jest "ukrytych" np. epilepsja, dysleksja, choroby psychiczne Projekt jest współfinansowany ze środków programu Wsparcie Demokracji finansowanego w ramach programu polskiej współpracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych w 2012 r.5

Magazyn „Integracja” Magazyn „Integracja” jest największym w Polsce pismem skierowanym do osób z niepełnosprawnością, ich rodzin i przyjaciół oraz do osób pracujących i działających na rzecz ludzi z niepełnosprawnością, czyli nauczycieli, pedagogów, pracowników socjalnych, rehabilitantów, terapeutów, pracowników organizacji pozarządowych, przedstawicieli firm prywatnych, instytucji samorządowych i państwowych. Pismo "Integracja" powstało w październiku 1994 r., jako 8- stronicowy, czarno-biały biuletyn. Jego twórcą był Piotr Pawłowski, który sam będąc osobą z niepełnosprawnością, dostrzegł potrzebę stworzenia pisma, które dostarczałoby osobom niepełnosprawnym i ich rodzinom niezbędnych informacji, zachęcało ich do aktywności, wyjaśniało osobom sprawnym problemy i potrzeby osób niepełnosprawnych, oraz stanowiło platformę porozumienia społecznego między pełnosprawnymi i niepełnosprawnymi. Pismo z każdym rokiem zwiększało swoją objętość, doskonaląc szatę graficzną oraz poszerzając zawartość merytoryczną. Projekt jest współfinansowany ze środków programu Wsparcie Demokracji finansowanego w ramach programu polskiej współpracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych w 2012 r.6

Magazyn „Integracja” Integracja” ukazuje się jako dwumiesięcznik. Objętość magazynu to 94 kolumny + 4 strony okładek. „Integracja” ukazuje się już w nakładzie egz. Z każdym numerem ukazuje się 20-stronicowy dodatek tematyczny. Magazyn "Integracja" dociera zarówno do osób indywidualnych (największą grupę czytelników stanowią prenumeratorzy), jak i do różnego rodzaju placówek: sanatoryjnych, socjalnych, do władz samorządowych, służby zdrowia, służb społecznych, szkół, bibliotek, klubów, organizacji pozarządowych. Projekt jest współfinansowany ze środków programu Wsparcie Demokracji finansowanego w ramach programu polskiej współpracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych w 2012 r.7

Magazyn „Integracja” Magazyn jest podzielony na 5 sekcji tematycznych: informacyjną „Fakty i Opinie” - zawierającą informacje sygnalizujące czytelnikowi tematykę poszczególnych tekstów opublikowanych w piśmie; w tym stałe rubryki: wiadomości z kraju i ze świata oraz felieton redaktora naczelnego i wypowiedzi gości specjalnych komentujące najważniejsze, aktualne z punktu widzenia środowiska osób z niepełnosprawnościami wydarzenia; publicystyczną „Społeczeństwo – (ze stałymi rubrykami: Gość Integracji, Sprawa dla Integracji, Podróże, O tym się mówi, Odwaga życia, Niepełnosprawni normalna sprawa, Między nami) – będącą najobszerniejszą, bo aż ok. 30 stronicową częścią magazynu. Zawiera ona przede wszystkim wnikliwe opracowania ważnych tematów dotyczących wszystkich osób z niepełnosprawnościami w Polsce; Projekt jest współfinansowany ze środków programu Wsparcie Demokracji finansowanego w ramach programu polskiej współpracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych w 2012 r.8

Magazyn „Integracja” edukacyjną „Kultura i edukacja” – ze stałymi działami: Forum Rodziców (z tekstami poruszającymi problemy tak sprawnych rodziców dzieci z niepełnosprawnościami, jak i rodziców z niepełnosprawnościami wychowujących zdrowe dzieci), Internet (z materiałami popularyzującymi praktyczną umiejętność korzystania z nowych mediów), Kalejdoskop i Domowa Wideoteka (przedstawiającymi nowości na rynku księgarskim i płytowym, a także zawierający recenzje najnowszych filmów i sztuk teatralnych – przede wszystkim tych, których bohaterami są osoby z niepełnosprawnością lub które są do nich kierowane); poradnikową – „Żyjmy lepiej” – ze stałymi cyklami: Poradnik, Technika, Rehabilitacja, Zdrowie, Sport – zawierającymi rady, wskazówki dot. różnych dziedzin życia przydatne dla osób z niepełnosprawnościami; informacyjno – prawną „Centrum Integracja” – w którym zamieszczane są w postaci komentarzy specjalistów: prawników, pracowników socjalnych, doradców zawodowych itp. aktualne informacje np. o przepisach prawnych, systemie orzecznictwa, ulgach, zniżkach, przywilejach, udogodnieniach dla osób z niepełnosprawnościami. Projekt jest współfinansowany ze środków programu Wsparcie Demokracji finansowanego w ramach programu polskiej współpracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych w 2012 r.9

Program telewizyjny „Integracja” Redaktor naczelny Magazynu prowadzi Piotr Pawłowski również program telewizyjny „Integracja” Program telewizyjny „Integracja” to jedyna audycja w polskiej telewizji przedstawiająca w nowatorski sposób różnorodne zagadnienia dotyczące niepełnosprawności. Piotr Pawłowski, prowadzący program, stawia sobie za cel pokazanie niepełnosprawności w inny sposób niż przez pryzmat bólu, cierpienia, pomocy charytatywnej, czyli tego, czym często epatują media. „Integracja” to audycja dynamiczna, bogata w ciekawe treści, prezentująca pozytywne przykłady aktywności osób z niepełnosprawnością, nowe możliwości i dobre rozwiązania. Informujemy o istotnych zmianach w prawie, lokalnych inicjatywach. Bieżące wydarzenia komentują politycy, społecznicy, artyści i sportowcy. Centralną częścią programu jest rozmowa ze znanymi osobami – zapraszani przez gospodarza do studia eksperci siadają na wózek. „Integracja” to audycja o ludziach i dla ludzi, obiektywna, ponad wszelkimi podziałami politycznymi i społecznymi. Projekt jest współfinansowany ze środków programu Wsparcie Demokracji finansowanego w ramach programu polskiej współpracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych w 2012 r.10

Magazyn Informacyjny Osób Niepełnosprawnych „Nasze sprawy” Jest to aktualnie najstarsze (ukazuje się już od czerwca 1989 r.) i jedno z nielicznych profesjonalnych pism adresowanych do środowiska osób niepełnosprawnych aktywnych zawodowo oraz ich pracodawców. Misją pisma jest pełna informacja na temat zasad funkcjonowania rynku pracy osób niepełnosprawnych, systemu rehabilitacji zawodowej i społecznej, służenie niezależną, rzetelną informacją i publicystyką całemu środowisku. Skupiając się na zagadnieniach rehabilitacji zawodowej i społecznej, daje przegląd spraw tego środowiska, w znaczący sposób wpływa na kształtowanie stanowisk i postaw wobec jego problemów oraz inspiruje rozwiązania przyczyniające się do ich łagodzenia. Przedstawia możliwości i osiągnięcia osób niepełnosprawnych na niwie kultury i sztuki, sportu, edukacji i nauki, prezentuje nowatorskie inicjatywy poprawiające jakość ich życia i sprzyjające życiu niezależnemu oraz systemy rehabilitacji i wsparcia w innych krajach Unii Europejskiej. „Nasze Sprawy” są pomostem między osobami niepełnosprawnymi, a ich pracodawcami, prezentując konkretne przedsiębiorstwa zatrudniające pracowników z niepełnosprawnością. Projekt jest współfinansowany ze środków programu Wsparcie Demokracji finansowanego w ramach programu polskiej współpracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych w 2012 r.11

WóTeZet – Magazyn Ośrodków Terapii Zajęciowej Jest to ogólnopolskie czasopismo skierowane do osób niepełnosprawnych, uczestników warsztatów terapii zajęciowej oraz innych placówek oferujących wsparcie osobom zagrożonym wykluczeniem społecznym w naszym kraju. Magazyn wydawany jest od grudnia 2004 roku. Bieżący nakład gazety to ok egzemplarzy. Czasopismo jest bezpłatne. Ponadto na stronie internetowej „WóTeZetu” można pobrać elektroniczną wersję gazety, w formacie pdf. Projekt jest współfinansowany ze środków programu Wsparcie Demokracji finansowanego w ramach programu polskiej współpracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych w 2012 r.12

Magazyn „Bardziej Kochani” Jest to czasopismo poświęcone problemom ludzi z zespołem Downa i ich rodzin. Pismo istnieje od 1997 roku. Powstało, by zintegrować ludzi borykających się z tym samym problemem, by wymieniać doświadczenia, by nieść pomoc najbardziej potrzebującym. Z pisma tego szeroko korzystają młodzi rodzice, nauczyciele, terapeuci i inne osoby wspierające dzieci i rodziny osób z zespołem Downa. Lata istnienia pisma wykazały, iż jest ono bardzo potrzebne. Przez redakcję przewinęło się kilka tysięcy prenumeratorów, ludzi zainteresowanych pismem. Napłynęło do redakcji kilka tysięcy listów od rodzin a także od samych ludzi z zespołem Downa Projekt jest współfinansowany ze środków programu Wsparcie Demokracji finansowanego w ramach programu polskiej współpracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych w 2012 r.13

Magazyn „Dla nas” Do godnych uwagi czasopism można także zaliczyć “Dla nas” Czasopismo środowisk Działających na Rzecz Osób Chorujących Psychicznie Projekt jest współfinansowany ze środków programu Wsparcie Demokracji finansowanego w ramach programu polskiej współpracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych w 2012 r.14

Biuletyn Informacyjny - BIFRON Niestety, obecnie tylko w formie elektronicznej ukazuje sie Biuletyn Informacyjny - BIFRON Realizując misję wspierania osób niepełnosprawnych w zakresie udzielania informacji o zadaniach Funduszu, od 1996 roku Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych wydawał Biuletyn Informacyjny – BIFRON. Rocznie ukazywało się 6 numerów biuletynu, w ostatnich latach w nakładzie egzemplarzy. BIFRON przekazywany był nieodpłatnie Projekt jest współfinansowany ze środków programu Wsparcie Demokracji finansowanego w ramach programu polskiej współpracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych w 2012 r.15

Wizerunki niepełnosprawności Stereotypowy i fałszywy obraz osób niepełnosprawnych, obecny w środkach masowego przekazu, wynika z przesądów i mitów utrwalonych w społeczeństwie od wieków, których nie można wykorzenić ze świadomości ludzi. Szeroki dostęp do mediów i ogromny ich wpływ na kształtowanie opinii dodatkowo te stereotypy utrwalają, czyniąc ogromne szkody w społecznym odbiorze osób niepełnosprawnych, a także wśród nich samych. Tzw. reklama dobroczynna, w której osoby niepełnosprawne występują w roli ludzi potrzebujących pomocy, niezdolnych do samodzielnej egzystencji, godnych pożałowania. Z takiego obrazu wynika, że społeczeństwo zobowiązane jest do nieustannych akcji dobroczynnych, datków, bez których osoby upośledzone nie dadzą sobie rady w życiu. W konsekwencji utrwala się wizerunek osób będących ciężarem dla społeczeństwa, wzbudzających litość, spychanych na margines życia społecznego Projekt jest współfinansowany ze środków programu Wsparcie Demokracji finansowanego w ramach programu polskiej współpracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych w 2012 r.16

Przemoc w wizerunku osób niepełnosprawnych W całej historii ludzkości osoby upośledzone były ofiarami przemocy. Starożytni Grecy i Rzymianie zabijali niepełnosprawne dzieci, średniowiecze utożsamiało niepełnosprawność ze złem i czarami itd. Problem przemocy wobec osób niepełnosprawnych na łamach prasy podawany jest zwykle jako sensacja, nie brak również negatywnych przykładów w scenariuszach filmowych, gdzie niepełnosprawność któregoś z bohaterów wywołuje agresję innych. Wielką szkodę w skutecznej integracji osób niepełnosprawnych wywołuje postrzeganie ich jako osób z gruntu złych i groźnych. Projekt jest współfinansowany ze środków programu Wsparcie Demokracji finansowanego w ramach programu polskiej współpracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych w 2012 r.17

Osoba niepełnosprawna jako osobliwość Często prasa podaje sensacyjne przykłady odkrytego gdzieś, zaniedbanego i opuszczonego niepełnosprawnego dziecka, brutalnie ukazując jego sytuację, wzbudzając w czytelnikach niezdrowe zainteresowanie. Postawa taka zachęca ludzi zdrowych do chorej fascynacji wynaturzeniami. Kreacje osób niepełnosprawnych często wykorzystywane są w filmach, aby wzmocnić atmosferę grozy, tajemniczości i opuszczenia, lub by wywrzeć na widzu szczególne wrażenie. Jest to niesłychanie krzywdzące, ponieważ odziera osoby niepełnosprawne z człowieczeństwa redukując je do roli przedmiotów. Projekt jest współfinansowany ze środków programu Wsparcie Demokracji finansowanego w ramach programu polskiej współpracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych w 2012 r.18

Osoba niepełnosprawna jako super - kaleka Osoba niepełnosprawna nie zawsze przedstawiana jest jako uosobienie zła, grzechu i wynaturzenia. Istnieją przykłady filmów, gdzie osoba upośledzona posiada jakieś wybitne uzdolnienie, przypisuje się jej ponadludzkie prawie zdolności. Potrafi pokonać wszelkie przeciwności losu i triumfalnie osiągnąć sukces, jakby na przekór światu. Skoncentrowanie uwagi na osiągnięciach osób niepełnosprawnych jako jednostek prowadzi do przekonania, że muszą one w sposób nadzwyczajny zasłużyć na akceptację społeczeństwa. Projekt jest współfinansowany ze środków programu Wsparcie Demokracji finansowanego w ramach programu polskiej współpracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych w 2012 r.19

Osoba niepełnosprawna jako przedmiot drwin Taki rodzaj humoru ogranicza szanse ludzi niepełnosprawnych na to, aby zdrowe społeczeństwo traktowało ich poważnie, daje również ciche prawo do podobnego naśmiewania się z niepełnosprawności na co dzień, podkopuje ich godność i wiarę we własne siły. Projekt jest współfinansowany ze środków programu Wsparcie Demokracji finansowanego w ramach programu polskiej współpracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych w 2012 r.20

Osoba niepełnosprawna jako najgorszy wróg samej siebie Środki masowego przekazu często przedstawiają osoby upośledzone jako wiecznie użalające się nad sobą jednostki obwiniające innych za to, co ich spotkało, negatywnie nastawione do świata i siebie. Jednocześnie prasa, w przypadku gdy środowiska osób niepełnosprawnych starają się o zrównanie ich praw z prawami osób zdrowych, nie stara się obiektywnie i bezstronnie relacjonować wydarzeń. Pozwala to społeczeństwu ludzi sprawnych interpretować zgodny z prawem bunt osób niepełnosprawnych z powodu przedstawiania fałszywego wizerunku społecznego, jako samoniszczącą gorycz wynikającą z niemożności zaakceptowania "ograniczeń", które stwarza ich niepełnosprawność. Prasa nie zwraca uwagi na rzeczywisty powód buntu, to znaczy dyskryminującą politykę społeczną, niechętną niepełnosprawnym, a podsyca niezdrowe nastroje i pogłębia przepaść pomiędzy zdrowymi i niepełnosprawnymi członkami społeczeństwa. Projekt jest współfinansowany ze środków programu Wsparcie Demokracji finansowanego w ramach programu polskiej współpracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych w 2012 r.21

Osoba niepełnosprawna jako ciężar dla społeczeństwa Kolejny stereotyp, chyba najsilniej zakorzeniony w świadomości ludzi zdrowych, wiąże się z poglądem, że osoba niepełnosprawna jest bezradna, zdana wyłącznie na łaskę i troskę kogoś sprawnego. Pogląd ten wypływa z przekonania, że potrzeby osób niepełnosprawnych są zupełnie inne niż zdrowej części społeczeństwa i ich zaspokajanie jest dużym obciążeniem, nadwyrężającym środki społeczne. Projekt jest współfinansowany ze środków programu Wsparcie Demokracji finansowanego w ramach programu polskiej współpracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych w 2012 r.22

Osoba niepełnosprawna jako niezdolna do pełnego udziału w życiu społeczeństwa Ludzie niepełnosprawni bardzo rzadko są postrzegani jako integralna część społeczeństwa, zwykle przedstawia się ich jako margines, nieliczną, mało reprezentatywną grupę. Panuje powszechne przekonanie, że ludzie niepełnosprawni nie mają innego wyjścia, jak tylko zwrócić się do instytucji dobroczynnych kontrolowanych i prowadzonych przez sprawnych, ponieważ tylko tam mogą uzyskać pomoc. Ich prawa jako członków społeczeństwa nie są równe i pełne jak osób zdrowych i sprawnych. Projekt jest współfinansowany ze środków programu Wsparcie Demokracji finansowanego w ramach programu polskiej współpracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych w 2012 r.23

Osoba niepełnosprawna jako normalny człowiek Przedstawianie niepełnosprawnych jako "zwyczajnych" i "normalnych", jako ludzi mających jakieś braki czy ograniczenia nie mające wpływu na życie w społeczeństwie, także ma pewien negatywny aspekt. Tak wyraźne podkreślanie normalności osób upośledzonych, przesłania potrzebę zmian. Jeśli ludzie niepełnosprawni postrzegani są jako "normalni", to nie ma potrzeby wypracowania polityki, której celem byłoby przekształcenie społeczeństwa w takim kierunku, aby było wolne od fałszywego postrzegania niepełnosprawności. Projekt jest współfinansowany ze środków programu Wsparcie Demokracji finansowanego w ramach programu polskiej współpracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych w 2012 r.24

Dziękuję za uwagę! Projekt jest współfinansowany ze środków programu Wsparcie Demokracji finansowanego w ramach programu polskiej współpracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych w 2012 r.25 Życzymy Państwu znalezienia w swojej pracy właściwego języka i tonu w mówieniu i pisaniu o osobach niepełnosprawnych.