Konstytucja Księstwa Warszawskiego- charakterystyka ogólna Ustrój – ogólne tendencje ustawodawstwa napoleońskiego Elementy tradycji narodowej – wpływ Komisji Rządzącej Brak przepisów o zmianie – w praktyce uzupełniana dekretami królewskimi Ścisłe określenie kompetencji prawodawczych sejmu, uchwalającego prawa (tj. ustawy) Publikacja aktów normatywnych – Dziennik Praw

Recepcja prawa – charakterystyka ogólna Art. 69 Konstytucji - wprowadzenie Kodeksu Napoleona jako prawa cywilnego Księstwa (od 1 maja 1808r., w departamentach galicyjskich od 15 sierpnia 1810 r.) Rozporządzeniami Ministra Sprawiedliwości F. Łubieńskiego wprowadzono francuskie prawo procesowe cywilne, kodeks handlowy, francuską ustawę notarialną W zakresie prawa karnego – utrzymano kodyfikacje pruskie i austriackie, posiłkowo dawne prawo polskie Zmiany w organizacji sądownictwa w czasie istnienia Księstwa

Uprawnienia władcy wg konstytucji Pełnia władzy administracyjno-wykonawczej z prawem mianowania i odwołania wszystkich urzędników (z wyj.dożywotnich senatorów i sędziów) Uprawnienia w zakresie ustawodawstwa, realizowane obok sejmu (dekrety); wyłączność w sprawach zmiany lub uzupełnienia konstytucji, inicjatywa ustawodawcza Wyroki sądowe wydawane w imieniu władcy

Władze centralne w Ks. Warszawskim Ministrowie Rada Ministrów Rada Stanu Sejm Księstwa Warszawskiego – Izba Poselska – Senat

Rada Ministrów w Ks. Warszawskim Organ przewidziany na wypadek niepowołania wicekróla Początkowo nie była organem rządowym (rządem krajowym), wzrost kompetencji nadał taki charakter (rządu) dopiero w Pozbawiona funkcji kierowniczych, służyć miała porozumiewaniu się ministrów podczas nieobecności władcy Stopniowy wzrost kompetencji, od 1812 upoważniona do sprawowania w zastępstwie króla władzy zwierzchniej (z wyjątkiem mianowania i odwoływania ministrów i zmian w sądownictwie)

Rada Stanu Księstwa Warszawskiego- skład Prezes Rady Stanu Ministrowie Od 1808 r. nominowani radcowie stanu (6, od 1810 r. 12) Członkowie Rady Stanu wchodzili w skład Izby Poselskiej Referendarze, tj. funkcjonariusze (urzędnicy) (4, później 6) nie byli członkami Rady Stanu

Kompetencje Rady Stanu Funkcje pomocnicze wobec władzy królewskiej: – Przygotowywanie dekretów królewskich oraz ustaw sejmowych – Kontrola urzędników i pociąganie ich do odpowiedzialności – Wykonywanie funkcji sądowych Stopniowy wzrost uprawnień – prawo kontrolowania ministrów- upodobniła się do RM, z którą zaczęła konkurować

Funkcje sądowe Rady Stanu Księstwa Warszawskiego Sądownictwo kasacyjne – Rozpoznawanie skarg na ostateczne wyroki w sprawach karnych i cywilnych Sądownictwo kompetencyjne – Rozpoznawanie sporów o właściwość między organami sądowymi a administracyjnymi Sądownictwo administracyjne – Według modelu francuskiego, II instancja, (I – rady prefekturalne w departamentach)

Izba Poselska – skład: Posłowie (60, od 1809 r. 100)– wybór: szlachta- posesjonaci na sejmikach powiatowych (kryterium stanowe) Deputowani (40, od 1809 r. 66)– wybór na okręgowych zgromadzeniach gminnych (nieszlachta, kryterium cenzusowe) – Właściciele nieruchomości (także chłopi, w tym czynszownicy) – Właściciele przedsiębiorstw handlowych i rzemieślniczo-przemysłowych – Obywatele z cenzusem wykształcenia lub stanowiska (Proboszczowie, wikariusze, artyści i oficerowie, zasłużeni podoficerowie i żołnierze (cenzus zasług wojskowych) Członkowie Rady Stanu

Kompetencje Izby Poselskiej Stanowienie praw (ustaw) w dziedzinie: – Podatkowej – Systemu monetarnego – Prawa sądowego, cywilnego i karnego – Inne sprawy – zastrzeżone do kompetencji władcy (dekrety) – Brak prawa kontrolowania ministrów

Senat Księstwa Warszawskiego: 18, po 1809 r. 30 senatorów mianowanych dożywotnio przez króla: – 6 (10) biskupów – 6 (10) wojewodów – 6 (10) kasztelanów Przewodniczenie w Senacie- król lub powoływany przez niego przewodniczący Senatu Prawo sankcji uchwał Izby Poselskiej (nie wiążące króla)

Francja - napoleońskie reformy sądownictwa nowa sieć sądów, dostosowana do podziału terytorialnego: s. pokoju trybunał I instancji (w sprawach karnych z udziałem przysięgłych) trybunał apelacyjny Rada Stanu (sąd kasacyjny) ograniczenie „ludowości” sądownictwa: likwidacja Wielkiej Ławy przysięgłych zniesienie wybieralności sędziów (z wyj. s. pokoju) zasada nominacji sędziów nowoczesne gwarancje nieusuwalności sędziów i niezawisłości sądów wprowadzenie sądownictwa administracyjnego: Rada Stanu rady prefekturalne

Konstytucyjne zasady organizacji sądownictwa Jawność i publiczność postępowania w sprawach karnych i cywilnych Niezawisłość sądów i rozdział sądownictwa od innych władz Dożywotniość mianowania sędziów (z wyj. s. pokoju) Formalna równość wobec prawa- sądownictwo powszechne

Adwokatura- „obrońcy publiczni”: Patroni (trybunały cywilne) Adwokaci (sąd apelacyjny) » Mianowani przez ministra sprawiedliwości (adwokaci do 1810 r.) Mecenasi (sąd kasacyjny – Rada Stanu) » Mianowani przez króla – Obrońca przy sądzie niższego szczebla nie mógł występować przed sądem wyższego szczebla

Notariat Francuska ustawa notarialna z 1803 r. Ustanawiani przy s. pokoju i trybunałach I instancji Urzędnicy publiczni

Definicja notariusza Rozporządzenie Prezydenta RP z 1933 r.: Notariusz jest funkcjonariuszem publicznym, powołanym do sporządzania aktów i dokumentów, którym strony obowiązane są lub chcą nadać znamię wiary publicznej (a także do spełniania innych czynności zleconych przez prawo, art. 1) Prawo o notariacie 1991r.: Notariusz jest powołany do dokonywania czynności, którym strony są obowiązane lub pragną nadać formę notarialną (czynności notarialnych) (Art. 1. § 1)

Trzy rzeczy są potrzebne i wystarczające człowiekowi w społeczeństwie: być panem własnej osoby i posiadać majątek aby zaspokajać potrzeby i rozporządzać nim (Cambaceres) Podstawy Kodeksu Napoleona: -Wolność -Własność -Swoboda zawierania umów

Prawo małżeńskie w KN System świecki prawa małżeńskiego Możliwość zawarcia małżeństwa wyłącznie przed urzędnikiem stanu cywilnego Dopuszczalność rozwodu Wyłączna jurysdykcja sądów świeckich w sprawach małżeńskich Brak równości praw małżonków Dyskryminacja dzieci pozamałżeńskich Dzieci naturalne Dzieci ze związków cudzołożnych i kazirodczych

Prawo hipoteczne w KN, rodzaje hipotek Prawne Sądowe umowne

Prawo hipoteczne w KN Brak „wieczystości” – wpisy ważne tylko 10 lat Brak szczegółowości (hipoteki ogólne) Nierespektowanie jawności (możliwość hipotek tajnych)

Prawo spadkowe Tytuły dziedziczenia: – Ustawa (krewni do 12 stopnia) – Testament (forma pisemna) Ograniczenia praw małżonka (tylko w braku krewnych) Ograniczona swoboda testowanie: system rezerwy

Kodeks handlowy Przyjęty uchwała sejmową z 1809 r. (wpływ Łubieńskiego) Ujęcie przedmiotowe (prawo czynności handlowych) w miejsce podmiotowego (prawo stanu kupieckiego) 4 księgi Brak giełdy uniemożliwił realizację przepisów o giełdach handlowych Regulacja 3 rodzajów spółek handlowych: – Firmowa (2 lub więcej wspólników dla prowadzenia handlu pod wspólną firmą) – Komandytowa (między wspólnikami odpowiedzialnymi solidarnie a wspólnikami prostymi, dostarczającymi funduszu) – Bezimienna (kapitał stanowiły akcje, odpowiedzialność wspólników tylko do wysokości wkładu)

Francuski kodeks postępowania cywilnego z 1806 r. Oparty na ordonansie z 1667 r. Brak wyraźnie sformułowanych zasad procesowych, interpretowanych jednak z przepisów przez doktrynę i orzecznictwo 1042 art., cz. I- postępowanie sporne z egzekucją; cz. II- niektóre rodzaje postępowania niespornego i przepisy o sądach polubownych; na końcu- kilka postanowień ogólnych Tłumaczenie na język polski- Antoni Łabędzki

Francuska procedura cywilna z 1806 r. Wprowadzona (tymczasowo) instrukcją Ministra Sprawiedliwości 1808 Zasady: – Jawność – Ustność – Dyspozycyjność – Kontradyktoryjność – Swobodna ocena dowodów Cechy: – Formalizm – Przymus adwokacki – Podobieństwo do procedury w prawie ziemskim – Prawo sądów ustalania przepisami regulaminów tzw. organizacji wewnętrznych

Proces cywilny w I instancji Obowiązkowe postępowanie pojednawcze (sędzia pokoju) W braku ugody powód zwraca się do urzędnika sądowego (od 1812 r. woźnego) o ułożenie i doręczenie pozwu pozwanemu W terminie zwyczajnym (8 dni) pozwany musiał wyznaczyć obrońcę Wymiana pism procesowych między obrońcami Strona tzw. pilniejsza składa wniosek o wpis na wokandę I posiedzenie sądowe- „porządkowanie” sprawy Rozprawa- strony w asyście obrońców, jednak z prawem do samodzielnego zabierania głosu W niektórych postępowaniach udział prokuratora (sprawy porządku publicznego, skarbu, dóbr rządowych, gmin itp.) Postępowanie dowodowe Wyroki zapadały większością głosów, natychmiast ogłaszane Swobodna teoria dowodowa Uzasadnienia wyroku na wniosek stron

Prawo karne w Ks. Warszawskim – Prawo zaborcze utrzymane posiłkowo obok dawnego prawa polskiego (uchwały Komisji Rządzącej) – W razie wątpliwości – prawo łagodniejsze, a następnie (1809) ściślejsze – Landrecht pruski 1794 – Franciscana 1803

Przepisy uchylone lub zmienione w karnym prawie zaborczym (m.in.): Uchylono § 902 Landrechtu, nakładający na matki i opiekunki obowiązek uświadamiania córek i podopiecznych kończących 14 r. o przyczynach, objawach i skutkach zajścia w ciążę pozostawiając to ich „rozwadze i roztropności” Zniesiono odpowiedzialność nieślubnych ojców Zabroniono stosowania najokrutniejszych kar (łamanie kołem, spalenie, dodatkowe udręczenia; wobec kobiet tylko kara ścięcia) Zamiast kary robót fortecznych powyżej 10 lat kara robót publicznych z przykuciem do taczek w ubiorze ohydnym z głową na wzdłuż i w poprzek przegoloną Ograniczenie kary chłosty Wyjątek- zaostrzenie- w razie kradzieży z użyciem przemocy po raz piąty kara śmierci przez powieszenie Nowe kary dodatkowe: pozbawienie praw publicznych i śmierć cywilna (ta ostania w wersji złagodzonej w stosunku do prawa francuskiego, bez skutków wobec dzieci skazanego)

Zmiany w prawie karnym Wprowadzona dla uzgodnienia z Konstytucją i KN oraz złagodzenia francuski trójpodział przestępstw (kryterium sankcji karnej) wykroczenia – kary policyjne Występki- kary poprawcze Zbrodnie – kary kryminalne

Procedura karna Kodeksy zaborcze- proces inkwizycyjny: – Pruska powszechna ordynacja kryminalna z 1805 r. – Część procesowa Franciscany 1803

Zmiany- wprowadzanie elementów postępowania skargowego – uchwały Komisji Rządzącej, instrukcje ministra sprawiedliwości 1808 i 1810 Ustna i publiczna rozprawa Udział obrońców w rozprawie (max 3 dla strony) Zamiar powołania przy każdym sądzie instygatora publicznego jako oskarżyciela publicznego