Uwarunkowania przyrodnicze zagospodarowania zbiornika i jego otoczenia, w tym w szczególności wynikające z wyznaczenia obszaru Natura 2000 na przykładzie Zbiornika Kuźnica Warężyńska i obszaru Natura 2000 „Lipienniki w Dąbrowie Górniczej” Jolanta Prażuch Regionalny Konserwator Przyrody

Zbiornik Kuźnica Warężyńska – lokalizacja Zbiornik położony jest w centralnej części województwa śląskiego, w granicach administracyjnych Dąbrowy Górniczej i Siewierza.

Zbiornik Kuźnica Warężyńska – lokalizacja Zbiornik znajduje się w środkowo-wschodniej części Kotliny Dąbrowskiej na Wyżynie Śląskiej. Kotlina wypełniona jest utworami lodowcowymi i wodnolodowcowymi zlodowacenia środkowopolskiego, które były przedmiotem eksploatacji. Źródło: Czylok A Szczegółowa waloryzacja przyrodnicza obszarów o wysokiej wartości przyrodniczej, położonych nad Zbiornikiem Kuźnica Warężyńska (w granicach administracyjnych Dąbrowy Górniczej).

Zbiornik Kuźnica Warężyńska – podstawowe dane Zbiornik przeciwpowodziowy powstał w wyrobisku eksploatowanym przez ponad trzydzieści lat. Rekultywacja terenu w kierunku wodnym pozwoliła wzbogacić teren o dodatkowe walory przyrodnicze i turystyczne. Nieregularne, strome stoki wyrobiska zostały wyprofilowane i ubezpieczone tak, aby mogły stanowić trwałą i bezpieczną linię brzegową nowego zbiornika wodnego. Źródło:

Zbiornik Kuźnica Warężyńska – podstawowe dane Napełnianie zbiornika trwało od 2002 r. W 2005 r. został on oddany o próbnego piętrzenia. Przy zakładanym poziomie średniego piętrzenia do rzędnej 264 m n. p. m. osiąga on powierzchnię 560 ha. Maksymalna głębokość – 23 m. Obwód – 13 km. Źródła: Czylok A Szczegółowa waloryzacja przyrodnicza obszarów o wysokiej wartości przyrodniczej, położonych nad Zbiornikiem Kuźnica Warężyńska (w granicach administracyjnych Dąbrowy Górniczej), Fot. Iwona Dyc

Wyznaczanie sieci Natura 2000 W 2005 r. i 2006 r. Komisja Europejska przeprowadziła ocenę polskiej listy obszarów Natura 2000, która okazała się niedostateczna. Wówczas wyznaczone obszary Natura 2000 stanowiły zaledwie 10 % sieci, która powinna być wyznaczona w naszym kraju. W związku z powyższym, KE rozpoczęła procedurę za naruszenie prawa wspólnotowego kończącą się w Europejskim Trybunale Sprawiedliwości. W 2006 r. i 2007 r. trwały prace na uzupełnianiem listy obszarów Natura 2000 oraz nad opracowywaniem inwentaryzacji przyrodniczych. W kwietniu 2008 r. zorganizowano Krajowe Seminarium Biogeograficzne, w którym uczestniczyli przedstawiciele: Instytutu Ochrony Przyrody PAN, Lasów Państwowych, wiodących organizacji ekologicznych oraz wojewódzcy konserwatorzy przyrody. Podczas spotkania określono „wystarczalność” sieci obszarów siedliskowych oraz zidentyfikowano braki. W efekcie tego spotkania utworzono 16 Wojewódzkich Zespołów Specjalistycznych, których celem była weryfikacja kompletności sieci Natura 2000 w województwach i ewentualne opracowanie projektów obszarów siedliskowych Natura 2000, uzupełniających istniejącą sieć.

Obszar Natura 2000 „Lipienniki w Dąbrowie Górniczej” – historia W wyniku prac WZS w województwie śląskim opracowano listę obszarów siedliskowych proponowanych do włączenia do sieci Natura Jedną z tych ostoi był obszar „Lipienniki w Dąbrowie Górniczej”. W skład obszaru wchodzą dwie enklawy o łącznej powierzchni 296,5 ha. Większa zlokalizowana jest wzdłuż wschodniego brzegu Zbiornika Kuźnica Warężyńska. Mniejsza, obejmująca teren o powierzchni 2,42 ha leży pomiędzy Antoniowem i Piłą Ujejską.

Obszar Natura 2000 „Lipienniki w Dąbrowie Górniczej” Na terenie znajdującym się w obrębie obszaru Natura 2000 nie prowadzono zalesień związanych z pracami rekultywacyjnymi. Roślinność wkraczała tutaj w wyniku sukcesji naturalnej z sąsiednich zbiorowisk. Powierzchnia tego obszaru jest urozmaicona. Piaszczyste pola, pozostałe po eksploatacji tworzą deniwelacje dochodzące do kilku metrów. Występują tutaj zarówno podmokłe niecki, zbiorniki zasilane przez lokalne wysięki, a także siedliska otwartych suchych piasków. Roślinność ma tutaj układ mozaikowy. Źródła: Czylok A Szczegółowa waloryzacja przyrodnicza obszarów o wysokiej wartości przyrodniczej, położonych nad Zbiornikiem Kuźnica Warężyńska (w granicach administracyjnych Dąbrowy Górniczej), Nowak T Raport z weryfikacji kompletności sieci natura 2000 w województwie śląskim w zakresie następujących gatunków: obuwik pospolity (kod: 1902), lipiennik Loesela (kod: 1903). Fot. Przemysław Król

Obszar Natura 2000 „Lipienniki w Dąbrowie Górniczej” W najwilgotniejszych miejscach wykształciły się specyficzne zbiorowiska o charakterze młak, a ich stan zależy od poziomu wody. Podstawowym gatunkiem flory naczyniowej występującym na tym terenie jest skrzyp pstry - objęty ochroną ścisłą. Ponadto stwierdzono tutaj występowanie co najmniej 25 gatunków roślin objętych ochroną ścisłą. Źródła: Nowak T Raport z weryfikacji kompletności sieci natura 2000 w województwie śląskim w zakresie następujących gatunków: obuwik pospolity (kod: 1902), lipiennik Loesela (kod: 1903). SDF SOO Natura 2000 „Lipienniki w Dąbrowie Górniczej”. Fot. Przemysław Król

Obszar Natura 2000 „Lipienniki w Dąbrowie Górniczej” Lipiennik Loesela to gatunek storczyka, któremu obszar zawdzięcza swoją nazwę. Po raz pierwszy został on stwierdzony na tym terenie w drugiej połowie lat 90. W 1996 r. liczebność populacji oszacowano na pędów. W kolejnych latach wraz ze wzrostem pokrywy roślinnej gatunek ten kolonizował kolejne młaki. W 2007 r. populacja została oszacowana na około 1000 osobników. Przeprowadzona w 2008 r. szczegółowa weryfikacja ekspercka wykazała występowanie 1085 pędów. Fot. Przemysław Król Źródła: Nowak T Raport z weryfikacji kompletności sieci natura 2000 w województwie śląskim w zakresie następujących gatunków: obuwik pospolity (kod: 1902), lipiennik Loesela (kod: 1903). Fot. Przemysław Król

Obszar Natura 2000 „Lipienniki w Dąbrowie Górniczej” Występująca tu populacja lipiennika Loesela jest jedną z najliczniejszych w Polsce. Stanowisko to leży w pobliżu fragmentu południowej granicy zwartego zasięgu tego gatunku w Europie. Dlatego ochrona tego obszaru jest szczególnie istotna dla zahamowania regresji gatunku i zachowania dotychczasowego kształtu zasięgu. Fot. Przemysław Król Źródła: Nowak T Raport z weryfikacji kompletności sieci natura 2000 w województwie śląskim w zakresie następujących gatunków: obuwik pospolity (kod: 1902), lipiennik Loesela (kod: 1903). SDF SOO Natura 2000 „Lipienniki w Dąbrowie Górniczej”.

Obszar Natura 2000 „Lipienniki w Dąbrowie Górniczej” – zagrożenia Głównym zagrożeniem dla tego obszaru jest zmiana stosunków wodnych. Do takiej sytuacji może dochodzić w przypadku dużych fluktuacji poziomu piętrzenia wód w Zbiorniku Kuźnica Warężyństa, które mogą mieć miejsce w okresie suszy lub powodzi. Wykonywanie jakichkolwiek prac o cechach robót melioracyjnych również stanowi poważne zagrożenie dla ostoi. Może to doprowadzić do szybkiego odpływ wód, powodując przesuszenie uwodnionych siedlisk. Źródła: Nowak T Raport z weryfikacji kompletności sieci natura 2000 w województwie śląskim w zakresie następujących gatunków: obuwik pospolity (kod: 1902), lipiennik Loesela (kod: 1903). SDF SOO Natura 2000 „Lipienniki w Dąbrowie Górniczej”. Fot. Przemysław Król

Obszar Natura 2000 „Lipienniki w Dąbrowie Górniczej” – zagrożenia Do pozostałych zagrożeń mogących negatywnie wpływać na obszar należy zaliczyć: rozjeżdżanie stanowisk roślin przez pojazdy terenowe (kłady, samochody, motocykle), umyślne niszczenie stanowisk roślin przez osoby przebywające w granicach ostoi (spacerowicze, grzybiarze, plażowicze), zaśmiecanie terenu odpadami komunalnymi, a także odpadami pochodzącymi z remontów i budów (sąsiedztwo nowo powstającego osiedla domków jednorodzinnych). Źródła: Nowak T Raport z weryfikacji kompletności sieci natura 2000 w województwie śląskim w zakresie następujących gatunków: obuwik pospolity (kod: 1902), lipiennik Loesela (kod: 1903). SDF SOO Natura 2000 „Lipienniki w Dąbrowie Górniczej”. Fot. Przemysław Król

Natura 2000 a przepisy prawa Zgodnie z art. 33 ustawy o ochronie przyrody na obszarach Natura 2000 zabrania się podejmowania działań mogących, osobno lub w połączeniu z innymi działaniami, znacząco negatywnie oddziaływać na cele ochrony obszaru Natura 2000, w tym w szczególności: pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych lub siedlisk gatunków roślin i zwierząt, dla których ochrony wyznaczono obszar Natura 2000 lub wpłynąć negatywnie na gatunki, dla których ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000, lub pogorszyć integralność obszaru Natura 2000 lub jego wiązania z innymi obszarami. WYJĄTEK stanowi realizacja inwestycji nadrzędnego interesu publicznego w przypadku gdy dowiedziono, że nie ma innych rozwiązań alternatywnych i zostanie zapewniona kompensacja przyrodnicza.

Natura 2000 a przepisy prawa W przypadku gdy działania mogące znacząco negatywnie oddziaływać na cele ochrony obszaru Natura 2000, zostały podjęte bez uzyskania odpowiedniego zezwolenia, regionalny dyrektor ochrony środowiska na podstawie art. 37 ustawy o ochronie przyrody, nakazuje ich natychmiastowe wstrzymanie i podjęcie w wyznaczonym terminie niezbędnych czynności w celu przywrócenia poprzedniego stanu danego obszaru, jego części lub chronionych na nim gatunków.

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ Fot. Iwona Dyc