Cukrzyca

DEFINICJA CUKRZYCY Cukrzyca – to zespół zaburzeń metabolicznych charakteryzujących się hiperglikemią, wynikającą z defektu dotyczącego wydzielania insuliny bądź jej działania lub z istnienia obu defektów jednocześnie. Przewlekła hiperglikemia wiąże się z długoterminowym uszkodzeniem, dysfunkcją oraz niewydolnością różnych narządów.

Wszystkie komórki ludzkiego organizmu potrzebują do życia energii. Energia ta jest w zasadniczym stopniu uzyskiwana z procesów spalania cukrów, głównie glukozy, wewnątrz naszych komórek. Aby glukoza mogła znaleźć się we wnętrzu komórek potrzebna jest insulina.

Insulina Jest hormonem wydzielanym przez komórki beta wysp langerhansa trzustki, Odgrywa zasadniczą rolę w metabolizmie węglowodanów oraz także białek i tłuszczów, Poprzez wpływ na komórki wątroby, mięśni, tkanki tłuszczowej umożliwia transport glukozy do wnętrza komórek, ułatwia magazynowanie glukozy w wątrobie, pobudza wytwarzanie tłuszczu z nadwyżki węglowodanów

Insulina U osoby zdrowej regulacja poziomu glukozy we krwi odbywa się „automatycznie”. Stężenie glukozy jest stale utrzymywane w bezpiecznych dla organizmu granicach (70 -140 mg/dl). Jeśli poziom glukozy obniża się, jednocześnie dochodzi do zmniejszenia wydzielania insuliny i zwiększenia stężenia hormonów produkowanych w nadnerczach (m.in. Adrenaliny i kortyzolu), które mają za zadanie podnieść stężenie glukozy.

Insulina Natomiast, gdy poziom glukozy we krwi się podnosi (np. po posiłku), dochodzi do zwiększonej sekrecji insuliny, która „wprowadza” glukozę do wnętrza komórek, gdzie ulega ona procesom metabolicznym i dostarcza komórkom energii niezbędnej do życia.

Cukrzyca W przypadku braku insuliny lub jej nieprawidłowego działania dochodzi do zablokowania transportu glukozy z krwi do komórek organizmu. Powoduje to wzrost stężenia glukozy we krwi. Brakuje glukozy w komórkach. Prowadzi to do deficytu energetycznego organizmu. Nadmiar glukozy we krwi jest usuwany z moczem.

Przewlekła hiperglikemia wiąże się z uszkodzeniem, zaburzeniem czynności i niewydolnością różnych narządów, szczególnie oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych

Klasyfikacja etiologiczna cukrzycy (Zakres działanie diabetologów – pediatrów) Cukrzyca typu 1 Cukrzyca typu 2 Inne określone typy cukrzycy Cukrzyce monogenowe: np. PNDM, MODY Cukrzyce w przebiegu zespołów uwarunkowanych genetycznie: np. Wolframa, Alstroma Cukrzyce wtórne do innych chorób: np. mukowiscydoza, cukrzyca polekowa Cukrzyca ciężarnych

CUKRZYCA typu 1 insulinozależna ( cukrzyca z niedoborem insuliny ), zwana dawniej typu młodzieńczego, charakteryzuje się zupełną lub prawie zupełną utratą zdolności wydzielania insuliny. Podłożem choroby jest proces autoimmunologiczny prowadzący do zniszczenia komórek produkujących insulinę. w większości przypadków cechuje się występowaniem we wczesnym wieku, znacznym nasileniem objawów, chwiejnością przebiegu i skłonnością do ketozy.

Przebieg kliniczny cukrzycy typu 1 Procesy patogenetyczne związane z przewlekłą hiperglikemią prowadzące do wystąpienia przewlekłych powikłań

CUKRZYCA typu 2 Patogeneza cukrzycy typu 2: predyspozycja genetyczna, związana głównie z zaburzeniami sekrecji insuliny oraz opornością tkanek obwodowych (mięśni, wątroby, tkanki tłuszczowej) na jej działanie .

Zapadalność Najwięcej – Finlandia (30-40/100 tys.) Najmniej – Japonia (1/100 tys.) Polska – mniejsza zapadalność (7- 8/100 tys.)

Cukrzyca - choroba o nadal nie wyjaśnionej do końca etiologii Czynniki genetyczne – geny układu HLA klasy II, których zasadniczą rolą jest regulacja prawidłowego przebiegu odpowiedzi immunologicznej (odpowiadają za około 40-50% ryzyka genetycznego). Cukrzyca rozwija się u osób predysponowanych genetycznie, przy udziale czynnika lub czynników środowiskowych. Czynniki środowiskowe – nie wszystkie osoby predysponowane do choroby ostatecznie zachorują.

Modyfikatorami środowiskowymi, które wpływają na zwiększone ryzyko zachorowania na cukrzycę osób genetycznie predysponowanych są: zakażenia wirusowe (coxackie, różyczka, świnka, cytomegalia), wiek matki > 40 lat, wczesne karmienie mlekiem krowim, wczesne wprowadzenie glutenu, narażenie na związki toksyczne uszkadzające komórki ß, nieprawidłowości w funkcjonowaniu błony śluzowej jelit pod postacią zwiększonej przepuszczalności i wzmożonej aktywności immunologicznej („nieme klinicznie” enteropatie)

Do czynników, które mogą działać ochronnie zaliczane są: niska masa urodzeniowa, długie karmienie piersią, wczesna suplementacja witaminą D3 (już w życiu płodowym), współistnienie chorób atopowych.

Objawy kliniczne cukrzycy Objawy kliniczne cukrzycy (narastają zwykle w czasie od 3-12 tygodni): Częstomocz – polakisuria Nocne mikcje – nycturia Utrata masy ciała osłabienie zaburzenia widzenia Uczucie zmęczenia Narastająca senność Zaburzenia świadomości

Objawy Cukrzycy Do najbardziej charakterystycznych objawów cukrzycy należą: poliuria (wielomocz – (ok. 3 l/dobę))- jeżeli stężenie glukozy we krwi przekroczy próg nerkowy (zwykle ok. 160-180 mg%), nerki przestają odfiltrowywać go z produkowanego moczu i nadmiar cukru jest wydalany na zewnątrz. Częstomocz – polakisuria Nocne mikcje – nycturia cukromocz (glukozuria) polidypsja (zwiększone pragnienie)- zwiększona utrata wody z moczem powoduje olbrzymie pragnienie i wysychanie błon śluzowych i skóry.

OBJAWY CUKRZYCY CD. polifagia (żarłoczność) – z powodu braku insuliny, glukoza znajdująca się we krwi nie może dostać się do tkanek, w których mogłaby być zużyta. w związku z tym organizm, mimo normalnej podaży pożywienia, głoduje. Chory jest senny i zmęczony, odczuwa silny głód i mimo prób jego zaspokajania traci na wadze. organizm nie mogący korzystać z cukru jako składnika odżywczego, zaczyna zużywać w celu odżywiania duże ilości tłuszczów. W wyniku rozpadu tłuszczów powstają ciała ketonowe, które pojawiają się we krwi (ketoza), a później w moczu (ketonuria); oddech o zapachu acetonu. mogą wystąpić nudności. często chorzy tracą ostrość widzenia.

Dalsza ewolucja zaburzeń metabolicznych powoduje kwasicę ketonową i śpiączkę. W stanie KK występują: nudności, bóle brzucha, wymioty, wstręt do jedzenia, duszność, wzmożone pragnienie, oddech Kussmaula (kwasiczy – szybkie, głębokie oddechy wywołane stałym drażnieniem ośrodka oddechowego przez kwaśne produkty przemiany materii), Zapach acetonu z ust (zapach świeżych jabłek),

Stężenie glukozy we krwi. Prawidłowa glikemia na czczo -60 – 99 mg/dl (3,4 – 5,5 mmol/l.)

Zasady rozpoznawania zaburzeń gospodarki węglowodanowej Prawidłowa glikemia Nieprawidłowa glikemia na czczo Nietolerancja glukozy Cukrzyca Stężenia glukozy w osoczu na czczo (mg/dl) < 100 ≥ 100 do < 126 ≥ 126 * Stężenia glukozy w osoczu w 2 h OGTT (mg/dl) < 140 ≥ 140 do < 200 ≥ 200 Stężenia glukozy w osoczu w przygodnym badaniu (mg/dl) + objawy * wymagane jest 2-krotne potwierdzenie zaburzeń * wymagane jest 2-krotne potwierdzenie zaburzeń

Kryteria rozpoznania cukrzycy Są niezależne od typu choroby i obejmują oznaczenia, parametrów, takich jak: •glikemia przygodna o wartości 200 mg% lub więcej – w przypadku występowania typowych objawów choroby: wzmożone pragnienie, osłabienie, wielomocz, zmniejszenie masy ciała.

Kryteria rozpoznania cd. Wystarczy pojedyncze oznaczenie: • Glikemia na czczo ( minimum 8 godzin od ostatniego posiłku o wartości 126mg% lub więcej, glikemia w 120 minucie doustnego testu tolerancji glukozy o wartości 200 mg% lub więcej.

Grupy ryzyka wystąpienia cukrzycy typu 2 nadwaga BMI ≥ 90 pc i otyłość dla płci i wieku cukrzyca w rodzinie (rodzice, rodzeństwo, dziadkowie) mała aktywność fizyczna osoby z nadciśnieniem tętniczym osoby z hiperlipidemią. Zaburzenia gospodarki lipidowej (stężenie cholesterolu frakcji HDL poniżej 40 mg% lub triglicerydów powyżej 250mg% grupa środowiskowa, etniczna częściej narażona na cukrzycę cukrzyca ciężarnych lub urodzenie dziecka o masie powyżej 4 kg

Powikłania cukrzycy Hipoglikemia -Stan niedocukrzenia Oznacza obniżenie stężenia glukozy we krwi do wartości 55mg/dl(3,1mmol/l)

Nieprawidłowe dozowanie insuliny lub leków doustnych obniżających stężenie cukru we krwi w przypadku: zmniejszenie porcji posiłku zmniejszenie zawartości węglowodanów (cukru) w posiłku spożycie alkoholu. w tej sytuacji wstrzyknięcie glukagonu jest nieskuteczne zbyt duża przerwa między posiłkami.

Przyczyny hipoglikemii cd. zbyt duża dawka insuliny lub leków doustnych obniżających stężenie cukru we krwi zmiana miejsc wkłucia insuliny (wchłania się w różnym tempie z różnych miejsc podania np. najszybciej z tkanki podskórnej brzucha, a najwolniej z tkanki podskórnej ud i pośladków) nagrzanie miejsca wstrzyknięcia insuliny np. wzięcie gorącego prysznica zmniejszenie zapotrzebowania na insulinę w przypadku: -ustąpienia stanu zapalnego -obniżenia masy ciała

Hipoglikemia objawy wystąpienie u poszkodowanego stanu ,,głodu węglowodanowego”, osłabienie, ból głowy, niewyraźna mowa, trudności z wyrażaniem myśli, zakłócona reakcja na bodźce, często zachowanie nieodpowiednie do miejsca i sytuacji, np. nieuzasadniona agresja drżenie rąk, drętwienie warg i języka, blada, zimna, lepka skóra, „mocne”, napięte tętno, szybkie bicie serca, płytki oddech, zasłabnięcie, utrata przytomności.

Pierwsza pomoc w przypadku Hipoglikemii •jeżeli jest to możliwe – zmierz poziom cukru we krwi przytomnemu poszkodowanemu podaj 15-20g glukozy, czemu odpowiadają: 4 kostki cukru. ½ szklanki soku owocowego. ½ szklanki coli. poszkodowany nieprzytomny (brak tętna, oddechu) wówczas: Wezwij wykwalifikowane służby medyczne. Wykonaj zabiegi resuscytacyjne.

Ciężka hipoglikemia może objawić się utratą przytomności i stężeniem glukozy poniżej 40 mg/dl. jeżeli dziecko utraci przytomność: zalecane jest wykonanie zastrzyku z glucagenu należy jak najszybciej wezwać pogotowie ratunkowe.

Hiperglikemia Charakteryzuje się zwiększonym stężeniem glukozy we krwi (przecukrzenie krwi). Niedobór insuliny prowadzi w skrajnych przypadkach do śpiączki cukrzycowej. Stan utraty przytomności zwykle poprzedza: znaczne nasilenie pragnienia, znaczne oddawanie moczu, nudność i wymioty, niekiedy bóle brzucha, sucha skóra, szybkie tętno, głęboki, „ciężki” oddech, wyczuwalny zapach acetonu w oddechu poszkodowanego.

Pierwsza pomoc w przypadku Hiperglikemii zapewnić spokój wezwać wykwalifikowane służby medyczne prowadzić kontrolę ważnych czynności życiowych (oddech, tętno) zapewnić komfort termiczny, psychiczny w przypadku utraty przytomności (brak tętna, oddechu) przystąpić do wykonania resuscytacji.

Ostre powikłania cukrzycy kwasica ketonowa niedocukrzenie - hipoglikemia

POWIKŁANIA PÓŹNE Ujawniają się zwykle po 15-20 latach trwania choroby. Po 30 latach trwania choroby, która wystąpiła w dzieciństwie, aż 80 % młodych osób ma retinopatię, około 30% nefropatię, a średni czas przeżycia jest krótszy o kilkanaście lat.

Powikłania przewlekłe mikroangiopatie: nefropatie, retinopatie, neuropatie. makroangiopatie dotyczą naczyń wieńcowych, mózgowych i obwodowych.

Przewlekłe powikłania cukrzycy Mikronaczyniowe: retinopatia → najczęstsze powikłanie najczęstsza przyczyna ślepoty u osób dorosłych nefropatia → najczęstsza przyczyna niewydolności nerek u osób dorosłych Neuropatia:

Przewlekłe powikłania cukrzycy Makronaczyniowe: choroba niedokrwienna serca udar mózgu miażdżyca tętnic obwodowych (stopa cukrzycowa)

Nefropatia cukrzycowa jest wynikiem pogrubienia błony podstawnej naczyń włosowatych kłębuszków , co prowadzi do zeszkliwienia kłębuszków. objawy mikroalbuminuria – 30 – 300mg/dobę białkomocz obrzęki nadciśnienie tętnicze niedokrwistość (upośledzona erytropoeza) krwinkomocz w cukrzyowym stwardnieniu kłębuszków nerkowych ropomocz ( powikłanie odmiedniczkowym zapaleniem nerek)

Retynopatia cukrzycowa tym mianem określa się mikroangiopatię dotyczącą naczyń siatkówki. typy retynopatii. prosta – mikrotętniaki, punktowe wybroczyny, wysięk, obrzęk siatkówki. jeżeli zmiany występują w obrębie plamki dochodzi do pogorszenia wzroku. proliferacyjna – rozwój nowych naczyń włosowatych i tkanki włóknistej w obrębie siatkówki i komory szklistej (stymulowany niedotlenieniem siatkówki). dochodzi do wylewów do ciałka szklistego i odklejenia siatkówki.

Neuropatia cukrzycowa uszkodzenie nerwów obwodowych polegające na odcinkowej demielinizacji włókien nerwowych. neuropatia obwodowa czuciowo – ruchowa neuropatie jedno- i wieloogniskowe neuropatia autonomoczna.

Zespół stopy cukrzycowej. zmiany zwyrodnieniowe wszystkich tkanek w obrębie stopy, zniekształcenie, martwica, owrzodzenie, wtórne zakażenie. powstaje w wyniku zmian miażdżycowych i niedokrwienia tkanek. zaburzenie czucia sprzyja urazom. objawy : cienka sucha skóra, zanik tkanek miękkich, tętno na tętnicach grzbietowych słabo wyczuwalne lub niewyczuwalne.

Prewencja stopy cukrzycowej edukacja optymalne wyrównanie cukrzycy i dyslipidemii codzienna staranna pielęgnacja stóp zmniejszenie ucisku obuwia

Inne powikłania sercowo – naczyniowe kardiomiopatia cukrzycowa angiopatia mózgu.

Zmiana stylu życia powinna stać się istotnym elementem profilaktyki rozwoju cukrzycy typu 1 i być może będzie ona w stanie powstrzymać gwałtowny wzrost zachorowań na cukrzycę obserwowany na całym świecie, a najbardziej dynamiczny, w krajach rozwijających się.

Samokontrola w cukrzycy Następstwem samokontroli jest samoopieka – czyli troska o siebie. pozwala na prawidłowe wyrównanie cukrzycy, redukujące ryzyko powikłań. zwiększa długość i komfort życia. elementy samoopieki. prowdzenie dzienniczka samokontroli pomiar glukozy glukometrem : 1 – 2 godziny po posiłku przed głównymi posiłkami przed spoczynkiem nocnym – ok. 23.00 o godzinie 3.30 nad ranem.

Samokontrola cd. pomiar ciśnienia tętniczego krwi pomiar masy ciała normalizacja masy ciała stosowanie diety cukrzycowej przestrzeganie pór przyjmowania leków hipoglikemizujących/insuliny wzmacnianie odporności organizmu rozpoznanie objawów niedocukrzenia, przecukrzenia organizmu obserwacja skóry – głównie stóp regularne wizyty u diabetologa, okulisty, kardiologa, nefrologa, neurologa.

Leczenie cukrzycy aktywność fizyczna dieta farmakoterapia

Czynniki ryzyka rozwoju przewlekłych powikłań cukrzycy zła kontrola metaboliczna dłuższy czas trwania cukrzycy okres pokwitania podwyższone wartości ciśnienia tętniczego zaburzenia lipidowe nadwaga, otyłość mała aktywność fizyczna, siedzący tryb życia palenie papierosów czynniki ryzyka rozwoju przewlekłych powikłań cukrzycy

Leczenie dzieci chorych na cukrzycę Farmakoterapia Regularny wysiłek fizyczny Zdrowe odżywianie się Edukacja Terapia współistniejących zaburzeń somatycznych i psychicznych Badania przesiewowe

Kryteria wyrównania gospodarki węglowodanowej glikemia zalecana: na czczo: 70 – 100 mg% po posiłku: do 140 (u małych dzieci do160 mg%) Polskie Towarzystwo Pediatryczne – Zalecenia 2012

MODEL ŻYWIENIA Racjonalna dieta : dobowe zapotrzebowanie kaloryczne węglowodany 50% białka 20% tłuszcze 30% ograniczenia spożycia produktów zawierających cukry proste i tłuszcze pochodzenia zwierzęcego