Ustawa o nieodpłatnej pomocy prawnej oraz edukacji prawnej Ministerstwo Sprawiedliwości Departament Zawodów Prawniczych i Dostępu do Pomocy Prawnej Narada Wojewodów Warszawa, dnia 29 września 2015 r. 1

W dniu 5 sierpnia 2015 r. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej uchwalił ustawę o nieodpłatnej pomocy prawnej oraz edukacji prawnej. Ustawa ta została opublikowana w Dzienniku Ustaw z dnia 28 sierpnia 2015 r. pod pozycją Zgodnie z art. 29, ustawa wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2016 r., jednakże przepisy art. 6, art. 8-11, art. 17 i art , których zadaniem jest przygotowanie systemu nieodpłatnej pomocy prawnej, zaczęły obowiązywać od dnia 31 sierpnia 2015 r. 2

 osoby, które nie ukończyły 26 roku życia,  osoby fizyczne, którym w okresie roku poprzedzającego zostało przyznane świadczenie z pomocy społecznej na podstawie ustawy o pomocy społecznej,  osoby, które ukończyły 65 lat,  osoby posiadające ważną Kartę Dużej Rodziny,  kombatanci,  weterani,  zagrożeni lub poszkodowani katastrofą naturalną, klęską żywiołową lub awarią techniczną. 3

 poinformowanie osoby uprawnionej o obowiązującym stanie prawnym, przysługujących jej uprawnieniach lub spoczywających na niej obowiązkach;  wskazanie osobie uprawnionej sposobu rozwiązania jej problemu prawnego;  pomoc w sporządzeniu projektu pisma w zakresie niezbędnym do udzielenia pomocy, z wyłączeniem pism procesowych w toczącym się postępowaniu przygotowawczym lub sądowym i pism w toczącym się postępowaniu sądowoadministracyjnym;  sporządzenie projektu pisma o zwolnienie od kosztów sądowych lub o ustanowienie pełnomocnika z urzędu w postępowaniu sądowym lub ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego w postępowaniu sądowoadministracyjnym. 4

 prawo pracy,  prawo cywilne,  prawo karne,  prawo administracyjne,  prawo ubezpieczeń społecznych,  prawo rodzinne,  prawo podatkowe z wyłączeniem spraw podatkowych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej. Pomoc nie będzie obejmowała spraw z zakresu prawa: celnego, dewizowego, handlowego i działalności gospodarczej, z wyjątkiem przygotowania do jej rozpoczęcia. 5

Ustawa zakłada stworzenie na obszarze kraju sieci 1524 punktów nieodpłatnej pomocy prawnej. Punkty te mają być umiejscowione w lokalach z zasobów powiatów lub gmin - zgodnie z art. 9 ustawy, lokale ustalać będzie powiat w porozumieniu z gminami na jego obszarze albo samodzielnie. Nieodpłatna pomoc prawna – co do zasady – w połowie tych punktów będzie świadczona przez adwokatów lub radców prawnych, natomiast w drugiej połowie za pośrednictwem organizacji pozarządowych prowadzących działalność pożytku publicznego. 6

Liczba punktów nieodpłatnej pomocy prawnej przypadająca na dany powiat jest określona przez mnożnik zdefiniowany w art. 20 ust. 4 ustawy:  liczbę mieszkańców powiatu, według stanu na dzień 31 grudnia roku poprzedzającego rok budżetowy o dwa lata, dzieli się przez  mnożnik nie może być mniejszy niż 2 i większy niż 35  liczbę niecałkowitą zaokrągla się do liczby całkowitej 7

Zorganizowanie nieodpłatnej pomocy prawnej, zgodnie z art. 25 ustawy, należy do zakresu działania Ministra Sprawiedliwości oraz do innych organów administracji publicznej, zgodnie z ich właściwością. 8

Zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy, zadanie polegające na udzielaniu nieodpłatnej pomocy prawnej jest zadaniem zleconym z zakresu administracji rządowej realizowanym przez powiat w porozumieniu z gminami albo samodzielnie. 9

System nieodpłatnej pomocy prawnej finansowany będzie z budżetu państwa - z części pozostającej w dyspozycji wojewodów - przez udzielanie dotacji celowej powiatom. Właściwemu wojewodzie (obok Ministra Sprawiedliwości) starosta zobowiązany będzie przekazywać zbiorczą informację o wykonaniu zadania polegającego na udzielaniu nieodpłatnej pomocy na obszarze powiatu. 10

Właściwy wojewoda będzie otrzymywał zawiadomienie od powiatu o każdym zawartym porozumieniu z okręgową radą adwokacką lub radą okręgowej izby radców prawnych oraz o każdym wskazaniu adwokatów lub radców prawnych, wyznaczonych do udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej, w przypadku niezawarcia takiego porozumienia, a także niewyłonienia lub niezawarcia albo rozwiązania umowy z organizacja pozarządową. 11

Zgodnie z art. 28 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 29 stycznia 2009 r. o wojewodzie i administracji rządowej w województwie (Dz.U. z 2015 r. poz. 525) - wojewoda kontroluje wykonywanie przez organy samorządu terytorialnego i inne podmioty zadań z zakresu administracji rządowej, realizowanych przez nie na podstawie ustawy lub porozumienia z organami administracji rządowej. Kontrola ta, w odniesieniu do działalności organów samorządu terytorialnego, wykonywana jest pod względem (ust. 3 pkt 2): - legalności, - gospodarności - rzetelności. 12

Do szczególnych obszarów kontroli, związanych ze zorganizowaniem nieodpłatnej pomocy prawnej, należeć będą przede wszystkim: - terminowość zawierania porozumień powiatów z gminami oraz z okręgowymi radami adwokackimi i radami okręgowych izb radców prawnych; - lokowanie wszystkich punktów nieodpłatnej pomocy prawnej tworzonych na podstawie ustawy w gminnych lub powiatowych lokalach, w ramach posiadanych zasobów; - terminowość dokonywania pozostałych czynności przygotowawczych. 13

Art. 26 ustawy określa harmonogram czynności, których wykonanie spoczywa na powiatach. 14

Do dnia 15 października 2015 r. powiaty winny zawrzeć z gminami na swoim obszarze porozumienia, określające w szczególności:  gminne lub powiatowe lokale, w których zostaną usytuowane punkty nieodpłatnej pomocy prawnej,  harmonogram udzielania pomocy oraz  zasady współpracy w zakresie zapewnienia warunków lokalowych adwokatom i radcom prawnym udzielającym nieodpłatnej pomocy prawnej. 15

W braku porozumienia powiatu (miast na prawach powiatu) z gminami, stosownie do art. 9 ust. 2 ustawy, starosta (prezydent miasta) określa powiatowe lokale, w których będą usytuowane punkty nieodpłatnej pomocy prawnej. Zarówno w przypadku realizacji zadania w porozumieniu z gminami, jak i samodzielnie, należy określić harmonogram wskazujący dni i godziny, w których będzie udzielana nieodpłatnie pomoc prawna w poszczególnych punktach nieodpłatnej pomocy prawnej. 16

Konsultowany projekt rozporządzenia wykonawczego Ministra Sprawiedliwości, wydany na podstawie delegacji z art. 13 ustawy wskazuje, że w punkcie nieodpłatnej pomocy prawnej powinien być zapewniony:  dostęp do sieci energetycznej, telefonicznej, teleinformatycznej,  właściwe warunki oczekiwania osób chcących uzyskać nieodpłatną pomoc prawną,  wyodrębnione pomieszczenie umożliwiające zachowanie dyskrecji przy udzielaniu pomocy prawnej,  dostęp osobom niepełnosprawnym. 17

Wyposażenie lokalu, w którym będzie udzielana nieodpłatna pomoc prawna, powinno zapewniać bezpieczne przechowywanie dokumentów zawierających dane osobowe, uniemożliwiając dostęp do nich osobom nieupoważnionym. W pomieszczeniu przeznaczonym dla osób oczekujących powinna zostać zaś udostępniona informacja o zasadach udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej, osobach uprawnionych do jej otrzymania oraz sposobach wykazywania uprawnienia do uzyskania nieodpłatnej pomocy prawnej. 18

 W dniu 17 września 2015 r. do uzgodnień międzyresortowych, konsultacji publicznych i opiniowania przekazany został projekt rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie sposobu udzielania i dokumentowania nieodpłatnej pomocy prawnej.  Stosownie do art. 29 ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej oraz edukacji prawnej będzie ono obowiązywać od dnia 1 stycznia 2016 r. 19

1. w przypadku punktów prowadzonych przez adwokatów i radców prawnych 2. w przypadku punktów prowadzonych przez organizacje pozarządowe. 20

Do dnia 31 października 2015 r. powiaty winny zawrzeć z właściwymi okręgowymi radami adwokackimi i radami okręgowych izb radców prawnych porozumienia w sprawie udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej na obszarze tego powiatu, z uwzględnieniem potrzeby zapewnienia równomiernego udziału adwokatów i radców prawnych. Do dnia 15 listopada 2015 r. okręgowa rada adwokacka lub rada okręgowej izby radców prawnych, z którymi zawarte zostaną porozumienia, wskażą powiatowi odpowiednio adwokatów lub radców prawnych wyznaczonych do udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej. 21

 Zasady wyznaczania przez właściwe organy samorządów zawodowych adwokatów i radców prawnych do udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej zostaną określone przez Naczelną Radę Adwokacką oraz Krajową Radę Radców Prawnych w stosownych regulaminach, które stanowią normy obowiązujące członków tych samorządów. 22

Gdy w terminie do dnia 30 listopada 2015 r. powiat nie zawrze porozumienia ani z okręgową radą adwokacką, ani z radą okręgowej izby radców prawnych, starosta przekazuje dziekanom tych rad informacje o usytuowaniu punktów nieodpłatnej pomocy prawnej oraz harmonogram dni i godzin, w których będzie udzielana nieodpłatnie pomoc prawna. Na tej podstawie dziekani wskazują adwokatów lub radców prawnych wyznaczonych do udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej. O każdym zawartym porozumieniu z właściwą radą adwokacką lub radcowską albo o wskazaniu adwokatów lub radców powiat niezwłocznie zawiadamia wojewodę. 23

Do dnia 31 grudnia 2015 r. powiat winien zawrzeć umowy z adwokatami lub radcami prawnymi. Umowa powinna zawierać w szczególności:  wskazanie miejsca i czasu udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej,  określenie wynagrodzenia za udzielanie nieodpłatnej pomocy prawnej,  określenie sposobu korzystania z lokalu,  wskazanie niezbędnych urządzeń technicznych,  zasady zapewniania dostępu do bazy aktów prawnych,  zasady zapewniania przez adwokata lub radcę prawnego zastępstwa w przypadku, gdy nie będzie on w stanie osobiście udzielać nieodpłatnej pomocy prawnej,  zasady rozwiązania umowy. 24

 Do dnia 15 grudnia 2015 r. powiaty winny wyłonić organizacje pozarządowe, którym powierzone zostanie prowadzenie od dnia 1 stycznia 2016 r. punktów nieodpłatnej pomocy prawnej. Organizacja pozarządowa wyłaniana będzie corocznie w otwartym konkursie ofert, o którym mowa w ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2014 r., poz.1118 z późn. zm.), ogłaszanym przez starostę. 25

W otwartym konkursie może zostać wybrana więcej niż jedna oferta. Termin do składania ofert nie może być krótszy niż 21 dni od dnia ukazania się ostatniego ogłoszenia, zamieszczonego:  w Biuletynie Informacji Publicznej,  w siedzibie organu administracji publicznej w miejscu przeznaczonym na zamieszczanie ogłoszeń,  na stronie internetowej organu administracji publicznej. 26

Ogłoszenie otwartego konkursu ofert powinno zawierać informacje o m.in.:  rodzaju zadania,  wysokości środków publicznych przeznaczonych na realizację tego zadania,  zasadach przyznawania dotacji,  terminach i warunkach realizacji zadania,  terminie składania ofert,  trybie i kryteriach stosowanych przy wyborze ofert oraz terminie dokonania wyboru ofert. 27

1. posiadanie co najmniej dwuletniego doświadczenia w wykonywaniu zadań wiążących się z udzielaniem porad prawnych lub informacji prawnych, 2. przedstawienie zawartych umów lub promes ich zawarcia z adwokatem, radcą prawnym, doradcą podatkowym lub osobą posiadającą wyższe wykształcenie prawnicze z odpowiednim doświadczeniem praktycznym, 3. dawanie gwarancji należytego wykonania zadania, w szczególności przez złożenie pisemnego zobowiązania:  zapewnienia poufności w związku z udzielaniem nieodpłatnej pomocy prawnej i jej dokumentowaniem,  zapewnienia profesjonalnego i rzetelnego udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej, w szczególności w sytuacji, gdy zachodzi konflikt interesów. 28

Wyniki konkursu ogłasza się niezwłocznie, poprzez wskazanie nazwy wyłonionego oferenta oraz zadania publicznego, a także wskazuje wysokość przyznanych środków publicznych. Organ administracji publicznej jest obowiązany do zawarcia z wyłonioną organizacją pozarządową umowy o powierzenie realizacji zadania publicznego, bez zbędnej zwłoki - po ogłoszeniu wyników otwartego konkursu ofert. 29

Wybrana organizacja pozarządowa zapewnia udzielanie nieodpłatnej pomocy prawnej na podstawie umowy zawartej z powiatem. Umowa ta zawiera w szczególności wskazanie miejsca i czasu udzielania pomocy oraz określenie sposobu korzystania z lokalu, w którym będzie udzielana pomoc. Nieodpłatna pomoc prawna ma być udzielana w przeciętnym wymiarze 5 dni w tygodniu, przez co najmniej 4 godziny dziennie, w lokalach gminnych lub powiatowych. 30

Starosta kontroluje i ocenia realizację umowy, poprzez sprawdzenie m.in.:  stanu realizacji zadania,  efektywności, rzetelności i jakości,  prawidłowości wykorzystania środków publicznych otrzymanych na realizację zadania,  prowadzenia dokumentacji. Sprawozdanie z wykonania zadania należy sporządzić w terminie 30 dni od dnia zakończenia jego realizacji. Okresem sprawozdawczym jest rok budżetowy. Starosta może wezwać organizację do złożenia w roku budżetowym częściowych sprawozdań z wykonania zadania, nie wcześniej niż przed upływem 30 dni od dnia doręczenia wezwania. 31

W przypadku, gdy do dnia 15 grudnia 2015 r. nie zostanie wyłoniona organizacja pozarządowa do prowadzenia punktu nieodpłatnej pomocy prawnej albo jeżeli starosta nie zawrze umowy z organizacją pozarządową albo taką umowę rozwiąże za wypowiedzeniem – starosta przekazuje dziekanom właściwych rad (okręgowej rady adwokackiej lub rady okręgowej izby radców prawnych) informacje o usytuowaniu punktów nieodpłatnej pomocy prawnej oraz harmonogram dni i godzin świadczenia nieodpłatnej pomocy prawnej. 32

Dziekani wskazują adwokatów lub radców prawnych wyznaczonych do udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej. O wyznaczeniu należy zawiadomić właściwego wojewodę. Do dnia 31 grudnia 2015 r. powiat winien zawrzeć umowy z adwokatami lub radcami prawnymi wskazanymi do udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej. 33

Stosownie do art. 27 ustawy, wysokość kwoty bazowej w 2016 r. wynosi zł. Wysokość kwoty bazowej, przewidzianą na kolejne lata, będzie określał corocznie, w drodze rozporządzenia, Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw budżetu. 34

 Jak stanowi art. 20 ust. 1 ustawy, dotacja na finansowanie nieodpłatnej pomocy prawnej jest przeznaczana: - w 97% na wynagrodzenia adwokatów lub radców prawnych udzielających nieodpłatnej pomocy prawnej, a w przypadku powierzenia prowadzenia punktu nieodpłatnej pomocy prawnej organizacji pozarządowej – na rzecz tej organizacji, - w 3% - na pokrycie kosztów obsługi organizacyjno- technicznej zadania. 35

Zapraszamy do odwiedzenia strony internetowej: 36