Instytucje i prawo finansowe

Pojęcie finansów Finanse – zjawiska i procesy pieniężne, w których pieniądz występuje w postaci przepływających strumieni Zjawiska finansowe obejmują wyłącznie ekonomiczne stosunki wymiany i podziału, związane z gromadzeniem i podziałem realnych zasobów pieniężnych Zakres pojęciowy zjawisk finansowych jest węższy od zakresu pojęciowego zjawisk pieniężnych

Rodzaje zjawisk finansowych Wśród zjawisk finansowych wyróżnić można pieniężne przychody i wydatki: Pierwotne: ruchowi pieniądza towarzyszy jednoczesny i przeciwnie skierowany ruch wartości materialnych np. kupno - sprzedaż towarów, Wtórne lub redystrybucyjne: ruchowi pieniądza nie towarzyszy wzajemne świadczenie materialnego ekwiwalentu np. daniny publiczne, dotacje i subwencje budżetowe, dywidendy, odsetki, Emisyjne lub kredytowe: związane z kreacją pieniądza, którego ruch następuje bez materialnego ekwiwalentu np. pożyczki i kredyty bankowe.

Podział finansów Podział finansów: Finanse prywatne (przedsiębiorstw, gospodarstw domowych, banków i instytucji kredytowych, zakładów ubezpieczeń), Finanse publiczne

Różnice pomiędzy finansami prywatnymi i publicznymi Sposób powstawania i gromadzenia, Cel wydatkowania, Zakres odpowiedzialności, Sposób zarządzania, Zakres oddziaływania, Posługiwanie się pieniądzem

Definicja finansów publicznych Finanse publiczne to publiczne zasoby pieniężne, operacje tymi zasobami oraz normy prawne je regulujące Finanse publiczne stanowią zespół zjawisk związanych z gromadzeniem i podziałem środków pieniężnych przez organy władzy publicznej, w związku z wykonywaniem ich funkcji Zakres i struktura finansów publicznych zależą od typu państwa i gospodarki

Podstawa prawna dla finansów publicznych Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157, poz. 1240 z późn. zm., tekst jedn. Dz. U. z 2013 r. poz. 885 z późn. zm.) Ustawa z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (tekst jedn. Dz. U. z 2010 r. Nr 80, poz. 526 z późn. zm.)

Ustawa o finansach publicznych Ustawa o finansach publicznych obejmuje: 1) wyjaśnienie pojęć dot. m.in. sektora finansów publicznych, środków publicznych i ich przeznaczenia, deficytu i nadwyżki sektora finansów publicznych (art. 1–7), 2) jawność i przejrzystość finansów publicznych (art. 33-41), 3) Formy organizacyjno – prawne jednostek sektora f.p. (art. 8-32), 4) zasady gospodarki finansowej jednostek sektora f.p. (art. 42-67), 5) audyt wewnętrzny oraz koordynację kontroli finansowej jednostek sektora f.p.(art. 68-71, 272 - 296), 6) zasady zarządzania państwowym długiem publicznym (art. 75-75), zasady finansowania potrzeb pożyczkowych budżetu państwa (art. 76-85), procedury ostrożnościowe i sanacyjne (art. 86-88), ogólne zasady zaciągania zobowiązań przez inne niż Skarb Państwa podmioty sektora f.p. (art. 89-94), zasady i tryb emisji papierów wartościowych (art. 95-102),

Ustawa o finansach publicznych 7) budżet państwa, z tego: - wieloletni plan finansowy państwa (art. 103 – 108), - ustawa budżetowa (art. 109-123), - przeznaczenie wydatków budżetu państwa (art.124-137), - tryb opracowywania i uchwalania budżetu państwa (art.138-145), - wykonywanie ustawy budżetowej (art. 146-183), 8) budżet jst , z tego: - podstawowe definicje i zasady (art. 211-225), - wieloletnia prognoza finansowa budżetu jst (art. 226 – 232), - opracowywanie i uchwalanie budżetów jst (art. 233-246), - wykonywanie budżetów jst (art. 247-271), 9) środki pochodzące z budżetu UE, z tego: - wykonywanie budżetu środków europejskich (art. 184-195), - środki europejskie i inne środki zagraniczne (art. 202-210).

Zasady gospodarki finansów publicznych Zasady gospodarki finansowej podmiotów sektora finansów publicznych, Zasada dotycząca dokonywania wydatków publicznych, Zasada ograniczania długu publicznego, Zasada jawności i przejrzystości finansów publicznych

Zasada gospodarki finansowej Ujęte w budżecie państwa: 1) dochody - stanowią prognozy ich wielkości; 2) wydatki, z wyłączeniem wydatków finansowanych z dochodów własnych jednostek budżetowych, oraz rozchody - stanowią nieprzekraczalny limit. Ujęte w rocznych planach finansowych jednostek sektora finansów publicznych: 1) przychody - stanowią prognozy ich wielkości; 2) koszty - mogą ulec zwiększeniu, jeżeli: a) zrealizowano przychody własne wyższe od prognozowanych, b) zwiększenie kosztów nie spowoduje zwiększenia dotacji z budżetu oraz nie zmniejszy wielkości planowanych wpłat do budżetu albo zysków oraz planowanego stanu środków obrotowych na dzień 31 grudnia roku objętego planowaniem. Zmiany przychodów i kosztów wymagają dokonania zmian w rocznym planie finansowym.

Zasada dokonywania wydatków publicznych Wydatki publiczne powinny być dokonywane: w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasady uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów, w sposób umożliwiający terminową realizację zadań, w wysokości i terminach wynikających z wcześniej zaciągniętych zobowiązań.

Zakres przedmiotowy finansów publicznych Finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem, a w szczególności: 1) gromadzenie dochodów i przychodów publicznych; 2) wydatkowanie środków publicznych; 3) finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa; 4) finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu jednostki samorządu terytorialnego; 5) zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne; 6) zarządzanie środkami publicznymi; 7) zarządzanie długiem publicznym; 8) rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej. Pojęcie finansów publicznych zdefiniowane jest w art. 3 ustawy o finansach publicznych.

Zakres podmiotowy finansów publicznych Sektor finansów publicznych tworzą: 1) organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały; 2) jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki; 3) jednostki budżetowe, 4) samorządowe zakłady budżetowe; 5) agencje wykonawcze; 6) instytucje gospodarki budżetowej; 7) państwowe fundusze celowe; 8) uczelnie publiczne; 9) samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej; 10) państwowe i samorządowe instytucje kultury; 11) Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i zarządzane przez nie fundusze; 12) Narodowy Fundusz Zdrowia; 13) Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne; 14) inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, instytutów badawczych, banków i spółek prawa handlowego.

Grupy podmiotów sektora finansów publicznych Sektor finansów publicznych dzieli się na podsektory: 1) rządowy, obejmujący organy władzy publicznej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały, organy administracji rządowej, Polską Akademię Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne oraz jednostki, dla których organem założycielskim lub nadzorującym jest organ administracji rządowej albo inna jednostka zaliczana do podsektora rządowego; 2) samorządowy, obejmujący jednostki samorządu terytorialnego, ich organy oraz związki i jednostki organizacyjne, dla których organem założycielskim lub nadzorującym jest jednostka samorządu terytorialnego; 3) ubezpieczeń społecznych (ZUS, KRUS i zarządzane przez nie fundusze). Art. 4 ust. 2 fp

Podmioty nie należące do jednostek sektora finansów publicznych Podmioty nie należące do sektora publicznego, Osoby fizyczne, Wykonujące niektóre zadania publiczne, lecz nie stanowi to ich wyłącznego celu działalności, Dla realizacji zadań publicznych nie korzystają ze środków publicznych i wsparcia finansowego ze strony państwa i UE

Podmioty wyłączone z sektora finansów publicznych Przedsiębiorstwa państwowe, Banki państwowe i NBP, Spółki handlowe, Instytuty badawcze

Kryteria odróżnienia podmiotów zaliczonych do sektora fin. publicznych Status ustrojowy danego podmiotu Forma prawna danego podmiotu, Charakter działalności danego podmiotu i cel jej prowadzenia, Imienne oznaczenie podmiotu

Cele istnienia sektora finansów publicznych Potrzeba planowania i bilansowania wszystkich środków publicznych, Konieczność poddania tego sektora odrębnym regułom i formom zarządzania, Stworzenie pewnego wspólnego i w miarę możliwości jednolitego reżimu prawnego zachowań obowiązujących w ramach sektora finansów publicznych, Konieczność z uwagi na pogłębiającą się globalizację i internacjonalizację życia gospodarczego,

Funkcje finansów publicznych Funkcja alokacyjna, Funkcja redystrybucyjna, Funkcja stabilizacyjna

Podstawowe pojęcia prawa finansowego Gospodarka finansowa Polityka finansowa System finansowy Prawo finansowe Systematyka prawa finansowego

Podmioty prawa finansowego Osoby lub jednostki organizacyjne objęte uprawnieniami lub obowiązkami finansowoprawnymi: Podmiot czynny (organy państwowe i samorządowe), Podmiot bierny (osoby fizyczne i jednostki organizacyjne)

Stosunki finansowoprawne Charakter stosunków finansowoprawnych: Majątkowy charakter uprawnień i obowiązków finansowych, Nierównorzędność prawna podmiotów finansowych, Nierównorzędność interesów podmiotów finansowych

Jednostki sektora finansów publicznych Jednostka budżetowa, Samorządowy zakład budżetowy, Instytucje gospodarki budżetowej, Państwowy fundusz celowy, Agencje wykonawcze, Inne, utworzone na podstawie odrębnych ustaw np. uczelnie publiczne, samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, instytucje kultury)

Definicja jednostki budżetowej  Jednostkami budżetowymi są jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych nieposiadające osobowości prawnej, które pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadzają na rachunek odpowiednio dochodów budżetu państwa albo budżetu jednostki samorządu terytorialnego.

Jednostka budżetowa Jednostki budżetowe, z zastrzeżeniem odrębnych przepisów, tworzą, łączą, przekształcają w inną formę organizacyjno-prawną i likwidują: 1) ministrowie, kierownicy urzędów centralnych, wojewodowie oraz inne organy działające na podstawie odrębnych przepisów - państwowe jednostki budżetowe; 2) organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego - gminne, powiatowe lub wojewódzkie jednostki budżetowe. Tworząc jednostkę budżetową organ nadaje jej statut oraz określa mienie przekazywane tej jednostce w zarząd. Likwidując jednostkę budżetową organ tworzący jednostkę określa przeznaczenie mienia znajdującego się w użytkowaniu jednostki; w przypadku państwowej jednostki budżetowej decyzja o przeznaczeniu tego mienia jest podejmowana w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw Skarbu Państwa.   Należności i zobowiązania likwidowanej jednostki budżetowej przejmuje organ, który podjął decyzję o likwidacji lub może przejąć utworzona jednostka. Podobna sytuacja występuje w przypadku łączenia jednostek budżetowych.   Przekształcenie jednostki budżetowej w inną formę organizacyjno-prawną wymaga uprzednio jej likwidacji.

Podział jednostek budżetowych Jednostki państwowe i samorządowe Trzy grupy jednostek budżetowych: Aparat wykonawczy organów władzy (kancelarie, biura, ministerstwa, urzędy), Jednostki podległe lub nadzorowane przez organy władzy, Jednostki zaliczane do sądów i trybunałów, organów kontroli państwowej i ochrony prawa

Samorządowy zakład budżetowy Samorządowe zakłady budżetowe mogą wykonywać zadania własne jednostki samorządu terytorialnego w zakresie: gospodarki mieszkaniowej i gospodarowania lokalami użytkowymi, dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego, wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz, lokalnego transportu zbiorowego, targowisk i hal targowych, zieleni gminnej i zadrzewień, kultury fizycznej i sportu, w tym utrzymywania terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych, utrzymywania różnych gatunków egzotycznych i krajowych zwierząt, w tym w szczególności prowadzenia hodowli zwierząt zagrożonych wyginięciem, w celu ich ochrony poza miejscem naturalnego występowania, cmentarzy. Samorządowy zakład budżetowy odpłatnie wykonuje zadania, pokrywając koszty swojej działalności z przychodów własnych lub dotacji.

Definicja państwowego funduszu celowego Państwowy fundusz celowy jest tworzony na podstawie odrębnej ustawy. Przychody państwowego funduszu celowego pochodzą ze środków publicznych, a koszty są ponoszone na realizację wyodrębnionych zadań państwowych. Państwowy fundusz celowy nie posiada osobowości prawnej. Państwowy fundusz celowy stanowi wyodrębniony rachunek bankowy, którym dysponuje minister wskazany w ustawie tworzącej fundusz albo inny organ wskazany w tej ustawie

Rodzaje funduszy celowych Fundusze, które mogą uzyskiwać środki z budżetu państwa (fundusze systemu budżetowego) i fundusze, które nie mogą uzyskiwać środków z budżetu państwa

Instytucje gospodarki budżetowej Instytucja gospodarki budżetowej jest jednostką sektora finansów publicznych tworzoną w celu realizacji zadań publicznych, która: odpłatnie wykonuje wyodrębnione zadania; pokrywa koszty swojej działalności oraz zobowiązania z uzyskiwanych przychodów. Instytucja gospodarki budżetowej uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisania do Krajowego Rejestru Sądowego.

Agencje wykonawcze Agencja wykonawcza jest państwową osobą prawną tworzoną na podstawie odrębnej ustawy w celu realizacji zadań państwa.

Powiązania jednostek sektora finansów publicznych z budżetem Budżetowanie brutto (jednostki budżetowe), Budżetowanie netto (samorządowe zakłady budżetowe, państwowe fundusze celowe, instytucje gospodarki budżetowej), Powiązania wielorakie (państwowe fundusze celowe, agencje wykonawcze)

Definicja środków publicznych Środkami publicznymi są: 1) dochody publiczne; 2) środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej oraz niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielonej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA); 3) środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, niepodlegające zwrotowi, inne niż wymienione w pkt 2; 4) przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek sektora finansów publicznych pochodzące: a) ze sprzedaży papierów wartościowych oraz z innych operacji finansowych, b) z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego, c) ze spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych, d) z otrzymanych pożyczek i kredytów; 5) przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące z prowadzonej przez nie działalności oraz pochodzące z innych źródeł.

Podział środków publicznych Krajowe i zagraniczne, Budżetowe i pozabudżetowe, Przymusowe i dobrowolne, Bezzwrotne i zwrotne, Podatkowe i niepodatkowe

Definicja dochodów publicznych Dochodami publicznymi są: 1) daniny publiczne, do których zalicza się: podatki, składki, opłaty oraz inne świadczenia pieniężne, których obowiązek ponoszenia na rzecz państwa, jednostek samorządu terytorialnego, funduszy celowych oraz innych jednostek sektora finansów publicznych wynika z odrębnych ustaw niż ustawa budżetowa, zwanych dalej "odrębnymi ustawami"; 2) inne dochody należne, na podstawie odrębnych ustaw, budżetowi państwa, jednostkom samorządu terytorialnego oraz innym jednostkom sektora finansów publicznych; 3) wpływy ze sprzedaży wyrobów i usług świadczonych przez jednostki sektora finansów publicznych; 4) dochody z mienia jednostek sektora finansów publicznych, do których zalicza się w szczególności: a) wpływy z umów najmu, dzierżawy i innych umów o podobnym charakterze, b) odsetki od środków na rachunkach bankowych, c) odsetki od udzielonych pożyczek i od posiadanych papierów wartościowych, d) dywidendy z tytułu posiadanych praw majątkowych; 5) spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz jednostek sektora finansów publicznych; 6) odszkodowania należne jednostkom sektora finansów publicznych; 7) kwoty uzyskane przez jednostki sektora finansów publicznych z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji; 8) dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw, niestanowiące przychodów w rozumieniu określonym w pkt 4 ppkt a i ppkt b; 9) inne dochody należne jednostkom sektora finansów publicznych określone w odrębnych przepisach lub umowach międzynarodowych.

Definicja środków z Unii Europejskiej Do środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej oraz niepodlegających zwrotowi środków z pomocy udzielonej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) zalicza się: 1) środki przeznaczone na realizację programów przedakcesyjnych; 2) środki pochodzące z funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Rybołówstwa; 3) środki: a) Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej "Sekcja Gwarancji", b) Europejskiego Funduszu Rolniczego Gwarancji, c) Europejskiego Funduszu Rolniczego Rozwoju Obszarów Wiejskich; 4) niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielonej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA): a) Norweskiego Mechanizmu Finansowego, b) Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego, c) Szwajcarskiego Mechanizmu Finansowego; 5) inne środki.

Przeznaczenie środków publicznych Środki publiczne przeznacza się na: wydatki publiczne; rozchody publiczne, w tym na rozchody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego.

Definicja rozchodów publicznych Rozchodami publicznymi są: 1) spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów; 2) wykup papierów wartościowych; 3) udzielone pożyczki; 4) płatności wynikające z odrębnych ustaw, których źródłem finansowania są przychody z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego; 5) inne operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem publicznym i płynnością.

Klasyfikacja wydatków publicznych Cele wydatków (socjalne, kulturalne, edukacyjne, zdrowotne, gospodarcze, administracyjne, dotyczące obronności i bezpieczeństwa publicznego, ochrony środowiska, obsługi długu publicznego), Przeznaczenie przedmiotowe wydatków (inwestycyjne lub bieżące), Przeznaczenie podmiotowe wydatków (osobowe i rzeczowe, krajowe i zagraniczne), Charakter ekonomiczny (odpłatne i nieodpłatne, nabywcze i redystrybucyjne, odszkodowawcze),

Klasyfikacja wydatków publicznych Tytuł prawny (publiczny i prywatny), Forma prawna (płace, zasiłki, renty, emerytury, stypendia, odszkodowania, dotacje, subwencje, zapłata za roboty, dostawy i usługi), Czas i wysokość (stałe i zmienne, sztywne i pozostałe), Organizacja wypłaty (budżetowe i pozabudżetowe, państwowe i samorządowe)

Pojęcie i cechy budżetu Pojęcie budżetu państwa: roczny plan finansowy państwa, akt normatywny (ustawa budżetowa), zasób pieniężny państwa Cechy budżetu: plan, plan finansowy państwa, plan dyrektywny, plan roczny

Zasady budżetowe Zasada uprzedniości Zasada ogólności Zasada jedności Zasada zupełności Zasada specjalizacji Zasada jawności

Ustawa budżetowa Budżet państwa jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów, uchwalanym w formie ustawy budżetowej. Ustawa budżetowa stanowi podstawę gospodarki finansowej państwa na okres roku kalendarzowego, zwanego rokiem budżetowym. Zamieszczenie w budżecie państwa dochodów z określonych źródeł lub wydatków na określone cele nie stanowi podstawy roszczeń bądź zobowiązań państwa wobec osób trzecich ani roszczeń tych osób wobec państwa.

Funkcje budżetu Funkcje budżetu: funkcja rozdzielcza (redystrybucyjna), funkcja kontrolna

Klasyfikacja budżetowa kryterium podmiotowe (części budżetowe), kryterium przedmiotowo funkcjonalne (działy, rozdziały i tytuły), kryterium rodzajowe (paragrafy i pozycje),

Podział dochodów budżetu państwa Dochody budżetowe: podatkowe, niepodatkowe krajowe, zagraniczne

Dochody budżetu państwa Dochodami budżetu państwa są: podatki i opłaty, które zgodnie z odrębnymi ustawami nie stanowią dochodów jednostek samorządu terytorialnego, przychodów funduszów celowych oraz innych jednostek sektora finansów publicznych; cła; wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek Skarbu Państwa; wpłaty z tytułu dywidendy; wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego; dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe; dochody z najmu i dzierżawy oraz z innych umów o podobnym charakterze dotyczące składników majątkowych Skarbu Państwa, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej; odsetki od środków na rachunkach bankowych państwowych jednostek budżetowych, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej; odsetki od lokat terminowych ustanowionych ze środków zgromadzonych na centralnym rachunku bieżącym budżetu państwa; odsetki od udzielonych z budżetu państwa pożyczek krajowych i zagranicznych; grzywny, mandaty i inne kary pieniężne, o ile zgodnie z odrębnymi przepisami nie stanowią dochodów innych jednostek sektora finansów publicznych; spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz Skarbu Państwa; dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy, praw, niestanowiące przychodów ze sprzedaży papierów wartościowych oraz innych operacji finansowych i z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jst o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej; inne dochody określone w odrębnych ustawach lub umowach międzynarodowych; środki pochodzące z funduszy strukturalnych i innych funduszy unijnych.

Podział wydatków budżetu państwa Wydatki budżetu państwa: wydatki bieżące, wydatki na obsługę długu publicznego, wydatki majątkowe Drugi podział wydatków: wydatki sztywne (obligatoryjne), wydatki gospodarcze (ekonomiczne)

Podział wydatków budżetu państwa Wydatki budżetu państwa dzielą się na: 1) dotacje i subwencje; 2) świadczenia na rzecz osób fizycznych; 3) wydatki bieżące jednostek budżetowych; 4) wydatki majątkowe; 5) wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa; 6) wpłaty środków własnych Unii Europejskiej.

Wydatki budżetu państwa Wydatki budżetu państwa są przeznaczone na: utrzymanie i funkcjonowanie organów władzy publicznej, kontroli i ochrony prawa; zadania wykonywane przez administrację rządową; funkcjonowanie sądów i trybunałów; subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego; dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego; środki wpłacane do budżetu Unii Europejskiej, zwane środkami własnymi Unii Europejskiej; subwencje dla partii politycznych; dotacje na zadania określone odrębnymi ustawami; obsługę długu publicznego; finansowanie programów i projektów, na których realizację uzyskano środki z funduszy strukturalnych i innych funduszy unijnych; realizację Wspólnej Polityki Rolnej.

Tryb opracowania budżetu państwa Minister Finansów przedstawia Radzie Ministrów założenia projektu budżetu państwa na rok następny Materiały do projektu ustawy budżetowej opracowują i przedstawiają Ministrowi Finansów dysponenci części budżetowych Minister Finansów przedstawia Radzie Ministrów projekt ustawy budżetowej na rok następny wraz z uzasadnieniem. Minister Finansów włącza do projektu ustawy budżetowej dochody i wydatki Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Sądu Najwyższego, Trybunału Konstytucyjnego, Krajowej Rady Sądownictwa, sądownictwa powszechnego i administracyjnego, Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Krajowego Biura Wyborczego oraz Państwowej Inspekcji Pracy.

Tryb opracowania budżetu państwa Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej i wraz z uzasadnieniem przedstawia go Sejmowi w terminie do dnia 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy Do projektu ustawy budżetowej dołącza się uzasadnienie W przypadku gdy ustawa budżetowa nie zostanie ogłoszona przed dniem 1 stycznia, to do czasu ogłoszenia ustawy podstawą gospodarki finansowej jest przedstawiony Sejmowi projekt ustawy

Tryb opracowania budżetu państwa Prace nad projektem ustawy budżetowej w Sejmie: inicjatywa ustawodawcza tylko dla Rady Ministrów, I czytanie na poziomie Sejmu (prezentacja budżetu przez Ministra Finansów), Uchwalenie ustawy budżetowej i przesłanie do Senatu, Sejm nie może zwiększyć deficytu budżetowego,

Tryb opracowania budżetu państwa Prace nad projektem ustawy budżetowej w Senacie: 20 dni na wprowadzenie poprawek, Dokonanie poprawek – ustawa do Sejmu, bez poprawek – ustawa do Prezydenta, Prace nad projektem ustawy budżetowej u Prezydenta: Prezydent nie ma prawa weta, Podpisuje ustawę w ciągu 7 dni lub kieruje ją do Trybunału Konstytucyjnego, który w ciągu 2 miesięcy wydaje orzeczenie,

Wykonywanie budżetu państwa Podmioty uprawnione do wykonywania ustawy budżetowej: Rada Ministrów, Minister Finansów, dysponenci części budżetowych Zmiany w budżecie: przenoszenie wydatków, zwiększanie wydatków, dysponowanie rezerwami

Kontrola wykonania budżetu państwa Organy kontrolujące wykonanie budżetu: Rada Ministrów, Najwyższa Izba Kontroli, Sejm

Zakres ustawy budżetowej Ustawa budżetowa: 1) określa prognozę dochodów budżetu państwa oraz limit wydatków budżetu państwa; 2) ustala: a) deficyt budżetu państwa oraz źródła jego pokrycia, b) limity zatrudnienia osób objętych mnożnikowymi systemami wynagrodzeń w państwowych jednostkach budżetowych, c) przychody i rozchody budżetu państwa, d) dotacje celowe dla jednostek samorządu terytorialnego na realizację zadań z zakresu administracji rządowej, zadań inspekcji i straży oraz innych zadań zleconych odrębnymi ustawami, f) zakres i kwoty dotacji przedmiotowych. Ustawa budżetowa zawiera także: 1) zestawienie przychodów i wydatków zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych; 2) plany finansowe państwowych funduszy celowych; 3) plany finansowe jednostek podsektora rządowego; 4) wykaz programów wieloletnich; 5) wykaz programów operacyjnych oraz wykaz programów finansowanych z udziałem środków z funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Rybołóstwa, Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej „Sekcja Gwarancji”, Europejskiego Funduszu Rolniczego Gwarancji, Europejskiego Funduszu Rolniczego Rozwoju Obszarów Wiejskich, niepodlegacjące zwrotowi środki z pomocy udzielonej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA); 6) wykaz inwestycji wieloletnich;

Zakres ustawy budżetowej 7) limity wydatków budżetu państwa przeznaczonych na finansowanie programów operacyjnych oraz programów realizowanych z udziałem środków z funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Rybołóstwa, Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej „Sekcja Gwarancji”, Europejskiego Funduszu Rolniczego Gwarancji, Europejskiego Funduszu Rolniczego Rozwoju Obszarów Wiejskich, niepodlegacjące zwrotowi środki z pomocy udzielonej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA); 8) wykaz jednostek otrzymujących dotacje podmiotowe i celowe oraz kwoty dotacji; 9) wykaz wieloletnich limitów zobowiązań w kolejnych latach realizacji Narodowego Planu Rozwoju 2004-2006 oraz programów operacyjnych wraz z wykazem wieloletnich limitów wydatków realizowanych w ich ramach; 10) zestawienie programów i projektów realizowanych ze środków pochodzących ze źródeł zagranicznych, niepodlegcych zwrotowi innych niż środki z pomocy udzielonej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA), środki przeznaczone na realizację programów przedakcesyjnych, niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzieloenje przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o wolnym Handlu (EFTA), inne środki, w podziale na poszczególne okresy realizacji; 10) zestawienie programów i projektów realizowanych ze środków pochodzących z funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Rybołówstwa, w podziale na poszczególne okresy realizacji i źródła pochodzenia środków na ich realizację; w odniesieniu do programów zestawienie sporządza się według kategorii interwencji funduszy strukturalnych. Ustawa budżetowa zawiera, w formie załącznika, wykaz obowiązujących umów o partnerstwie publiczno-prywatnym finansowanych z budżetu państwa, zawierający: 1) przedmiot i cel umowy; 2) strony umowy; 3) okres wykonywania umowy; 4) łączną kwotę wydatków na wykonanie umowy, w tym łączną kwotę wydatków budżetu; 5) łączne kwoty wydatków w poszczególnych latach, w tym łączną kwotę wydatków budżetu w poszczególnych latach. Ustawa budżetowa może ustalać plany finansowe innych jednostek podsektora rządowego.

Zakres ustawy budżetowej Dochody budżetu państwa ujmuje się w ustawie budżetowej według: 1) źródeł dochodów; 2) części i działów klasyfikacji budżetowej. Wydatki budżetu państwa ujmuje się w ustawie budżetowej w podziale na: części, działy, rozdziały klasyfikacji wydatków oraz kategorie (grupy) wydatków, z wyodrębnieniem wydatków przeznaczonych na finansowanie programów operacyjnych, Wspólnej Polityki Rolnej oraz innych programów i projektów realizowanych z udziałem środków pochodzących z funduszy europejskich. Plany finansowe państwowych zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych państwowych jednostek budżetowych, włączone do ustawy budżetowej, ujmuje się w podziale na części budżetowe i rodzaje działalności, z wyodrębnieniem stanu początkowego i końcowego środków obrotowych, przychodów własnych, dotacji z budżetu państwa, wydatków na wynagrodzenia i składek naliczanych od wynagrodzeń, wydatków majątkowych oraz wpłat do budżetu. Plany finansowe państwowych funduszy celowych ujmuje się w ustawie budżetowej oddzielnie dla każdego funduszu, z wyodrębnieniem stanu początkowego i końcowego funduszu. Dotacje celowe dla jednostek samorządu terytorialnego na zadania z zakresu administracji rządowej, zadania inspekcji i straży oraz inne zlecone odrębnymi ustawami ujmuje się w ustawie budżetowej w podziale na poszczególne stopnie jednostek samorządu terytorialnego, części budżetowe, z których przekazywane są dotacje, oraz działy klasyfikacji budżetowej.

Zakres ustawy budżetowej W budżecie państwa tworzy się rezerwę ogólną, nie wyższą niż 0,2 % wydatków budżetu. W budżecie państwa mogą być tworzone rezerwy celowe: 1) na wydatki, których szczegółowy podział na pozycje klasyfikacji budżetowej nie może być dokonany w okresie opracowywania budżetu; 2) na wydatki, których realizacja uwarunkowana jest zaciągnięciem kredytu w międzynarodowej instytucji finansowej; 3) na wydatki związane z realizacją Wspólnej Polityki Rolnej oraz programów i projektów realizowanych z udziałem środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej; 4) gdy odrębne ustawy tak stanowią. W częściach budżetu państwa, których dysponentami są poszczególni wojewodowie, może być tworzona rezerwa w wysokości do 1 % planowanych wydatków, z wyłączeniem dotacji dla jednostek samorządu terytorialnego.

Podział dochodów jednostek samorządu terytorialnego Dochody jednostek samorządu terytorialnego: dochody własne, dochody obce dochody krajowe, dochody zagraniczne dochody bieżące, dochody majątkowe

Dochody jednostek samorządu terytorialnego Rodzaje dochodów podatki (tylko gmina), opłaty (tylko gmina), udział w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa (PDOF, PDOP), subwencja ogólna, dotacje celowe, dochody samorządowych jednostek budżetowych, wpłaty od samorządowych zakładów budżetowych, 5% wpływów ze środków pobranych na rzecz budżetu państwa, dochody z majątku, inne dochody,

Podatki i opłaty jako dochody gmin Wpływy z podatków: od nieruchomości, rolnego, leśnego, od środków transportowych, dochodowego od osób fizycznych, opłacanego w formie karty podatkowej, od spadków i darowizn, od czynności cywilnoprawnych; Wpływy z opłat: skarbowej, targowej, miejscowej, uzdrowiskowej, reklamowej i od posiadania psów, eksploatacyjnej, w odpowiedniej części, innych stanowiących dochody gminy

Udziały w podatkach Gmina 39,34% w PDOF, 6,71% w PDOP Powiat Województwo 1,60% w PDOF, 14,75% w PDOP

Dochody jednostek samorządu terytorialnego Dochody majątkowe dotacje i środki otrzymane na inwestycje, dochody ze sprzedaży majątku, dochody z tytułu przekształcenia prawa użytkowania wieczystego w prawo własności Dochody bieżące dochody budżetowe niebędące dochodami majątkowymi

Subwencje ogólne Subwencja ogólna: dla gminy: część wyrównawcza, równoważąca i oświatowa, dla powiatu: część wyrównawcza, równoważąca i oświatowa, dla województwa: część wyrównawcza, regionalna i oświatowa

Dotacje celowe Dotacje celowe: na finansowanie lub dofinansowanie zadań własnych, na zadania z zakresu administracji rządowej oraz na inne zadania zlecone ustawami, na zadania realizowane przez jst na mocy porozumień zawartych z organami administracji rządowej, na usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego, skutków powodzi i osuwisk ziemnych oraz skutków innych klęsk żywiołowych, na realizację zadań wynikających z umów międzynarodowych

Wydatki jednostek samorządu terytorialnego wydatki na zadania własne, wydatki na zadania zlecone, wydatki na zadania przyjęte w drodze umowy lub porozumienia, wydatki na zadania realizowane wspólnie z innymi jednostkami samorządu terytorialnego pomoc rzeczową lub finansową dla innych jednostek samorządu terytorialnego, określoną przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego odrębną uchwałą, programy finansowane z udziałem środków UE (zagranicznych)

Wydatki jednostek samorządu terytorialnego Wydatki bieżące jst to przede wszystkim: wydatki jednostek budżetowych, dotacje na zadania bieżące, świadczenia na rzecz osób fizycznych, wydatki na programy finansowane z udziałem środków UE (zagranicznych), związane z realizacją zadań jst, wypłaty z tytułu poręczeń i gwarancji, obsługa długu jst

Tryb opracowania budżetu jst Projekt uchwały budżetowej wraz z objaśnieniami przygotowuje zarząd jst, Uchwalony projekt uchwały budżetowej przez zarząd jst wraz z prognozą długu jst i informacją o stania mienia jst przekazywany jest do organu stanowiącego jst i do Regionalnej Izby Obrachunkowej (RIO) do 15 listopada RIO opiniuje projekt uchwały budżetowej , Uchwałę budżetową przyjmuje organ stanowiący jst do końca roku poprzedzającego rok budżetowy, najpóźniej do 31 stycznia roku budżetowego, W przypadku nieuchwalenia uchwały budżetowej do 31 stycznia skrócony budżet jst jest uchwalany przez RIO do końca lutego roku budżetowego

Wykonywanie i kontrola budżetu jst Wykonywaniem budżetu jst zajmuje się zarząd jst Kontrola wykonania budżetu jst: Zarząd jst, RIO, organ stanowiący jst

Definicja potrzeb pożyczkowych Przez potrzeby pożyczkowe budżetu państwa rozumie się zapotrzebowanie na środki finansowe niezbędne do: 1) sfinansowania deficytu budżetu państwa; 2) spłat wcześniej zaciągniętych zobowiązań; 3) sfinansowania udzielanych przez Skarb Państwa pożyczek; 4) wykonywania innych operacji finansowych związanych z długiem Skarbu Państwa.

Deficyt i nadwyżka sektora finansów publicznych Deficyt sektora finansów publicznych to ujemna różnica między dochodami publicznymi a wydatkami publicznymi. Nadwyżka sektora finansów publicznych to dodatnia różnica między dochodami publicznymi a wydatkami publicznymi. Dochody publiczne i wydatki publiczne oraz nadwyżkę lub deficyt sektora finansów publicznych ustala się po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy jednostkami tego sektora.

Deficyt budżetowy Deficyt budżetowy to ujemna różnica między dochodami a wydatkami budżetowymi ustalona dla okresu rozliczeniowego, którym najczęściej jest rok kalendarzowy.

Dług publiczny i dług Skarbu Państwa Przez dług publiczny rozumie się wartość nominalną zadłużenia jednostek sektora finansów publicznych ustaloną po wyeliminowaniu wzajemnych zobowiązań pomiędzy jednostkami tego sektora, zaś przez dług Skarbu Państwa rozumie się wartość nominalną zadłużenia Skarbu Państwa. Dług publiczny to skumulowane zobowiązania finansowe sektora publicznego w stosunku do podmiotów krajowych i zagranicznych, wynikające na ogół z zaciągniętych pożyczek.

Rodzaje długu publicznego Dług aktywny (rynkowy) i pasywny (nierynkowy) Dług centralny (rządowy) i lokalny (samorządowy) Dług krajowy i zagraniczny Dług krótkoterminowy, średnioterminowy i długoterminowy Dług według wartości nominalnej, kapitałowej, memoriałowej i kasowej

Składowe państwowego długu publicznego Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z następujących tytułów: 1) wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne; 2) zaciągniętych kredytów i pożyczek; 3) przyjętych depozytów; 4) wymagalnych zobowiązań: a) wynikających z odrębnych ustaw oraz prawomocnych orzeczeń sądów lub ostatecznych decyzji administracyjnych, b) uznanych za bezsporne przez właściwą jednostkę sektora finansów publicznych, będącą dłużnikiem.

Źródła pokrycia deficytu budżetowego Deficyt budżetu państwa oraz inne pożyczkowe potrzeby budżetu państwa mogą być pokryte przychodami pochodzącymi z: 1) sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym; 2) kredytów zaciąganych w bankach krajowych i zagranicznych; 3) pożyczek; 4) prywatyzacji majątku Skarbu Państwa; 5) nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych.

Zasady i tryb emisji skarbowych papierów wartościowych Skarbowy papier wartościowy jest papierem wartościowym, w którym Skarb Państwa stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela takiego papieru, i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia, które może mieć charakter pieniężny lub niepieniężny Skarbowe papiery wartościowe opiewające na świadczenia pieniężne mogą być emitowane lub wystawiane wyłącznie przez Ministra Finansów

Zasady i tryb emisji skarbowych papierów wartościowych Skarbowe papiery wartościowe mogą być emitowane lub wystawiane jako papiery wartościowe o pierwotnym terminie wykupu: 1) nie dłuższym niż rok (do 365 dni włącznie), do których zalicza się w szczególności bony skarbowe (krótkoterminowe skarbowe papiery wartościowe); 2) dłuższym niż rok, do których zalicza się w szczególności obligacje skarbowe

Zasady i tryb emisji skarbowych papierów wartościowych Bon skarbowy jest krótkoterminowym papierem wartościowym oferowanym do sprzedaży w kraju na rynku pierwotnym z dyskontem i wykupywanym według wartości nominalnej, po upływie okresu, na jaki został wyemitowany Obligacja skarbowa jest papierem wartościowym oferowanym do sprzedaży w kraju lub za granicą, oprocentowanym w postaci dyskonta lub odsetek. Obligacja skarbowa sprzedawana jest na rynku pierwotnym: 1) z dyskontem; 2) według wartości nominalnej; 3) powyżej wartości nominalnej - i wykupywana po upływie okresu, na jaki została wyemitowana

Źródła zadłużenia krajowego Deficyty budżetowe, Spłaty zadłużenia zagranicznego, Emisje specjalnych (pasywnych) instrumentów,

Struktura zadłużenia krajowego Dług aktywny Dług pasywny Pozostały dług krajowy

Źródła zadłużenia zagranicznego Polityka gospodarcza lat 70 – tych Pułapka zadłużenia Emisje obligacji za granicą

Struktura zadłużenia zagranicznego Kredyty w klubie paryskim Obligacje Bradyego Pozostałe kredyty Emisje obligacji na międzynarodowym rynku kapitałowym

Rodzaje zabezpieczeń społecznych Zabezpieczenia społeczne: ubezpieczenie społeczne, opieka społeczna Ubezpieczenie społeczne – charakter powszechny, finansowane ze składek, Opieka społeczna – charakter selektywny, finansowana z budżetu

Systemy ubezpieczeń społecznych Rodzaje systemów ubezpieczeń społecznych: system repartycyjny, system kapitałowy, system mieszany

Rodzaje ubezpieczeń społecznych ubezpieczenie emerytalne, ubezpieczenie rentowe, ubezpieczenie chorobowe, ubezpieczenie wypadkowe

System ubezpieczeń społecznych w Polsce I filar – zreformowany ZUS (powszechny i obowiązkowy, system repartycyjny), II filar – otwarte fundusze emerytalne lub wydzielone konto w ZUS (powszechny i obowiązkowy, system kapitałowy), III filar – dobrowolne ubezpieczenie dodatkowe, Pracownicze Programy Emerytalne, Indywidualne Konta Emerytalne i Indywidualne Konta Zabezpieczenia Emerytalnego, reforma emerytalna nie objęła rolników, neutralność finansowa

System ubezpieczeń społecznych w Polsce I filar ubezpieczeń społecznych: indywidualne konto w ZUS-ie, minimalna emerytura, wiek emerytalny

System ubezpieczeń społecznych w Polsce Wysokość składki ubezpieczeniowej 1999 r.: Ubezpieczenie emerytalne: 19,52% - pracodawca 9,76% i pracownik 9,76%, Ubezpieczenie rentowe: 13% - pracodawca 6,5% i pracownik 6,5%, Ubezpieczenie chorobowe: 2,45% - pracownik, Ubezpieczenie wypadkowe: 0,4 – 8,12% - pracodawca, najczęściej 1,62%

System ubezpieczeń społecznych w Polsce Wysokość składki ubezpieczeniowej aktualnie: Ubezpieczenie emerytalne: 19,52% - pracodawca 9,76% i pracownik 9,76%, Ubezpieczenie rentowe: 8% - pracodawca 6,5% i pracownik 1,5%, Ubezpieczenie chorobowe: 2,45% - pracownik, Ubezpieczenie wypadkowe: 0,4 – 8,12% - pracodawca, najczęściej 1,80%

System ubezpieczeń społecznych w Polsce II filar ubezpieczeń społecznych: otwarte fundusze emerytalne – bezpieczeństwo i rentowność inwestycji, składka (było 7,3%, obniżka do 2,3%, 2,8%, 3,1%, docelowo 3,5%, od 2014 r. 2,92%)

System ubezpieczeń społecznych w Polsce III filar ubezpieczeń społecznych: indywidualne konta zabezpieczenia emerytalnego, pracownicze programy emerytalne, indywidualne konta emerytalne

System ubezpieczeń społecznych w Polsce System emerytalny rolników: jeden filar – system repartycyjny – Kasa Rolniczego Ubezpieczenia społecznego (KRUS), składka kwotowa, kwartalna

System ubezpieczenia zdrowotnego przejęcie przez wyspecjalizowaną instytucję finansowania większości świadczeń medycznych, obowiązkowe wpłacanie składki na ubezpieczenie zdrowotne (9%), Narodowy Fundusz Zdrowia, neutralność finansowa