Porozumiewanie się Rozwój mowy i języka.

Prezentacja na temat: "Porozumiewanie się Rozwój mowy i języka."— Zapis prezentacji:

1 Porozumiewanie się Rozwój mowy i języka

2 Zarys historii psycholingwistyki
Podejście zmieniało się w zależności od pojmowania podstawowej funkcji języka: - reprezentatywna ( w odniesieniu do rzeczywistości fizycznej, psychicznej i społecznej); - komunikacyjna (określająca wzajemne relacje uczestników komunikacji).

3 I okres (lata 50-te) – język jako kod
II okres (lata 60-te i 70-te) – język jako gramatyka III okres (lata 70-te i 80-te) – język jako dyskurs IV okres (lata 90-te) – język jako gramatyka uniwersalna oraz jako teoria umysłu V okres (współczesność) – narracja i neurony lustrzane

4 Język jako kod Claude Shannon i Warren Weaver (1949)
Schemat komunikacji: Nadawca wysyła przekaz do odbiorcy posługując się znanym im obu kodem (np. językiem naturalnym lub programem komputerowym) wykorzystując w tym celu jakiś kanał przekazu (papier ołówek, internet)

5 Język jako gramatyka Noam Chomsky (pierwsza praca 1957)
- kompetencja językowa Przedmiotem zainteresowania jest zdanie (w sensie gramatycznym) Umysł ludzi posługując się językiem, czyni to dokładnie według określonych reguł.

6 Język jako dyskurs Dell Hymes (1972) - kompetencja komunikacyjna
Zdolność do posługiwania się językiem w sposób odpowiedni do sytuacji i słuchacza. Przedmiotem zainteresowania jest wypowiedź – akt mowy wyrażający intencję mówiącego. Dyskurs – całość charakteryzująca się spójnością, mająca początek i koniec, składająca się z co najmniej dwóch wypowiedzi.

7 Język jako gramatyka uniwersalna i jako teoria umysłu
Ewolucyjna podejście do języka. W trakcie ewolucji nasz gatunek wyodrębnił specyficzną zdolność językową (gramatykę uniwersalną) – następcy Chomskiego. Obecnie pojawiły się takie pojęcia jak: gramatyka kognitywna, gramatyka funkcjonalna i gramatyka naturalna – wszystkie odnoszą się do tego samego zjawiska. Uzupełnieniem jest teoria umysłu – termin wprowadzony przez Davida Premacka i Guy’a Woodruff’a (1978) – wrodzona zdolność do odczytywania stanów umysłowych (intencji i przekonań) własnych i innych ludzi.

8 Okres współczesny Wpływ wykrycia neuronów lustrzanych (1998) przez Giacomo Rizzolattiego – jego zdaniem ich istnienie przyczyniło się do powstania języka – lokalizacja okolica Broka. Innym wątek badań – narracja – narracyjna struktura ludzkiej tożsamości – język występuje zarówno w funkcji reprezentatywnej jak i komunikacyjnej.

9 Różne modele funkcji językowych
Pionier badań psycholingwistycznych Karl Bűhler (pionierem w tej dziedzinie był także Wundt) – trzy funkcje: znak jako symbol – (przedstawieniowa, reprezentacyjna), znak jako symbol (w odniesieniu do mówiącego), znak jako sygnał (w odniesieniu do słuchacza). John Lyons – trzy funkcje języka:opisowa, ekspresywna i socjalna. Michael Halliday dodał: ideacyjną (widzenie świata inaczej niż sugeruje to język jest trudne), interpersonalną i tekstowa. Bralczyk dodał jeszcze nakłaniającą i rytualną.

10 Dowody na wrodzony charakter zdolności językowych
1. Język jest specyficzną własnością gatunku ludzkiego. – specyficzna organizacja mózgu. 2. Język ma specyficzną lokalizację mózgową. 3. Przyswajanie języka odbywa się zawsze w takich samych fazach (w tym języka migowego). 4. Zaburzenia rozwoju języka są dziedziczne. 5. Kompetencje językowe są niezależne od innych kompetencji poznawczych. A jednak konieczny jest kontakt z innym człowiekiem – przykład „wilcze dzieci”.

11 Mózgowe ośrodki mowy Ośrodek ruchowy (Broki) - odpowiedzialny za produkcję mowy. Ośrodek czuciowy (Wernickego) – odpowiedzialny za percepcję, rozumienie mowy. Nowe odkrycia: - płat skroniowy - zapamiętywanie mowy; - płat ciemieniowy – analizowanie mowy; - płat czołowy – syntetyzowanie informacji językowych.

12 Mity na temat języka i mowy
1. Czy istnieje okres krytyczny do nauczenia się drugiego języka ? - różnorodne, ale często sprzeczne wyniki; wyznaczano różne granice (5-6 lat, lat). Współczesne badania wskazują, że nie ma podstaw do wyznaczania granicy, ponieważ zależy to od wielu różnych czynników.

13 2. Języki w umyśle osoby dwujęzycznej są od siebie niezależne.
badania wskazują, że wytwarzanie języka aktywizuje oba systemy językowe. 3. Dwujęzyczność może negatywnie wpływać na rozwój poznawczy dzieci – opóźniać opanowanie podstawowego języka. - najnowsze badania wskazują, że dwujęzyczne dzieci jako dorośli lepiej radzą sobie z zadaniami związanymi z kontrolą poznawczą.

14 Teoria etologiczna Wrodzone struktury i biologiczne mechanizmu nabywania języka Dwie struktury językowe: - powierzchniowa (słowa i frazy) - głęboka (wrodzona właściwości systemu językowego)

15 Teoria etologiczna – cd.
Wrodzone mechanizmy nabywania języka: - gramatyka transformacyjna - pobieranie próbek (struktura powierzchniowa) – przetwarzanie, w oparciu o gramatykę transformacyjną (struktury głębokie) Analiza gramatyczna mowy

16 Modele poznawczo-rozwojowe
Opanowanie języka polega na włączeniu go do mapy schematów poznawczych - operowanie słowami możliwe dopiero po pojawieniu się odpowiedniego schematu (pojęcia) Analiza mowy odbywa się w kontekście semantycznym: - kto mówi, do kogo mówi, w jakiej sytuacji

17 Teoria rozwoju mowy Piageta
W przypadku dzieci tylko część wypowiedzi ma funkcję komunikacyjną (uspołecznioną) – znaczna część to mowa egocentryczna : powtarzanie, monologowanie, powtarzanie zbiorowe. Mowa uspołeczniona to: informowanie przystosowawcze (komunikowanie i przekazywanie myśli), krytykowanie i drwiny, rozkazy, prośby i groźby oraz pytania i odpowiedzi.

18 Krytyka koncepcji Piageta
Mowa egocentryczna ma też wartość społeczna. Występowanie mowy egocentrycznej spada z wiekiem, staje się ona także coraz bardziej niezrozumiała dla otoczenia. Mowa egocentryczna występuje głównie w sytuacjach swobodnej zabawy i pełni funkcje autoregulacyjne. Mowa egocentryczna jest przeważnie rozmową z wyimaginowanym słuchaczem (potem z samym sobą)

19 Teoria uczenia się Podstawowe mechanizmy wrodzone ( w oparciu o specyficzną budowę mózgu) Dwa podstawowe procesy: modelowanie i naśladownictwo - prowadzą do opanowania: artykulacji, reguł gramatycznych, reguł społecznych Rozwój umiejętności następuje wraz z rozszerzaniem się środowiska społecznego

20 Teorie funkcjonalne Podstawowy mechanizm rozwoju – motywacja językowa – potrzeba porozumiewania się i potrzeba ekspresji (Halliday) Ważną role odgrywa system wsparcia językowego (Bruner) oparty na skryptach – ustrukturalizowanych interakcjach społecznych

21 Składniki wiedzy językowej
Składnik fonologiczny Słownik umysłowy Aspekt syntaktyczny Aspekt pragmatyczny

22 Rozwój składnika fonologicznego
1. Wrażliwość na dźwięki 2. Rozróżnianie fonemów – 9 miesięcy 3. Artykulacja dźwięków 4. Pierwsze wyrazy 5. Wzorce sylabiczne 6. Pełna i poprawna artykulacja

23 Słownik umysłowy Zasady rozumienia wyrazów (Markman)
1. Zasada całego przedmiotu 2. Zasada taksonomii 3. Zasada wzajemnego wykluczania się znaczeń 4. Zasada konwencjonalności (Clark) Rozumienie poprzedza wytwarzanie

24 Aspekt syntaktyczny – rozwój (koncepcja Charles’a Fillmore’a
Zwiększenie liczby znanych wyrazów zmusza do uporządkowania – syntaktyka 1. Obligatoryjne role tematyczne a. obiekt b. czynność c. agens – wykonawca d. patients - odbiorca

25 Syntaktyka Fakultatywne role tematyczne: a. miejsce b. czas
c. narzędzie (instrument)

26 Fazy rozwoju języka – wypowiedzi jednowyrazowe
Okres: 12 – 16 miesięcy Przykład: mama, da, tu, papu Fonologia: kilka spółgłosek, wszystkie samogłoski Słownik: 1-10 słów Semantyka – słowa treściowe Składnia – holofrazy i słowa funkcyjne

27 Fazy rozwoju języka – wypowiedzi dwuwyrazowe
Okres: miesięcy Przykłady: mama daj, mama but Fonologia: zmiany intonacji Słownik: około 10 słów Semantyka: agens-obiekt, posiadanie, nieistnienie Składnia: gramatyka osiowa

28 Fazy rozwoju języka – wypowiedzi kilkuwyrazowe
Okres: miesięcy Przykład: piesek cię ugryzie, mama kupi lizaka Fonologia: pełna artykulacja spółgłosek Słownik: ok słów Semantyka: modulowanie znaczenia Składnia: struktury frazowe

29 Fazy rozwoju języka – pełne zdania
Okres: miesiące Przykład: czy piesek już zjadł ? Fonologia: opanowanie podstawowych reguł fonologicznych Słownik: ok słów Semantyka: pojawienie się cech abstrakcyjnych Składnia: reguły transfromacyjne

30 Fazy rozwoju języka – pełne kompetencje językowe
Okres: 4-9 lat Fonologia: subtelne reguły fonologiczne Słownik: ponad 2000 słów Semantyka: rozumienie metafor Składnia: pełna składnia

31 Rozwój mowy 1. Wzbogacanie słownika czynnego i biernego
2. Obiektywizacja znaczenia słów 3. Gramatyzacja mowy 4. Poprawność artykulacji 5. Uniezależnianie się od czynników sytuacyjnych

32 Rozwój mowy - osiągnięcia
Wzrost efektywności i samodzielności mowy, jako środka porozumiewania się z innymi ludźmi Mowa staje się narzędziem myślenia Mowa zaczyna pełnić funkcję autoregulacyjną

33 Czynniki stymulujące rozwój mowy
Postępujący rozwój poznawczy Motywacja do porozumiewania się z otoczeniem Społeczne przekazywanie języka

34 Kompetencje językowe KOMPETENCJA JĘZYKOWA: zdolność (umiejętność) do posługiwania się językiem KOMPETENCJE KOMUNIKACYJNE: Zdolność (umiejętność) posługiwania się językiem w sposób dostosowany do sytuacji społecznej

35 Zasady komunikacji językowej Grice’a
Maksyma ilości Maksyma jakości Maksyma odpowiedniości Maksyma sposobu