(2) Środki odurzające (narkotyki i alkohol) jako czynniki kryminogenne

Prezentacja na temat: "(2) Środki odurzające (narkotyki i alkohol) jako czynniki kryminogenne"— Zapis prezentacji:

1 (2) Środki odurzające (narkotyki i alkohol) jako czynniki kryminogenne
i konsekwencja zaburzonych więzi społecznych Efekty: P_W01: student potrafi wykazać się znajomością pojęć (terminów) służących opisowi zjawiska przestępczości P_W04: student potrafi przedstawić zależności pomiędzy stanem wybranej więzi społecznej a skłonnością osób objętych tą więzią do uwikłania w zjawisko przestępczości

2 Środki odurzające Substancje psychoaktywne, które ze względu na swe właściwości (chemiczne) są w stanie doprowadzić do zmian strukturalnych lub funkcjonalnych w żywym organizmie, przejawiających się przede wszystkim w zmianach: postrzegania zmysłowego, świadomości, nastroju, zachowania...

3 Środki odurzające Narkotyki (środki odurzające sensu stricto), np.: morfina, kokaina, amfetamina, haszysz Alkohol Nikotyna Kofeina, teina... Inne substancje wg Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii Prekursor (substancje służące do otrzymywania właściwych środków odurzających) Środek zastępczy (trucizna/środek szkodliwy, używany zamiast lub w takich samych celach, innych niż medyczne, jak środek odurzający): Uwaga - dopalacze!

4 Uzależnienie Fizyczne - uzależnienie organizmu od substancji; narkotyk staje się składnikiem procesów metabolicznych – zob. zespół abstynencki: stany niepokoju, depresja, drżenie ciała, bóle mięśni, kończyn, wymioty, zapaść Psychiczne - koncentracja uwagi na używaniu, zdobywaniu środka z uwagi na jego właściwości (np. wprawianie w stan euforii), ale też dla uniknięcia głodu narkotycznego Społeczne - zażywanie „przepustką” do członkostwa, uczestnictwa w grupie [subkulturowej] Krzyżowe (zarazem od narkotyków i alkoholu)

5 Tolerancja, eskalacja Tolerancja – prowadzi do niej zażywanie niektórych środków odurzających: dodatnia – odczuwane działanie środka jest słabsze przy tej samej dawce; występuje potrzeba jej zwiększenia (opiaty, amfetamina, kokaina, także alkohol) ujemna – aby uzyskać ten sam efekt wystarczy mniejsza dawka (typowe w późniejszych fazach alkoholizmu) Eskalacja – używanie coraz mocniejszych środków

6 Klasyfikacja środków odurzających (kryterium szkodliwości)
Hard drugs (twarde) – tzw. opiaty/opoidy, np. heroina i kokaina; barbiturany - od kwasu barbiturowego i podobne im środki nasenne: luminal, relanium; amfetamina i jej pochodne jak ecstasy; kokaina – pochodne koki Soft drugs (miękkie) – cannabis: marihuana i haszysz Uwaga na trudne do zakwalifikowania, np.: khat – wywołuje zależność psychiczną i zjawisko tolerancji dodatniej, nie uzależnia fizycznie; inhalanty – substancje syntetyczne, pierwotnie o innym przeznaczeniu; mają silne właściwości toksyczne; halucynogeny - nie wywołują uzależnienia fizycznego, niekiedy psychiczne (LSD, meskalina, psylocybina)

7 Klasyfikacja środków odurzających (kryterium sposobu działania)
Sposób działania narkotyku i związek z przestępczością depresanty Środki redukujące aktywność fizjologiczną i umysłową. Obniżają pobudliwość ośrodkowego układu nerwowego. Zaliczają się do nich: opiaty, barbiturany; podkulturę biorców określa się jako podkulturę wycofania, choć zdarza się, że popełniają oni przestępstwa, aby pozyskać środki na narkotyki halucynogeny Środki zmieniające percepcję, np. LSD, pejotl, meskalina; w stanach psychotycznych zażywający mogą być zdolni do zachowań agresywnych stymulanty Środki pobudzające aktywność organizmu, wśród nich m.in.: kokaina, amfetamina, kofeina; pobudzeni, nerwowi – biorcy są częściej niż inni narkomani zdolni do przestępstw z użyciem przemocy

8 Narkotyki a przestępczość
1. Kryminalizacja: wyrobu, handlu, posiadania narkotyków... może być całkowita i dotyczyć wszystkich powyższych czynności może być częściowa i dotyczyć np. tylko wyrobu i dystrybucji (zob. Portugalia) może też przewidywać wyjątki w produkcji i dystrybucji (zob. Holandia) może pomijać dystrybucję i zakup niewielkich ilości w celach leczniczych (zob. Czechy od 2013 r.)

9 Narkotyki a przestępczość
3. Wpływ środka odurzającego (narkotyku) na możliwość popełnienia przestępstwa innego niż prohibicyjne (związane z kryminalizacją ww. czynności) wpływ bezpośredni (tempore criminis) wpływ pośredni (w grę wchodzi długotrwałe oddziaływanie środka na psychikę i status społeczny potencjalnego sprawcy)

10 Narkotyki a przestępczość: wpływ bezpośredni
1. Wzmocnienie motywacji do działalności przestępczej; człowiek zażywa, aby: pozbyć się lęku przed podjęciem czynności o charakterze przestępczym (pozbyć się lęku przed ewentualną karą) pobudzić się do działania (zyskać większą sprawność, wydolność – jak w sporcie...)

11 Narkotyki a przestępczość: wpływ bezpośredni
2. Środek odurzający jako modyfikujący zachowanie; człowiek nie jest świadomy lub ma ograniczoną świadomość wpływu owego środka na zachowanie w postaci: czynnej napaści zabójstwa gwałtu naruszenia porządku publicznego spowodowania wypadku komunikacyjnego

12 Narkotyki a przestępczość: wpływ bezpośredni
3. Środek odurzający jako bezpośredni motyw czynu przestępczego (przestępstwo związane bezpośrednio z pozyskaniem środka odurz.): kradzież środka odurzającego fałszowanie recept szantażowanie, groźba użycia lub posłużenie się przemocą w celu zdobycia środka odurzającego samowolna produkcja środka, handel, przemyt... 4. Środki odurzające jako rynek będący przedmiotem rywalizacji zorganizowanych grup przestępczych, zabiegów o przychylność osób decyzyjnych, organów ścigania (np. korupcja)

13 Narkotyki a przestępczość: wpływ pośredni
Zależność - najpierw upadek (fizyczny, psychiczny, społeczny), spowodowany używaniem/nadużywaniem środków odurzających, potem (wtórnie) czyny przestępcze Zależność - najpierw (pierwotnie) zachowania przestępne, potem (lub równolegle) używanie środków odurzających Por. do zwyczajów/zasad akademickich

14 Wiktymogenna funkcja środków odurzających
Istnieje związek używania środków odurzających z prawdopodobieństwem stania się ofiarą przestępstwa Siła tego związku zależy od rodzaju środka, właściwości organizmu, okoliczności zewnętrznych (to zresztą zależność uniwersalna) Zob. tzw. tabletka gwałtu

15 Przestępczość prohibicyjna
Od 20 lat lekko rośnie (w ciągu 30 lat jest to jednak już kilkakrotny wzrost) Pojawiły się wyspecjalizowane grupy przestępcze Zmianie uległa struktura spożycia: tzw. polska heroina jest dziś zażywana przez narkomanów starego typu (margines społeczny), młodsi biorą marihuanę, haszysz Polska stała się producentem i eksporterem głównie amfetaminy (w 1/5 zaopatruje Zachód) Przez Polskę wiodą szlaki przemytnicze (heroiny, kokainy) Co prawda zintensyfikowano walkę z przestępczością narkotykową, ale szacuje się, że służby przechwytują zaledwie 10% szmuglowanych i produkowanych środków

16 Przestępczość pozaprohibicyjna a prohibicyjna
Jest trudna do oszacowania, bo policja nie prowadzi statystyk „przestępczości osób uzależnionych” Jest ona zależna od wielu czynników: popytu na określone narkotyki, ich ceny, zamożności społeczeństwa, kraju/kontynentu Np. szacuje się, że kokaina jest na czarnym rynku w Europie ok. 900 razy droższa niż w Ameryce Płd. W Polsce z kolei 1 cm sześc. „kompotu”, czyli tzw. polskiej heroiny kosztuje ok zł Wartość światowego rynku narkotyków szacuje się na ok. 800 mld do 1 bln $

17 Krytyka prohibicji (kryminalizacji, penalizacji)
Gangi, kartele, zorganizowana przestępczość - wpływają na władze nawet krajowe (Kolumbia, Meksyk) Naruszenie praw obywatelskich (gdy policja, sądy zyskują zbyt wiele uprawnień) Popycha na drogę przestępstwa (nie dość, że kryminalizuje, to jeszcze zmusza do innych przestępstw) Pogłębia marginalizację osób biorących...

18 Zwalczanie przestępczości narkotykowej – inne podejście
Oczywiście leczenie, aby zredukować skłonność narkomanów do zrobienia wszystkiego, żeby tylko narkotyki posiąść Może temu towarzyszyć legalne udostępnianie narkotyków (na wniosek, receptę lekarza) osobom, które nie są w stanie osiągnąć pełnej abstynencji (zob. W. Brytania, Szwajcaria, Holandia) Metadon – syntetyczny środek zastępczy (kraje jak wyżej), który usuwa objawy abstynenckie, nie powoduje tolerancji dodatniej, lekko odurza

19 Poszukiwanie złotego środka
Polityka „redukcji szkód” (ang. harm reduction) i rozdział dwu obszarów problematyki narkotykowej: podaży i popytu Prohibicję utrzymuje się w odniesieniu do handlu i produkcji zwłaszcza hard drugs, łagodząc w przypadku cannabis Posiadanie niewielkich dawek (np. do 10 gramów), zaspokojenie popytu na własną rękę (bez wprowadzania do obrotu) postuluje się dekryminalizować lub przynajmniej depenalizować

20 Narkotyki a więzi społeczne
Zenon Bober (6LBD), Wykluczeni, zagubieni, znudzeni - portret sięgających po narkotyki i sposoby zapobiegania narkomanii Blisko 80 mln Europejczyków sięgnęło po narkotyki Najczęściej sięgają po nie osoby w wieku lata, a zwłaszcza lata Częściej zażywają je mężczyźni niż kobiety Pozytywnym zjawiskiem jest to, że spada odsetek zażywających w wieku lat Najpopularniejsze: amfetamina, konopie, heroina, ecstasy Rośnie zainteresowanie rekreacyjnym zażywaniem oraz krzyżowym - narkotyki plus alkohol

21 Narkotyki a więzi społeczne
Trzy grupy polskich narkomanów (osób mających styczność z narkotykami) osoby zażywające tzw. kompot (wyższy wiek, niska pozycja społeczna, niski status materialny, często bezdomni) młodzi ludzie z marginesu społecznego (z rodzin z marginesu) - często skryminalizowanego młodzi ludzie z tzw. kultury clubbingu – biorą inne środki niż heroina; to ludzie o względnie wysokiej pozycji społecznej, pracujący, uczący się (z tzw. dobrych domów)

22 Pojęcie alkoholu (skutki oddziaływania)
To substancja prowadząca do upośledzenia wielu wyższych czynności mózgu Można ją uznać za czynnik wyzwalający zachowania agresywne, choć raczej nie samoistnie, lecz w kontekście społeczno-sytuacyjnym W większości państw jest legalną substancją odurzającą Działanie na ośrodkowy układ nerwowy i, w zależności od stężenia alk.: polepszenie samopoczucia, osłabienie samokrytycyzmu spożywającego zakłócenie szybkości reakcji i spostrzegawczości poczucie pewności siebie osłabienie hamulców moralnych zachowania agresywne

23 Alkohol a przestępczość i jej rodzaje
Statystyki przestępstw (i to stwierdzonych) dotyczą jedynie tych komunikacyjnych; reszta to szacunki lub tzw. fakty dowodowe (stwierdzone w trakcie śledztwa i stwierdzające, czy sprawca pił przed popełnieniem przestępstwa, czy nie): Wysoki odsetek sprawców Niski odsetek sprawców Zabójstwo Znęcanie się nad najbliższymi Czynna napaść na funkcjonariusza Kradzież mienia Kradzież z włamaniem

24 Przestępczość a funkcje alkoholu
Jako czynnik kryminogenny Prowadzi do przełamania hamulców ludzkich, ułatwia wzrost poziomu agresji, przez co może prowadzić do zachowań przestępczych Jako czynnik wyzwalający Agresja łączy się tu z pewnym stylem życia, w którym alkohol odgrywa istotną rolę jako czynnik umożliwiający pojawienie się wyuczonych wcześniej zachowań agresywnych Jako czynnik wiktymogenny Wielokrotnie, w momencie popełniania czynu zabronionego, pod wpływem alkoholu znajduje się nie tylko sprawca, ale również ofiara dotknięta czynem zabronionym

25 Alkohol a kolizja z prawem (modele)
Najpierw pojawia się problem alkoholowy, potem następuje wejście na drogę przestępczą Najpierw ktoś robi karierę przestępczą, potem „uderza” w alkohol Nadużywanie alkoholu jest równoczesne ze wstąpieniem na drogę przestępczą I nadużywanie alkoholu, i wejście na drogę przestępczą są efektem czynnika zewnętrznego (środowiska społecznego)

26 Alkohol a recydywa Wyróżniamy (w nawiązaniu do poprzedniego slajdu):
Recydywistów o wczesnym początku karalności (alkoholizm pojawia się po rozpoczęciu „kariery przestępczej” lub równocześnie z nią) Recydywistów o późnym początku karalności (alkohol jest problemem przed wstąpieniem na drogę przestępczą – może stanowić przyczynę zachowań przestępczych)

27 Zmiana społeczna jako wieloczynnikowe uwarunkowanie przestępczości
(3) Zmiana społeczna jako wieloczynnikowe uwarunkowanie przestępczości P_W04: przedstawić zależności pomiędzy stanem wybranej więzi społecznej a skłonnością osób objętych tą więzią do uwikłania w zjawisko przestępczości

28 Pojęcie zmian społecznych
Zmiana społeczna to, wg Piotra Sztompki (Socjologia, s. 453), „różnica między stanem systemu społecznego (grupy, organizacji) w jednym momencie i stanem tego samego systemu w innym momencie”. Zmiany społeczne mogą mieć charakter strukturalny (zmiany w strukturze społecznej), kulturowy (zmiany wartości, norm), behawioralny (zamiany w zachowaniach społecznych i ich wzorach) Źródłem tych zmian, zarazem zmianą jako taką, ale i konsekwencją zmian o innym charakterze, mogą być zmiany gospodarcze

29 Gospodarka a przestępczość
Założenia: Jeśli gospodarka wpływa na prawie wszystkie aspekty życia społecznego, to prawdopodobnie ma związek także z przestępczością Jaki mechanizm tego związku może tu występować? Warunki ekonomiczne mogą kreować pewne sytuacje, stany, w których może dochodzić do przestępczości (element obiektywny) Napięcia ekonomiczne mogą skutkować sytuacjami stresującymi [niektórych] przedstawicieli społeczeństwa, czego efektem (efektem frustracji ekonomicznej) mogą być zachowania przestępcze (element subiektywny)

30 Dobra sytuacja gospodarcza a przestępczość
Badania prowadzone w Anglii i Walii w latach 80. XX w. wskazują, że: Gdy konsumpcja wzrasta nieznacznie lub nawet spada (przypadek stagnacji, recesji), przestępczość przeciwko mieniu rośnie stosunkowo szybko Zdecydowanemu wzrostowi konsumpcji (prosperity) towarzyszy natomiast nieznaczny wzrost przestępczości przeciwko mieniu

31 Dobra sytuacja gospodarcza a przestępczość
Próba wyjaśnienia: Przestępczość przeciwko mieniu związana jest głównie z dostępnością dóbr na rynku. Początkowo wzrasta nieznacznie, gdyż gwałtowny wzrost konsumpcji oddziałuje „motywująco” na potencjalnych przestępców („efekt motywacyjny” to zwiększenie możliwości legalnego osiągania dóbr, redukującego pokusę nielegalnego ich zdobywania) Po jakimś czasie (gdy rynek pracy i rozwarstwienie/zróżnicowanie społeczne uległy reorganizacji) – „efekt motywacyjny” słabnie, z większą siłą natomiast występuje „efekt okazji” (w tym przypadku chodzi o dość prostą zależność: więcej dóbr na rynku, u ludzi, więcej okazji i pokus do kradzieży, wandalizmu)

32 Dobra sytuacja gospodarcza a przestępczość
A jak koniunktura ma się do przestępczości przeciwko osobom? Gdy konsumpcja rośnie nieznacznie lub nawet spada (recesja), przestępczość przeciwko osobom rośnie wolniej niż zwykle Gdy wzrost konsumpcji jest gwałtowny (prosperity) – gwałtowniej też niż zwykle rośnie przestępczość przeciwko osobom Dlaczego?

33 Próba wytłumaczenia Wraz ze wzrostem konsumpcji (zwłaszcza gwałtownym) – zmienia się styl życia: ludzie więcej czasu spędzają poza domem, wystawiając się niejako na ataki ze strony innych (por. styl życia w czasach schyłkowego PRL i obecnie).

34 Zła sytuacja gospodarcza a przestępczość
Koncepcja „wzrostowa” Bessa to spadek produkcji, wzrost bezrobocia, inflacji. Standard życia ludności obniża się, rozwarstwienie ulega dramatycznemu nieraz pogłębieniu, pojawia się na większą skalę zjawisko biedy. Aby przetrwać - jednostki, ich zespoły decydują się częściej na przestępstwa ukierunkowane na przetrwanie Bessa sprzyja też przestępczości gospodarczej. Koncepcja „spadkowa” Gdy społeczeństwo biednieje, ludzie stają się mniej ruchliwi (w sensie przestrzennym i społecznym); zamykają się w obrębie rodzin, wspólnot lokalnych, a te dobrze kontrolują postępowanie swych członków

35 Bezrobocie a przestępczość
Gdy bezrobocie rośnie, przestępczość raczej spada w tych kategoriach, które wymagają pracy lub w przypadku których praca jest swoistą przykrywką (kradzieże pracownicze, przestępstwa białych kołnierzyków, dystrybucja narkotyków w pracy) Gdy bezrobocie rośnie, rośnie przestępczość w przypadku innych kategorii osób: np. w przypadku „dwuzawodowców”, którzy, straciwszy pracę legalną, „poświęcają” się pracy „pod osłoną nocy” w przypadku ludzi młodych, którzy nie mogli znaleźć pracy (przestępczość przeciwko mieniu) przestępczość utrzymujących się wyłącznie z przestępstw przeciwko mieniu nie ulega zmianom (5-10% sprawców)

36 Zła sytuacja gospodarcza a przestępczość
Przestępczość a inflacja Gdy rośnie inflacja, ludzie unikają płacenia podatków (przestępczość podatkowa, kreatywna księgowość, szara strefa) Wraz z inflacją spadają realne dochody (zwłaszcza w klasach średniej i wyższej – przestępczość „białych kołnierzyków”: oszustwa, defraudacje, kradzieże pracownicze) Spadek dochodów i – w konsekwencji – wzrost nierówności społecznych skutkuje w naturalny sposób nie tylko przestępstwami przeciwko mieniu, ale i – często przy okazji – przeciwko osobom

37 Przestępczość w czasach urbanizacji i industrializacji
Związek występuje, ale w połączeniu z innymi zjawiskami, np. migracjami, konfliktami kulturowymi, a więc zwłaszcza w początkowych okresach obu procesów Urbanizacja sprzyja nasileniu przestępczości nieletnich W związku z industrializacją i urbanizacją pozostaje przestępczość kojarzona z migracją wahadłową (jedni jadą do pracy do miasta i zostawiają swoje nieruchomości na pastwę włamywaczy; inni jadą do pracy i szkoły do miasta i wykorzystują ten fakt jako sposobność do „gościnnych występów przestępczych”) Im jednak wyższy stopień urbanizacji i industrializacji, tym słabszy wzrost skazań za najcięższe przestępstwa przeciwko mieniu i zdrowiu; DLACZEGO?

38 Wynikające ze zmian gospodarczych zmiany w instytucjach kontroli społecznej a przestępczość
kryzys gospodarczy wpływa także na funkcjonowanie instytucji kontroli społecznej – nie omijając wymiaru sprawiedliwości (policji, prokuratury, sądów, systemu penitencjarnego) co to oznacza? albo instytucje formalne będą w stanie robić to, co robiły, w nowych warunkach (mniejszego budżetu) albo zostaną rozwinięte inne formy kontroli społecznej (nieformalne, niskobudżetowe), potrafiące zrekompensować niedomogi instytucji formalnych

39 Kryzys – wymiar sprawiedliwości - przestępczość
Trzy reakcje wymiaru spraw. na kryzys ekonom. Redukcja wydatków (najczęściej personalnych, programowych); może to skutkować obniżeniem zdolności ścigania, wykrywania przestępstw, osądzania przestępców, wykonywania kar Próba – mimo wszystko – przekonania decydentów, że na kim, jak na kim, ale na tym systemie oszczędzać nie można, bo… grozi przypływ lub powrót fali przestępczości, jeśli niektóre programy zostaną zaniechane (służą temu „twórcze” statystyki, prognozy itp.) Selekcja ściganych (przy okazji można apelować o wzrost przydziału środków na konkretne zadania, aby były efektywne – np. na ściganie przestępstw karno-skarb.)

40 Kryzys - policja - przestępczość
Badania nie dowodzą, aby poziom przestępczości był zależny od rozmiarów policji (liczby etatów, nakładów w przeliczeniu na jednego policjanta) Jeśli już taki związek wskazuje się, to z reguły jako związek pomiędzy wzrostem liczby policjantów a zdolnością wykrywania przestępstw (efekt dwojaki): Wzmocnienie ścigania to większe prawdopodobieństwo ujęcia sprawców – może to sprzyjać zwiększeniu przestępczości ujawnionej Ale więcej patroli może też oznaczać u potencjalnych przestępców większą obawę wykrycia ich czynów – może to sprzyjać zmniejszeniu przestępczości (lub przeniesieniu)

41 Zmiana społeczna, przestępczość i koncepcje wyjaśniające ich związek: WIĘZI…
To, że mechanizmy kontroli społecznej uległy osłabieniu, jest efektem głębokich zmian społecznych, wśród nich – urbanizacji. W miastach wspólnotowe więzi społeczne ustępują więziom rzeczowym, jednostki stają się anonimowe. Rodzina przestaje być miejscem/środowiskiem, w którym ludzie spędzają większość swego czasu. Większą część dnia zajmuje im pobyt w szkole, na uczelni, w pracy – poza domem. Zmienia się cykl życia. Wydłuża się okres adolescencji (osiągania dorosłości), przesuwa moment zakładania rodziny – żyjemy poza kontrolą wspólnot (szkoła, grupy z reguły jednofunkcyjne nie zastępują tradycyjnych wspólnot rodzinnych)

42 Zmiana społeczna, przestępczość i koncepcje wyjaśniające ich związek
Czas wolny, którego pojęcie kojarzymy dopiero ze społeczeństwem przemysłowym, źle zagospodarowany też wiąże się z brakiem [właściwej] kontroli (lub z kontrolą grup sprzyjających zachowaniom przestępczym) Podobny rezultat daje ekspansja przestrzeni publicznej (ulic, placów, centrów handlowych i administracyjnych, środków komunikacji), za którą – w odróżnieniu od przestrzeni prywatnej – najczęściej nikt nie czuje się odpowiedzialny, ale w której coraz większa część społeczeństwa spędza coraz więcej czasu. Na szczęście – techniczne środki, a także formacje ochrony osób i mienia w jakiś sposób i w jakimś zakresie zastępują te nieformalne mechanizmy kontroli