Nepal i Tybet.

Prezentacja na temat: "Nepal i Tybet."— Zapis prezentacji:

1 Nepal i Tybet

2 geografia Nepal jest niewielkim państwem leżącym w Azji Południowej na obszarze Himalajów. Na terytorium właśnie tego niewielkiego państwa ciągnie się najwyższy masyw górski świata. Większość kraju to wysokie góry, a liczba jak na obszar o niedostępnym krajobrazie sięga 26 milionów. Kraj ten jest nieustanne odwiedzany przez rzesze alpinistów pragnących zmierzyć się z najwyższymi szczytami świata. Himalaje tworzą bardzo wyraźną granicę klimatyczną. Nepal można podzielić na dwie strefy klimatyczne. Zwrotnikową na południu kraju, gdzie wpływ na klimat ma cyrkulacja monsunowa i strefę podzwrotnikową kontynentalną, cechującą się suchym i górskim klimatem. Te strefy różnią się nie tylko wiatrami, temperaturami i ilością opadów, ale i występowaniem pięter klimatycznych.

3 Himalaje Himalaje tworzą bardzo wyraźną granicę klimatyczną. Nepal można podzielić na dwie strefy klimatyczne. Zwrotnikową na południu kraju, gdzie wpływ na klimat ma cyrkulacja monsunowa i strefę podzwrotnikową kontynentalną, cechującą się suchym i górskim klimatem. Te strefy różnią się nie tylko wiatrami, temperaturami i ilością opadów, ale i występowaniem pięter klimatycznych. W sumie można wyróżnić pięć pięter klimatycznych, gdzie temperatura obniża się wraz ze wzrostem wysokości, a wpływ monsunów maleje. Do wysokości 1200 m n.p.m. panuje klimat zwrotnikowy monsunowy. Średnia ilość opadów waha się od 1000 mm w części zachodniej do 1700 mm w części wschodniej. Maksimum opadowe przypada na miesiące letnie. Lata są gorące, średnie wartości dobowe wynoszą 38°, zimy także są ciepłe i łagodne ze średnią temperaturą około 13 °C. Charakterystyczne są letnie wiatry zwane "loo", które podnoszą temperaturę powietrza. Pomiędzy wysokościami od 1200 do 2100 m n.p.m. panuje klimat umiarkowany, ale o wciąż monsunowej odmianie. Opady są tu wyższe i dochodzą do 2000 mm rocznie Jest to region umiarkowanie ciepły z rozkładem termicznym zbliżony do środkowej Europy. Wysokość 2100 m n.p.m. zamyka strefę wpływów monsunów. Na tych wysokościach góry już stanowią istotną barierę powstrzymującą owe wiatry. Między wysokościami 2100 a 3300 m n.p.m. panuje klimat umiarkowany chłodny, o typowym górskim charakterze. Jest to już nieco bardziej suchy region, opady w postaci śniegu w półroczu zimowym i deszczu latem, dochodzą do 1500 mm rocznie. Lata są ciepłe około 15 °C, a zimy dość chłodne około 0 °C. Tę piętro klimatyczne jest typowe dla obszarów alpejskich. W tym regionie nie zaznacza się już wpływ monsunów, które są blokowane przez łańcuchy górskie. Od wysokości 3300 do 5000 m n.p.m. panuje klimat alpejski. Jest to region o wartościach opadowych dochodzących do 1000 mm rocznie. Opady głównie śniegu, jedynie latem na niższych wysokościach poniżej 4000 m n.p.m. pada deszcz. Ponad tę wysokość pada już tylko śnieg. Zimy są mroźne, a lata chłodne. Jest to piętro o klimacie podobnym to klimatu jaki panuje w północnej Skandynawii. Powyżej 5000 m n.p.m. panuje surowy klimat wysokogórski. Średnie opady wynoszą około 500 mm rocznie a na wysokościach rzędy 7000 m n.p.m. obniżają się do zaledwie 100 mm rocznie. Jest to piętro suche. Zimy są długie i mroźne, podobnie jak też lata. Temperatura nie przekracza 0 °C. Skąpe opady występują wyłącznie w postaci śniegu. Klimat o cechach aury jaka panuje na syberyjskiej tundrze. Granica wiecznych śniegów przebiega na wysokości 5000 – 5500 m n.p.m.

4 Gospodarka GOSPODARKA
Nepal należy do najbiedniejszych i najmniej rozwiniętych państw świata, produkt krajowy brutto na jednego mieszkańca wynosi USD (2005) a 31% ludności żyje poniżej granicy ubóstwa. W głównej mierze wynika to z niedostępności spowodowanej warunkami naturalnymi, co powoduje silną izolację tego kraju. Podstawą gospodarki jest tradycyjne, niskotowarowe rolnictwo dostarczające środków do życia ponad 80% Nepalczyków i wytwarzające 38% PKB. Nepal ma duże możliwości rozwoju energetyki wodnej i turystyki, i na tych dziedzinach skupia się zainteresowanie zagranicznych inwestorów. Perspektywy rozwoju handlu zagranicznego i inwestycji w inne branże są niewielkie, z racji niewielkich rozmiarów gospodarki, zacofania technologicznego, niekorzystnego położenia geograficznego, górzystego ukształtowania terenu, niepokojów wewnętrznych i ryzyka klęsk żywiołowych. Od 1991 roku są realizowane reformy gospodarcze liberalizujące handel zagraniczny i dopuszczające napływ inwestycji zagranicznych. Niestety reformy te są spowalniane przez wewnętrzne perturbacje polityczne.

5 Przemysł Do 1951 roku przemysł praktycznie nie istniał. Obecnie istnieje niewielki przemysł przetwórczy, głównie spożywczy (łuszczarnie ryżu, olejarnie, zakłady tytoniowe), włókienniczy (jutowy, bawełniany), skórzany, materiałów budowlanych (cegielnie, cementownie) i drzewny. Ośrodki przemysłowe są głównie zlokalizowane w Dolinie Kathmandu i w rejonie przygranicznym z Indiami. Nadal jednak ze względu na brak odpowiedniej sieci komunikacyjnej nie ma odpowiednich warunków do rozwoju. Bardzo ważną rolę odgrywa produkcja rzemieślnicza i chałupnictwo. Tradycyjne rzemiosło rozwinięte jest w całym kraju, zarówno na wsi jak i w miastach, wytwarzane są wyroby metalowe, drewniane, wikliniarskie, garncarskie, jubilerskie, dywany, maski, odzież wełniana, dewocjonalia. Nepal posiada dość znaczne, ale słabo zbadane bogactwa mineralne.

6 Rolnictwo Grunty orne zajmują 16% powierzchni kraju. Rozmieszczenie upraw jest bardzo nierównomierne, ponad połowa wszystkich upraw skupia się w Teraiu i Kotlinie Kathmandu. Większość gospodarstw rolnych ma powierzchnię poniżej 0,5 ha, rozpowszechniony jest system dzierżawy ziemi. Uprawia się głównie ryż - podstawowy produkt żywnościowy - który jest produkowany na połowie powierzchni kraju zajętej pod uprawę. Poza ryżem uprawia się kukurydzę, pszenicę, jutę, trzcinę cukrową, soję, tytoń, banany i herbatę (na południowym - wschodzie). W wyżej położonych kotlinach górskich uprawia się jęczmień, proso i ziemniaki. Na południu kraju hoduje się bydło rogate i bawoły, które służą jako siła pociągowa. Lasy dostarczają cennych gatunków drzew na eksport, niestety przeprowadza się ich rabunkową eksploatację. Znaczenie rolnictwa zmniejsza się wraz ze wzrostem turystyki, której rozwój zwiększa dysproporcje między poszczególnymi regionami kraju. 

7 Turystyka Ważnym źródłem dochodów jest turystyka i opłaty pobierane od uczestników wypraw himalaistycznych. Od czasu, gdy w 1952 roku Nepal otworzył swoje granice dla cudzoziemców, ruch turystyczny systematycznie zaczął wzrastać. Rząd przyjął długofalowy plan rozwoju turystyki, który przewidywał rozbudowę infrastruktury: hoteli, biur podróży, agencji trekkingowych, lotnictwa cywilnego, informacji turystycznej i szkolenia kadry. Głównym regionem turystycznym jest Kotlina Kathmandu z zespołem świątyń buddyjskich i domami mieszkalnymi z XVII-XVIII w., wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO. Szacuje się, że około 70% turystów odwiedza Nepal w celu zwiedzenia kraju, zaś około 20% stanowią wyprawy alpinistyczne i uczestnicy trekkingów. W latach 90-tych znacznie wzrosła liczba turystów przyjeżdżających w celach trekkingowych. Niestety obawy o bezpieczeństwo wskutek wywołanych przez maoistów niepokojów doprowadziły w ostatnim czasie do spadku ruchu turystycznego.

8 Transport i łączność Transport jest bardzo słabo rozwinięty. Nepal posiada niespełna 16 tys. dróg kołowych (w tym ok. 9 tys. km stanowią drogi o polepszonej utwardzonej nawierzchni), 59 km wąskotorowych linii kolejowych. Główny szlak komunikacyjny stanowi szosa łącząca Kathmandu z granicami: indyjską i chińską. Nepal posiada 48 lotnisk, w tym dwa międzynarodowe - w Kathmandu i Pokharze.

9 Handel zagraniczny Ujemny bilans wymiany handlowej wyrównywany jest dochodami z turystyki, handlu przygranicznego oraz transferu pieniędzy od Nepalczyków przebywających za granicą. Nepal eksportuje niewiele swoich wyrobów. Najważniejszymi towarami eksportowymi są wyroby z juty, które stanowią 90% całego eksportu. Poza jutą Nepal eksportuje dywany, odzież, wyroby ze skóry, drewno, wyroby rzemieślnicze, herbatę, przyprawy. Z kolei Nepal importuje maszyny i środki transportu, chemikalia, paliwa, żywność, paliwa, bawełnę. Głównymi partnerami handlowi Nepalu są Indie i Chiny. Bardzo duże znaczenie dla ekonomii Nepalu ma pomoc zagraniczna. Jest to zazwyczaj pomoc w postaci bezzwrotnych pożyczek w ramach umów bilateralnych, przeważnie z takimi państwami jak: Wielka Brytania, Indie, USA, Niemcy, Szwajcaria, Chiny, Japonia. Ponadto Nepal otrzymuje dużą pomoc w ramach umów multilateralnych za pośrednictwem różnych międzynarodowych banków i organizacji, takich jak: Azjatycki Bank Rozwoju, Międzynarodowe Towarzystwo Rozwoju, OPEC i różne agendy ONZ.

10 Himalaje Łańcuch Himalajów leży w południowej Azji, ma ponad 2,5 tys. km długości i około 250 km szerokości. Rozciąga się na terenach należących do Pakistanu, Indii, Chin (Tybetu), Nepalu i Bhutanu. W Himalajach znajduje się aż 10 z 14 ośmiotysięczników świata. Szczyty przekraczające 8000 m n.p.m. tworzą Wielkie Himalaje, w których najniższe przełęcze przeważnie leżą powyżej 4000 m n.p.m. Od wschodu pasmo to ogranicza dolina Brahmaputry, a od zachodu – Indusu. Wierzchołki Małych Himalajów sięgają średnio 2400 m n.p.m., tylko na zachodzie 4000 m n.p.m. Najniższe pasmo Siwalik ciągnie się wzdłuż całego systemu od Brahmaputry do Indusu, a jego wysokość nie przekracza 2000 m n.p.m. Najwyższy szczyt to Mount Everest o wysokości 8850 m n.p.m.

11 Najwybitniejsi Himalaiści
Carlos Carsolio jest czwartym człowiekiem, któremu udało zdobyć się 14 najwyższych szczytów na Ziemi. Jest on również najmłodszym zdobywcą Korony Himalajów. Jej zdobycie zajęło mu 11 lat. Wszystkie szczyty zdobył bez korzystania z butli tlenowych. Często wspinał się razem z Jerzym Kukuczką, a aż siedem szczytów pokonał solo: Kangczendzongę, Lhotse, Makalu, Cho Oyu, Dhaulagiri, Broad Peak i Gasherbrum II.

12 Reinhold Messner urodzony 17 października 1944 r
Reinhold Messner urodzony 17 października 1944 r. w Dolomitach południowego Tyrolu na terenie Włoch. W roku 1986 jako pierwszy człowiek na Ziemi zdobył wszystkich 14 ośmiotysięczników tzw. Koronę Himalajów. Jej kompletowanie zajęło mu 16 lat. Poważnym rywalem Messnera do zdobycia Korony Himalajów był nieżyjący już najwybitniejszy polski himalaista Jerzy Kukuczka. Reinholda Messnera uznaje się za pioniera stylu alpejskiego (szybki i niebezpieczny styl stosowany w Alpach; nie stosuje się w nim poręczówek i nie zakłada obozów pośrednich; chodzi w nim o jak najszybsze wejście na szczyt). To on razem z Peterem Habelerem wprowadził go w Himalaje. Jednym z większych osiągnięć Messnera było wejście na Mount Everest bez użycia butli tlenowych. Reinhold Messner należy do bardzo kontrowersyjnych ludzi. Przykładem tego może być telegram skierowany do Jerzego Kukuczki po skończeniu przez Messnera kompletowania ośmiotysięczników. W telegramie napisał on: "Nie jesteś drugi, jesteś wielki." Wielu uznało, że nie ma lepszego sposobu na przypomnienie komuś, że jest drugi, jednak sam Kukuczka dobrze odebrał te słowa

13 Jerzy Kukuczka urodził się 24 marca 1948 r
Jerzy Kukuczka urodził się 24 marca 1948 r. w Katowicach, choć jego rodzice pochodzili z Istebnej. Jerzy Kukuczka zawsze podkreślał swój góralski rodowód i nigdy nie zapominał o swoich korzeniach. Jako mały chłopiec zawsze lubił wychowanie fizyczne i geografię. To z tych przedmiotów miał zawsze piątki, czego nie można powiedzieć o całej reszcie, dobitnie pokazywały to oceny na świadectwie. Pewnego razu, a było to 4 września 1965 roku, kolega namówił go na wspólny wypad w skałki w okolicach Podlesic. Był to prawdziwy przełom w życiu późniejszego zdobywcy Korony Himalajów:"Dokonałem fantastycznego odkrycia. Skalna zabawa wciągnęła mnie tak bardzo, że wszystko inne przestało się dla mnie liczyć". Rok później 24-letni Kukuczka został członkiem Klubu Wysokogórskiego. W tym samym roku ukończył kurs taternicki i pokonał swoją pierwszą drogę wspinaczkową. Była to "Droga klasyczna" na północno zachodniej ścianie Mnicha. Przez następne lata doskonalił swoje umjejętności w Tatrach i Alpach, aż w roku 1974 zdobył najwyższy szczyt Ameryki Płn. Mount McKinley (6194 m n.p.m.). Przez następne lata zdobywał szczyty Hindukuszu m.in. Tirich Mir razem z T. Piotrowskim i M. Wroczyńskim. Jego pierwsza himalajska wyprawa była skierowana na Nagnę Parbat, jednak została ona zakończona fiaskiem. Jego pierwszym zdobytym himalajskim szczytem było Lhotse i jak się później okazało ostatnim. Jerzy Kukuczka zdobył swoją Koronę Himalajów w ciągu zaledwie 10 lat czyli w czasie aż o 6 lat krótszym niż jego rywal Reinhold Messner. Jednak przewaga Messnera była nie do odrobienia. Jerzy Kukuczka był wspaniałym człowiekiem. Kiedy wiedział, że już nie ma szans na to żeby to on był pierwszym zdobywcą Korony Himalajów wytyczył sobie niezwykle trudny do zrealizowania cel. Wejście na resztę ośmiotysięczników albo zimą, albo nową drogą i tak faktycznie było. Jedynym szczytem zdobytym klasyczną drogą było Lhotse. Wielu znawców himalaizmu właśnie Kukuczkę uznaje za najwybitniejszego himalaiste w historii. Jerzy Kukuczka zakończył swoją przygodę z górami 24 października 1989 roku. Zginął podczas wejścia na południową ścianę Lhotse

14 Erhard Loretan urodził się w 1959 r. w Szwajcarii
Erhard Loretan urodził się w 1959 r. w Szwajcarii. Trzeci zdobywca wszystkich ośmiotysięczników, 2-krotnie pokonał K-2 uważaną za "górę gór". Zdobycie Korony Himalajów zajeło mu 12 lat. Jeden z pionierów pokonywania najwyższych szczytów Ziemi w stylu alpejskim, indywidualnie, szybko i na lekko. "Im krócej na górze, tym bezpieczniej dla ciebie" - zasada, która oddaje w pełni jego sposób myślenia o wspinaniu, czego przykładem jest zdobycie i powrót z Everestu w ciągu 40 godzin, lub pokonanie 40 najwyższych szczytów w Alpach Szwajcarskich w 19 dni.

15 Krzysztof Wielicki urodził się w 1950 r
Krzysztof Wielicki urodził się w 1950 r. w Szklarce Przygockiej, obecnie mieszka w Podlesicach koło Zawiercia. Krzysztof Wielicki jest jednym z najbardziej utytułowanych himalaistów na świecie, jako piąty człowiek na Ziemi zdobył wszystkich 14 "ośmiotysięczników". Na wiele z nich wytyczył nowe drogi. 17 lutego wraz z Leszkiem Cichym jako pierwszy zdobył Mount Everest zimą. Krzysztof Wielicki jako pierwszy zimą pokonał także Kangczendzongę i Lhotse. W jego planach jest również zdobycie zimowej Korony Himalajów. Zdobycie Korony Himalajów zajęło mu podobnie jak Reinholdowi Messnerowi 16 lat. Krzysztof Wielicki brał udział w 28 wyprawach himalajskich, z których aż 10 prowadził.

16 Juanito Oiarzabal urodził się 30 marca 1956 r. w Hiszpanii
Juanito Oiarzabal urodził się 30 marca 1956 r. w Hiszpanii. Jako szósty człowiek na Ziemi zdobył wszystkie 14 "ośmiotysięczników". Na swoim koncie ma tez najwięcej zdobytych ośmiotysięczników, zdobył ich aż 20. Pobił tym samym Reinholda Messnera, który zdobył ich 18 oraz Szerpę Ang. Ritę (19).

17 Sergio Martini urodził się 10 marca 1949 r. we Włoszech
Sergio Martini urodził się 10 marca 1949 r. we Włoszech. Swoją Koronę Himalajów zdobył 13 lat później niż jego rodak Reinhold Messner. 60-letni Martini cały czas uczy wychowania fizycznego w szkole przerywając to niekiedy wyjazdami w Himalaje. Swoją karierę wspinaczkową rozpoczął mając 16 lat, jednak przygodę z Himalajami rozpoczął w 1976 r.. Jego pierwszym ośmiotysięcznikiem było K2. Zdobył go w 1983 i od tego momentu powiedział, że co roku do jego kolekcji przybędzie 1 ośmiotysięcznik. Zdobywanie Korony Himalajów zakończył w 2000 r. wchodząc na główny wierzchołek Lhotse, gdyż jego pierwsza próba wejścia na tę górę nie została zaliczona.

18 Wanda Rutkiewicz urodziła się 4 lutego 1943 r
Wanda Rutkiewicz urodziła się 4 lutego 1943 r. w miejscowości Płungiany na Litwie. W 1956 r. ukończyła studia na Politechnice Wrocławskiej i otrzymała tytuł magistra inżyniera elektroniki. Na początku jej zainteresowania nie były związane z górami, kochała siatkówkę, miała być nawet reprezentantką Polski. Jej pierwszy kontakt ze wspinaczką zaczął się w podjeleniogórskich Sokolikach. Została też członkinią Wrocławskiego Klubu Wysokogórskiego. W 1962 r. ukończyła kurs taternicki na Hali Gąsienicowej. Od tamtej pory rozpoczęła się jej przygoda z Tatrami i później z tymi coraz wyższymi górami. Jej przygoda z najwyższymi górami rozpoczęła się w 1970 r.. Był to wyjazd w Pamir. Jej pierwszym "ośmiotysięcznikiem" był Mount Everest. Jej wejście było trzecim kobiecym na świecie. Później już były same sukcesy aż 13 maja 1992 r. zginęła podczas wejścia na Kangczendzongę. Przez wielu uznawana za najwybitniejszą himalaistkę w historii. Zdobyła aż osiem szczytów z Korony Himalajów co do dnia dzisiejszego pozostaje rekordem

19 Nepal jest górskim krajem położonym na południowych stokach Himalajów, pomiędzy Chinami a Indiami. Powierzchnia kraju wynosi km2, jest więc o połowę mniejsza od powierzchni Polski. Swoim kształtem Nepal przypomina długi worek rozciągnięty od północnego - zachodu po południowy - wschód. Jego długość wynosi około 845 km a największa szerokość około 240 km. Stolicą Nepalu jest Kathmandu, liczące około 550 tys. mieszkańców. Około 85% powierzchni Nepalu zajmują góry, aż 25% terytorium kraju leży powyżej m n.p.m. Zaledwie 20% powierzchni kraju leży na wysokości poniżej 300 m.

20 Pod względem fizyczno-geograficznym Nepal możemy podzielić na krainy:
Teraj - płaska, częściowo podmokła i do niedawna malaryczna kraina subtropikalna, rozciągająca się wzdłuż granicy Nepalu z Indiami, która w swym najszerszym miejscu nigdzie nie przekraczaja 50 km. Teraj położony jest na wysokości m, u podnóża pasma Siwalik (zwane przez Nepalczyków Churia). Powierzchnia Teraju obejmuje około km2, co stanowi około 16% terytorium całego kraju. Pasma Siwalik i Mahabharat Lekh - na północ od Teraju rozciągają się dwa pasma górskie. Pierwsze z nich to Siwalik, które wznosi się łagodnymi stokami tuż ponad równiną Teraju. Średnia wysokości tego pasma wynosi około m n.p.m. Drugie z pasm górskich to wyższe i szersze pasmo Mahabharat Lekh, gdzie wiele szczytów przekracza wysokość m n.p.m. Pomiędzy nimi leże wiele dolin m.in. Chitwan, Rapti, Nawalpur. Kraina Centralna (zwana Pahar) - położona na północ od Mahabharat Lekh, zajmuje 56% powierzchni kraju. Kraina mająca bardzo zmienny charakter, od rozległych dolin (jak dolina Kathmandu czy Pokhary) po pasma wzgórz osiągające wysokość m n.p.m. Wielkie Himalaje - największe góry świata rozciągają się bezpośrednio na północ od Pahar. Przez większą część swej długości kulminacja tego pasma pokrywa się z granicą nepalsko - chińską.

21 Historia Tybetu jakiś czas kontrolował Jedwabny Szlak, podbił też ówczesną stolicę Chin - Xian. W 1240 roku wnuk Czyngis-chana książę Goden wysłał ekspedycję do Tybetu, by przyjąć stamtąd buddyjskie nauki. Także jego następca, Kubilaj, buddyzm tybetański, a swojego duchowego nauczyciela Drogona Czoegjal Phagpę uczynił władcą Tybetu. W ten sposób powstał i trwał przez wieki związek kapłan - opiekun (czö - jön). Jego istotą była ochrona, jaką opiekun zapewniał swojemu mistrzowi duchowemu (lamie) w zamian za nauki i błogosławieństwa. Nie był to stosunek podległości, ale współzależność polityczno-religijna. Do dziś tybetańscy dalajlamowie są przywódcami religijnymi mongolskich buddystów. Trwający przez wieki układ kapłan - opiekun zakończył się w 1908 roku z powodu inwazji wojsk mandżurskich na Tybet. Mandżurowie chcieli ograniczyć rosnące wpływy brytyjskie. W 1911 roku Chiny uznały Tybet za swoją prowincję. Ale walki trwały i rok później Chiny podpisały akt kapitulacji - na jego mocy z Tybetu wydaleni zostali wszyscy Chińczycy. 14 lutego 1913 roku XIII Dalajlama ogłosił niepodległość Tybetu. W czasie II wojny światowej Tybet zachował neutralność. Nie przepuścił amerykańskich konwojów z pomocą dla Chin, choć zabiegał o to prezydent Roosevelt. 30 września 1949 roku Komunistyczna Partia Chin ślubowała "wyzwolić Tybet". W listopadzie 1950 roku 15-letni wówczas XIV Dalajlama przejął władzę od sprawującego w jego imieniu rządy regenta. W marcu 1951 roku tybetańska delegacja pojechała na rozmowy do Pekinu. Została uwięziona i zmuszona do podpisania (23 maja 1951) "17-punktowej ugody". Pieczęcie na ugodzie sfałszowano. Upoważniała ona wojska chińskie do wejścia na teren Tybetu, a chiński rząd do prowadzenia tybetańskiej polityki zagranicznej. Gwarantowała jednak, że Chiny nie będą zmieniać istniejącego w Tybecie systemu politycznego ani ingerować w status, funkcje i władzę Dalajlamy i Panczenlamy (przywódców politycznych i duchowych). Gwarantowała Tybetańczykom autonomię oraz poszanowanie ich religii i obyczajów.

22 Mapa Tybetu

23 Linki do filmów http://www.youtube.com/watch?v=sUXCs1mOvmI

24 Tybet Powierzchnia 2,5 miliona km kw. Stolica Lhasa Ludność
6 milionów Tybetańczyków i około 7,5 miliona Chińczyków  Język Tybetański (rodzina tybeto-birmańska);  w Tybecie językiem urzędowym jest chiński  Waluta Przed okupacją: thanka; obecnie chiński yuan Narodowa potrawa Campa - prażona mąka jęczmienna Narodowy napój Solona herbata z masłem Zwierzęta Drong - dziki jak, bharal - niebieska owca,  cziru - antylopa tybetańska, kjang - dziki osioł, saa - śnieżna pantera (wszystkie zagrożone wyginięciem)  Problemy ekologiczne Karczowanie lasów we wschodnim Tybecie, rabunkowe gospodarowanie bogactwami naturalnymi, kłusownictwo Średnia wysokość Ponad m n.p.m. Średnie opady Od 1 mm w styczniu i 25 mm w lipcu  w zachodniej, do mm w styczniu  i 800 mm w lipcu - we wschodniej części kraju Średnie temperatury Lipiec: 14 st. C; styczeń: - 4,5 st. C  Bogactwa naturalne Boraks, uran, żelazo, chromit, złoto,  gaz ziemny Główne rzeki Jarlung Cangpo (Brahmaputra), Driczu  (Jangcy), Gjamo Ngulczu (Saluin), Dzaczu  (Mekong), Maczu (Żółta), Sangje Khabab  (Indus), Langczen Khabab (Satledź), Mapcza Khabab (Ganges), Bhumczu (Arun) Gospodarka Tybetańczycy: głównie uprawa i hodowla; Chińczycy: władza, handel, przemysł, usługi Regiony Czolka-Sum (trzy prowincje): U-Cang (Tybet centralny); Amdo (północny wschód); Kham (południowy wschód) Państwa graniczne Indie, Nepal, Bhutan, Birma, Chiny Godło, barwy Śnieżne lwy, czerwone i niebieskie  promienie; w Tybecie - nielegalne  Przywódca polityczny i duchowy XIV Dalajlama Tenzin Gjaco (na wygnaniu w Indiach) System rządów na wychodźstwie Demokracja parlamentarna System rządów w Tybecie Komunistyczny Stosunki z ChRL Kolonialne Status prawny Terytorium okupowane Tybet

25 Religia Tybetu Buddyzm tybetański czyli lamaizm (od nazwy duchownych - lamów) jest religią powstałą na bazie indyjskiego buddyzmu tradycyjnego, który to pojawił się w Tybecie - według tradycji tybetańskiej - dzięki królowi Srong-btsan-sgam-po w połowie VII w. n.e. W IX wieku sprowadzono do Tybetu wielu buddyjskich misjonarzy, w tym najsłynniejszego z nich, czczonego powszechnie po dziś dzień - Padmasabhavę - późniejszego założyciela najstarszego buddyjskiego klasztoru w Tybecie - Samye. Niezwykła forma buddyzmu wyznawanego w tym klasztorze oparta była głównie na pierwotnej religii Tybetu - bon. W XI wieku objawił się podział tybetańskiego buddyzmu na szkoły: Sakyapa - założona przez Atiśję odrzucająca magię a skupiająca się na mistyce, Ningmapa - tradycja Padmasambhavy oraz Kagyupa - założona przez ascetę Marpę i jego sławnego wychowanka Milarepę szkoła medytacyjna. Na przełomie XIV i XV wieku Tsongkhapa - tybetański uczony i teolog postanowił zreformować buddyzm tybetański powołując do życia szkołę Gelukpa (szkoła "Żółtych Czapek").

26

27 czasem linia ta zaczęła odgrywać wiodącą rolę zarówno w religii jak i państwowości Tybetu. Tsonghkhapa oficjalnie wprowadził surową dyscyplinę, celibat, zakaz spożywania alkoholu, zreformował i usystematyzował rytuał. Niektórzy badacze z tego właśnie okresu wywodzą ideę wcielania się duszy zmarłego lamy w nowo narodzonego chłopca. Nawiasem mówiąc ostatnio zaczyna się mówić również o dziewczynkach jako możliwych inkarnacjach lamów. Nowe wcielenie lamy czyli tulku odnajduje się na podstawie wielu skomplikowanych testów. Dziecko odnalezione jako wcielenie lamy, co wydaje się być wielkim honorem dla rodziców, jest wychowywane i starannie kształcone w klasztorze. Najważniejszymi postaciami w hierarchii lamajskiej są dalaj-lama (według tradycji wcielenie Boddhisattwy Avalokiteśvary) oraz panchen-lama (inkarnacja Buddy Amitabhy). Ważną postacią był także bogdo-gegen zwierzchnik kościoła lamajskiego w Mongolii. lamaizm W XVII wieku wzniesiono najpiękniejszą buddyjską budowlę klasztorną - pałac w Lhasie, który od razu stał się siedzibą dalaj-lamów. Obecny - czternasty już - dalaj-lama zmuszony do emigracji w wyniku chińskiej okupacji Tybetu mieszka obecnie w Dharamsali w północno-zachodnich Indiach i jest uważany za jeden z najwyższych autorytetów moralnych na świecie. Kilkakrotnie odwiedził Polskę.

28 Czym w zarysie różni się lamaizm od buddyzmu, upraszczając, tradycyjnego? Niewątpliwie bardzo rozbudowanym rytuałem, ogromną liczbą bóstw, duchów, świętych i demonów. Demony, zazwyczaj przedstawiane w wyjątkowo groźnej postaci, są jednak obrońcami religii. Wyraźnie zauważa się wpływy pierwotnego tybetańskiego szamanizmu i religii bon. Powszechny jest kult duchów gór czy jezior. Siłą rzeczy w Tybecie nie mógł praktycznie obowiązywać zakaz jedzenia mięsa. Bardzo istotną składową tybetańskiego buddyzmu jest tantra (obecna również w hinduizmie) - zespół ezoterycznych tekstów i technicznych sposobów przyspieszenia drogi do oświecenia poprzez wykorzystanie bezpośredniego kontaktu z energią kosmiczną. Tantra uważana jest za drogę tylko dla wtajemniczonych. Adept tantry musi przejść odpowiednią inicjację i być prowadzony przez mistrza - guru. Na czym opierają się wspomniane "techniczne sposoby przyspieszenia drogi do oświecenia"? Na wizualizacjach praktykującego jako samego bóstwa, recytacji mantr (np. OM MANI PADME HUM), medytacji mandal. Siddhartha Gautama, znany powszechnie jako Budda, urodził się w Lumbini na południu obecnego Nepalu w VI w. przed naszą erą. Buddyzm rozwijał się szybko i w ciągu kilku wieków objął swoim oddziaływaniem ogromne połacie subkontynentu. Warto zwrócić uwagę, ze do Tybetu dotarł dopiero, jak wspomniałem wyżej, około VII w n.e. Sens buddyzmu opiera się na uświadomieniu sobie, że nasza ziemska egzystencja jest nierozerwalnie związana z cierpieniem oraz że istnieje droga wiodąca do uwolnienia się z tego cierpienia i osiągnięcia nirwany - stanu absolutnego wyzwolenia. Wszyscy podlegamy uniwersalnemu prawu karmy i ponownym narodzinom. Każdy nasz uczynek, szczególnie zaś te powodowane naszą wolą, wywołują ściśle określony skutek. Jak mówił Budda "każdy jest swoim mistrzem". Pierwszym etapem na drodze do nirwany jest uświadomienie sobie cyklicznej natury karmy i wzbudzenie w sobie niezadowolenia z cyklicznej egzystencji wraz z jej coraz to nowymi problemami i uwarunkowaniami. Następny stopień to rozwinięcie w sobie moralnie pozytywnych cech - buddyzm kładzie ogromny nacisk na etykę. Człowiek moralny jest dalej w stanie oddać się spokojnej medytacji, która pozwala na prawdziwy wgląd w naturę rzeczy. Wgląd ten jest kluczem otwierającym drogę do oświecenia gdyż cierpienie wynika właśnie z niewiedzy, z opacznego postrzegania rzeczywistości oraz pożądania i niechęci. Praktyczne wskazania na drodze do nirwany podsuwa tzw. "szlachetna ośmioraka ścieżka" opisując metody zmiany sposobu postrzegania świata, trening etycznej postawy i postępowania oraz sposoby rozwijania skupienia.

29 Budda Śakyamuni W chwili wkroczenia buddyzmu do Tybetu od śmierci Buddy minęło juz kilkanaście wieków. Siddhartha Gautama Budda (Śakyamuni) urodził się prawdopodobnie pod koniec VI w p.n.e. w okolicy Lumbini (Kapilawastu) w dzisiejszym południowym Nepalu. Sam termin budda oznaczający przebudzonego - istotę oświeconą nie jest wyłącznie przydomkiem Śakyamuniego - według różnych źródeł i tradycji w odległej przeszłości przed Buddą Śakyamunim na świecie żyło co najmniej kilku buddów. W chwili, gdy oddziaływanie buddyzmu osłabnie na świecie ma pojawić się kolejny budda - Maitreja. Co mówi legenda o życiu Buddy Śakyamuniego? Historie poprzednich żywotów Buddy opisują teksty zwane dżataka. Przedstawiono w nich kolejne wcielenia przyszłego Oświeconego jako kolejne etapy jego rozwoju duchowego, nieuchronnie prowadzące go do ostatniego wcielenia. Siddhartha Gautama urodził się, jak się pózniej okazało po raz ostatni, jako syn króla Śuddhodany i jego żony królowej Mayadevi. Narodziny poprzedziły symboliczne sny przyszłej matki. Astrolodzy nadworni (notabene do dziś ważne osobistości na dworze króla Nepalu) przepowiedzieli przyszłemu dziecku los wielkiego władcy i mężnego rycerza, pod jednym jednak warunkiem - król musi wychować syna w nieświadomości nieszczęść tego świata, siła współczucia może go bowiem odwieść od chęci rządzenia królestwem. Z biegiem lat okazało się, że Siddhartha jest nadzwyczaj pojętny, bez trudu opanowuje wszelką wiedzę przynależną książętom. Król Śuddhodana, zgodnie z zaleceniami astrologów, chronił syna przed rzeczywistością świata. Wkrótce wyprawił wesele Siddharthy i Jasiodhary, młodej parze urodził się syn - Rahula. Niedługo po weselu Siddhartha w towarzystwie swojego woźnicy Czandaki wybrał się na uroczysty objazd ulicami miasta. Pomimo starań ojca młody książę ujrzał przy swoim rydwanie starca - tu Czandaka musiał Siddharcie wytłumaczyć czym jest starość człowieka. Kilka miesięcy pózniej książę natknął sie na chorego. Czandaka ponownie zmuszony był do uświadomienia księciu ułomności ludzkiego ciała i ducha. Trzecia wyprawa poza pałac zakończyła się, gdy przed rydwanem pojawił sie kondukt pogrzebowy. Czandaka odkrył prawdę o śmierci. Ostatnia podróż Siddharthy, jak się wydawało, przyniosła księciu nadzieję na jaśniejsze spojrzenie w przyszłość - zobaczył mianowicie niemającego przy sobie żadnych dóbr, pomimo tego łagodnego i szczęśliwego, ascetę. Siddhartha zapragnął oddać się ascezie widząc w tym szansę na pokonanie ulotności zwykłej egzystencji.

30 Książę wymknął się z pałacu i wędrując zaczął poszukiwać godnych nauczycieli. Przez sześć lat kształcił się u najlepszych guru, oddawał się ascezie aż po kres wytrzymałości ciała. Doszedł jednak do wniosku, że nie jest to droga prowadząca do ostatecznego wyzwolenia. Porzucił więc umartwienia i wyruszył w drogę. Dotarł do dzisiejszej miejscowości Bodh Gaya. Tutaj usiadł pod drzewem bo i rozpoczął medytację z silnym postanowieniem odnalezienia drogi do oświecenia. Podczas medytacji zrozumiał, że wszystko co się dzieje jest skutkiem poprzednich działań, poznał swoje wcześniejsze inkarnacje, zrozumiał przyczyny cierpienia i sposoby bycia ponad nim, osiągnął doskonałe współczucie dla wszystkich żywych istot. Siddhartha Gautama stał sięuddą - przebudzonym. Siddharthą Gautamą Buddą. Budda zdawał sobie sprawę z tego, że większość zwykłych ludzi będzie miało ogromny kłopot ze zrozumieniem prawd, do których doszedł. Przez kilka tygodni wahał się czy wyjść z tą wiedzą do ludzi, ostatecznie jednak postanowił to uczynić, choćby dla nielicznych, jak się Buddzie wydawało, którzy są gotowi na tej wiedzy przyjęcie. Z Bodh Gaya udał się Siddhartha na zachód - do Sarnath. Tutaj wygłosił pierwszą naukę zwaną pózniej Sutrą Obrotu Koła Dharmy. Z czasem Budda zaczął dostosowywać sposób wykładu do możliwości audytorium. Często stosował dyskusję, wiele metod przekazu przypomina sposoby znane z działalności Sokratesa. Z czasem nauki Buddy dotarły do jego rodzinnego Kapilawastu, ojciec Siddharthy - Śuddhodana sam przyjął nauki syna i został mnichem. Budda nauczał do około osiemdziesiątego roku życia, kiedy to stwierdził, że czas już odejść i pogrążył się w ostatecznej nirwanie. Po przejściu Buddy do nirwany następowało powolne zróżnicowanie interpretacji słów Oświeconego przez poszczególne grupy zakonne. Postanowiono zatem zwołać synod, na którym miano ustalić kanon teologiczny. Najsławniejsi uczniowie Śakyamuniego w liczbie 500 zebrali się w miejscowości Radżagriha. Od niepamiętnych czasów rozwinięta była w Indiach mnemotechnika, nie było zatem kłopotów ze spisaniem świetnie pamiętanych przez uczniów słów Buddy. Synod podzielił całość zebranego materiału na pięć zbiorów. Z biegiem lat różne buddyjskie szkoły tworzyły własne modyfikacje kanonu. Powszechnie za wzorzec kanonu zaczęto przyjmować tzw. Trójkosz - Tripitaka. Pierwszy "kosz" - sutra zawierał mowy Buddy i jego najbliższych uczniów, drugi - winaya - wskazania dotyczące mnichów, trzeci zaś - abhidarma - rozważania filozoficzne, traktaty naukowe i komentarze do sutr. Abhidharma porządkowała również terminologię buddyjską a było to przedsięwzięcie niezmiernie istotne dla zachowania spójności rozumienia tekstów sutr przez rozmaite szkoły.

31 arma Prawo karmy znane było juz w hinduizmie, w kulturze, w której wychował się Siddhartha Gautama. Śakyamuni zaakceptował tę ideę. Uczynki z poprzednich żywotów (karma), szczególnie te świadome, decydują o naszych następnych narodzinach. W działaniu prawa karmy nie ma miejsca na interwencje boskie, można by rzec, że to czysta matematyka - sami decydujemy o tym, jak sie narodzimy w przyszłym życiu i nikt nam w tym nie może pomóc ani przeszkodzić. Jak wiemy celem buddysty jest wyrwanie się z kołowrotu wcieleń. Jakie są zatem warunki potrzebne do osiągnięcia tego celu? Najpierw trzeba w sobie wyrobić postanowienie uwolnienia się z całego cyklu, następnie rozwinięcie dobrych, według etyki buddyjskiej, cech. Dobroć przynosi spokój umysłu niezbędny do medytacji a właśnie medytacja jest uważana za drogę wiodąca do zrozumienia życia. Kiedy znika niewiedza pojawia sie oświecenie. Staram się wiele rozmawiać z buddystami o ich kulturze i religii - pytani jak rozumieją prawo karmana i jak patrzą na swoje przyszłe wcielenia zazwyczaj odpowiadają, że maja w świadomości swoistą hierarchię potencjalnych wcieleń - od bakterii, robaków etc. (karaluchy maja bardzo niskie notowania!), po większe zwierzęta; lepiej narodzić się słoniem niż koniem, lepiej koniem niż osłem itd. Zwierzęce wcielenie świadczy jednak o złej karmie z poprzedniego życia. Jakie wcielenie ludzkie jest uważane za dobre? Takie, w którym na starcie mamy duże szanse, nie musimy się starać o przeżycie, mamy szanse na dobra edukację etc. Wiara w prawo karmy jest powszechna wśród wszystkich warstw społecznych. "cztery szlachetne prawdy" Przywiązanie do chwilowych przyjemności, pożądanie, nadmierna ambicja - czynniki, które wpychają na w kołowrót wcieleń wynikają według buddyzmu z niewiedzy, sposobu patrzenia na świat i jego przyjmowania w sposób nieprzystający do rzeczywistości. Już na pierwszy rzut oka widać tu ogromną różnicę w podejściu do tematu między buddyzmem a kulturą Zachodu. Aby osiągnąć oświecenie wymaga się przystosowania sposobu percepcji i myślenia tak, by były one zgodne z rzeczywistością, czyli zgodne z prawdą. W Bodh Gaya Budda ujrzał podczas medytacji tzw. cztery szlachetne prawdy: (1) prawdę o cierpieniu, (2) prawdę o jego przyczynie, (3) prawdę o możliwości uwolnienia się od cierpienia oraz (4)prawdę o ośmiorakiej ścieżce, którą należy dążyć by to osiągnąć. (Ad. 1) Buddyzm uważa, że całe ludzkie życie jest napiętnowane cierpieniem, nie neguje istnienia szczęścia, jednak szczęście uważa za chwilowe i nietrwałe. (Ad. 2) Za przyczynę cierpienia uważa się niewiedzę, pożądanie, nienawiść i niechęć, negatywne emocje, brak współczucia. (Ad. 3) Od cierpienia można się uwolnić - trzeba dostosować swoje widzenie i rozumienie świata do obiektywnej rzeczywistości niezanieczyszczonej dążeniem do sztucznych wartości. (Ad. 4) Ośmioraka ścieżka jest praktycznym przewodnikiem do osiągnięcia wyzwolenia z cierpienia. "ośmioraka ścieżka" prowadząca do wyzwolenia Najpierw wymieńmy poszczególne etapy ścieżki: 1) właściwy pogląd, 2) właściwa intencja, 3) właściwa mowa, 4) właściwe działanie, 5) właściwy sposób życia, 6) właściwy wysiłek, 7) właściwa uważność, 8) właściwa koncentracja. Postaram sie teraz przybliżyć co rozumie buddyzm pod wszystko przecież znaczącym słowem "właściwy". Właściwy pogląd to w uproszczeniu znajomość i zrozumienie buddyjskich koncepcji życia takich jak wyżej wspomniane prawo karmy czy cztery szlachetne prawdy. Właściwa intencja to świadome powstrzymywanie się od działań, które przeszkadzają w drodze do oświecenia i koncentracja na aktywnościach z tą drogą zgodnych. Właściwa mowa w życiu codziennym to słowa zgodne z prawdą, pozbawione agresji i niewywołujące bezpodstawnie złych emocji. Buddyzm ceni łagodność i ciszę. Właściwe działanie jest postępowaniem prowadzącym do życia w spokoju umysłu (a tylko ten umożliwia koncentrację i medytację). Nie można zatem posuwać się do kradzieży, zabijania, kłamstwa i innych działań wywołujących złe emocje. Właściwy sposób życia to unikanie zajęć, które w swej naturze zawierają elementy kłamstwa, oszustwa, zabijania etc. Chodzi między innymi o wybór zawodu czy hobby, który jest tych czynników pozbawiony. Nie można się wyzwolić z cierpienia będąc myśliwym czy handlarzem bronią. Właściwy wysiłek - buddyzm ceni bardziej stały spokojny wysiłek niż nagły, acz często słomiany, zapał. Właściwa uważność - bardzo ważny etap ośmiorakiej ścieżki - to świadomość swoich zachowań, obserwowanie siebie i wyciąganie wniosków, wiedza co się robi i dlaczego. W końcu zdolność właściwej koncentracji osiąga się po przejściu siedmiu poprzednich etapów ośmiorakiej ścieżki. Właściwa koncentracja osiągnięta przez istotę żyjącą w spokoju umysłu, świadomą celu, do którego dąży i naturalnie kierującą się buddyjską etyką umożliwia medytację aż do oświecenia.

32 architektura i symbolika klasztory Zalążki klasztorów pojawiły się jeszcze w czasie, gdy nauczał Siddhartha Gautama Budda. Początkowo sam Budda i jego uczniowie wędrowali po całym subkontynencie i nauczali w miejscach, do których docierali. Z czasem okazało się, że okres monsunu uniemożliwia praktycznie przemieszczanie się w wielu rejonach, zaczęto tworzyć schronienia na czas pory deszczowej. Schronienia te przekształcały się pózniej w klasztory. Dziś przed budową klasztoru lamowie i astrolodzy wybierają odpowiednie miejsce i czas. Klasztor powinien być samowystarczalny, musi zatem prócz sal medytacyjnych mieścić pokoje dla mnichów, kuchnię, łazienkę, magazyny żywności, niekiedy bibliotekę. Zwykle największym pomieszczeniem jest główna sala modlitw mieszcząca wszystkich mnichów. Tutaj zazwyczaj na przeciwko wejścia znajduje się posąg Buddy. Do budowy używa się materiałów dostępnych lokalnie - gliny (Ladakh) lub kamienia (Nepal), budują sami mnisi wraz mieszkańcami pobliskich osad. W budowlach klasztornych zwracają uwagę charakterystyczne pięknie rzeźbione elementy stolarki. Mrok i zapach kadzidła to pierwsze wrażenia po wejściu do większości klasztorów lamajskich, z czasem, gdy oczy przywykną do nikłego oświetlenia okazuje się, że ściany pokryte są malowidłami o niezwykle jaskrawej, kontrastowej kolorystyce obrazującymi zazwyczaj sceny z buddyjskiej mitologii. W samym Nepalu działa ponad 4000 klasztorów.

33 Architektura Tybetu

34 KONIEC