Dr Katarzyna Dojwa Studia nad płcią kulturową i/a feminizm

Prezentacja na temat: "Dr Katarzyna Dojwa Studia nad płcią kulturową i/a feminizm"— Zapis prezentacji:

1 Dr Katarzyna Dojwa Studia nad płcią kulturową i/a feminizm
Początki zainteresowania „kwestią kobiecą” w socjologii a „tradycyjne” paradygmaty nauki Paradygmat feministyczny Feminizm I i II fali Paradygmat(y) feministyczny(e) współcześnie

2 Pra, pra, praoczątki zainteresowań „kwestią kobiecą”
Amazonki… Atena i Artemida… Kleopatra… Safona… Hypatia z Aleksandrii Joanna d’Arc… Królowa Elżbieta i Katarzyna Wielka Maria Skłodowska – Curie Helena Modrzejewska Margaret Teacher i Hillary Clinton

3 Początki zainteresowania socjologii „kwestią kobiecą”
Pozytywizm – NIE – bo: całość systemu, rozwiązywanie problemów, a kobiety – dom i rodzina… czyli sfera domowa, która nie jest ważna (Szacka, s ). Przełom antypozytywistyczny – TAK – bo: Przemiany socjologii – l.60. XX w.: popularność interakcjonistycznego modelu uprawiania nauki, coraz istotniejsza problematyka mikrosocjologiczna. Zmiany społ./nauka - ideologie i ruchy feministyczne podejmują kwestię nierówności związanych z płcią, głoszą potrzebę przebudowy socjologii i uwzględnienia w niej feministycznej perspektywy i feministycznych badań społecznych. Instytucjonalizacja – pocz. l. 70. XX w. - kobiety i ich sytuacja społeczna zaczynają być ważnym przedmiotem badań w naukach społecznych, z czasem na wielu uniwersytetach powstają Gender Studies lub Women Studies.

4 Socjologia jako nauka wielu paradygmatów
„Miejsca z których się patrzy” (Babbie, s. 66) „szkoła myślenia”, prowadzi od wyboru określonych problemów do metod badawczych i sposobów wyjaśniania (Renzetti, Curran, s. 10) Paradygmat – układ odniesienia, koherencja teorii i badań empirycznych w celu poznawania życia społecznego i udzielenia odpowiedzi na pyt. „Dlaczego?” (Babbie, s. 55). Fundamentalne modele czy układy odniesienia, których używamy aby uporządkować nasze obserwacje i rozumowanie (Babbie, s. 56). Paradygmat: w szerokim sensie to przyjęte powszechnie systemy myślowe mieszczące w sobie najogólniejsze założenia nauki, modele pojęciowe, teorie empiryczne, stwierdzone fakty opisowe oraz problemy które stawia się w badaniach i typowe techniki za pomocą których te problemy się rozwiązuje. (P.Sztompka „Teoria socjologiczna końca XX wieku. Wstęp do wydania polskiego”, [w:] J.Turner „Struktura teorii socjologicznej”, W-a 1985, s. 9-53, za: „Badania empiryczne w socjologii…”, T.I, s. 127 i dalsze) Paradygmat (za: T.S. Khun): (1) cała konstelacja przekonań, wartości, technik itp. wspólnie uznanych przez członków społ. naukowej, (2) wyróżniony składnik tej konstelacji – konkretne rozwiązanie zagadek, traktowane jako wzorcowe czy modelowe i zastępujące wyraźne reguły jako podstawa rozwiązania pozostałych zagadek w fazie nauki (T.S. Khun, „The Structore of Scientific Revolutions”, wyd. II., Chicago1970, s. 175) Paradygmat pozytywistyczny, darwinizm społeczny, konfliktu, interakcjonizm symboliczny, etnometodologia, funkcjonalizm strukturalny, PARADYGMATY FEMINISTYCZNE (Babbie,)

5 Klasyczne paradygmaty a kwestia płci za: N. Goodman
Funkcjonaliści vs Teoria konfliktu

6 Funkcjonalizm strukturalny
Założenia ogólne: Dominacja w socjol. w l. 40/50 XX w. Społeczeństwo w paradygmacie fs jest uporządkowanym systemem, w którym większość członków posiada ten sam zestaw wartości, przekonań, oczekiwań. Konsensus System społeczny składa się z powiązanych ze sobą elementów, które współdziałają ze sobą w celu utrzymania w społeczeństwie harmonii (równowagi). Każdy „element” ma być funkcjonalny względem całości Zmiana społeczna zachodzi powolnie, ewolucyjnie.

7 K/M „w” strukturalizmie funkcjonalnym
Punkt wyjścia: fizyczne odmienności K/M (R,C, s. 11) Pozycje i role determinowane biologią. Bo… Przez większość epok historycznych, reprodukcyjna rola kobiety wyznaczała jej rolę społeczną, której istotą było przebywanie w domu. Rolą mężczyzny jest dostarczanie środków do życia oraz obrona rodziny. Podejmowana przez kobiety w domu praca ma charakter funkcjonalny (wychowywanie, socjalizacja, dom). Płać biologiczna = płeć kulturowa (sugestia, że to są kategorie stałe). Kobiety i mężczyźni inaczej myślą, działają, stanowią swoje przeciwieństwa Aprobowanie nierówności i dyskryminacji płciowej. Role kobiet i mężczyzn są komplementarne, wykształciły się na wczesnym etapie rozwoju ludzkości i służyły przetrwaniu gatunku. Instytucjonalne zmiany dotycząc zmiany ról kobiet i mężczyzn: destrukcyjne dla społeczeństwa jako całości. Akceptacja istniejącego status quo, ale przy założeniu, że jednostki uczą się - tymczasem przeprowadzenie fundamentalnej zmiany wymaga przemodelowania podstawowych instytucji społecznych (R, C, s ).

8 Funkcjonalizm strukturalny
T. Parsons (1955, s. 23): „Naszym zdaniem, podstawowy sposób wyjaśniania zjawiska przydzielenia ról kobietom i mężczyznom musi odwołać się od faktu, iż rodzenie i opiekowanie się dziećmi ustanawia silny i nieodwoływalny prymat związku matki z małym dzieckiem. To z kolei, prowadzi do przekonania, iż mężczyzna, który jest zwolniony z tych biologicznych funkcji, powinien specjalizować się w działaniach alternatywnych (zorientowanych na role zawodowe)”.

9 Teoria konfliktu Mężczyźni utrzymują istniejący stan rzeczy, gdyż przez to mają większą władzę w społeczeństwie. Źródło różnic przypisywanych kobietom i mężczyznom w społeczeństwie pochodzi z czynników ekonomicznych. Tradycyjna rola mężczyzny jest związany z prestiżem, władzą, szacunkiem. Ilustracja feminizmu marksistowskiego

10 Seksizm w/a badania socjologiczne
Większość badań socjol. była prowadzona przez mężczyzn, przedmiotem byli mężczyźni - wyniki generalizowano na wszystkich ludzi. Płeć kulturowa była wskazywana za istotną kwestię analityczną tylko w niektórych subdyscyplinach socjologicznych (takich jak socjologia małżeństwa i rodziny), podczas gdy w innych (np. socjologia pracy, funkcjonowanie organizacji społecznych, socjologia prawa) ignorowano ją. Gdy studiowano problemy kobiet, ich zachowanie oraz poglądy analizowano zawsze w porównaniu do męskich standardów w tym zakresie, które były postrzegane jako standard tego, co normalne i prawidłowe. (s Socjologia miasta: kobiety jako część wspólnoty lokalnej, element układu, jednak z perspektywy analitycznej, nie były uważane za ważny element. „Socjolodzy miasta, mimo że podkreślali, że zajmują się społecznościami, jednak w praktyce prowadzili badania empiryczne w miejscach w których zazwyczaj spotykają się mężczyzn (…), całkowicie pomijając te przestrzenie życia miejskiego, w których funkcjonowały kobiety (…)” (R, C, s. 17). Socjologia polityki (ssp), socjologia prawa, T. Veblen i jego teoria klasy próżniaczej: W łupieżczej grupie myśliwych walka i polowanie są domeną mężczyzn, zdrowych i silnych. Kobiety wykonują wszystkie pozostałe prace, mężczyźni niezdolni do prac męskich zostają wcieleni do prac kobiecych. Oba męskie zajęcia – polowanie i walka – maja ten sam charakter, są w swej istocie łupieżcze. Zarówno myśliwy, jak i wojownik zbierają gdzie nie posiali. „Ich działalność będąca manifestacją siły i zręczności ma charakter agresywny i różni się zasadniczo od monotonnej pracy kobiet”. (Thorstein Veblen, „Teoria klasy próżniaczej”, Wyd. Literackie „MUZA SA”, Warszawa 1998, s. 15.). 17).

11 Rewolucja paradygmatyczna
L. 60. XX w: „Rewolucja paradygmatyczna”: odrzucenie/odsunięcie paradygmatów dominujących, wprowadzenie nowych, dających większe możliwości wyjaśniania życia społecznego w jego obecnym kształcie . Protesty, ruchy społeczne, zakwestionowanie ówczesnej polityki, zwrócenie uwagi na aspekt mikro i mniejszości. „Socjolodzy zaczęli kwestionować dotychczasowy sposób opisywania społeczeństwa w kategoriach uporządkowanego, harmonijnego systemu społecznego”. (R,C, s. 14). Pojawia się w socjologii: paradygmat feministyczny

12 Paradygmat feministyczny i GENDER
Płeć kulturowa jest w większym stopniu konstruowana społecznie, niż determinowana biologicznie. Płeć kulturowa nie jest zdeterminowana w chwili narodzin – to w dużej mierze wynik oczekiwań społecznych, powielanych i przekazywanych. Płeć kulturowa jest tworzona w ramach konkretnej społ/ekon. struktury – jest też powielana i przekazywana w procesie uczenia się. Płeć kulturowa jest głównym czynnikiem organizacji społ.świata, stąd też musi stanowić podstawową kategorię analityczną w badaniach socjologicznych. Konsekwencje nierówności płciowej nie są identyczne dla wszystkich grup kobiet i mężczyzn. Stąd też w badaniach należy podejmować problemy interakcji różnorodnych form opresji, ze względu na: płeć, rasę, klasę, wiek, orientację seksualną, niepełnosprawność. Główne pojęcia: seksizm, system płci biologicznej/płci kulturowej, patriarchat, polityka płciowa. Pełne zrozumienie płci kulturowej jest możliwe tylko w odniesieniu o do analiz procesu społecznego uczenia się. Bo to czego się uczymy jest samo w sobie konstruktem społ., powstałym w kontekście pewnej konkretnej struktury politycznej i ekonomicznej. (s ).

13 Paradygmat feministyczny: socjolog(ia) zaangażowany(a)
Socjologowie powinni wyraźnie prezentować swoje poglądy, w tym również osobiste nastawienia, a przy tym zachowywać naukowe standardy. Głównym celem socjologii powinna być walka z nierównością płciową i zakwestionowanie tych społecznych konstrukcji płci kulturowej, które są destruktywne i powodują cierpienie jednostek. Wyniki badań i wiedza naukowa zdobywana przez socjologię feministyczną prowadzą do podejmowania działań na rzecz zmiany zachowań ludzi i warunków społecznych, które są szkodliwe i opresyjne. Wpływ specyficznych, społ. konstrukcji płci kulturowej na życie kobiet i mężczyzn (oczekiwane zachowania, „kryzys męskości”, nierówność wynagrodzeń, „gorszych” w społeczeństwie). (s. 9-20). Nierówności i konsekwencje seksizmu nie odnoszą się w jednakowym stopniu do wszystkich grup kobiet i mężczyzn, są one pogłębiane kiedy nałożą się na inne typy dyskryminacji. Zmiana społeczeństwa,: eliminacja nierówności płciowych i zakwestionowanie społ. konstrukcji kobiecości i męskości, które działają negatywnie i destrukcyjnie. (s. 20). Świadomość grupowa – jednostki powinny postrzegać nurtujące ich problemy nie w kategoriach osobistych, ale jako wspólne całej populacji. Przed powstaniem świadomości grupowej, każda zmiana jest ograniczona do poziomu indywidualnego, po niej – problemy osobiste przekształcają się w polityczne żądania wynikające z identyfikacji układów instytucjonalnych, które stanowią źródło istniejących problemów. Pojawiają się zatem kolektywne działania na rzecz zmiany społecznej (R,C, s. 21).

14 Paradygmat feministyczny - prowadzenie badań
Dualistyczny charakter postrzegania badań ma zasadniczy związek z przedmiotem badań – każdy z badaczy jest K/M. Odrzucenie tradycyjnego, męskiego modelu nauki: danie kobietom możliwości wypowiedzi. Postawa empatyczna w badaniach społecznych: „włączanie” osób badanych, metod badawczych, pozwalające na wyrażanie uczuć i swobodnych wypowiedzi, nie narzucanie własnych przekonań, nie sugerowanie możliwych wypowiedzi. Badania socjologiczne mają wymiar obiektywny i subiektywny: socjologowie są przekonani o swoim obiektywizmie, gdy tymczasem nie istnieją badania całkowicie obiektywne i pozbawione wartościowania. Zakłada się, że badacz „na starcie” powinien otwarcie określić leżące u podstaw jego badania założenia, przekonania, pozytywne i negatywne emocje i uprzedzenia. Odrzucanie socjologii „wolnej od wartości” nie oznacza jednak odrzucania naukowych standardów. (R, C, s. 19).

15 Feminizm z perspektywy historycznej
Pierwsza fala feminizmu Druga fala feminizmu

16

17 „Pierwsza fala” feminizmu
Przełom XIX/XX wieku (najczęściej: ) Postulaty: zdobycie prawa do głosowania, prawo do kształcenia. Zróżnicowanie, poglądy quasi feministyczne pojawiają się już wcześniej (średniowiecze, problem z źródłami???) „Klasowość” feminizmu I fali? Postulaty kobiet z klas wyższych/średnich: równość Postulaty kobiet z klas niższych: preferencje Działalność kobiet w organizacjach działających przeciw niewolnictwu: 1840, Londyn, pierwsza konferencja dot. zniesienia niewolnictwa i kobiety pozbawione prawa do publicznego przemawiania (R, C, s. 25). 1848, USA, konferencja w stanie NY, ok. 300 K (+M) organizatorki: Lucretia Mott i Elizabeth Cady Stanton, jednogłośne przyjęcie (?) „Declaration of Seniments” (Deklaracja uczuć): „Stwierdzamy, że obowiązkiem kobiet tego kraju jest uzyskanie nienaruszalnych praw wyborczych”. (R, C, s. 25).

18 „Pierwsza fala” feminizmu
Do czasu wojny secesyjnej (1861) postulaty: zmiana stylu ubierania się, zmiany w prawie rozwodowym i opiekuńczym, w prawie własności, uzyskanie możliwości kontrolowania swoich dochodów. Na czas wojny, „zawieszenie” postulatów. …. Po wojnie… Kongres USA wprowadza do Konstytucji USA zasadę rozdzielności płci (R, C, s. 26). Referendum w Kansas, 1867: prawa wyborcze dla kobiet i czarnych? Negatywny wynik 2 referentów… 1870 – czarni mężczyźni w USA zdobywają prawa wyborcze… Kobiety jeszcze nie … (Wyoming – 1890, Utha i Idaho – 1896, następne dopiero po 1919 r. [poprawka do Konstytucji USA]). Po co kobietom w USA prawa wyborcze? Demokracja, nowa jakość polityki, „oczyszczenie” polityki, „naturalne talenty” kobiet i „lepszość” przez to kobiet… Rozłamy/opcje organizacji feministycznych (klasowość, etniczność, polityka).: „Oczywiście na początku XX w. stało się już jasne, że >>główny nurt feminizmu<< nie był ruchem wszystkich kobiet; organizował on przede wszystkim białe kobiety z klasy średniej” (R,C, s. 27). 1920 – kobiety w USA mają prawa wyborcze: „zapaść” ruchu feministycznego, niewykorzystywanie praw, negatywny stereotyp feministki „Ruch kobiecy był w szczególności ignorowany lub wręcz odrzucany przez kobiety w młodym wieku, które akceptowały stereotyp feministki jako osoby samotnej, niezamężnej, niepotrzebnie postrzegającej mężczyzn jako wrogów” (R, C, s. 28). Szczytem aspiracji staje się wtedy rola kobiety jako managera domowego – „nowoczesnej”, wyemancypowanej żony z klasy średniej, efektywnie prowadzącej dom (s. 28).

19 „Pierwsza fala” feminizmu w Europie
Pomiędzy Oświeceniem a „Młotem na czarownice”… 1792 – Mary Wollstonecraft „A Vindication of Rights of Women” (Obrona praw kobiet); odrzucanie tradycyjnej męskiej władzy i kobiecego podporządkowania, jedną z podstaw wyzwolenia powinno być uzyskanie równości w zakresie dostępu do edukacji. Rewolucja Francuska – czynne uczestnictwo kobiet, organizacja protestów, zakładanie klubów politycznych, wezwania do nadania kobietom przez nowy rząd pełnych praw ekonomiczno – politycznych (Olympie de Georges – ścięta „za” Robespierr’a). Postulaty Europejek: ochrona praw kobiet i dzieci przed przemocą fizyczną i wykorzystywaniem seksualnym, walka z prostytucją, reforma procedur rozwodowych, rewizja prawa majątkowego i posiadanej własności, rozszerzenie możliwości w dziedzinie zatrudnienia, równy dostęp do edukacji, prawa wyborcze. Sukcesy: w zależności od państw, rewizje prawa rozwodowego i majątkowego, prawa wyborcze (Finlandia – 1906, Francja – 1946).

20 … na ziemiach polskich K. l. 70. XIX wieku – Panna Anna Tomaszkiewiczówna przybywa do Warszawy Jest „właścicielką” dyplomu doktora medycyny, który uzyskała w Zurychu Żąda przyjęcia do Warszawskiego Towarzystwa Lekarskiego. Pozytywnie odnosi się do tego prezes i część innych członków, ale … 8 stycznia 1878 – tajne posiedzenie WTL – negatywna opinia członków Towarzystwa. Uzasadnienie: Dr Gustaw Fritsche „Medycyna”: „Postanowienie Towarzystwa należy uznać jako potępienie tego niedorzecznego faktu, tego niewłaściwego kierunku, w jakim niektóre zbłąkane owieczki z rodu niewieściego postępować zaczęły… studiowanie medycyny i wykonywanie praktyki lekarskiej jest w wysokim stopniu nieodpowiednie ani usposobieniu, ani ani uzdolnieniu, ani charakterowi kobiet… zakres działalności kobiety jest tak szczytny i tak rozległy, że ani należy odrywać jej od niego i zachęcać do gonienia za jakimś urojonym celem, którego nigdy osiągnąć nie zdoła” (Janusz Żarnowski „O inteligencji polskiej lat międzywojennych”, Wiedza Powszechna, Warszawa 1965, s. 46-7). Po 2 letnim przygotowaniu pozwolono jej na zdanie egzaminu w Petersburgu („myk” z zapotrzebowaniem sułtana tureckiego na lekarkę – kobietę do haremu) 1880 – przyjazd do Warszawy, otworzenie szpitalika dla niezamożnych położnic, ograniczenie w nim śmiertelności do 0,36%. (Żarnowski, s. 49)

21 Prawa wyborcze kobiet A.Pacześniak, „Kobiety w parlamencie europejskim. Przełamywanie stereotypu płci w polityce”, Wyd. Alta2, Wrocław, 2006, s. 18. Kraj Czynne prawa wyb.K Bierne prawa wyb.K Prawa wyb. M Austria 1919 1907 Cypr 1960 1960 (wcześniej: prawo brytyjskie) Dania 1915 Finlandia 1906 Francja 1944 1848 Grecja 1952 1877 Hiszpania 1931 Malta 1965 1918 Niemcy 1871 Polska Portugalia 1974 1911 Węgry Włochy 1945

22

23 B.Friadan, Mistyka kobiecości, 1963
„O problemie tym się nie mówiło, przez wiele lat pozostawał głęboko ukryty, w umysłach amerykańskich kobiet. Był to dziwny niepokój, uczucie niezadowolenia, pragnienie z którym borykały się kobiety w Sanach Zjednoczonych połowy XX wieku. Każda z żon mieszkających na przedmieściach cierpiała. Ścieląc łóżko, robiąc zakupy, odbierając poszewki, jedząc ze swoimi dziećmi kanapki z masłem orzechowym, podwożąc je na spotkania skautów, leżąc w nocy obok męża – bała się nawet postawić samej sobie nieme pytanie: „CZY TO JUŻ WSZYSTKO”?

24 „Druga fala” feminizmu
Cechy charakterystyczne feminizmu II fali: Nie była to wyłącznie kontynuacja walki prowadzonej na początku wieku. Feminizm II fali to walka o przyśpieszenie zmian statusu kobiet, o równość praw kobiet i mężczyzn nie tylko wyborczą, ale także praw pracowniczych, o „wyzwolenie” kobiet z ich tradycyjnego podporządkowania, odejścia od ról usługowych kobiet. Druga fala feminizmu wkracza na płaszczyznę kultury (pierwsza – płaszczyzna polityki i ekonomii). „Ruch walczył jednocześnie o zmianę obyczajów, o obalenie stereotypów” (Ewa Malinowska „Feminizm europejski. Demokracja parytetowa a polski ruch kobiet. Socjologjczna analiza walki o równouprawnienie płaci”, Wyd. UŁ, Łódź 2002, s ) „Żądano gwarancji dla procesu >>wyzwolenia<< kobiet poprzez przejęcie szerokiego (w porównaniu z żądaniami sufrażystek) wachlarza zmian legislacyjnych. Konkretnymi żądaniami tego ruchu były m.in..: prawo do aborcji i antykoncepcji oraz równości praw obywatelskich”. Odwoływanie się do kolektywnej tożsamości kobiet. Walka o prawa kobiet była oparta na żądaniach wynikających na uznaniu siebie za kategorię dyskryminowaną, gorszą w porównaniu z mężczyznami (wedle określenia Simone de Beauvoir – „druga płeć”). Pod koniec lat siedemdziesiątych pojawia się jednak także opcja pozytywna (mężczyźni i kobiety to nie dwie przeciwstawne, „skonfliktowane” kategorie).

25 „Druga fala” feminizmu
7. Elementem łączącym aktorów feministycznego ruchu społecznego II fali jest niezadowolenie, przyjmowanie strategii konfrontacyjnych, konfliktowość oraz ofensywność. (Malinowska, s. 57). 8. Ruch feministyczny ewoluuje: w latach 80./ 90. w Europie pojawia się kwestia egalitaryzmu wobec kobiet i problemu udziału kobiet w życiu publicznym/politycznym. „Wiodącymi aktorami nowych ruchów społecznych są osoby legitymujące się wykształceniem wyższym, względną samodzielnością ekonomiczną, najczęściej wykonujący wolne zawody bądź zatrudnieni w sektorach obsługi ludności, przede wszystkim zaś - zdolni do krytycznych obserwacji funkcjonowania modelu gospodarczego, politycznego, militarnego” (Por. R. Gortat, „O naturze nowych ruchów społecznych”, „Studia nad ruchami społecznymi: pod red. E.Lewickiej – Banaszak, P.Marciniak, W.Modzelewski, Instytut Socjologii UW, Warszawa 1987). To samo zjawisko odnajdujemy w przypadku ruchu feministycznego. W przypadku ruchu feministycznego „podstawową cechą identyfikującą aktora” (Malinowska, s. 58) jest płeć. Kobiety jako zbiorowość nie stanowią tu zaplecza ruchu społecznego, ale takowe zaplecze stanowią kobiety dostrzegające związek między przynależnością do określonej płci, a przynależnością do określonej peryferyjnej grupy społecznej.

26 Nurty feminizmu „drugiej fali”
Nurt przyjmujący koncepcję równości płci Nurt przyjmujący koncepcję różnic płci

27 Nurty feminizmu drugiej fali
Nurt przyjmujący koncepcję równości płci – feminizm równości. opiera się na nawiązującej do tradycji oświecenia tzw. androgynicznej natury ludzkiej, charakterystyczny dla początku II fali, podział sfer aktywności na męskie i kobiece źródłem nierówności płci nie jest natura i naturalne ograniczenia, lecz patriarchalne ideologie, dyskryminacyjne praktyki ujawniające się już w procesie socjalizacji oraz występujące i powszechnie obowiązujące w społeczeństwie stereotypy, dotyczące podziału ról na kobiece i męskie nierówność płci jest zakorzeniona w kulturze, jest wynikiem organizacji społeczeństwa przyjętej przez ogół, nie zaś uwarunkowań biologicznych. (s. 60). Teza ta pojawia się w książce Simone de Beauvoir „Druga płeć”, wydanej po raz pierwszy w 1949 roku: „nikt nie rodzi się kobietą, ale się nią staje”. Diagnoza: Pozycje kobiet w społeczeństwie utrwalają stereotypy, do których społeczeństwo odwołuje się w procesie socjalizacji. „Już od najmłodszych lat dziewczęta przygotowywane są do ról, związanych z prywatną sferą życia, a nie są przygotowywane do osiągania sukcesów w szerszym układzie społecznym” (Malinowska, s. 61). Sfera prywatna nie „obdarza” takim prestiżem jak sfera zawodowa i publiczna, stąd też przez socjalizację status społeczny stale się reprodukuje. Można to zmienić poprzez deseksualizację procesu wychowywania i socjalizacji.

28 Nurty feminizmu drugiej fali
Działanie: Nurt to zakłada się, że wyzwolenie kobiet spod władzy patriarchalnej jest możliwe dzięki sukcesywnemu zajmowaniu przez nie pozycji społecznych do tej chwili zajmowanych przez mężczyzn i/lub tylko dla nich dostępnych. Głównym celem walki jest równouprawnienie. Oznacza to wolny wybór przez kobiety ich ról społecznych - praca zawodowa kobiet oraz pełnienie przez nie funkcji publicznych. Skutkiem zmiany systemowej w sferze kultury ma być „unisex”, wyrzeczenie się przez kobiety tożsamości płci, jako utrudniającej sukces w męskim świecie. Model „unisex” prowadzi zatem do maskulinizacji kobiet, w zachowaniu, stroju, systemie norma i wartości. Idea równości obu płci okaże się szczególnie istotna w latach 90. kiedy pojawi się kwestia władzy i kobiet w niej (Malinowska, s. 65).

29 Nurty feminizmu drugiej fali
Nurt przyjmujący koncepcję różnic płci – nawiązanie do koncepcji z XIX/XX wieku , przyjmowania perspektywy o odmienności obu płci, koncepcja „żeńskiej moralnej wyższości” (E. Cierniak – Szóstek, „Między koncepcją równości a różnicy płci”, [w:] „Kobiety wobec przemian okresu transformacji”, red. K.Faliszek, E. McLean Petras, K.Wódz, Wyd. Śląsk, Katowice 1997, s. 142). Poszukuje się uzasadnień kobiecej inności („Własny pokój” Wirginii Woolf). Diagnoza: Przyjmuje istnienie różnic pomiędzy płciami. Inność kobiet nie jest zatem „odchyleniem” od jakiejś wcześniej ustalonej normy, nie polega ocenie poprzez odniesienia się do jakiegoś męskiego standardu. „Własny pokój”, 1929

30 Nurty feminizmu drugiej fali
Działanie: Nie godzi się, aby dążenia kobiet do egalitaryzmu musiały prowadzić do utraty kobiecej tożsamości płci i przejęcia przez nie męskich celów i wartości. Negacja aseksualnego podmiotu, a na jego miejsce wdraża się model zakładający prawo do samookreślenia się kobiet w kategoriach własnej płci. Występowanie o kulturową i społeczną akceptację specyficznych cech kobiet, mało tego – podkreśla unikalny charakter kobiecej kultury, domaga się od społeczeństwa aprobaty, uznania dla kobiecości wraz z jej biologiczną i psychiczną specyfiką. Idąc dalej – feminizm różnicy generalnie odrzuca to na czym opiera się społeczeństwo przemysłowe – patriarchalizm i wzór „homo faber” (podporządkowanie przyrody człowiekowi, dominacji mężczyzny kumulującego pieniądze, władzę i siłę). Celem jest taka transformacja obecnego patriarchalnego modelu porządku społecznego, aby obok męskiego uwzględniono również punkt widzenia, doświadczenia, przeżycia i wartości kobiet. Aktorem tego ruchu jest kobieta w pełni akceptująca swoją płeć. Podstawą autoidentyfikacji uczestniczek ruchu stała się samowiedza, dotycząca seksualności, potrzeb, pragnień, kreatywności. (Malinowska, s )

31 Feministyczna krytyka teorii socjologicznej
Krótko po powstaniu „drugiej fali feminizmu” pojawia się w socjologii jako nauce radykalne kwestionowanie „głównego nurtu” teorii socjologicznej ze strony przedstawicielek feministycznej teorii krytycznej (Turner, s. 665). Krytyka: niedostatecznej reprezentacji w socjologii kobiet i doświadczeń kobiecych, jako przedmiotu badań i twórców teorii. Badanie „świata kobiecego” który tradycyjna socjologia ignorowała. Wprowadzanie pojęć: „płeć kulturowa” (gender) oraz „patriarchat” W radykalnej wersji kwestionowano możliwość odnoszenia badań empirycznych i teorii socjologicznych do doświadczeń kobiet (one wyjaśniają tylko świat mężczyzn!!!). Zapowiadanie stworzenia alternatywnego podejścia metodologicznego, wypracowanie „stanowiska feministycznego” czy socjologii kobiet, podejmowanie refleksji nad kobiecymi perspektywami patrzenia na społeczeństwo.

32 Feministyczna krytyka teorii socjologicznej
Krytyka feministyczna nie tworzy spójnego paradygmatu, nie mniej istnieje kilka wspólnych wątków odróżniających stanowisko feministyczne od innych postaci teorii krytycznej. Wspólne jest: płeć kulturowa odzwierciedla się w podstawowych formach podziałów społecznych wewnątrz społeczeństwa, zaangażowanie w analizę źródeł ucisku i nierówności kobiet, z których najistotniejsza jest patriarchalna struktura społeczeństwa i jego instytucji, nie traktowanie nierówności związanych z płcią kulturową jako formy konfliktogennej stratyfikacji , ale skupianie się na płci kulturowej i formach patriarchatu po to, aby móc krytykować praktyki badawcze w naukach społecznych i socjologiczne teorie, świadomość politycznych i praktycznych implikacji swych działań dla dla polityki feministycznej oraz statusu kobiet. „Ta samoświadoma konflacja teorii, metody, polityki i praxis, połączona ze skoncentrowaniem się na płci kulturowej i patriarchacie jako najważniejszych źródłach ucisku i nierówności, tworzą wspólny mianownik wyróżniający feministyczną krytykę teorii socjologicznej” (Turner, s. 666).

33 Pierwsze wyzwania wobec nauk społecznych
Kathryn Ward i Linda Grant: analiza ok. 700 socjol. artykułów dotyczących płci latach Wnioski: pomijanie kobiet jako podmiotów badania, koncentrowane się na zdominowanych oraz mężczyzn sektorach życia społecznego, stosowanie paradygmatów, pojęć, metod i teorii, które bardziej przekonująco przedstawiają doświadczenia mężczyzn niż kobiet traktowanie mężczyzn i męskich stylów życia jako normy, na podstawie której interpretowane są zjawiska społeczne (T., s. 667). Ann Okakley – badania surveyowe gospodyń domowych i ich pracy. W rozprawach socjologicznych widoczny jest negatywny/lekceważący stosunek do pracy kobiety w domu.

34 Męska socjologia!? Ann Okakley – ukryty seksizm jest obecny w badaniach empirycznych oraz w teorii socjologicznej: wynika to z faktu że „ojcowie socjologii” (Comte, Durkheim, Spencer, Weber i Marks) pomijali kwestię kobiet (pojawia się ona tylko u Marksa i Webera – tylko oni mieli „emancypacyjne poglądy” na kwestie kobiece). Jessie Bernard – „Female World”: kobiety mają swój własny świat, który jest nieporównywalny do świata mężczyzn. Społeczeństwa są podzielone na „jednopłciowe światy”. Socjologia i inne nauki społeczne zajmowały się dotąd tylko światem męskim… Stąd też należy badać świat kobiet, jako odrębny byt, nie zaś jako „produkt uboczny” świata mężczyzn. Jean Lipman – Blumen – homospołeczna teoria ról związanych z płcią dla wyjaśniania tradycyjnych barier ograniczających udział kobiet w męskich sferach (polityka, armia, sporty wielkoligowe). Hipoteza, że mężczyźni są socjalizowani tak, aby „przyciągać” do siebie innych mężczyzn. „Pominąwszy ważne wyjątki potrzeb reprodukcyjnych i seksualnych, mężczyźni poszukują wsparcia u innych mężczyzn, podczas gdy kobiety są zmuszone zmieniać się w obiekty seksualne, by uzyskać zasoby i wsparcie od mężczyzn”. (Turner, s. 669).

35 (A)feministyczna socjologia …
Linda Grant, Kathryn Ward (l.70/80 XXw.): Analiza artykułów z 10 czasopism socjologicznych z lat Wnioski: artykuły teoret/prakt, recenzje, art. krytycznych skupiających się na problematyce płci kulturowej jest niewielka w porównaniu z „tradycyjnymi” tematami. W porównaniu z socjologami, socjolożki: rzadziej są członkiniami sekcji teorii American Sociological Association, kobiety w mniejszym stopniu identyfikują się jako teoretyczki, kobiety piszą mniej artykułów i podręczników, kobiety ą rzadziej cytowane w podręcznikach i popularnych materiałach dydaktycznych, rzadziej są redaktorkami czy członkiniami rad redakcyjnych czasopism teoretycznych (Por. K.Ward, L.Grant, „On a Wavelength of Their Own? Women and Sociological Theory”, „Current Perspectives in Social Theory”, 11/1991, s. 134, za: Turner, s. 672).

36 (A)feministyczna socjologia …w Polsce
Polskie podręczniki do klas podstawowych generujące przekaz o wyższości intelektualnej chłopców. (Por. B.Szacka, „Gender i płeć”, [w:] Gender w społeczeństwie…”, s. 22). Analizowane przed prof. B.Szacką podręczniki klas 1-5 z przełomu l.70/80 XX wieku pokazują, że same dziewczynki ani razu nie pojawiły się w sytuacjach, które można uznać za związana z aktywnością intelektualna (np. rozwiązywanie zadań). To samo pojawia się także w innych, późniejszych badaniach (por. m.in. „Równa szkoła – edukacja wolna od dyskryminacji” Majewska i in, 2007) Historyjka rysunkowa, aktorzy: Dziewczynka i Chłopiec D:Jak to jest z tymi gazetami? Niby każda ma swój tytuł a na jedne mówi się dziennik, a na inne tygodnik. Dlaczego? Ch: Niektóre gazety wychodzą codziennie, inne rzadziej. Te które wychodzą codziennie nazywamy dziennikami. D: Jak to gazeta wychodzi? Dokąd? Ch: Tak się tylko mówi. Codziennie możesz kupić jej nowe wydanie. No, z wyjątkiem świat i niedziel. Inne są drukowane raz na tydzień – to tygodniki. A dwutygodniki ukazują się, jak sama nazwa wskazuje, raz na dwa tygodnie. D: A jak na trzy tygodnie to trzytygodniki? A jak na cztery to czterotygodniki? Już wiem. Ch: O trzytygodnikach nie słyszałem. I nie mówi się czterotygodnik, tylko miesięcznik. Są jeszcze kwartalniki i roczniki. Chyba już wiesz jak często ukazuje się każdy z nich? D: Kwartał to trzy miesiące. Pewnie że wiem (Majewska i in, 2007, s. 173)

37 Feministyczna krytyka metodologii społecznej
Stosowanie konwencjonalnych modeli definiowania dziedziny przedmiotowej, pomijających ważne pola dociekań badawczych (np. przyjmowanie modelu racjonalnego działania Webera, i przez to pomijanie elementów emocji). Skupianie się socjologów na publicznym, oficjalnym, widocznym odgrywaniu ról, przy pomijaniu nieoficjalnych, drugoplanowych, ale przecież równie istotnych prywatnych i niewidocznych sfer życia społecznego i organizacji (ignorowanie prywatnych, nieoficjalnych, lokalnych struktur gdzie często przeważają kobiety). Przyjęcie w socjologii założenia o istnieniu „jednego społeczeństwa”: uogólnienia dotyczące K/M (a gdzie miejsce na „własne pokoje” i „własne światy”???). Pomijanie w wielu dziedzinach badań płci jako istotnej zmiennej wyjaśniającej (np. w socjologii edukacji szereg badawczy nie brało pod uwagę przewagi płciowej kobiet wśród nauczycieli). Skupienie się w socjologii na wyjaśnianiu statusu quo, co dostarcza racjonalizację istniejących stosunków władzy (badania mogą uprawomocnić istniejące stosunki społeczne, inaczej jest kiedy bada się głównie zmianę). Stosowanie technik metodologicznych (ilościowych) oraz sytuacji badawczych, które mogą nie dopuszczać do zbierania pewnego typu danych (techniki ilościowe polaryzują, uwypuklają różnice, są standardowe). (Turner, s ).

38 Propozycja met./techn. bad. metodologii feministycznej
Techniki wizualne (foto, nagrania video) Triangulacje (równoczesne stosowanie więcej niż jednej metody badawczej) Techniki lingwinistyczne w analizie konwersacji Analiza tekstów jako środek do ujawniania uprzedzeń związanych z płcią kulturową Udoskonalone podejście ilościowe do pomiaru zjawisk związanych z asymetrią płciową i światem kobiet Strategie oparte na współpracy czy modele badań zespołowych, w celu umacniania sprzężeń zwrotnych i promowania opartych na współuczestniczeniu, egalitarnych stosunków między badaczami. Praktyki badania „sytuacji podręcznych” traktujące już istniejącą sytuację jako przedmiot badania socjologicznego lub jako środek do zebrania danych. Zasady: Konieczność nieustannego i efektywnego brania pod uwagę znaczenia stosunków płci kulturowej jako podstawowego zjawiska życia społecznego, włączając w to sposób prowadzenia badań. Stawianie w centrum uwagi rodzenia się świadomości jako specyficznego narzędzia metodologicznego i jako sposobu patrzenia na rzeczywistość. Potrzeba zrewidowania normy „obiektywności”, zakładającej dychotomiczność podmiotu/przedmiotu. Skupienie się na implikacjach etycznych badania. Podkreślenie transformacji patriarchatu oraz wzrastających uprawnień kobiet (Turner, s. 677).

39 A w Polsce. (K. Slany, J. Struzik, K
A w Polsce? (K.Slany, J.Struzik, K.Wojnicka „Rozwój refleksji genderowej i studiów nad społeczno – kulturową tożsamością płci w Polsce”, [w:] „Gender w społeczeństwie polskim” pod red. K.Slany, J.Struzik, K.Wojnickiej, Wyd. NOMOS, Kraków 2011, s. 7-16 L.80 XX w., pierwsze istotne publikacje, m.in. Teresa Hołowko „nikt nie rodzi się kobietą” (zbiór tekstów) Po 1989 r – organizacje feministyczne L. 90 XX w., pojawienie się studiów genderowych na polskich uniwersytetach Pojawia się wiele publikacji socjologicznych autorstwa: H.Domańskiego, A.Titkow, M.Fuszary, B.Budrowskiej, D.Duch – Krzysztofik, I.Desperak), a także publikacji z zakresu innych nauk (M.Janion, A.Graff, K.Szczuka). Pocz. XXI wieku (USA – l.70): zainteresowanie fenomenem męskości (men’s studies): Elizabeth Badinter „XY: Tożsamość mężczyzny”, Zbyszko Melosik „Kryzys męskości w kulturze współczesnej” (2002), Krzysztof Arcimwicz „Obraz mężczyzny w polskich mediach. Prawda – fałsz – stereotyp” (2003), Małgorzeta Fuszara „Nowi mężczyźni? Zmieniające się modele męskości we współczesnej Polsce”. Studia queer – czyli studia nad „nienormatywnymi tożsamościami seksualnymi” (s. 10) . J. Kochanowski: „Spektakl i wiedza. Perspektywa socjologicznej teorii queer” oraz „Fanatyzm zróżnicowany. Socjologiczne studium przemian tożsamości gejów”.

40 Feminizm współczesny Feminizm lesbijski Feminizm radykalny
Feminizm marksistowski Teoria queer

41 Feminizm współczesny Klasyfikacja różnych perspektyw współczesnego feminizmu (za: Judith Lorber, w: Kobiety, mężczyźni..”, s. 33) feminizm feminizm feminizm reformistyczny oporu rebeliancki f. wielorasowy f. mężczyzn f. społ. konstruktywizmu f. liberalny f. radykalny f. postmodern. f. marksistowski f. f. lesbijski t. queer f. socjalistyczny f. psychoanalityczny f. Trzeciego Świata f. „punktu widzenia”

42 Feminizm współczesny Feminizm reformistyczny
Feminizm reformistyczny: podobieństwa pomiędzy kobietami i mężczyznami są znacznie większe niż dzielące ich różnice. Zwolenniczki pragną, aby kobiety posiadały takie same jak mężczyźni możliwości pełnego uczestnictwa we wszystkich dziedzinach życia społecznego – zasadnicze znaczenia powinny mieć wybory kobiet, a nie seksistowska praktyka życia społecznego. Cel – zmiana obowiązujących form kobiecości i męskości. Typy: feminizm liberalny (dążenie do formalnoprawnej równości kobiet i mężczyzn) , feminizm marksistowski i feminizm socjalistyczny (głównym powodem „zła” jest zależność ekonomiczna kobiet od mężczyzn – eksponowanie konieczności zwiększenia możliwości kobiet w sferze zatrudnienia, wzrostu płacy, polepszenia warunków pracy), feminizm Trzeciego Świata („rozwojowy”: zainteresowanie kobietami z krajów rozwijających się, dążenie do rozszerzenia posiadanych przez nie praw zawodowych i edukacyjnych).

43 Feminizm współczesny Feminizm oporu
Feminizm oporu – urzeczywistnienie ustawowe równości płci nie oznacza likwidacji męskiej dominacji w społeczeństwie, ponieważ jest ona zbyt silenie utrwalona w społeczeństwie. Koncentrowanie się na odmienności kobiecych i męskich idei i doświadczeń. Propagowanie przekonania, że warunkiem zerwania z męską dominacją jest tworzenie przez kobiety własnych – wyłącznie kobiecych organizacji i wspólnot. Jest to „feminizm oporu względem płci kulturowej”: opór wobec istniejącego porządku społecznego, ale równocześnie nie podejmowanie żadnych prób zmiany społeczeństwa. Odmiany: feminizm radykalny i feminizm lesbijki (zwracanie uwagi na seksualne wykorzystywanie kobiet przez mężczyzn, szczególnie: męską przemoc wobec kobiet), feminizm psychoanalityczny ( odwołanie do Freudyzmu, wyjaśnianie nierówności między płciami kulturowymi różnicami w kategoriach różnic płciowych oddziałujących w trakcie rozwoju osobowości), feminizm „punktu widzenia” (badania wszelkich aspektów życia z typowego dla kobiet, unikalnego punktu widzenia).

44 Feminizm współczesny Feminizm rebeliancki
Feminizm rebeliancki – czasami „trzecia fala feminizmu”. Całkowite odejście od dotychczasowych sposobów konceptualizowania płci biologicznej i płci kulturowej, typowych dla I/II fali. Koncentracja uwagi na współzależnościach pomiędzy różnymi formami nierówności (płeć, pochodzenie etniczne, rasa, klasa, orientacja seksualna). „Nierówność istniejące pomiędzy mężczyznami a kobietami jest postrzegana jedynie jako część złożonego systemu stratyfikacji społecznej” (s. 36). Sprzeciwianie się dominującym konstrukcjom płci kulturowej. Nurty: feminizm wielorasowy i feminizm mężczyzn (analiza wpływu zajmowanego przez grupy mężczyzn i kobiet miejsca w systemie stratyfikacji społ. na posiadane przez nich możliwości sukcesu życiowego), feminizm społecznego konstruktywizmu (próby diagnozy sposobów wykorzystywania przez ludzi w trakcie ich codziennych interakcji różnorodnych tożsamości i stereotypów), feminizm postmodernistyczny i teoria queer (postrzeganie płci biologicznej i kulturowej jako społecznych scenariuszy – w zależności od sytuacji płeć biol/kult. Przekształcają się w komponenty ról społecznych i zmieniają atrybuty tożsamości – płeć kulturowa ma charakter płynny).

45 Zamiast zakończenia: twarz współczesnego feminizmu?
„W ramach każdego z tych odłamów czy kategorii feminizmu istnieją kolejne podziały. (…) Jednakże to właśnie różnorodność feminizmu stanowi także i przyczynę jego problemów. Jednym z najbardziej istotnych zjawisk jest zjawisko nazywanie przez niektórych obserwatorów >>stwardnieniem ruchu<<. Oto bowiem ulega on >>podziałowi na segmenty, które przestają na siebie reagować. Zamiast wewnętrznego dialogu pojawiają się nazwy części: radykalne feministki, marksistowskie feministki, lesbijskie separatystki, kobiety kolorowe itp. Każda z tych grup troskliwie chroni swoje poczucie tożsamości. Każda uważa, że stanowi najbardziej wartościowy nurt feminizmu (…). Różnice w zakresie przyjmowanych przez rywalizujące ze sobą nurty feminizmu perspektyw teoretycznych i strategii działania, prowadzą często do bezpardonowego odrzucania odmiennych sposobów myślenia feministycznego, a nawet jego ośmieszania się” („Kobiety, mężczyźni…”, s. 37).

46 Bibliografia E. Babbie „Badania społeczne w praktyce”, Wyd. PWN, Warszawa 2004. E. Cierniak – Szóstek, „Między koncepcją równości a różnicy płci”, [w:] „Kobiety wobec przemian okresu transformacji”, red. K.Faliszek, E. McLean Petras, K.Wódz, Wyd. Śląsk, Katowice 1997. „Gender w społeczeństwie polskim” pod red. K.Slany, J.Struzik, K.Wojnickiej, Wyd. NOMOS, Kraków 2011 N. Goodman „Wstęp do socjologii”, Wyd. Zyska i S-ka, Poznań 1997 i in. R. Gortat, „O naturze nowych ruchów społecznych”, „Studia nad ruchami społecznymi: pod red. E. Lewickiej – Banaszak, P.Marciniak, W.Modzelewski, Instytut Socjologii UW, Warszawa 1987. „Kobiety, mężczyźni i społeczeństwo” Claire M. Renzetti, Daniel. J. Curran, PWN, Warszawa 2005, s (w przypisach: R,C, s… lub „Kobiety, mężczyźni…”) E. Malinowska „Feminizm europejski. Demokracja parytetowa a polski ruch kobiet. Socjologjczna analiza walki o równouprawnienie płaci”, Wyd. UŁ, Łódź 2002. S. Nowak (red. ) „Metody badań socjologicznych”, PWN, Warszawa 1965. A. Pacześniak, „Kobiety w parlamencie europejskim. Przełamywanie stereotypu płci w polityce”, Wyd. Alta2, Wrocław, 2006. T. Parsons, „The American family: Its relations to personality and to social structure”, [w:] T.Parsons, R.F. Bales (red.) „Family, socialization and interaction process”, Wyd. The Free Press, Glaencome 1955. B. Szacka. „Wstęp do socjologii”, Oficyna Naukowa, Warszawa P. Sztompka „Teoria socjologiczna końca XX wieku. Wstęp do wydania polskiego”, [w:] J.Turner „Struktura teorii socjologicznej”, W-a 1985. J. Turner, „Struktura teorii socjologicznej. Wydanie nowe”, PWN, Warszawa 2004, rozdz. 43, współautorstwo: P.R. Turner. (w przypisach: T., s… lub Turner) K. Ward, L.Grant, „On a Wavelength of Their Own? Women and Sociological Theory”, „Current Perspectives in Social Theory”, 11/1991, s. 134. T. Veblen, „Teoria klasy próżniaczej”, Wyd. Literackie „MUZA SA”, Warszawa 1998. J. Żarnowski „O inteligencji polskiej lat międzywojennych”, Wiedza Powszechna, Warszawa 1965.