Badania socjomedyczne - ich zastosowanie w ocenie potrzeb zdrowotnych i zachowań w systemie zdrowia Andrzej Boczkowski.

Prezentacja na temat: "Badania socjomedyczne - ich zastosowanie w ocenie potrzeb zdrowotnych i zachowań w systemie zdrowia Andrzej Boczkowski."— Zapis prezentacji:

1 Badania socjomedyczne - ich zastosowanie w ocenie potrzeb zdrowotnych i zachowań w systemie zdrowia
Andrzej Boczkowski

2 Socjologię można określić jako systematyczne badanie grup i społeczeństw ludzkich, w szczególności analizę nowoczesnych, uprzemysłowionych systemów społecznych Socjologia należy do rodziny nauk społecznych, obejmującej także historię, psychologię społeczną, antropologię, ekonomię, nauki polityczne, geografię społeczną Podziały między różnymi naukami społecznymi nie są klarowne ani precyzyjne; wszystkie posiadają pewien zakres wspólnych zainteresowań, pojęć i metod badawczych

3 Socjologia poszukuje wyjaśnień dotyczących natury porządku społecznego i zakłóceń tego porządku
Poszukiwania te ukierunkowane są zawsze na jakiś system społeczny System społeczny jest całokształtem związków (w tym zależności) między ludźmi, którzy wzajemnie na siebie oddziałują. Związki te - interakcje - zachodzą zawsze według pewnych względnie stałych wzorów Można zatem powiedzieć, że system społeczny jest to stały wzór interakcji między dwoma lub większą liczbą ludzi

4 Socjologia jest dziedziną refleksji o ważnych implikacjach praktycznych: może przyczyniać się do wzrostu społecznego krytycyzmu i praktycznych reform społecznych poprzez: * lepsze zrozumienie określonego zestawu okoliczności społecznych, co częstokroć daje większą szansę na kontrolowanie tych okoliczności * dostarczanie sposobów powiększania wrażliwości kulturowej, co umożliwia oparcie działań o charakterze politycznym na świadomości rozbieżnych często wartości kulturowych * badanie zamierzonych i niezamierzonych konsekwencji przyjęcia określonych programów politycznych * funkcję “oświatową” (czy “oświeceniową”) - oferując grupom i jednostkom coraz więcej możliwości zmiany warunków życia

5 Praktykowanie socjologii wymaga
* neutralności - odseparowania się od potocznych (przyjmowanych z “dobrodziejstwem inwentarza”, często stereotypowych) idei dotyczących życia społecznego * umiejętności “myślenia imaginacyjnego”, posługiwania się wyobraźnią socjologiczną

6 Elementy wyobraźni socjologicznej
(wg C. Wrighta Millsa i Piotra Sztompki) 1. Wszelkie zjawiska społeczne są skutkiem (zamierzonym lub nie, natychmiastowym lub skumulowanym, bezpośred-nim lub pośrednim) jakichś działań, decyzji, wyborów podjętych przez jednostki bądź zbiorowości, czyli podmioty społeczne [Wyobraźnia socjologiczna przeciwstawia się fatalizmowi, determinizmowi, prowidencjalizmowi]

7 Elementy wyobraźni socjologicznej
(wg C. Wrighta Millsa i Piotra Sztompki) 2. Świadomość czynników (np. ukrytych zasobów, barier strukturalnych i kulturowych), które wyznaczają szanse działań podmiotowych [Wyobraźnia socjologiczna zwalcza mit absolutnej wolności człowieka, przeciwstawia się woluntaryzmowi]

8 Elementy wyobraźni socjologicznej
(wg C. Wrighta Millsa i Piotra Sztompki) 3. Rozpoznawanie we wszelkich zjawiskach społecznych skumulowanego dziedzictwa przeszłości (tradycji społecznej i kulturowej), która wpływa na działania współczesnych [Wyobraźnia socjologiczna preferuje historyzm i sprzeciwia się prezentyzmowi]

9 Elementy wyobraźni socjologicznej
(wg C. Wrighta Millsa i Piotra Sztompki) 4. Postrzeganie życia społecznego (w tym wszystkich pozornie trwałych instytucji, organizacji, reżimów politycz-nych czy gospodarczych) w ich ciągłej zmienności, w procesie stawania się [Wyobraźnia socjologiczna akcentuje dynamikę życia społecznego i odrzuca statyczny punkt widzenia]

10 Elementy wyobraźni socjologicznej
(wg C. Wrighta Millsa i Piotra Sztompki) 5. Akceptacja ogromnej różnorodności form, w jakich przejawiać się może życie społeczne [Wyobraźnia socjologiczna sprzyja tolerancji i sprzeciwia się dogmatyzmowi czy etnocentryzmowi]

11 Wspólne korzenie socjologii i zdrowia publicznego można odnaleźć w pierwszych badaniach empirycznych nad warunkami socjalnymi, zdrowiem i ubóstwem ludności; badania te miały stanowić bazę dla reform społecznych. Wielka Brytania: "Raport Królewskiej Komisji d/s Ustawodawstwa o Opiece nad Ubogimi" (Report of the Royal Commission on the Poor Law) z 1834 roku. relacjonujący obszerne badania sytuacji ludzi ubogich oraz działania podejmowane dla ich wspomożenia z inicjatywy rządowej komisji lustracyjnej. Badania pod kierownictwem Edwina Chadwicka, ówczesnego sekretarza Komisji d/s Ustawodawstwa o Opiece nad Ubogimi. Wyniki zostały opublikowane w 1842 r. jako "Raport o sanitarnych warunkach życia ludności pracującej" (Report on the Sanitary Conditions of the Labouring Population). Na podstawie porównania wskaźników śmiertelności dla różnych terenów Chadwick ustalił zasadnicze powiązanie między warunkami socjalnymi na danym terenie i zdrowiem populacji oraz uznał, że zły stan zdrowia stanowi ważną przyczynę nędzy. Ostatecznym rezultatem "Raportu" była Ustawa o Zdrowiu Publicznym (Public Health Act) z 1848 r., w której rząd brytyjski, po raz pierwszy w historii, wziął na siebie odpowiedzialność za czuwanie nad zdrowiem ludności.

12 Socjologiczne zainteresowania zdrowiem i chorobą obejmują
* analizę tych cech systemu społecznego i ekonomicznego, które nie sprzyjają zdrowiu, bądź powodują choroby i dolegliwości * analizę grup zawodowych zajmujących się leczeniem i opieką zdrowotną * analizę ludzkich przekonań dotyczących przyczyn chorób oraz reakcji związanych z doświadczaniem i wewnętrznym przeżywaniem dolegliwości, chorób czy kalectwa

13 Badania poznawcze i aplikacyjne
Zazwyczaj dokonuje się rozróżnienia pomiędzy * badaniami socjologicznymi, których głównym celem jest bezpośrednie przyczynianie się do poprawy zdrowia populacji oraz do organizacji i zabezpieczenia opieki zdrowotnej * ... i takimi badaniami socjologicznymi, których pierwszopla-nowym celem jest poszerzanie wiedzy socjologicznej poprzez analizę zagadnień zdrowotnych i medycznych. R. Strauss (1957) nazwał te dwie orientacje badawcze "socjologią w medycynie" (sociology in medicine) i "socjologią medycyny" (sociology of medicine).

14 Badania aplikacyjne Wkład badań socjologicznych do sfery zdrowia publicznego można rozpatrywać w kategoriach dwóch modeli odnoszących się do wpływu badań naukowych na mechanizmy i decyzje polityczne. Pierwszy z nich określany jest jako model rozwiązywania problemów lub model inżynieryjny, drugi – jako model "oświeceniowy".

15

16

17 Perspektywy teoretyczne
Z ujęciem pozytywistycznym i stosowaniem ilościowych metod badawczych związane są dwie główne perspektywy teoretyczne: * perspektywa konsensualna, która podkreśla zgodę (consensus) i wspólne wartości istniejące w społeczeństwie * perspektywa konfliktowa (marksistowska bądź pluralistyczna), która kładzie nacisk na konflikt występujący między różnymi grupami w społeczeństwie, wypływający z różnic ich interesów i celów

18 Perspektywy teoretyczne
Prawdopodobnie najwybitniejszym wkładem funkcjonalizmu do socjologii zdrowia i medycyny (również do socjologii zdrowia publicznego) jest Parsonsa koncepcja roli chorego, która odnosi się do szczególnej pozycji społecznej zajmowanej przez ludzi chorych oraz do szczególnej roli lekarzy (Talcott Parsons, 1951)

19 Na wyjaśnianie zjawisk społecznych wpływa przyjęta uprzednio perspektywa teoretyczna
Przykład 1 W ujęciu funkcjonalistycznym objaśnia się zróżnicowanie ról mężczyzn i kobiet w kategoriach ich fizjologicznych różnic płciowych. Wskazuje się mechanizmy, poprzez które wynikający z tych różnic naturalny podział pracy przyczynia się do prawidłowego funkcjonowania społeczeństwa. Tymczasem analizy marksistowskie i feministyczne kładą nacisk na społeczną interpretację różnic płciowych oraz dominujący wpływ grup posiadających władzę na określanie ról społecznych.

20 Na wyjaśnianie zjawisk społecznych wpływa przyjęta uprzednio perspektywa teoretyczna
Przykład 2 W wyjaśnianiu różnic w zachowaniach zdrowotnych( np. w grupach pracowników fizycznych występują wyższe wskaźniki palenia tytoniu w porównaniu z pracownikami niefizycznymi) można podkreślać rolę wykształcenia i wiedzy (perspektywa konsensualna), bądź interpretować te różnice w kategoriach reakcji na życiowe stresy oraz na inne aspekty pozycji społecznej i ekonomicznej (przynależności klasowej – perspektywa konfliktowa). Sama zaś pozycja społeczno-ekonomiczna może być objaśniana w kategoriach zarówno konsensualnej, jak i konfliktowej teorii społeczeństwa.

21 Perspektywa interakcjonistyczna – dominacja badań jakościowych
Za kluczową uznaje się tutaj problematykę społecznych znaczeń przypisywanych różnym przejawom funkcjonowania medycyny oraz doświadczeniom pacjentów. Klasycznym już dzisiaj badaniem jest dokonana przez Ervinga Goffmana analiza zjawiska stygmatyzacji, czyli społecznych skutków występowania u ludzi cech i zachowań, które są społecznie dewaluowane i postrzegane jako coś hańbiącego czy też "naznaczającego" (piętnującego).

22 Perspektywa interakcjonistyczna – dominacja badań jakościowych
Goffman wyróżnił trzy kategorie warunków (cech), które sprzyjają stygmatyzacji: (1) zniekształcenia fizyczne, (2) upośledzenia charakteru lub umysłu (choroby umysłowe, epilepsja, potwierdzone sądownie skłonności przestępcze) (3) przynależność do pewnych grup rasowych bądź religijnych. Zwracał jednocześnie uwagę na zmienność w czasie społecznych znaczeń przypisywanych poszczególnym cechom, warunkom czy zachowaniom.