Transkrypcja i transliteracja niełacińskich systemów pisma

Prezentacja na temat: "Transkrypcja i transliteracja niełacińskich systemów pisma"— Zapis prezentacji:

1 Transkrypcja i transliteracja niełacińskich systemów pisma
Maciej St. Zięba

2 Pismo Zapis, indywidualny sposób pisania („pismo ręczne / odręczne”, „pismo maszynowe”, „pismo drukowane”, „pismo czytelne / nieczytelne”, „dukt pisma”, „grafologiczna analiza pisma”) System zapisu („pismo łacińskie”, „pismo arabskie”, „pismo alfabetyczne”, „pismo hieroglificzne”, „pismo klinowe”) Tekst, dokument („pismo urzędowe”, „pismo z ministerstwa”) Czcionka lub font („pismo drukarskie”, „krój, odmiana i stopień pisma”)

3 Alfabet Pismo głoskowe (typ pisma) („alfabet łaciński” = „pismo łacińskie”; „alfabet cyrylicki”; „alfabet grecki”), Potocznie także: pismo pokrewne głoskowemu: spółgłoskowe (abdżad – np. „alfabet hebrajski”), alfabetyczno-sylabiczne (abugida – np. „alfabet devanagari”) Niepoprawnie także: każdy inny system pisma: „alfabet japoński” (właściwie: „sylabariusz japoński”) Zbiór liter („alfabet polski” ma litery, i inny zbiór znaków niż „alfabet niemiecki”: litery + 1 ligatura) Porządek układu liter (w „alfabecie norweskim i duńskim” aa = å to ostatni znak alfabetu; w „alfabecie czeskim” ch idzie po h; w „alfabecie holenderskim” ij = y; w „alfabecie francuskim” a = â = à; e = è = é = ê = ë jeśli chodzi o porządek, ale nie jeśli chodzi o wymowę)

4 Przykłady systemów pism
Simon AGER: Omniglot – writing systems and languages of the world, Все письменности мира, Alfabet – Wikipedia, wolna encyklopedia,

5 (alfabetyczno-sylabiczne)
Pisma ideograficzne (logograficzne) fonograficzne chińskie, ... abugida (alfabetyczno-sylabiczne) abdżad (spółgłoskowe) sylabariusz (sylabiczne) alfabet (głoskowe) mieszane arabskie, hebrajskie,... devanagari i in. indyjskie, tajskie, birmańskie, tybetańskie etiopskie, eskimoskie, ... japońskie (katakana, hiragana), czirokeskie,... łacińskie, cyrylica, gruzińskie, awestyjskie, koreańskie, ... japońskie (kana-majiri)

6 Pisma martwe (wymarłe) żywe wegetujące fikcyjne i martwo urodzone
alternatywne stenografia, Braille, IPA martwe (wymarłe) żywe nowo narodzone wegetujące hieroglificzne egipskie, klinowe, linearne A i B, runiczne, gockie, fenickie, pagspa, Majów, rongo-rongo, ogamiczne, (odczytane i nieodczytane) rytualne ornamentalne łacińskie, greckie, cyrylica, ormiańskie, gruzińskie, arabskie, hebrajskie, devanagari, tamilskie, tajskie, birmańskie, tybetańskie, etiopskie, eskimoskie, japońskie, koreańskie, chińskie, ... głagolica, koptyjskie, syryjskie, awestyjskie, deseret gotyckie, irlandzkie (uncjalne), mongolskie (ojrackie)

7 Pisma nielinearne linearne poziome pionowe z lewa na prawo
z prawa na lewo bustrofedon koreańskie klasyczne: chińskie japońskie, koreańskie, mongolskie (ojrackie) łacińskie, greckie, cyrylica, ormiańskie, gruzińskie, devanagari, tamilskie, tajskie, birmańskie, tybetańskie, etiopskie, eskimoskie, współczesne chińskie, japońskie, ... arabskie, hebrajskie, syryjskie, awestyjskie, fenickie

8 Pisma jednopostaciowe wielopostaciowe alternatywnie dwupostaciowe
synchronicznie dwu-wielopostaciowe sytuacyjnie (segmentalnie) irlandzkie, głagolica, gockie, jidysz koreańskie, devanagari, tamilskie, tajskie, birmańskie, etiopskie, eskimoskie, chińskie, ... znaczeniowo- -kontekstowo (suprasegmentalnie) dwupostaciowe ceremo nialnie znacze niowo- -konteks towe jedno-dwu-postaciowe jedno-cztero-postaciowe dwukasztowe: łacińskie, greckie, cyrylica, ormiańskie, gotyckie gruzińskie, tybetańskie hebrajskie, syryjskie, mongolskie (greckie, gotyckie) japońskie sylabiczne (kana) arabskie

9 Cechy pisma łacińskiego
Alfabetyczne (głoskowe) Linearne, pisane poziomo od lewej ku prawej Dwupostaciowe synchronicznie - suprasegmentalnie, okazjonalnie (kontekstowo-znaczeniowo) Stosuje znaki diakrytyczne Stosuje dwuznaki i trójznaki (czwórznaki), z rzadka ligatury

10 Konwersje pisma Oddające pismo: Oddające wymowę:
(grafemiczne) (fonetyczne) transliteracje transkrypcje jednoznaczne uproszczone ścisłe uproszczone popularne międzynarodowe krajowe naukowe narodowe (spolszczenia) międzynarodowe krajowe

11 Transkrypcje i transliteracje
Ścisłe (jednoznaczne) cel: jak najwierniejsze oddanie języka oryginału (umożliwienie powrotu do zapisu oryginalnego – retransliteracji) Popularne cel: jak największe zbliżenie do systemu wymowy języka docelowego (umożliwienie wymowy) Typ ze względu na pismo docelowe: latynizacja / romanizacja cyrylizacja

12 Źródła: Polański = Wielki Słownik Ortograficzny PWN wraz z zasadami ortografii i interpunkcji, red. Edward Polański, PWN: Warszawa 2003, Pelcowa = Janina PELCOWA: Polskie normy bibliograficzne, Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich: Warszawa 1977 PN = Polska norma (zob. Ustawa = Ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, Dz. U. Nr 17, poz. 141 Rozporządzenie = Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dn. 30 maja 2005 r. w sprawie sposoby transliteracji imion i nazwisk osób należących do mniejszości narodowych i etnicznych zapisanych w alfabecie innym niż alfabet łaciński, Dz. U. Nr 102 poz. 855 UNICODE: (lub po francusku: JŚ = Języki świata. Materiały dydaktyczne do zajęć międzykulturowych, praca zb. pod red. Katarzyny Górak-Sosnowskiej i Ilony Morżoł, Stowarzyszenie Arabia.pl: Warszawa 2008

13 Języki pisane łacinką Polański:
Nazwiska angielskie i francuskie: [242]–[249], s ; 67. Nazwiska niemieckie: [250]–[254], s. 99; 68. Nazwiska włoskie: [255]–[257], s ; 69. Nazwiska węgierskie: [258]–[259], s ; 70. Odmiana i pisownia nazw geograficznych: [260]–[265], s ; 71. Zapisywanie słowiańskich nazw własnych zawierających swoiste znaki łacińskie: [266]–[272], s 72. Pisownia łacińskich nazw własnych: [273]–[289], s ) PN: PN-84/N-09120: Zestaw dodatkowych znaków alfabetu łacińskiego do wymiany informacji bibliograficznej UNICODE: Latin, Range: F (Basic), FF (Latin-1), F (Extended A), F (Extended B), 1E00-1EFF (Extended Additional), 2C60-2C7F (Extended C), A720-A7FF (Extended D), FB00-FB0F (Ligatures)

14 Cyrylica (1) PN: PN-59/N01201: Transliteracja słowiańskich alfabetów cyrylickich Obejmuje rosyjski, ukraiński, białoruski, bułgarski, serbski i macedoński PN: PN-70/N01201: Transliteracja słowiańskich alfabetów cyrylickich Zastępuje powyższe, obejmuje: j.w. zob. Pelcowa, s , z komentarzem PN: PN-83/N-01201: Transliteracja alfabetów cyrylickich na alfabet łaciński Zastępuje powyższe, obejmuje: j.w. + mongolski zob. Polański, s (nast. slajd) PN: PN-ISO 9/2000: Transliteracja znaków cyrylickich na znaki łacińskie, języki słowiańskie i niesłowiańskie Zastępuje powyższe, obejmuje: j.w. + mołdawski + wiele innych języków Rosji, Kaukazu i Azji Centralnej zob. Janusz S. BIEŃ: Jak powstaje polska norma. Transliteracja cyrylicy (PN-ISO ), „Elektroniczny Biuletyn Informacyjny Bibliotekarzy” 2000, nr 8 (16), PN: PN-85/N-09122: Zestaw dodatkowych znaków alfabetu cyrylickiego do wymiany informacji bibliograficznych

15 Cyrylica (2) Polański: Transliteracja i transkrypcja słowiańskich alfabetów cyrylickich: s 75. Uwagi wstępne, s 76. Transliteracja i transkrypcja współczesnego alfabetu rosyjskiego; i 77. Adaptacja ortograficzna i odmiana rosyjskich nazw własnych: [307]–[317], s 78. Transliteracja i transkrypcja współczesnego alfabetu ukraińskiego: [318]–[324], s 79. Transliteracja i transkrypcja współczesnego alfabetu białoruskiego: [325]–[328], s 80. Transliteracja i transkrypcja współczesnego alfabetu bułgarskiego: [329]–[334], s 81. Transliteracja i transkrypcja współczesnego alfabetu serbskiego: [334], s. 116 82. Transliteracja i transkrypcja współczesnego alfabetu macedońskiego: [335], s. 117 Tu: PN-83/N (transliteracja); Tu: Uchwała Komitetu Językoznawstwa PAN z 20 stycznia 1956, za: Pisownia polska, Wrocław 1957 (transkrypcja) Uwaga: podane zasady dla języków innych, niż rosyjski, milcząco zakładają stosowanie w pierwszym rzędzie reguł dla języka rosyjskiego, z wyjątkiem reguł szczegółowych.

16 Cyrylica (3) Rozporządzenie:
Zał. nr 1: Sposób transliteracji imion i nazwisk osób należących do mniejszości białoruskiej, zapisanych w alfabecie białoruskim Zał. nr 2: Sposób transliteracji imion i nazwisk osób należących do mniejszości łemkowskiej, zapisanych w alfabecie łemkowskim Zał. nr 4: Sposób transliteracji imion i nazwisk osób należących do mniejszości rosyjskiej, zapisanych w alfabecie rosyjskim Zał. nr 5: Sposób transliteracji imion i nazwisk osób należących do mniejszości ukraińskiej, zapisanych w alfabecie ukraińskim UNICODE: Cyrillic: Range: F (Basic), F (Supplement), 2DE0-2DFF (Extended A), A640-A69F (Extended B)

17 Pismo greckie PN: PN-72/N-01203: Transliteracja alfabetu greckiego
Obejmuje tylko język klasyczny zob. Pelcowa: s , z komentarzem PN: PN-ISO 843/1999: Konwersja znaków greckich na znaki łacińskie Obejmuje język klasyczny, bizantyjski i współczesny PN: PN-85/N-09121: Zestaw znaków alfabetu greckiego do wymiany informacji bibliograficznych Polański: 73. Pisownia greckich nazw własnych; i 74. Zasady polszczenia imion i nazw greckich: [290]–[306], s tu: PN 72/N-01203, Mon. Pol. 1972, nr 19, poz. 119 uwaga: tylko język starogrecki UNICODE: Greek and Coptic: Range: FF (Basic), 1F00-1FFF (Extended)

18 Pismo hebrajskie (1) PN: PN-74/N-01211: Transliteracja alfabetu hebrajskiego zob. Pelcowa, s , z komentarzem PN: PN-ISO 259/2009: Dokumentacja: transliteracja znaków hebrajskich na znaki łacińskie Zastępuje powyższe, nie obejmuje języka jidysz PN: PN-ISO 259-2: Informacja i dokumentacja. Transliteracja znaków hebrajskich na znaki łacińskie. Część 2: Transliteracja uproszczona Nie obejmuje języka jidysz Rozporządzenie: Zał. nr 7: Sposób transliteracji imion i nazwisk osób należących do mniejszości żydowskiej zapisanych w alfabecie hebrajskim JŚ: s (Jan Odolczyk: Język hebrajski)

19 Pismo hebrajskie (2: jidysz)
PN: PN-74/N-01212: Transliteracja pisma jidysz zob. Pelcowa, s Rozporządzenie: Zał. nr 7: Sposób transliteracji imion i nazwisk osób należących do mniejszości żydowskiej zapisanych w alfabecie jidysz zob. What is Yiddish? Alef-beys (Yiddish Alphabet) & Transliteration Chart, UNICODE: Hebrew: Range: FF (Basic), FB20-FB24 (Extended)

20 Pismo ormiańskie Rozporządzenie: Zał. nr 3: Sposób transliteracji imion i nazwisk osób należących do mniejszości ormiańskiej zapisanych w alfabecie ormiańskim UNICODE: Armenian, Range: F (Basic); FB10-FB1F (Armenian ligatures), JŚ: s (Armenuhi Hovakimian: Język ormiański) Andrzej PISOWICZ: O polskiej transkrypcji wyrazów ormiańskich, „Przegląd Orientalistyczny” 1979, nr 2 (110), s

21 Inne Witold JABŁOŃSKI: Polska transkrypcja pisma chińskiego, „Rocznik Orjentalistyczny” 1934 (X), s Denzel CARR: The Gwoyeu „Transcription”, tamże, s Joanna JUREWICZ: Projekt polskiej transkrypcji wyrazów sanskryckich i omówienie związanych z tym problemów, „Studia Indologiczne” 1998 (t. 5), s. 5-12 Stanisław GODZIŃSKI: Transliteracja czy transkrypcja wyrazów tybetańskich, „Przegląd Orientalistyczny” 1979, nr 2 (110), s wklejki

22 Brak norm (ew. opisy w podręcznikach akademickich):
Gruziński UNICODE: Georgian: Range: 10A0-10FF, 2D00-2DFF JŚ: s (Katarzyna Górak-Sosnowska) Arabski - dla języków arabskiego, perskiego, urdu (Pakistan) i in. UNICODE: Arabic: Range: FF, F, FB50-FDFF, FE70-FEFF JŚ: s (Katarzyna Górak-Sosnowska) Etiopski (amharski) UNICODE: Ethiopic: Range: F, F, 2D80-2DDF JŚ: s (Ewa Wołk) Koreański JŚ: s (Joanna Rogulska) Japoński JŚ: s (Maja Matus)

23 Bibliografia (1) World writing systems, Edited by Peter T. Daniels and William Bright, Oxford University Press: New York – Oxford 1996 Hans H. WELLISCH: The Conversion of Scripts – Its Nature, History, and Utilization, John Wiley & Sons: New York – Chichester – Brisbane – Toronto 1978 Александра В. СУПЕРАНСКАЯ: Теоретические основы практической транскрипции, Изд. Наука: Москва 1978 Charles Geoffry ALLEN: A Manual of European Languages for Librarians, Bowker: London – New York 1977 (2nd. ed.) zob.: Bronisław CZAJKOWSKI, [Recenzja], „Studia Linguistica” VIII, 1983 („Acta Universitatis Wratislaviensis” No. 645), s G. E. MEIER, B. MEIER: Handbuch der Linguistik und Kommunikationswissenschaft. Band I. Sprache, Sprachentstehung, Sparachen, Akademie-Verlag: Berlin 1979 zob. Alfred F. MAJEWICZ: [Recenzja], „Lingua Posnaniensis” 25, [1979], s

24 Bibliografia (2) David DIRINGER: Alfabet czyli klucz do dziejów ludzkości, PIW: Warszawa 1972 Alfred F. MAJEWICZ: Języki świata i ich klasyfikowanie, PWN: Warszawa 1989 Języki świata. Materiały dydaktyczne do zajęć międzykulturowych, praca zb. pod red. Katarzyny Górak-Sosnowskiej i Ilony Morżoł, Stowarzyszenie Arabia.pl: Warszawa 2008 Janina PELCOWA: Polskie normy bibliograficzne, Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich: Warszawa 1977 Janina PELCOWA: Z zagadnień konwersji pism, „Przegląd Biblioteczny” 1982, nr 1/2, s Zdzisław KEMP: Orientalna transkrypcja czy transliteracja?, „Przegląd Orientalistyczny” 1959, nr 3 (31), s Janusz S. BIEŃ: Jak powstaje polska norma. Transliteracja cyrylicy (PN-ISO ), „Elektroniczny Biuletyn Informacyjny Bibliotekarzy” 2000, nr 8 (16),

25 Bibliografia (3) NUKAT: Transliteracja znaków greckich na postawie PN-ISO 843, _greki, NUKAT: Transliteracja znaków cyrylickich na postawie PN-ISO 9, _cyrylicy, PIU: Rekomendacja Polskiej Izby Ubezpieczeń nr 1/2007 dotycząca zasad transliteracji imion i nazwisk obcojęzycznych w systemach informatycznych zakładów ubezpieczeń, rekomendacje/obd_piu/standaryzacja/,