Opracowanie: Magdalena Sycik

Prezentacja na temat: "Opracowanie: Magdalena Sycik"— Zapis prezentacji:

1 Opracowanie: Magdalena Sycik
HERBY POLSKIE Opracowanie: Magdalena Sycik Herb PÓŁKOZIC

2 SPIS TREŚCI 1. Pochodzenie słowa herb 2. Heraldyka
3. Historia pochodzenia herbów 4. Z czego składa się herb? 5. Prawo do herbu 6. Przegląd herbów

3 Pochodzenie słowa herb
słowo herb przejęte zostało z języka czeskiego pierwotne jego brzmienie erb miało podwójne znaczenie - dziedzictwo lub uzbrojenie BIBERSZTAJN

4 Heraldyka nauka o herbach
zajmuje się badaniem rozwoju i znaczenia oraz zasadami kształtowania się herbów wywodzi się od słowa herold - oznaczającego urzędnika dworskiego, wywołującego nazwiska rycerzy biorących udział w turniejach Doliwa

5 Historia pochodzenia herbu
herb wywodzi się ze znaków własnościowych i bojowych; przełomowy okres dla powstania herbu to okres wojen krzyżowych (XII w.); wpływ na wykształcenie się zasad heraldycznych miały turnieje rycerskie; XI - XII w. to okres powstawania i kształtowania się herbu w Europie Zachodniej; w Polsce powyższą datację należy przesunąć o około 100 lat później;

6 Z czego składa się herb? klejnot korona hełm tarcza labry znak (godło)
herb Dąbrowa I

7 Prawo do herbu herb był oznaką stanu rycerskiego, czyli szlacheckiego, do którego należało się z tytułu urodzenia; mieszczanie, (jako ludzie wolnego stanu), także mieli prawo posługiwania się herbem (w literaturze nazywany jest herbikiem); również rzemieślnicy posługiwali się też swoimi znakami, zwanymi gmerkami;

8 ROLA Borucki Mielnicki OPIS
Różę białą otoczoną przez trzy rolnicze przybory żelazne, mianowicie lemiesze, w polu czerwonym wyobraża. D. Szopa herbowi: Borucki Mielnicki legenda

9 Legenda herbowa (...) kawaler znaczny w Polszcze, z domu Rorajczyk umierając, jedynaczkę córkę swoję w opiekę oddał książęciu, ten ją zasłużonemu sobie rycerzowi herbu Kroje, w małżeństwo oddał, więc żeby pamiątka wieczna została, tej ligi, potomstwu tego małżeństwa rozrodzonemu, w ten kształt herb uformował, to jest różą damy, osadził między krojami ojczystymi tego rycerza. Kasper Niesiecki, Herbarz

10 TOPÓR herbowi: Bogucki legenda
OPIS Topór biały powinien być w czerwonym polu, ostrzem w lewą tarczy obrócony. Na hełmie takiż topór, tylko że ostrzem trochę nachylony ku ziemi, jakby końcem utkwiony w koronie. Kasper Niesiecki, Herbarz herbowi: Bogucki legenda

11 Legenda herbowa: Zowie się (...) ten herb Starża dla starożytności swojej, o której niektórzy twierdzą, że jeszcze z pierwszym Lechem w te tu kraje Toporczyk przyszedł i że jeden z nich pod pierwsze interregnum po zejściu potomstwa Lachowego, między innymi jedenastą, był gubernatorem i rządcą polskim. Kasper Niesiecki, Herbarz

12 LELIWA herbowi: legenda
OPIS (...) w polu błękitnym pod gwiazdą złotą takiż księżyc. Hełm z labrami z pokryciem błękitnym, a podbiciem zapewne złotym. Klejnot: księżyc z gwiazdą jak na tarczy, gwiazda uwieńczona kitą kosów pawich. Józef Szymański, Herbarz herbowi: Czapski legenda

13 Marek Dewich, Marek Cetwiński, Herby, legendy, dawne mity
Legenda herbowa (...) herb Leliwa otrzymać miał rycerz za pokonanie wrogiego wojska przy księżycu i gwiazdach w czasach Bolesława Wstydliwego. Marek Dewich, Marek Cetwiński, Herby, legendy, dawne mity

14 PRAWDZIC herbowi: Lewandowski legenda OPIS
Lew żółty powinien być z czerwonego muru niby wychodzący, tak, że go tylko połowę widać, a ogona do góry zadartego część, cały sobą w lewą tarczy obrócony, w przednich łapach, z których lewa górą, prawa spodem, trzyma koło żelazne, z hełmu i korony takiż lew wypada, tylko że go trochę więcej widać, niżeli na tarczy. Kasper Niesiecki, Herbarz herbowi: Lewandowski legenda

15 Legenda herbowa: Przodek Prawdziców, rycerz Jędrzej hrabia Rinheim, przybył do Polski w 1123 r. i poślubił córkę Jana Prawdy, sędziego ziemskiego pana na Szczawnie i Trąbkach. Jędrzej Rrinheim miał być potomkiem Andrada z Dacji, który zbiegł od swego pana na pustynię i schronił się w jaskini lwa. Andrad pozyskał miłość dzikiego zwierzęcia, wyjąwszy mu kolec z łapy. Wdzięczny lew przez trzy lata dzielił się zdobyczą ze zbiegłym niewolnikiem. Po upływie trzech lat Andrad schwytany został i na cyrkowej arenie wydany lwu na pożarcie. Dzika bestia na szczęście dla Andrada okazała się tą samą, której swego czasu wyjął kolec. Zamiast pożreć skazańca lew jął się łasić do niego. Rzymianie poszczuli na Andrada z kolei rysia, ale tego lew szybko rozszarpał. Uznawszy to wszystko za czary nadano Andradowi herb i darowano życie. Marek Derwich, Marek Cetwiński, Herby, legendy, dawne mity

16 KORCZAK OPIS (...) w polu czerwonym trzy wręby srebrne. Hełm z labrami z pokryciem srebrnym, a podbiciem zapewne czerwonym. Klejnot: między dwoma trzymaniami srebrnymi z czerwonym środkiem, głowa wyżła srebrna z językiem czerwonym. Józef Szymański, Herbarz herbowi: Lipski legenda

17 Legenda herbowa Węgrzy po śmierci Attyli nie mogli zdecydować się co do osoby nowego króla. Postanowiono zatem, że władcą obiorą tego, kto pierwszy wejdzie do pewnej izby. Los sprawił, że pierwszą żywą istotą był pies i jego trzeba było obwołać królem. Podczas uczty wyprawionej z okazji intronizacji krajczy podawał psu mięso oddzielone od kości. Kości zaś wrzucał do osobnego naczynia. Władca, który z chwilą wyboru nie pozbył się przecież swej psiej natury, skoczył do napełnionej kośćmi wanienki i wtedy krajczy, ze słowami: „Jeśli chcesz być panem przestań psich obyczajów”, ściął mu łeb. Choć można przypuszczać, że wielu Węgrów było z takiego obrotu sprawy zadowolonych, to jednak krajczy musiał ratować się pospieszną ucieczką przez trzy rzeki - belki w herbie. Marek Derwich, Marek Cetwiński, Herby, legendy, dawne mity

18 JELITA OPIS W polu czerwonym trzy kopie złote o srebrnych grotach w gwiazdę, środkowa na opak w słup. Hełm z klejnotem: głową kozła. Józef Szymański, Herbarz herbowi: Wojciechowski legenda

19 Legenda herbowa Po bitwie pod Płowcami 1331 r., król Władysław Łokietek objeżdżał pole, tam napotkał rycerza Floriana, który walczył w czasie walki bardzo dzielnie, miał ciało pokłute włóczniami. Leżał żywy między poległymi i zmarłymi na wznak z otwartym wskutek rany brzuchem i w rękach trzymał własne jelita i wnętrzności. Król przyjrzał się mu i wyraziwszy współczucie, zwrócił się do towarzyszących rycerzy i powiada:„Jak ciężko cierpi ten nasz rycerz, którego tu oglądamy”. Wtedy tamten westchnąwszy odpowiada: ”Dotkliwsze to cierpienie, jeśli ktoś musi znosić mieszkającego z nim w tej samej wsi przykrego sąsiada, czego ja doświadczyłem”. Wtedy król rzecze: „Bądź całkowicie spokojny. Jeśli wyleczysz się wiedz, że dzięki mojej hojności pozbędziesz się przykrego sąsiada”. Zabrano go stąd i całkowicie wyleczono. Dzięki zaś hojności króla wyniesiony do wyższej rangi, wskutek wspomnianego wypadku, otrzymał dla swojego rodu, który nosił jako herb trzy lance, nowe zawołanie „Jelita” po unieważnieniu dawnego „Koźle Rogi”. J. Długosz, Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego

20 NOWINA OPIS (...)ma być ucho kotłowe białe w polu błękitnem, miecz w pośrodku otłuczony, na koronie w hełmie noga zbrojna. Bartosz Paprocki, Herby herbowi: Przybylski legenda

21 Legenda herbowa Podczas odwrotu po przegranej bitwie z Rusią w 1121r. koń władcy Bolesława Krzywoustego był zmęczony, widząc to Nowina odstąpił królowi swego. Wdzięczny Krzywousty nadał rotmistrzowi herb przedstawiający ucho kotła, na pamiątkę zawodu ojca bohatera i miecz. Błękitne pole tarczy herbowej wynika z pragnienia upamiętnienia przegranej bitwy. Nowina pojmany został później w Czechach wraz ze swym hetmanem i skuty z nim za nogę jednym łańcuchem. Dzielny rotmistrz uciął sobie nogę do kolana i umożliwił w ten sposób ucieczkę dowódcy, z nogą Nowiny zresztą przywiązaną do pasa. Dopiero po trzech dniach, kiedy hetman był już daleko, Nowina wezwał straże. Czesi docenili jego męstwo i po opatrzeniu rany odesłano Nowinę do Polski, gdzie w nagrodę dodano mu do herbu klejnot z nogą zakutą w zbroję złotą. Marek Derwich, Marem Cetwiński, Herby, legendy, dawne mity

22 Prezentację opracowano na podstawie
materiałów umieszczonych na stronie:

23 Dziękuję za uwagę.