Epoka archaiczna w Grecji. Wielka Kolonizacja

Prezentacja na temat: "Epoka archaiczna w Grecji. Wielka Kolonizacja"— Zapis prezentacji:

1 Epoka archaiczna w Grecji. Wielka Kolonizacja
Epoka archaiczna w Grecji. Wielka Kolonizacja. Przemiany ustrojowe, synojkizm, polis, rewolucja hoplitów

2 Epoka archaiczna – nazwa i znaczenie epoki
Epoka archaiczna do określenie ponad trzech wieków historii greckiej, od schyłku IX do początków V w. przed Chr. Określenie wzięło się z przekonania, że ówczesna sztuka stała na niższym poziomie niż dzieła epoki klasycznej. Dziś jednak sztuka archaiczna wzbudza podziw, ale nazwa epoki pozostała. Trwa obecnie spór o ramy czasowe epoki, bowiem niektórzy badacze postulują zaliczenie wieku IX przed Chr. i większej części wieku VIII przed Chr. jeszcze do Wieków Ciemnych. Inni opowiadają się za wyodrębnieniem tego okresu jako geometrycznego (ze względu na styl zdobnictwa). W konsekwencji epoka archaiczna miałaby się zaczynać dopiero około 720 r. przed Chr. Rozbieżność zdań bierze się m.in. z odmiennego spojrzenia historyków i archeologów. Historyk zauważa bowiem, że już w IX w. przed Chr. rozpoczęły się głębokie procesy cywilizacyjne, przez co mamy do czynienia ze zwartym ciągiem przemian, których koniec wyznacza początek konfliktu grecko- perskiego, od którego rozpoczyna się epoka klasyczna

3 Epoka archaiczna – nazwa i znaczenie epoki
Wbrew nazwie w epoce archaicznej dokonało się niezwykle ważnych zmian, takich jak: pojawienie się pisma alfabetycznego, pieniądz w formie monety, różne typy ustrojów politycznych, główne rodzaje literatury (epika, liryka, dramat), początki nauki i filozofii, nowe koncepcje religijne, style architektury, igrzyska, skolonizowanie wybrzeży Morza Śródziemnego i Czarnego. Z epoki tej nie posiadamy niestety zbyt licznych relacji historycznych. W epoce archaicznej wyróżnia się trzy okresy.

4 Epoka archaiczna – okres geometryczny (wczesne odrodzenie): po 900-około 720 przed Chr.
Nazwa okresu pochodzi od ówczesnego stylu zdobienia ceramiki. Pismo alfabetyczne Grecy zapożyczyli pismo alfabetyczne od Fenicjan, choć je udoskonalili. Od początku alfabet ulegał w Grecji drobnym zmianom w odniesieniu do kształtu liter i przypisywanych im wartości fonetycznych. Występowały różnice lokalne, ale ostatecznie zwyciężył tzw. alfabet joński, uznany oficjalnie w Atenach w roku 403 przed Chr. Składa się z 24 liter i funkcjonuje do dnia dzisiejszego jako alfabet nowogrecki. Najstarsze znane zabytki tego pisma w postaci krótkich wyrazów, zwykle imion, wyskrobanych na glinianych naczyniach, datowane są na połowę VIII w. przed Chr. Pojawienie się pisma alfabetycznego oznaczało rewolucję w życiu prywatnym i publicznym Greków, przede wszystkim dlatego, że dzięki świadectwom pisanym Grecy w coraz pełniejszym świetle wkraczają na scenę dziejową.

5 Epoka archaiczna – okres geometryczny (wczesne odrodzenie): po 900-około 720 przed Chr.
Iliada i Odyseja W VIII w. przed Chr. powstały pierwsze pomniki greckiego i europejskiego piśmiennictwa, czyli Iliada i Odyseja. Dzieła te wywierały przez stulecia ogromny wpływ na kulturę europejską. Dla Greków antycznych były podstawą wykształcenia, bowiem na nich uczono sztuki czytania, objaśniając je, wprowadzano w świat mitów, dawnej historii i geografii. Często nazywa się je Biblią świata greckiego. Kształtowały ideały i zasady postępowania: męstwo w obronie ojczyzny, zaradność w każdej sytuacji, umiłowanie swej ziemi i rodziny, pragnienie sławy i dobrego imienia, zrozumienie dla losu pokonanych, przestrzeganie prawa gościnności, pokorę wobec woli bogów. Pokazywały też zgubne skutki namiętności, ślepego gniewu i pychy, jak i bezsensowny tragizm wojny. Była to moralność w głębokim znaczeniu tego słowa. Bez znajomości obu epopei, bez doceniania ich miejsca w świecie antycznym, jego zrozumienie nie jest możliwe.

6 Epoka archaiczna – okres geometryczny (wczesne odrodzenie): po 900-około 720 przed Chr.
Homer i poezja oralna Poematy Homera mają znaczne rozmiary. Iliada ma ponad wersów, a Odyseja ponad wersów. Ich poziom i kunszt literacki wzbudzają pytania o to, jak to możliwe, że już wkrótce po wprowadzeniu pisma alfabetycznego powstały tak wyrafinowane dzieła. Epopeje nie są bynajmniej początkiem literatury greckiej, lecz szczytowym osiągnięciem długiego rozwoju szczególnego gatunku poezji. W swej obecnej postaci (uzupełnienia i zmiany wprowadzano prawdopodobnie do VI w. przed Chr.) każde z dzieł ma odrębnego autora. Starożytni Grecy uznawali istnienie jednego Homera. Aż siedem miast uważało się za jego ojczyznę. Nie wiemy czy rzeczywiście był ślepcem. Twórca Iliady pochodził z obszaru dialektów jońskiego i eolskiego, być może z wyspy Chios lub jońskich wybrzeży Azji Mniejszej. Autor Odysei, późniejszy przynajmniej o pokolenie, umieścił akcję głównie na wyspach Morza Jońskiego, na Peloponezie i w baśniowych krainach Zachodu.

7 Epoka archaiczna – okres geometryczny (wczesne odrodzenie): po 900-około 720 przed Chr.
Obydwie epopeje są przykładem poezji czy w szerszym znaczeniu, literatury oralnej, choć właściwie powinniśmy mówić o piśmiennictwie ustnym. Fenomen zawodowych deklamatorów (aojdów) zamierał z reguły, gdy w danej społeczności pojawiało się pismo. Pieśni o czynach bohaterów powstawały już w czasach mykeńskich i tradycja ta nigdy nie zamarła, poematy się rozrastały. Cała akcja Iliady mieści się w 50 dniach ostatniego roku walk o Troję, ale nawet z tych przedstawiono dokładnie wydarzenia tylko kilku. Akcja konstruowana jest wokół kilku wątków, którymi są: zgubne zaślepienie gniewem, wojna jako nieszczęście dla obu stron, obowiązek wierności nakazom honoru. Podobnie Odyseja, mająca za scenerię wiele mórz, wysp i lądów, jest mimo różnorodności przygód podporządkowana jednej idei: bohater dąży niezłomnie, by mimo wszelkich przeciwności, nawet wbrew potężnemu bogu, powrócić do umiłowanej żony i ojczyzny – Itaki.

8 Epoka archaiczna – okres geometryczny (wczesne odrodzenie): po 900-około 720 przed Chr.
Nieodparcie rodzi się pytanie czy te wielkie poematy zostały spisane przez Homera lub też przez jego słuchaczy już w VIII w. przed Chr. Jest to możliwe, że tylko nieco później, na przełomie VIII i VII w. przed Chr. swoje poematy, krótsze co prawda, spisał inny wielki poeta – Hezjod (Teogonia, Prace i dnie, Katalog niewiast, Tarcza). W dziełach Homera mamy niewątpliwie do czynienia z elementami poetycko wyidealizowanej epoki mykeńskiej. Bohaterowie noszą broń z brązu dokładnie taką, jaką posługiwali się Mykeńczycy. Ich naczynia ze złota i srebra są równie wspaniałe, jak te znane nam z grobów mykeńskich. Zamieszkują wspaniałe pałace, podobne do Knossos i Pylos. U Homera pojawia się jednak żelazo, praktycznie przez Mykeńczyków nie używane, obrządkiem pogrzebowym w epopejach jest ciałopalenie, nader rzadko praktykowane przez Mykeńczyków (powszechnie zaczęto je stosować w Wiekach Ciemnych). Przykładem nakładania się na siebie obrazów różnych epok jest sławny opis Tarczy Achillesa (Iliada XVIII, ).

9 Homer

10 Epoka archaiczna – okres geometryczny (wczesne odrodzenie): po 900-około 720 przed Chr.
Gospodarka, społeczeństwo, państwo Upadek Myken oznaczał całkowite załamanie gospodarki scentralizowanej. Od IX w. przed Chr. wzrasta zamożność osad, a ich podstawą był ojkos, oznaczający nie tylko dom, budynek, ale całe gospodarstwo. Wytwarzane przez nie produkty rolnicze i hodowlane musiały zaspokoić podstawowe potrzeby mieszkańców, ale stanowiły też towar wymienny. Samowystarczalne były duże majątki: ziemie rolne, winnice, stada wołów i owiec, trzody świń. Pracowały tam dziesiątki niewolników, kupionych, porwanych lub urodzonych w domu. Przeważały jednak gospodarstwa małe, rodzinne, których powstawało coraz więcej, przez co ulegały one systematycznemu pomniejszaniu w wyniku podziałów spadkowych przy ograniczonej dostępności ziemi. Ludzie bez ziemi to teci (thetaj), którzy stanowili najniższą warstwę wśród wolnych. Handel uprawiano na poziomie wymiany, zaś miernikiem wartości były woły.

11 Epoka archaiczna – okres geometryczny (wczesne odrodzenie): po 900-około 720 przed Chr.
Polis Ukształtowanie ziem Grecji, mnogość wysp czy rozbicie na dialekty sprzyjało w sposób naturalny kształtowaniu się małych, odrębnych i niezależnych organizmów politycznych. W okresie archaicznym stan ten nie tylko się utrwalił, ale przybrał nowy wymiar. Niektóre osiedla, już jako miasta, stawały się ośrodkami życia gospodarczego i politycznego na danym obszarze, a ich władze – zarazem władzami okolic. Określano to mianem polis – miasto-państwo. Tylko w zacofanych rejonach utrzymały się wspólnoty plemienne bez ośrodków miejskich. Obywatelami polis byli tylko ludzie wolni, posiadający majątek ziemski i własną broń. Ich zgromadzenie, zwane agorą, rozpatrywało w zasadzie wszystkie sprawy wspólnoty, w praktyce decydowali jednak najmożniejsi, spośród których wywodził się ród panującego – basileusa. Basileus – sędzia i wódz, składał w imieniu polis ofiary bogom, jak w każdej rodzinie pan domu. Zamkniętego stanu kapłańskiego bowiem Grecy nie znali. Polis ówczesna to monarchia arystokratyczna.

12 Epoka archaiczna – okres geometryczny (wczesne odrodzenie): po 900-około 720 przed Chr.
Początki kolonizacji W VIII w. przed Chr. nastąpił w Grecji gwałtowny wzrost zaludnienia, który był najważniejszą przyczyną procesu historycznego nazywanego Wielką Kolonizacją, trwająca do VI w. przed Chr. Termin „kolonizacja” nie jest tu może w pełni adekwatny, a w każdym razie kolonizacja grecka różniła się zasadniczo od współczesnej. Grecy zakładali miasta niemal wyłącznie na wybrzeżach, nie zajmowali dużych obszarów w głębi, w zasadzie nie narzucali swego władztwa miejscowym ludom, stosunki z nimi układały się różnie, często przyjaźnie. Nowo założone miasta od początku były niezależnymi państwami, choć z metropoliami, czyli macierzystymi miastami, łączyły je różnorakie więzy i tradycje, przede wszystkim wspólny kult. Symbolem wspólnoty był ogień przenoszony z metropolii. W VIII w. przed Chr. najwcześniej i najwięcej kolonii założyło miasto Chalkis z Eubei. Już około 770 r. przed Chr. powstała faktoria (emporion) na wysepkach Pithekusaj (Ischia) w Zatoce Neapolitańskiej, około 750 r. przed Chr. – miasto Naksos na Sycylii i Kyme (Kume) w Italii, około 725 r. przed Chr. – Zankle (Mesyna) na Sycylii, a naprzeciw, na cyplu Italii, Rhegion. Z kolei Naksos założyło na Sycylii Katanę (Katania) i Leontinoj.

13 Kolonizacja grecka

14 Epoka archaiczna – okres geometryczny (wczesne odrodzenie): po 900-około 720 przed Chr.
W ślady Chalkis szybko poszli mieszkańcy Peloponezu: Megara około 750 r. przed Chr. założyła na Sycylii miasto o tej samej nazwie, a Korynt w 734 r. przed Chr. założył Syrakuzy. Pod koniec VIII w. przed Chr. Achaja, leżąca w północnym Peloponezie, dała początek Sybaris i Krotonowi (Krotona) w południowej Italii; tamtejszy Metapont przyjął osadników z Beocji. W roku 706 przed Chr. Sparta założyła swoją jedyną kolonię – Tarent. Ta pierwsza fala kolonizacji szła w jednym kierunku – na zachód, ku Italii i Sycylii. Olimpiady Według tradycji starożytnej pierwsze igrzyska w Olimpii odbyły się w roku 776 przed Chr. (jest to raczej data umowna). Pierwszym zwycięzcą (olimpionikos) w biegu został Korojbos z Elidy. Od tego momentu igrzyska olimpijskie odbyły się 292 razy. Dedykowano je co cztery lata Zeusowi. Ich organizacji zakazał cesarz Teodozjusz Wielki w roku 393 po Chr. Mity i figurki wotywne wskazują, że Olimpia była miejscem kultu oraz igrzysk już w czasach minojskich i mykeńskich, a ich fundatorem miał być Pelops, zaś odnowicielem sam Herakles.

15 Epoka archaiczna – okres geometryczny (wczesne odrodzenie): po 900-około 720 przed Chr.
Prastary napis na dysku z brązu głosił podobno, że królowie Elidy i Pisy oraz Likurg ze Sparty poręczyli święty pokój (ekechejria) na czas trwania igrzysk. Początkowo igrzyska trwały jeden dzień, potem 5 i więcej, na przełomie sierpnia i września. Rozpoczynały się od ofiar ku czci Zeusa Kronosa i od przysięgi zawodników. Dużą rolę odgrywała też bogini Hera, co zapewne było pamiątką okresu minojskiego. Kobiet nie dopuszczano na igrzyska, nawet w roli widzów, ale miały one w Olimpii własne igrzyska. Niestety nic o nich nie wiemy. Okazalsze świątynie i inne budowle, w tym sportowe, zaczęto wnosić od VII w. przed Chr. Liczba konkurencji – osobna dla mężczyzn i chłopców – stopniowo rosła, podobnie jak sława igrzysk, które przyciągały coraz to nowych zawodników. W VII i VI w. przed Chr. ustanowiono igrzyska delfickie, istmijskie, nemejskie, panatenajskie wielkie.

16 Sanktuarium w Olimpii

17 Epoka archaiczna – okres geometryczny (wczesne odrodzenie): po 900-około 720 przed Chr.
Wojny Niewiele wiemy o konkretnych wydarzeniach „wczesnego odrodzenia greckiego”. Dysponujemy tylko niejasnymi i ogólnikowymi wzmiankami późniejszych historyków. Wspominają o długiej wojnie, jaką Sparta toczyła z Mesenią, sąsiadującą z nią od zachodu w 2 połowie VIII w. przed Chr., być może w latach przed Chr. Była to tzw. I wojna meseńska. Mimo bohaterskiego oporu pod wodzą króla Aristodemosa pokonani Meseńczycy stali się w znacznej części spartańskimi helotami. Mamy tu jednak do czynienia z wojną na pół legendarną. Prawdopodobnie u schyłku VIII w. przed Chr. rozgorzała inna wojna, która – według relacji Tukidydesa – po raz pierwszy wciągnęła prawie wszystkie miasta-państwa. Toczyła się ona pomiędzy miastami Eretrią i Chalkis na Eubei, a jej przedmiotem było tzw. Pole Lelantyjskie.

18 Epoka archaiczna – od schyłku VIII do końca VII w. przed Chr
Epoka archaiczna – od schyłku VIII do końca VII w. przed Chr. (pełne odrodzenie): około 720-około 600 przed Chr. Jest to okres szczytowy Wielkiej Kolonizacji, w którym dokonały się ogromne przemiany gospodarcze skutkiem rozwoju handlu i żeglugi. Wzrosła rola nowych warstw społecznych (kupców, rzemieślników, żeglarzy) kosztem dawnej arystokracji ziemskiej, nastąpiło jednak zubożenie małych gospodarstw. Zaostrzyły się wewnętrzne konflikty polityczne, do władzy doszli pierwsi tyrani, ale działali tez pierwsi historyczni prawodawcy. U schyłku VIII w. przed Chr. pojawił się pieniądz w formie monety. Przyczyny drugiej fali Wielkiej Kolonizacji Druga fala miała szerszy i dalszy zasięg, docierając do wielu wybrzeży Morza Śródziemnego i Czarnego. Przyczyn było wiele. Powodzenie kolonizacji w Italii i na Sycylii zachęciło do wypraw w odleglejsze strony. Poszukiwano terenów pod osadnictwo, ale również nowych kontaktów handlowych i źródeł zaopatrzenia w surowce dla szybko rozwijających się miast macierzystych.

19 Epoka archaiczna – od schyłku VIII do końca VII w. przed Chr
Epoka archaiczna – od schyłku VIII do końca VII w. przed Chr. (pełne odrodzenie): około 720-około 600 przed Chr. Do emigracji zachęcały też, a niekiedy wręcz przymuszały warstwy dotychczas panujące, widząc w niej naturalne ujście dla żądań i politycznych aspiracji uboższych obywateli. W pewnych sytuacjach i krainach, jak chociażby w Azji Mniejszej, zmuszał do niej czynnik zewnętrzny w postaci zagrożenia ze strony obcych państw. Nie bez znaczenia była też rywalizacja między niektórymi miastami przy otwieraniu i zabezpieczaniu nowych szlaków handlowych. Najważniejszym jednak czynnikiem była presja gwałtownego przyrostu ludności. Obszary kolonizacji w VII w. przed Chr. Italia i Sycylia oczywiście nadal przyciągały greckich osadników. Lokrowie z Środkowej Grecji założyli Lokry Epizefryjskie, tj. Zachodnie, na wschodnim wybrzeżu południowej Italii (Kalabria) około 680 r. przed Chr. Stamtąd miał pochodzić pierwszy kodeks spisany w świecie greckim. Prawa były bardzo surowe, a ich autorem miał być Zaleukos. Na tym samym wybrzeżu Achajowie z Peloponezu założyli Kaulonię. Leżącą powyżej Siris zasiedlili być może przybysze z małoazjatyckiego Kolofonu. Jeszcze przed 600 r. przed Chr. Sybaris założyła Posejdonię za zachodnim, tyrreńskim wybrzeżu Italii.

20 Epoka archaiczna – od schyłku VIII do końca VII w. przed Chr
Epoka archaiczna – od schyłku VIII do końca VII w. przed Chr. (pełne odrodzenie): około 720-około 600 przed Chr. Na południowym wybrzeżu Sycylii osadnicy z Rodos i Krety założyli około 680 r. przed Chr. Gelę, a osadnicy z Megary Sycylijskiej (Megara Hyblaja) – w 628 r. przed Chr. założyli Selinunt, najdalej na zachód wysunięte na wyspie miasto greckie. Syrakuzy nieco w głębi lądu założyły około roku 660 przed Chr. kolonię Akraj, a na południu, u schyłku VII w. przed Chr., Kamarinę. Z kolei Himerę na północnym wybrzeżu założyli około 650 r. przed Chr. przybysze z Zankle (Mesyny). Na drodze dalszej kolonizacji Sycylii stali jednak Fenicjanie. Główna fala kolonizacji skierowała się jednak ku północnym wybrzeżom Morza Egejskiego, ku cieśninom wiodącym do Morza Czarnego oraz ku jego zachodnim i południowym wybrzeżom. Największy udział w tym kierunku miał Milet i Megara oraz wyspy – Eubeja, Paros, Chios, Andros. Osadnicy z Paros zasiedlili około 680 r. przed Chr. tracką wyspę Tazos, a potem, wspólnie z innymi wyspiarzami, wybrzeże kontynentalne. Abderę założyli tam około 650 r. przed Chr. koloniści z jońskich Kladzomenaj. Półwysep Chalkidike zasiedlili najpierw w VII w. przed Chr. koloniści z eubejskiej Chalkis (podobno 30 kolonii) i Eretrii. Pod koniec VII w. przed Chr. Korynt założył tu Potidaję.

21 Epoka archaiczna – od schyłku VIII do końca VII w. przed Chr
Epoka archaiczna – od schyłku VIII do końca VII w. przed Chr. (pełne odrodzenie): około 720-około 600 przed Chr. Na strategiczne znaczenie Bosforu, bramy do Morza Czarnego, jako pierwsi zwrócili uwagę mieszkańcy Megary. Już w 685 r. przed Chr. po azjatyckiej stronie cieśniny powstała ich pierwsza kolonia – Chalcedon, a około 660 r. przed Chr., po europejskiej części, Byzantion (Bizancjum). Milet założył z kolei Abydos i Kyzikos, zapoczątkowując politykę opanowania Morza Czarnego. Na południowych wybrzeżach pojawiła się około 650 r. przed Chr. Synopa, a nieco później Trapezunt, na zachodnich zaś, u ujścia Dunaju – Istros (Istria). Mniej więcej w tym samym czasie założono Olbię u ujścia Borystenesu (Dniepru), a potem Apollonię (dzisiejsza Bułgaria). Dopiero pod koniec VII w. przed Chr. do kolonizacji włączyły się Ateny, opanowując Sygejon w Troadzie, blisko cieśniny Hellespont. Musieli stamtąd jednak odejść, ustępując osadnikom z Mitylene na Lesbos. W Egipcie Milezyjczycy założyli w delcie Nilu osadę handlową o nazwie Naukratis, będącą jedynym legalnym miejscem wymiany handlowej dla kupców greckich przez ponad trzy wieki. Około 630 r. przed Chr. Tera wysłała kolonistów na wybrzeża Libii, do Cyreny, zakładając tam kwitnącą kolonię.

22 Epoka archaiczna – od schyłku VIII do końca VII w. przed Chr
Epoka archaiczna – od schyłku VIII do końca VII w. przed Chr. (pełne odrodzenie): około 720-około 600 przed Chr. Procedurę zakładania kolonii na przykładzie Cyreny opisuje Herodot (ks. IV), jak i inskrypcja z samej Cyreny, datowana na IV w. przed Chr.: Ponieważ Apollon z własnej woli polecił Battosowi i mieszkańcom Tery założyć kolonię (apojkidzejn) w Kyrene, za najlepsze uznają oni wysłać Battosa jako wodza (archegetes) i króla (basileus). Ludzie z Tery mają płynąć z nim jako towarzysze, z każdego domu (ojkos), na zasadach całkowitej równości; z każdego domu ma się wybrać jednego syna, mają płynąć ludzie w pełni sił; spośród mieszkańców może płynąć każdy człowiek wolny. Jeśli osadnicy zajmą kolonię, każdy z tych, co płynęli do Libii, będzie miał prawo do obywatelstwa, do godności, do przydziału ziemi bez właściciela. Jeśli zaś nie zdołają utrzymać kolonii, a ci z Tery nie będą mogli im pomóc, jeśli konieczność ich zmusi w ciągu lat pięciu, mogą bezpiecznie powrócić do Tery, do swego mienia i obywatelstwa. Kto by nie chciał płynąć, wysyłany przez miasto, zostanie ukarany śmiercią, a jego majątek przejdzie na państwo; kto go przyjmie lub wspomoże, czy to ojciec syna, czy też brat brata, poniesie karę taką samą jak ten, kto nie będzie chciał płynąć. Złożyli na to przysięgę – ci, co pozostają i ci, co płyną jako osadnicy. I rzucili klątwę na tych, którzy by ją złamali lub jej nie dotrzymali – czy to mieszkający w Libii, czy tu pozostający. Ulepili woskowe figury i spalili je, przysięgając wszyscy zebrani, mężczyźni i kobiety, chłopcy i dziewczyny: kto nie dotrzyma tych przysiąg i je złamie, niech się roztopi i rozpadnie jak te figury, on, jego ród i majątek. A tym, co dotrzymują przysięgi, tym płynącym do Libii, i tym na wyspie, wszelkiej pomyślności, im samym i potomkom. Tak więc najpierw mamy do czynienia z poleceniem wyroczni, potem następowała uchwała zgromadzenia obywateli, kto ma wziąć udział w wyprawie i na jakich warunkach, wreszcie uroczyste przysięgi i ceremonie.

23 Epoka archaiczna – od schyłku VIII do końca VII w. przed Chr
Epoka archaiczna – od schyłku VIII do końca VII w. przed Chr. (pełne odrodzenie): około 720-około 600 przed Chr. Tyrania Pod koniec VII w. przed Chr. władzę w Milecie przejął Trazybulos, a doszło do tego w związku z sytuacją wewnętrzną oraz na skutek walk z Lidią, co wymagało zdecydowanych działań i skupienia kompetencji w ręku jednego człowieka. Trazybulosa nazywano tyranem – jak wielu innych polityków, którzy pod koniec VII w. przed Chr. obejmowali rządy w miastach- państwach greckich w podobnych okolicznościach. Wyraz tyrannos nie jest pochodzenia greckiego, został zapożyczony do któregoś z ludów Azji Mniejszej w znaczeniu „pan”, „władca”. Po raz pierwszy pojawił się u greckiego poety Archilocha z wyspy Paros w VII w. przed Chr. Pierwotnie nie miał tak ujemnego zabarwienia, jak później. Dzisiaj to synonim despoty rządzącego bez legitymacji prawnej. Warunki, w jakich rodziła się tyrania oraz jej istotę przedstawił Arystoteles w dziele Polityka, gdzie pisał o „złych” i „dobrych” ustrojach.

24 Epoka archaiczna – od schyłku VIII do końca VII w. przed Chr
Epoka archaiczna – od schyłku VIII do końca VII w. przed Chr. (pełne odrodzenie): około 720-około 600 przed Chr. Zdaniem Arystotelesa podstawę tyranii stanowi lud narażony na krzywdy ze strony możnych. Dlatego też przeważająca część tyranów to demagodzy, którzy potrafili zyskać zaufanie ludu atakując warstwy wyższe. Tak powstawały tyranie w państwach rozwiniętych. Natomiast te dawniejsze wyrosły z ustroju królewskiego – jeśli sami królowie naruszali tradycyjne zasady dążąc do władzy despotycznej. Inne tyranie miały za podstawę najwyższe, wybieralne urzędy; tak zdarzało się też w ustrojach oligarchicznych, kiedy jednemu człowiekowi oddawano z wyboru całą władzę. Król winiec więc baczyć, by wielkich właścicieli nie spotkało nic niesprawiedliwego, a lud nie był krzywdzony. Według Arystotelesa król dąży do piękna moralnego, tyran zaś tylko do używania. Dlatego też ten pierwszy stara się o szacunek, a ten drugi o dobra materialne. Straż króla stanowią obywatele, a tyrana najemnicy. Tyrania ma wszystkie ujemne cechy oligarchii i demokracji. Jak ta pierwsza, tyran pragnie bogactw, aby prowadzić wystawny tryb życia i opłacać straż przyboczną; nie ufa też ludowi, rozmieszcza ludzi z warstw niższych w różnych miejscowościach, usuwając ich z miasta.

25 Epoka archaiczna – od schyłku VIII do końca VII w. przed Chr
Epoka archaiczna – od schyłku VIII do końca VII w. przed Chr. (pełne odrodzenie): około 720-około 600 przed Chr. Jak demokracja tyran zwalcza możnych, są bowiem potencjalnymi rywalami w walce o władzę. Według Platona tyrania to ustrój najgorszy – gorszy nawet od demokracji, bowiem jest objawem ciężkiej choroby państwa. Chyba, że młody, zdolny tyran zechce użyć swej władzy do budowy ustroju idealnego, czyli w gruncie rzeczy totalitarnego (w Państwie Platona). Najdawniejsi tyrani, ci ze schyłku VII w. przed Chr., są znani tylko z imion i kilku anegdot. W Milecie rządził znany już Trazybulos, a na Samos Demoteles. Wiemy też o tyranii Melanchrosa w Mitylene na Lesbos, obalonej przez Pittakosa, którego niektórzy również uznawali za tyrana. W Grecji właściwej sławni tyrani w VII w. przed Chr. to: Ortagoras w Sykionie, Kypselos w Koryncie, Teagenes w Megarze, Fejdon w Argos. Najwybitniejsi pojawili się jednak dopiero w VI w. przed Chr. Sczególną rolę odgrywali wówczas ajsymneci, czyli rozjemcy, wybierani przez skłócone ugrupowania w obliczu wojny domowej. Ich zadaniem było przeprowadzenie niezbędnych reform ustroju i państwa. Przyznawano im w związku z tym nieograniczone pełnomocnictwa.