ADOLF DYGASIŃSKI urodzony 7 marca 1839 r

Prezentacja na temat: "ADOLF DYGASIŃSKI urodzony 7 marca 1839 r"— Zapis prezentacji:

1 ADOLF DYGASIŃSKI urodzony 7 marca 1839 r
ADOLF DYGASIŃSKI urodzony 7 marca 1839 r. – Niegosławice k/Pińczowa zmarł czerwca 1902 r. – Grodzisk Mazowiecki prozaik, publicysta, pedagog

2 Biografia Dygasiński urodził się we wsi Niegosławice nad Nidą położonej w powiecie pińczowskim, woj. świętokrzyskim. Jego ojcem był Jan Dygasiński, dworski oficjalista, czyli urzędnik sporządzający spisy gospodarskie, pilnujący inwentarza i sprawujący bezpośredni nadzór nad służbą. Matką była Katarzyna Janiszewska, w chwili urodzenia syna miała 17 lat. Pochodząc z biednej i licznej rodziny, często cierpiał niedostatek i musiał pracować na swoje utrzymanie. Dygasiński wychowywał się we wsi Donatkowice. Początkowo kształcił się w Pińczowie, potem w Szkole Wyższej Realnej w Kielcach. W roku 1862 rozpoczął studia uniwersyteckie w Szkole Głównej w Warszawie, gdzie studiował językoznawstwo, przyrodę i geografię. W 1863 r. wziął czynny udział w powstaniu styczniowym. Dwukrotnie był więziony, w Szczekocinach i Olkuszu. Po upadku powstania ponownie podjął studia w Szkole Głównej. Przez krótki czas studiował w Pradze na Uniwersytecie Karola.

3 Niegosławice: Fotografia przedstawia grupę osób na tle domu,
w którym 7 marca 1839 roku przyszedł na świat Adolf Dygasiński

4 Fotografia przedstawia przedwojenny „czworak”,
który położony był blisko domu w którym mieszkali Dygasińscy.

5 Biografia Niedostatki finansowe nie pozwoliły mu jednak kontynuować studiów. Podjął więc pracę guwernera na dworach ziemiańskich, był m.in. wychowawcą polskiego malarza Jacka Malczewskiego i Wacława Karczewskiego. W latach 1871–1877 przebywał w Krakowie, gdzie zajmował się pracą pedagogiczną, prowadząc pensjonat wychowawczy, prowadził też niewielką księgarnię wydawniczą. Zainicjował Bibliotekę Umiejętności Przyrodniczych, Wydawnictwo Dzieł Tanich, w latach wydawał Szkice Społeczne i literackie. W tym okresie poznał i poślubił w 1872 roku Natalię Wyszkowską. Mieli kilkoro dzieci, ale tylko jedno (córka Zofia) dożyło wieku dojrzałego. Doprowadzony do bankructwa, opuścił Kraków w lipcu 1877 roku i wyjechał do Warszawy.

6 Biografia W Warszawie był nauczycielem w kilku szkołach, m.in. w szkole Hermana Benniego (do 1885 r.), jednak pod zarzutem prowadzenia zajęć w języku polskim odebrano mu prawo wykonywania zawodu. W tej sytuacji ponownie podjął pracę prywatnego nauczyciela. Pisywał już wówczas do prasy warszawskiej, głównie na tematy pedagogiczne, m.in. w czasopismach „Niwa” i „Nowiny”. Dygasiński był założycielem i redaktorem „Przeglądu Pedagogicznego”. W latach trafił do kolegium redakcyjnego tygodnika „Wędrowiec” - czołowego pisma polskiego naturalizmu, a następnie został jego współredaktorem. Współpracował również z czasopismem „Głos” (1886), a do 1888 r. – z miesięcznikiem geograficzno-etnograficznym „Wisła”.

7 Biografia W latach 1890–1891 Dygasiński wyprawił się w podróż do Brazylii, szlakiem polskiej emigracji „za chlebem” jako wysłannik „Kuriera Warszawskiego”. Powstał tam cykl listów opisujący tragiczne losy polskich emigrantów. Przez następne lata nadal jako guwerner i korepetytor licznych bogatych rodzin ziemiańskich (m.in. u hrabiego Chodkiewicza). W 1901 r. odbył podróż do Francji i Włoch. Pod koniec życia osiadł ponownie w Warszawie. Po kilkumiesięcznej chorobie (udar mózgu) zmarł w Grodzisku Mazowieckim.

8 Pogrzeb odbył się 6 czerwca 1902 r. w Warszawie,
gdzie został pochowany na cmentarzu Powązkowskim. lat 63 pisarz, publicysta, pedagog autor powieści o zwierzętach i przyrodzie Stare Powązki kwatera 84 (V/24) [fot. z dn ] nagrobek - Czesław Makowski (1902)

9 Twórczość Jako pisarz zadebiutował w wieku 44 lat w 1883 r. opowiadaniem Za krowę, którą opublikował w „Przeglądzie Tygodniowym”. Twórczość literacka Dygasińskiego dotyka typowych problemów pozytywizmu. Poprzez teorię Darwina autor przedstawia losy biedoty wiejskiej, zdeterminowanej przez nędzne warunki życia. Zaliczany jest do naturalizmu jednak w jego twórczości obecne są też inne nurty, jak tradycja gawędowa czy stylizowana proza młodopolska. Naczelnym prawem przyrody była dla Dygasińskiego walka o byt. Był wielkim miłośnikiem przyrody: wiele godzin poświęcał na obserwację świata zwierząt i roślin, a karty utworów zapełniał bohaterami zwierzęcymi. W swych dziełach wykładał też swoistą filozofię przyrody. W trakcie swojej kariery literackiej napisał 21 powieści i ponad 130 nowel; od 1884 roku (pierwszy tom nowel) jego utwory ukazywały się w formie książkowej. Cieszyły się sporym powodzeniem, były tłumaczone na rosyjski i niemiecki.

10 Charakterystyka twórczości
W swojej twórczości często poruszał tematykę życia mieszkańców wsi i małych miasteczek, podkreślając wspólnotę losów ludzi i zwierząt. Kwestionował przy tym początkowe założenia pozytywizmu i osiągnięcia pracy organicznej, głosząc, że chłop polski jest w stanie stworzyć oryginalne wartości kulturowe. Elementem naturalistycznym było traktowanie szlachty jako grupy anachronicznej, która powinna ustąpić miejsca chłopstwu - warstwie żywotnej i ekspansywnej, chociaż brutalnej. Czasami jednak ukazywał odwagę i fantazję szlachcica np. w utworze Pan Jędrzej Piszczalski, zaś postacie chłopskie w Dramatach lubądzkich przejawiają okrucieństwo i nikczemność. Oryginalnym wkładem Dygasińskiego w literaturze polskiej były nowele o tematyce zwierzęcej i motywy tego rodzaju wplecione w inne utwory. W opisach dzikich zwierząt pokazywał wzajemne uzależnienie gatunków tworzących całość pozostającą w dynamicznej równowadze.

11

12 W Kielcach Książka W Kielcach jest wspomnieniem z lat szkolnych Adolfa spędzonych w Wyższej Szkole Realnej w Kielcach [której początki sięgają 1727 roku; jej gmach to obecne Muzeum Lat Szkolnych Stefana Żeromskiego], w której uczył się w latach , czyli skończył ją w wieku 21 lat. W szkole tej szkole uczyli się też Stefan Żeromski, Bolesław Prus i Gustaw Herling Grudziński. Edukacja i wychowanie wyglądały wtedy wówczas jednak dosyć specyficznie – „system kozy i bata jest najwybitniejszym środkiem wychowawczym”, „bito często, wszędzie i przy każdej okazji”. Dygasiński „w częstych był zatargach z władzą, która go nieraz dokuczliwie prześladowała za różne przewinienia, za krnąbrność, nocne wycieczki z kolegami, grę w karty a głównie za wolnodumstwo.” Był nawet zadenuncjowany o przewodniczenie na zebraniu młodzieży szkolnej i miał wytoczone śledztwo z zagrożeniem niewydania świadectwa.

13 Charakterystyka twórczości
Wzorując się na Zoli, stworzył w latach cykl powieści ukazujących dzieje von Molkena - potomka polskiego arystokraty i włoskiej guwernantki (Na pańskim dworze, Von Molken, Głód i miłość, Na warszawskim bruku). Powieść Właściciele przedstawiała konflikt między ziemiaństwem i chłopstwem, Na złamanie karku - emigrację brazylijską, zaś Gorzałka poświęcona była problemowi wódki. Do czytelnika młodzieżowego skierowana była dydaktyczna powieść Przygody młodzieńca, czyli Robinsona polskiego. Wartości moralne, jak odwaga, uczynność, wrażliwość na krzywdy, ostatecznie prowadzą bohatera do sukcesu zawodowego. Podobnie intencje wychowawcze (odwaga, poświęcenie, przyjaźń między ludźmi i zwierzętami) miały Cudowne bajki oparte na wątkach folklorystycznych z elementami fantastyki.

14

15 Charakterystyka twórczości
Pod koniec życia stworzył jedno ze swoich ambitniejszych dzieł - Gody życia. Bohater utworu to mały ptak mysikrólik, potraktowany przez autora alegorycznie. Zależnie od sytuacji uosabia patriotę, poetę, idealistę, pacyfistę. We wczesnej twórczości kompozycja utworów Dygasińskiego była zwięzła, zaś język neutralny. Z czasem pojawiła się luźniejsza kompozycja z elementami gawędy, dosadne dialogi, stylizacja gwarowa, również w narracji autorskiej. Największe walory miały jego nowele oraz formy średniej wielkości z późnej twórczości.

16 Ważniejsze publikacje
1. Wilk, psy i ludzie(1883) 2. Ogólne zasady pedagogiki dotyczące wykształcenia umysłu, uczuć, moralności i religijności (1883) 3. Na pańskim dworze (1884) 4. Głód i miłość (1885) 5. Na warszawskim bruku (1886) 6. Z ogniw życia (1886) 7. Z siół, pól i lasów (1887) 8. Nowe tajemnice Warszawy (tom 1-2, 1887) 9. Właściciele (1888) 10.Beldonek (1888) 11.Z zagonu i bruku (1889) 12.Jak się uczyć i jak uczyć innych (1889) 13.Pan Jędrzej Piszczalski (1890) 14.Przygody młodzieńca, czyli Robinsona polskiego (1891) 15.Listy z Brazylii (1891) 16.Na złamanie karku (1893) 17.Gorzałka (1894) 18.As (1896) 19.Cudowne bajki (1896) 20.Dramaty lubądzkie (1897) 21.Żywot Beldonka (1898) 22.W Swojczy (1899) 23.Zając (1900) 24.Listy z Brazylii (1900) 25.Margiela i Margielka (1901) 26.Gody życia (1902)

17 Opinie jego przyjaciół o jego twórczości
Mówią, że był on i pozytywistą, i sceptykiem, i cynikiem - pisał o Adolfie Dygasińskim przyjaciel Antoni Sygietyński. Żadnemu chyba twórcy nie przyklejono tylu etykiet, co autorowi Beldonka. Określano go m.in. Homerem walki o byt, piewcą natury, poetą wsi i świata zwierzęcego, polskim Kiplingiem, materialistą znad Nidy, modelowym polskim naturalistą, poetą tajemnic bytu, niepoprawnym pozytywistą. Dziś mówi się, że jego dzieła wyłamują się ze schematów, tendencji, typowości i przyjętych w epoce pozytywizmu porządków estetycznych. Dorobek literacki Adolfa Dygasińskiego, Henryk Markiewicz określa jako spontaniczny, niemal samorodny, czerpiący ze źródeł wspomnieniowych i potocznej obserwacji.

18 Zapomniane ogniwo Mimo wielkiego talentu i ogromnego, niezwykle interesującego dorobku literackiego nie cieszył się nigdy uznaniem i popularnością na miarę Prusa czy Orzeszkowej. Jan Zygmunt Jakubowski, monografista pisarza, zatytułował swą książkę o Dygasińskim w następujący sposób: „Zapomniane ogniwo. Studium o Adolfie Dygasińskim” (Warszawa 1967), czym, już na wstępie, podkreślił długotrwałą nieobecność autora „Zająca” na kartach historii literatury polskiej. Dzięki książce Jakubowskiego, jak również innym, późniejszym studiom (m.in. Heleny Wolny), „zapomniane ogniwo” stało się ogniwem „odnalezionym”, „odpomnianym”.

19 Ponidzie w życiu Dygasińskiego
"Nigdzie róża rankiem nie przyozdabia świata cudowniej” - pisał Adolf Dygasiński o Ponidziu w swym pierwszym beletrystycznym utworze. Region położony nad środkową i dolną Nidą, a obejmujący okolice Jędrzejowa, Kazimierzy Wielkiej i Pińczowa w szczególny sposób opiewa jego twórczość. Dzieciństwo i młodość spędzone na Kielecczyźnie ukształtowały go jako twórcę i patriotę. Dygasiński oczarowany ponidzkim krajobrazem, interesował się wszelkimi sprawami lokalnej społeczności.

20 Ponidzie w życiu Dygasińskiego
Interesowało go to, co interesowało mieszkańców tej „małej krainy szczęśliwości”: sprawy bytowe, małomiasteczkowa obyczajowość, regionalna mitologia, życie biedoty wiejskiej. Dygasiński w żaden sposób nie faworyzował ludzi zamieszkujących jego ukochaną ziemię, nie dodawał zasług, nie przekłamywał czytelnika. Pisał: „ludzie są tu różni, jak zwykle na świecie, dobrzy, źli, głupi lub mądrzejsi, pracowici lub próżniacy, zwyczajnie jak ludzie”.

21 Beldonek BELDONEK to powieść A. Dygasińskiego, której pierwodruk został opublikowany w „Tygodniku Ilustrowanym” 1888 r., po czym w tym samym roku ukazało się w Warszawie wydanie książkowe. Treścią utworu są losy wiejskiego chłopca, „który po utracie rodziców opuszcza wioskę i przeżywa różne przygody”. Drugim bohaterem jest chytry dziad proszalny, Florek. Beldonek z Florkiem wędrują przez zapadłe pańszczyźniane wioski i miasteczka. W ten sposób opowieść o dziejach wiejskiego sieroty staje się bogatą panoramą życia polskiego ludu w połowie XIX w., przedstawiającą świat chłopskiej biedy i zabobonów. W strukturze Beldonka obok motywów gawędy ludowej występują tradycje sięgające XVII-wiecznych peregrynacji dziadowskich i romansu łotrzykowskiego.

22 Beldonek Ludowość Beldonka to nie tylko sprawa głównych motywów i wątków opowiadania oraz języka. Dygasiński spojrzał tu na życie ludu nie jak ktoś obserwujący z zewnątrz, lecz utożsamił się z postawą ludową narratora, bajarza, z jego sposobem myślenia i odczuwania. Stąd wypływa artystyczna i ideowa klarowność utworu. Beldonek jest pierwszą powieścią polską pisaną gwarą (z rodzinnych stron pisarza, ziemi kieleckiej). Beldonek miał gorących entuzjastów (Stefana Żeromskiego, Stanisława Witkiewicza). Autentyczna wiedza o życiu polskiej wsi, wsparta głębokim związkiem emocjonalnym z niedolą ludu, czynią Beldonka jednym z najtrwalszych dzieł w pisarstwie Dygasińskiego.

23 Beldonek – strony tytułowe

24 Ilustracje K. Mackiewicza do Beldonka

25

26 Dygasiński – pedagog Jak pisze w Danuta Brzozowska w książce pt. Adolf Dygasiński: „pisarz miał wielkie powołanie nauczyciela i bardzo szkoda, że warunki niewoli narodowej i społecznego ucisku uniemożliwiały pełny rozwój jego zdolności pedagoga i wychowawcy. Już w dzieciństwie uczył chłopskie dzieci, potem jako korepetytor na stancji kieleckiej i w czasie studiów w Warszawie, nauczyciel po dworach, przełożony zakładu wychowawczego w Krakowie, profesor szkół i pensji warszawskich, a także znowu szlachecki „belfer” wiejski, prawie całe życie poświęcił wychowywaniu młodych ludzi”.

27 Dygasiński – pedagog Był człowiekiem, który kochał dzieci, walczył o odpowiednie ich traktowanie, sprzeciwiał się staroświeckim bezmyślnym rygorom. W Warszawie znali go wszyscy jako człowieka, który pierwszy przyswoił społeczeństwu nowoczesną myśl pedagogiczną Herberta Spencera, również jako autora pierwszego w Polsce podręcznika psychologii wychowawczej. Dygasiński wpajał w uczniów przekonanie, że najważniejszym celem człowieka jest praca dla społeczeństwa i tłumaczył im znaczenie tej pracy.

28

29 Dygasiński – pedagog Uczył w szkole Hermana Benniego (patrioty polskiego), który założył ową szkołę jako cichą przystań polskości i postępowej myśli wśród ówczesnego zacofania i rusyfikacji. Skupiała ona najświetniejsze nazwiska naukowców i pedagogów polskich jak: historyk Władysław Smoleński, Ignacy Radliński, Stanisław Mieczyński, Piotr Chmielewski. Adolf Dygasiński pełnił funkcję inspektora szkoły. Na lekcjach nie mówił po rosyjsku, a podręczniki szkolne tak układał, by dzieci mogły się z nich uczyć historii Polski, zabronionej przez władze. To właśnie stało się przyczyną, że w 1885 roku zamknięto szkołę Benniego, a Dygasiński utracił swe prawa profesora. Od tego czasu Dygasiński nie pisał już ani książek ani artykułów o pedagogice.

30 Kolorowane tablice poglądowe do nauki o rzeczach (nauczanie początkowe)
Tablice kolorowane przez W. Walkiewicza, wykonane w litografii I. Plewińskiego [tabl. 1-12] do każdej tablicy załączony jest spis przedmiotów w języku polskim, rosyjskim, niemieckim, francuskim i angielskim Data powstania dokumentu: [ ] Adres wydawniczy: Warszawa : A. J. Wiśniakowski, [ ] ([Warszawa : Stanisław Niemiera]).

31 Kolorowane tablice poglądowe do nauki o rzeczach (nauczanie początkowe)
Tablice kolorowane przez W. Walkiewicza, wykonane w litografii F. Kasprzykiewicza [tabl, 13-24]; do każdej tablicy załączony jest spis przedmiotów w języku polskim, rosyjskim, niemieckim, francuskim i angielskim Data powstania dokumentu: [ ] Adres wydawniczy: Warszawa : A. J. Wiśniakowski, [ ] ([Warszawa : Stanisław Niemiera]).

32 Epilog Adolf Dygasiński niemal całą swą twórczość związał z Ponidziem i poświęcił mu wiele słów przywiązania i podziwu: „Pięknym jest kraj cały, który przepasała wstęgą swoją Nida rwąca się do Wisły, jak córka w objęcia matki. I białe piaski porosłe niską sośniną, i laski brzozowe, i łany szumiące żytem i pszenicą, i białe góry, i zielone a rozległe łąki z różnobarwnym kwieciem, i pastwiska zajęte latem od świtu przez konie, gęsi, bydło; wszystko to pozostaje wyryte w pamięci tego, kto się urodził i wychował na Ponidziu. Nigdzie tak pięknie nie śpiewają słowiki ani skowronki, nigdzie bzy nie mają woni tak miłej, nigdzie róża rankiem nie przyozdabia świata cudowniej.„ Te zdania dosłownie rozpoczynają twórczość Dygasińskiego - umieścił je we wstępie noweli Za krowę, swego pierwszego utworu.

33 Epilog Obraz Ponidzia wiernie mu towarzyszył przez całe życie. Pośród tamtych wsi, pól i lasów, nad Nidą, Szreniawą i Nidzicą rozgrywała się akcja wszystkich niemal jego nowel i powieści, np. prawy brzeg Nidy - ziemia skalbmierska, wystąpiła m.in. w Von Molkenie, Właścicielach, Braciach Tatarach, Dramatach lubądzkich; lewobrzeże pińczowskie w Alegancie, Żertym chłopie, Łabędziej wodzie i szeregu innych utworach. Samo starodawne miasteczko Pińczów opisał Dygasiński w Kulcie światła, a Skalbmierz w Jarmarku na święty Onufry. Mglista kraina jezior, bagien i mokradeł, gdzie Nida łączy się z Wisłą, była tłem wypadków rozgrywających się Wśród wody, w pobliżu żyznych Proszowic odbywały się Wałkowe zaloty. Mały Beldonek z opowieści pod tym tytułem pochodził spod Stopnicy, a razem z dziadem żebrakiem przemierzał wszerz całe Ponidzie.

34 Epilog W każdym wypadku Dygasiński znał na wylot opisywane tereny i akcję umiejscawia z ogromną, geograficzną wprost ści­słością. Jego związek z Ponidziem trwał stale. Gdy losy rzuciły go do stolicy, i później, gdy jako nauczyciel prywatny objeżdżał różne dwory i dworki szlacheckie, zawsze znalazł choć parę dni czasu, by odwiedzić tamte strony, z którymi, jak to określał, nie mogły mu się równać „żadne cuda nad Tybrem, Sekwaną, Renem”. Rodzinne strony były tą małą ojczyzną Dygasińskiego, która w dużym stopniu wyznaczyła jego stosunek do szerszej ojczyzny - do całej ziemi polskiej. Zapas ponidzkich doświadczeń służył mu w dalszym życiu jako myślicielowi i artyście i ustalał spojrzenie na szereg spraw ogólnych. Dygasiński poprzez obraz Ponidzia ujrzał wieś polską, odczuł piękno jej przyrody i zdobył wiedzę o jej ludzie. I jeśli wizerunek polskiej rzeczywistości miał w utworach pisarza ciepło i bliskość, to wiadomo, że istotną rolę spełniał tutaj „kraj lat dziecinnych".

35 POLONA to nowoczesny portal, który udostępnia w sieci zbiory Biblioteki Narodowej. Jest narzędziem pozwalającym na powszechne otwarcie dla czytelników skarbca i magazynów Biblioteki Narodowej. Pozwala również prezentować zbiory innych instytucji kultury Cyfrowa Biblioteka Narodowa Polona (CBN Polona) udostępnia w postaci cyfrowej najważniejsze wydania tekstów literackich i naukowych, dokumentów historycznych, czasopisma, grafikę, fotografię, nuty oraz mapy. W ten sposób prezentuje dziedzictwo kulturalne Polski, jej wielowiekowe tradycje i dokonania, a jednocześnie pokazuje bogactwo zbiorów Biblioteki Narodowej. Poszukiwania ułatwia podział tekstów wg indeksów: autorów, tytułów, słów kluczowych oraz podział formalny. Właśnie na tym portalu znajduje się 35 utworów Dygasińskiego zdigitalizowanych (przeważnie pierwsze wydanie), które można w każdej chwili otworzyć, przejrzeć i przeczytać.

36 Maria Jaczyńska-Markiewicz
Dziękuję za uwagę Maria Jaczyńska-Markiewicz