Etyka zawodów prawniczych, wykład dla Studentów stacjonarnych studiów prawa w roku akademickim 2015/2016 Przemysław Kaczmarek.

Prezentacja na temat: "Etyka zawodów prawniczych, wykład dla Studentów stacjonarnych studiów prawa w roku akademickim 2015/2016 Przemysław Kaczmarek."— Zapis prezentacji:

1 Etyka zawodów prawniczych, wykład dla Studentów stacjonarnych studiów prawa w roku akademickim 2015/2016 Przemysław Kaczmarek

2 Wykład 1 Miejsce etyki w dyskursie prawniczym
Plan wykładu: Specyfika dyskursu etycznego. Etyka kodeksowa a etyka sytuacyjna. Moralność obowiązku a moralność aspiracji.

3 I. Specyfika dyskursu etycznego
1. Zarzuty wobec etyki: zarzut moralizowania: znaczenie tego zarzutu zależy od przypisywanej etyce roli: 1) jako twardego punktu oparcia, który ma z istoty charakter stały i uporządkowany, 2) zachowanie uwagi: sceptycyzm, etyka nie pretenduje do formułowania twierdzeń, ogólnie wiążących, 3) eksponowania ważnych aksjologicznie momentów w praktyce społecznej – status pytania i odpowiedzi (konkluzywność rozstrzygnięć), 4) etyka stosowana (aplikacja etyki normatywnej do rozwiązywania konkretnych dylematów moralnych), uzasadnienie twierdzeń etycznych, a ich wartość logiczna (odwołanie się do faktów empirycznych).

4 Zarzuty wobec etyki - Zarzut relatywizmu:
a) w ujęciu umiarkowanym sądy moralne mają charakter relatywny w tym znaczeniu, że nie można odnosić do nich kategorii prawdziwości i fałszywości ani też konkluzywnie udowodnić, b) w ujęciu radykalnym sądy moralne w ogóle nie mogą podlegać racjonalnej dyskusji, albowiem nie istnieje metoda racjonalnego ich formułowania i uzasadnienia. Skoro kłócimy się o oceny, to najwidoczniej można w tej dziedzinie coś ustalić – kwestia warunków wypowiadania ocen.

5 2. Etyka kodeksowa a etyka sytuacyjna według Leszka Kołakowskiego.
Monizm moralny zakłada: „że jest tylko jedna wartość samocelowa (albo wartość sama w sobie), której wszystkie inne podporządkowane są jako narzędzia, a każda szczegółowa kwestia moralna może być jednoznacznie rozwiązana przez odwołanie się do owej wartości wszechobejmującej (…)” Leszek Kołakowski.

6 Etyka kodeksowa Różne postacie postawy kodeksowej: a) nihilizm (pozorna niezgoda na świat), b) konformizm (identyfikacja siebie z zastanym światem; samoobrona przed podejmowaniem decyzji), c) destrukcjonizm. „Kodeksową” postawę charakteryzuje dążenie do osiągnięcia bezpieczeństwa pozwalającego „schronić się” przed niepokojem związanym z byciem odpowiedzialnym za wybór i treść decyzji w sytuacji dylematu moralnego, konfliktu między wartościami. Kształtowana na tej postawie postać etyki nie tworzy miejsca dla sytuacji wyboru i związanej z nią moralną odpowiedzialnością.

7 Etyka sytuacyjna Etyka sytuacyjna
- etyka kodeksowa jako zbiór wskazówek, - tworzy miejsce dla interpretatora reguł kodeksowych, - sytuacja konfliktu między tym co intersubiektywne a jednostkowe, - moralna odpowiedzialność, oznacza to roszczenie etyczne do samodzielnego definiowania powinności moralnych.

8 3. Moralność obowiązku a moralność dążeń (aspiracji) według Lona Fullera
1. Rozróżnienie dwóch koncepcji moralności: - uporządkowany system normatywny (MO); indywidualny wymiar moralności (MD), - zbliżona do prawa (MO); zbliżona do estetyki, związana jest z kategorią smaku (MD), - adresowana do ogółu ma wymiar intersubiektywny (MO); wymiar jednostkowy, subiektywny dotyczy kwestii doskonałości (MD).

9 Dwie koncepcje moralności
- sformalizowana forma karania, trybunał zewnętrzny, sądy dyscyplinarne (MO); trybunał wewnętrzny, sumienie (MD), - postrzeganie wartości (MO); sąd wartościujący (MD), - nie pozostawia miejsca dla sytuacji wyboru (MO); pozostawia miejsce dla sytuacji wyboru (MD), - odpowiedzialność służebna (MO); odpowiedzialność moralna (MD).

10 Wykład drugi Rola prawnika
Plan wykładu: 1. Skąd się bierze zainteresowanie etyką zawodową? 2. Zarzuty wobec roli zawodowej prawnika. 3. Dwie koncepcje roli zawodowej prawnika.

11 II. Skąd się bierze zainteresowanie etyką zawodową ?
„Etykę natomiast wyobrażamy sobie na kształt i podobieństwo prawa. Etyka stara się orzec, podobnie jak czyni to prawo, jakie postępowanie w rozważanych sytuacjach jest „właściwe”, a jakie „niewłaściwe”. Stawia sobie jako ideał (…) ścisłość i precyzję przepisów prawnych. Chciałaby dostarczyć dokładnych przepisów co do tego, jak odróżnić właściwe od niewłaściwego, nie pozostawiając skrawka terenu bezpańskiego, na którym mogłaby zagnieździć się wielorakość opinii i ambiwalencja sądów. Wychodzi, inaczej mówiąc, z założenia, że w każdej sytuacji życiowej istnieje jedna opcja, która może być uznana za dobrą, w przeciwieństwie do wielu innych – złych” Zygmunt Bauman.

12 1. Przyczyny społeczne - dyferencjacja społeczeństwa, - jurydyzacja życia społecznego (dylematy moralne), - rządy systemów eksperckich, - społeczeństwo ryzyka – poszukiwanie bezpieczeństwa moralnego.

13 2. Przyczyny instytucjonalne
- odchodzenie od pozytywistycznego modelu stosowania prawa w stronę hermeneutycznego, - funkcja odciążająca, w czasach systemów eksperckich – odciążenie od rozstrzygania dylematów moralnych – poszukiwanie bezpieczeństwa moralnego, - funkcja kontrolna, kontrolowanie działania: otwarcie zawodów prawniczych, - funkcja integracyjna -budowanie etosu zawodowego.

14 III. Zarzuty wobec roli zawodowej prawników:
1. Amoralna rola – relacja adwokat/radca prawny – klient; problem odrębności etyki zawodowej od etyki ogólnej; 2. Paternalizm w relacji prawnik-klient. Tutaj zarzut brzmi: moralnie nagana jest sama relacja, w której jedna ze stron ma przewagę nad drugą, co prowadzi w sposób nieuchronny do traktowania klienta w sposób bezosobowy i paternalistyczny (paternalizm słaby i mocny).

15 Zarzuty wobec roli prawnika
3. Hermetyzacji, braku dostępności człowieka do prawa, 4. Dyskrecjonalnej władzy, - nad tekstem prawnym, - nad człowiekiem, potencjalne dylematy moralne: 1) czy adwokat postępuje właściwie, gdy bierze świadka w krzyżowy ogień pytań, mając na celu zdyskredytować osobę, 2) czy adwokat postępuje właściwie, gdy każe zeznawać świadkowi, chociaż zdaje sobie sprawę, że będzie on kłamał, 3) czy adwokat postępuje właściwie, gdy udziela porady prawnej klientowi chociaż ma powody sądzić, że ten wykorzysta otrzymaną informację do złożenia fałszywych zeznań.

16 IV. Koncepcja roli prawnika
Robert W. Gordon podkreśla: „w zawód prawnika – jego rolę wpisane jest zawieszenie między wymiarem indywidualnym, koncentrującym się na relacji z konkretnym klientem a wymiarem społecznym, który odsłania postać klienta prawnika w osobie społeczeństwa. Wskazane zawieszenie stanowi immanentną cechę zawodu prawnika”.

17 Standardowa koncepcja roli prawnika
A. Założenia - Podejmowane czyny należy rozpatrywać jako działanie instytucjonalne, za które się nie odpowiada. - Takie ujęcie jest pożądane społecznie. B. Zasady: Stronniczości, Niezależności (moralność instytucjonalna a moralność indywidualna). C. Atuty: Odciążenie prawnika. Zachowanie dystansu do rozpatrywanej sprawy. Odparcie zarzutu subiektywizacji prawa, procesu jego stosowania. Legitymizacja działalności prawniczej.

18 Interakcyjna koncepcja roli prawnika
Koncepcji roli społecznej Floriana Znanieckiego przedstawia się następująco: 1) jaźń społeczna osoby wykonującej rolę; 2) krąg społeczny, grupy odniesienia; 3) prawa osoby wykonującej rolę, tj. status społeczny wynikający z całokształtu „uprawnień”, jakie zdaniem kręgu społecznego i samej jednostki przysługują jej jako wykonawcy danej roli;

19 Interakcyjna koncepcja roli
4) funkcje (osobiste) osoby wykonującej rolę, tj. całokształt obowiązków, których wypełnienia spodziewa się od niej krąg społeczny, jednostka zaś zobowiązana jest do jej spełnienia; 5) Kategoria „znaczenie życiowe” przedstawiana przez F. Znanieckiego jako czynnik za pomocą którego możemy rozpatrywać wpływ, jaki ma wykonywana rola na życie jednostki; 6) Całość struktury uzupełnia „definicja sytuacji”, w której działa wykonawca roli.

20 Założenia interakcyjnej koncepcji roli prawnika
Rola zawodowa jako scena teatralna w analizie ramowej i dramaturgicznej: odejście od obrazu roli jako wewnętrznie uporządkowanej struktury, w zamian eksponowanie pojęcia interakcji. Tożsamość prawnika: pojęcie dystansu do roli „tym, co odrzuca jednostka, tak naprawdę nie jest sama rola, lecz wykreowana osobowość, którą rola ta nakłada na wszystkich gotowych ją zaakceptować wykonawców”.

21 wykład 5 Problem moralnej odpowiedzialności Plan wykładu:
1.Posłuszeństwo a neutralizacja moralnej odpowiedzialności. 2.Integralność moralna w roli prawnika a neutralizacja moralnej odpowiedzialności. 3.Moralna odpowiedzialność w etyce dialogu.

22 1. Posłuszeństwo a neutralizacja moralnej odpowiedzialności: ekspozycja problemu
1.1. Posłuszeństwo wobec autorytetu – eksperyment Stanleya Milgrama Opis eksperymentu: Osoby uczestniczące w eksperymencie dowiadywały się, że jego celem jest zbadanie wpływu kary na pamięć i zdolność uczenia się. Zadaniem ucznia było zapamiętywanie słów, a nauczyciela – karanie w sytuacji, gdy uczeń się pomyli. Wymierzanie kary polegało na poddawaniu ucznia narastającym o 15 V wstrząsom elektrycznym za każdym razem, gdy ten się pomyli. Osoba odpowiadająca na ogłoszenie z gazety, stawała się nauczycielem, a drugi fikcyjny ochotnik uczniem. Uczeń zostawał przywiązany do krzesła z elektrodami i jeszcze przed rozpoczęciem eksperymentu sygnalizował, że ma problemy z sercem. Badanie to zostało przeprowadzone w wielu krajach i skala osób, które w roli nauczyciela wytrwały do końca, waha się między 63 a 65 % badanych.

23 1. Posłuszeństwo a neutralizacja moralnej odpowiedzialności
1.2. Dlaczego tak wiele osób wykazało się posłuszeństwem? Odpowiedzi: Bycie narzędziem w rękach eksperta; Osobowość autorytarna; Poważanie dla autorytetu; Sytuacja działania, Poszukiwanie bezpieczeństwa moralnego.

24 1. Posłuszeństwo a neutralizacja moralnej odpowiedzialności
Pierwsze objaśnienie: źródeł uległości można upatrywać w przyjęciu przez nauczyciela postawy, którą wyznacza bycie narzędziem w rękach eksperta. „Istotą posłuszeństwa jest fakt, że osoba zaczyna spostrzegać siebie jako narzędzie wykonujące czyjeś polecenia, a w konsekwencji przestaje czuć się odpowiedzialna za swoje działania. Kiedy u danej osoby nastąpi ta krytyczna zmiana punktu widzenia, pociąga ona za sobą wystąpienie wszystkich zasadniczych właściwości posłuszeństwa”. Stanley Milgram

25 1. Posłuszeństwo a neutralizacja moralnej odpowiedzialności
Drugie objaśnienie: źródeł uległości można upatrywać w osobowości autorytarnej. Wątpliwe wydaje się jednak, żeby 2/3 populacji ludzkiej miało osobowość autorytarną. „Miałem okazję obserwować jednego z badanych – dojrzałego i zrównoważonego biznesmena, wchodzącego z uśmiechem i pewnością siebie do laboratorium. Po dwudziestu minutach ten sam człowiek był trzęsącym się i wiercącym, jąkającym się wrakiem na granicy załamania nerwowego. (…) W pewnym momencie przyłożył obie pięści do czoła i wymamrotał: „Boże, niech to się wreszcie skończy”. A jednak reagował dalej na każde słowo eksperymentatora i posłusznie ulegał jego poleceniom aż do samego końca”. Stanley Milgram

26 1. Posłuszeństwo a neutralizacja moralnej odpowiedzialności
c. trzecie objaśnienie: poważanie dla autorytetu. Rolę autorytetu przypisujemy komuś, kto jest w danej dziedzinie fachowcem; d. czwarte wyjaśnienie: sytuacjonizm, sytuacja działania determinuje sposób działania.

27 1. Posłuszeństwo a neutralizacja moralnej odpowiedzialności
e. piąte wyjaśnienie: poszukiwanie bezpieczeństwa moralnego. W ten sposób odpowiedzialność moralna zostaje sprowadzona do posłuszeństwa. „To, co mnie przeraziło, to to, że mogłem podporządkować tę zdolność do posłuszeństwa i uległości idei nadrzędnej, tj. wartości eksperymentu dotyczącego pamięci, nawet po tym, jak stało się jasne, że dalsze działanie zgodnie z tą wartością odbywa się kosztem naruszenia innej wartości, tj. zasady niekrzywdzenia innej osoby, która jest bezbronna i nie krzywdzi ciebie. Jak powiedziała moja żona: „Możesz mówić na siebie Eichmann”. Stanley Milgram Mechanizm ten może przybrać dwie postacie: bezrefleksyjne działanie oraz działanie cyniczne. W tym kontekście Philip Zimbardo przestrzega: „niektóre role są zdradliwe, nie są po prostu skryptami, które odgrywamy od czasu do czasu; mogą stać się tym, kim jesteśmy niemal przez cały czas”.

28 2. Problem posłuszeństwa a integralność moralna w roli prawnika
2.1. Co to jest integralność moralna? integralność moralną można rozumieć jako postulat zachowania spójności głoszonych sądów etycznych.

29 2. Problem posłuszeństwa a integralność moralna w roli prawnika
2.2. Integralność moralna w dyskursie prawniczym Bradley Wendel przedstawia integralność moralną jako pytanie o tożsamość prawnika. Wyrazem tego podejścia jest dążenie do integralności moralnej kształtowanej na strategii „włączającej”. Polega ona na włączaniu moralności indywidualnej w moralność instytucjonalną. Integralność moralną: - przedstawia się jako wzorzec wykonywania roli; - integralność jako strukturę, która zakłada spójność, trwałość i zintegrowany sposób działania oraz wartościowania; niepodzielność danej osoby, sugeruje wewnętrzną spójność; - konieczność postępowania według kryteriów etyki zawodowej nie tylko w działalności zawodowej, ale wszystkich obszarach naszej aktywności.

30 2. Problem posłuszeństwa a integralność moralna w roli prawnika
2.3. Integralność moralna w dyskursie prawnym art. 6 ust. 2 Kodeksu Etyki Radcy Prawnego: „Radca prawny obowiązany jest dbać o godność zawodu przy wykonywaniu czynności zawodowych, a także w działalności publicznej i w życiu prywatnym”. §4 Zbioru Zasad Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu: „Adwokat odpowiada dyscyplinarnie za uchybienie etyce adwokackiej lub naruszenie godności zawodu podczas działalności zawodowej, „prawo do kontrolowania i oceny zachowań adwokata rozciąga się także na jego życie prywatne”. Jerzy Naumann

31 2. Problem posłuszeństwa a integralność moralna w roli prawnika
2.3. Integralność moralna w dyskursie prawnym Ocena kwalifikacji i pracy sędziego art. 57i.§1 ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych: „Przy ocenie kwalifikacji kandydata na wolne stanowisko sędziowskie uwzględnia się predyspozycje osobowościowe kandydata do zawodu sędziego oraz przestrzeganie zasad etyki wykonywanego zawodu”. art. 106a. § 2 pkt 2 w.w. ustawy: „Oceny pracy sędziego dokonuje się z punktu widzenia: kultury urzędowania, obejmującej kulturę osobistą i kulturę organizacji pracy”.

32 2. Problem posłuszeństwa a integralność moralna w roli prawnika
2.3.Integralność moralna w roli prawnika w ogniu krytyki (potencjalne i rzeczywiste zarzuty) a) błąd spójności i zintegrowania sfery prywatnej z publiczną; Przedmiotem krytyki jest takie ujęcie charakteru moralnego, w którym zakłada się spójność, trwałość i zintegrowany sposób działania i wartościowania. Wykonujemy różne role między którymi może być (przynajmniej potencjalnie) głęboki nierozerwalny konflikt. b) fundamentalny błąd atrybucji – polegający na przypisywaniu działaniom jednostki określonych cech, dyspozycji charakteru;

33 2. Problem posłuszeństwa a integralność moralna w roli prawnika
c) błąd oceny sytuacji - wyjaśnienie ludzkiego działania wymaga uwzględnienia zmiennych sytuacyjnych;

34 2. Problem posłuszeństwa a integralność moralna w roli prawnika
d) błąd uniwersalizmu - obejmowanie wszystkie obszarów życia przez wykonywaną rolę; - danie pierwszeństwa temu co niezmienne, obiektywne, przed tym, co przemijające, subiektywne. Ceną roszczenia do obiektywności jest eliminowanie wymiaru subiektywnego, w postaci towarzyszących jednostce emocji, intencji czy też pragnień; - wyklucza analizę elementów, które odnoszą się do systemu jako czegoś pozostającego na zewnątrz.

35 a) ugruntowanie etyki komunikacyjnej:
3. Moralna odpowiedzialność w etyce dialogu: etyka komunikacyjna czy etyka odpowiedzialności? 3.1. Etyka komunikacyjna a) ugruntowanie etyki komunikacyjnej: - kolonizacja świata życia przez świat systemu (zdominowanie jednostki przez świat systemu); - wywłaszczenie społeczeństwa oraz jednostki z dialogicznej postaci dyskursu; - konsekwencje: budowanie przekonania, że jednostka powinna zrezygnować z prób problematyzowania obowiązujących wzorców, ponieważ jest tylko ich odbiorcą; - konsekwencje: zdanie się jednostki (społeczeństwa) na systemy ekspercie.

36 - pojęcie (idealnej) wspólnoty komunikacyjnej,
3. Moralna odpowiedzialność w etyce dialogu: etyka komunikacyjna czy etyka odpowiedzialności? b) moralna odpowiedzialność a kryzys legitymizacji praktyk instytucjonalnych - pojęcie (idealnej) wspólnoty komunikacyjnej, - działanie w strukturze społecznej oparte na regułach dyskursu, odpowiedzialność moralna ma wymiar intersubiektywny; c) moralna odpowiedzialność a kryzys motywacji jednostki - ekspozycja kondycji jednostki w świetle jurydyzacji życia społecznego, - odpowiedzialność indywidualna.

37 3.2. Etyka odpowiedzialności a) ugruntowanie etyki odpowiedzialności
3. Moralna odpowiedzialność w etyce dialogu: etyka komunikacyjna czy etyka odpowiedzialności? 3.2. Etyka odpowiedzialności a) ugruntowanie etyki odpowiedzialności neutralizacja moralnej odpowiedzialności w ujęciu indywidualnym; b) moralna odpowiedzialność jako odpowiedź na ucieczkę od odpowiedzialności - ontologizacja odpowiedzialności, - odpowiedzialność w ujęciu retrospektywnym oraz prospektywnym.

38 Dziękuję za spotkania.