Zdolność – możliwość uzyskania spodziewanych wyników, wykonywania określonych czynności.

Prezentacja na temat: "Zdolność – możliwość uzyskania spodziewanych wyników, wykonywania określonych czynności."— Zapis prezentacji:

1 Teresa Giza X Kielecki Festiwal Nauki Jak odkrywać i rozwijać zdolności dziecka?

2 Zdolność – możliwość uzyskania spodziewanych wyników, wykonywania określonych czynności.

3 Zdolności dzielą się na ogólne i specjalne

4 Zdolności ogólne przejawiają się w każdym działaniu i wpływają na wszelkie poczynania. Określa się je często mianem inteligencji ogólnej, która definiowana jest jako ogólna zdolność do uczenia się, rozwiązywania nowych zadań i problemów, zdolność przystosowania się do nowych zadań i warunków.

5 Zdolności specjalne związane są z określonymi rodzajami, dziedzinami bądź formami działalności. Jest to zdolność „do czegoś”. Nazywa się je często mianem zdolności kierunkowych, jako że występują w ramach określonych kierunków działalności ludzkiej.

6

7

8 Spotykane są trzy koncepcje ujmowania ucznia zdolnego
Spotykane są trzy koncepcje ujmowania ucznia zdolnego. Każda inaczej definiuje i mierzy dokonania oraz osobowość tych uczniów:

9 - ujęcie psychologiczne: uczeń zdolny jest tu tradycyjnie definiowany jako dysponujący wybitnymi zdolnościami intelektualnymi. Charakterystyka ta jest zwykle uzupełniana diagnozą cech osobowości (przeważnie motywacji i temperamentu), -ujęcie pedagogiczne: uczeń zdolny to taki, który osiąga najwyższe oceny szkolne oraz wyniki w konkursach, -ujęcie pedagogiczno – psychologiczne: osiągnięciowa charakterystyka ucznia zdolnego uzupełniana jest o właściwości motywacji i funkcjonowania społecznego (Ćwiok 2000, Sękowski 1998, Tokarz 2005).

10 Uczeń zdolny:

11 -przewyższa swoich rówieśników uzdolnieniami innymi niż tylko fizyczne
-charakteryzują go wysokie możliwości intelektualne i wysokie wyniki w nauce - szybciej niż rówieśnicy rozwija się naukowo - ma ponadprzeciętne uzdolnienia (zdolności) ogólne lub specjalne - ma dzięki swym uzdolnieniom duże szanse uzyskania wysokich osiągnięć o znacznej wartości społecznej (G. Hildreth)

12 Ponadto posiada: - dużą ciekawość intelektualną - łatwość uczenia się
- zdolność do rozumowania abstrakcyjnego - dużą ciekawość intelektualną - łatwość uczenia się - szeroki wachlarz zainteresowań - duży zakres uwagi - łatwość skupiania się przez dłuższy czas na danym problemie - bogaty słownik (ilościowo i jakościowo) - zdolność do samodzielnej i skutecznej pracy - umiejętność czytania zdobyta przed nauką szkolną (w przedszkolu) - dużą zdolność obserwacji - inicjatywę i oryginalność w pracy intelektualnej - szybką reakcję na nowe idee - łatwość wykonywania zadań - szybkość czytania - wielorakie hobby - szeroki zakres lektur - skuteczne i częste korzystanie z bibliotek - zdolność operowania liczbami w arytmetyce (S. Laycock)

13 - wysoki poziom zdolności specjalnych, uzdolnień
- wysoki poziom zdolności ogólnych, inteligencji (120+) - wysoki poziom zdolności specjalnych, uzdolnień - wysokie osiągnięcia lub możliwości takich osiągnięć w nauce bądź w innych dziedzinach działalności wartościowej społecznie- osiągnięcia oryginalne i twórcze lub możliwości takich osiągnięć - silne i stosunkowo wielostronne zainteresowania - silna motywacja do zajmowania się wybranymi dziedzinami działalności - określone postawy wobec szkoły, nauczycieli, treści kształcenia i metod nauczania(krytycyzm) - właściwości temperamentalne sprzyjające uczeniu się – szybki styl uczenia się, duża siła procesów nerwowych i ruchliwość tych procesów, czasami skłonności introwertyczne (T. Lewowicki)

14 Wiesława Limont: „Badania i obserwacje osób zdolnych wskazują, że sukces zawodowy tej grupy w niewielkim stopniu wiąże się z posiadanymi potencjalnymi zdolnościami, natomiast w znacznej mierze zależy od konkretnych właściwości osobowościowych, specyficznego układu sił i czynników środowiska oraz ich koincydencji”.

15 Modele wyjaśniające zdolności
Modele strukturalno – interakcyjne ( Renzulli, Monks, Popek) Modele rozwojowe (Piaget, Feldman, Gardner) Modele wszechstronne (Gagne, Piirto, Heller)

16

17

18 Elitarne i egalitarne rozumienie zdolności
O kim mówimy jako o uczniach zdolnych? Czy o elitach uczniowskich czy o każdym uczniu, w którym tkwią jakieś szczególne predyspozycje?

19 Raport Sydneya Marlanda:„Uzdolnionymi i utalentowanymi nazywamy dzieci, o których wykwalifikowani profesjonaliści orzekli, że dzięki wybitnym zdolnościom są w stanie wykazać się zaawansowanymi dokonaniami. W celu urzeczywistnienia wkładu, jaki dzieci te mogłyby wnieść w siebie i społeczeństwom, należy dostarczyć im zróżnicowanych programów i/lub usług edukacyjnych, wkraczających poza standardowy program szkolny”.

20 „Wśród dzieci, które są w stanie wiele dokonać, znajdują się dzieci wykazujące się osiągnięciami i/lub potencjalnymi zdolnościami w jednej lub kilku dziedzinach takich jak: -ogólne zdolności umysłowe, -specyficzne umiejętności w głównych przedmiotach szkolnych, -twórcze, produktywne myślenie, -sztuki plastyczne i wykonawcze, -zdolności przywódcze, -zdolności psychomotoryczne.”

21 Co sprzyja rozwijaniu zdolności?
Rodzina Szkoła Nauczyciele Znaczący Inni Ja sam Natura, Bóg Los, przypadek Rówieśnicy Duch czasu Geny Płeć Pieniądze

22 Rozwój zdolności a wiek i fazy cyklu życia

23 Wiedza o tym, kto i co przyczynia się do rozwoju człowieka jest zarazem wiedzą o tym, jak wspierać w rozwoju, jakie środki sprawdziły się, są skuteczne i efektywne. Zarazem jednak tylko niektórymi z nich możemy dowolnie manipulować. Na inne nie mamy żadnego wpływu lub nie pozwalają na to względy etyczne.

24 Najważniejszym środowiskiem i zewnętrznym czynnikiem dla rozwoju zdolności jest środowisko domowe. Znajduje to uzasadnienie w wynikach wielu badań (np. A. Nalaskowski, J. Borzym, M. Tyszkowa). Odpowiednie programy oświatowe i oddziaływania edukacyjne szkoły mają znaczenie wtórne.

25 Można wskazać na trzy grupy wsparcia rozwojowego, na jakie mogą liczyć w swoich domach rodzinnych dzieci uzdolnione: 29,2% - brak specjalnej pomocy ze strony rodziny 30,4% - wsparcie poprzez organizowanie dla dziecka zajęć pozaszkolnych (które rodzice finansują, są to średnio 2-3 typy zajęć) 40,4% - wsparcie intelektualne i emocjonalne rodziców (bez wsparcia finansowego lub w miarę skromnych możliwości rodziców).

26 Z badań jakościowych przeprowadzonych przez Benjamina Blooma nad 120 wybitnymi młodymi ludźmi wynika, że ich rodzice poświęcali dzieciom wiele czasu, energii oraz wspierali finansowo.

27 Wyposażyć dziecko w korzenie… Aby mogło stanąć mocno i rosnąć…
Jeśli nie zrobiła tego rodzina… To szkoła musi Wyposażyć dziecko w korzenie… Aby mogło stanąć mocno i rosnąć… Wyposażyć dziecko w skrzydła… Aby mogło wznieść się w powietrze. Połamane korzenie i okaleczone skrzydła Niweczą nadzieję. A tylko nadzieja pozwala ujrzeć to co niewidzialne, Dotknąć tego co nieuchwytne, Dokonać tego co niemożliwe. J.J. Mc Whirter

28 Najwyższy poziom wsparcia zdolności charakteryzuje szkoły w małych miastach (5,73), następnie w dużych miastach (5,56) i wsiach (5,08). W sposób statystycznie istotny różnią się między sobą małe miasta i wsie. Pod względem możliwości kształcenia zdolności uczniów są to 2 różne środowiska.

29 Najkorzystniejsze warunki stwarzają duże szkoły
Najkorzystniejsze warunki stwarzają duże szkoły. To w nich dochodzi do kumulacji czynników (pedagogicznych ale także lokalnych i rodzinnych) sprzyjających ujawnianiu oraz kształtowaniu predyspozycji.

30 Najwyższy poziom wsparcia dla rozwoju zdolności uczniów charakteryzuje duże dobrze wyposażone szkoły w miastach. Szkoła wzmacnia tu oddziaływania rodziny poprzez stosunkowo szeroką ofertę edukacyjną, szczególnie wobec uzdolnionych akademicko. Uczniowie zdolni w małych, słabo wyposażonych szkołach wiejskich osiągają sukcesy dzięki pilnej nauce, lekturze książek oraz wysokiemu poczuciu podmiotowości.

31 Dane empiryczne z moich badań potwierdzają tezę o kumulowaniu się korzystnych dla rozwoju zdolności czynników środowiska rodzinnego, lokalnego, szkolnego oraz cech osobniczych ucznia.

32 W roku szkolnym 2004/2005 indywidualny tok nauki realizowało mniej niż 4% uczniów ponadprzeciętnie uzdolnionych.

33 Lewowicki T., 1980, Kształcenie uczniów zdolnych, Warszawa.
W roku 2008 więcej niż co trzeci młody człowiek (36%) deklaruje, że bierze udział w zajęciach pozalekcyjnych organizowanych w szkole. ( w 2004 roku – ¼ uczniów). Dokładnie tyle samo osób(36%) uczestniczy w dodatkowych zajęciach poza szkołą ( bez zmian). Czynniki różnicujące deklaracje udziału w zajęciach pozalekcyjnych to przede wszystkim: typ szkoły, poziom wykształcenia rodziców oraz miejsce zamieszkania.( Raport Młodzież 2008 ).

34 Z badań prowadzonych przez Centralną Komisję Egzaminacyjną wynika, że prowadzenie w szkole zajęć dodatkowych koreluje pozytywnie z wartością wskaźnika EWD szkoły i wynikami uczniów na egzaminach zewnętrznych.

35 Jednocześnie stwierdzono , że wsparcie zewnętrzne – w postaci kół zainteresowań – jest ważniejsze dla osiągnięć humanistycznych niż matematyczno – przyrodniczych.

36 Szkoły nie wyrównują szans edukacyjnych uczniów pochodzących z różnych środowisk społecznych.
Dochody i wykształcenie rodziców wpływają nie tylko na wyniki uczniów w egzaminach zewnętrznych ale i na przyrost wiedzy w gimnazjum. -

37 - Korelacje między społeczną sytuacją dziecka a jego osiągnięciami szkolnymi pogłębiają się w miarę wzrostu szczebla edukacji .

38 Sprawdziany zewnętrzne są korzystne szczególnie dla chłopców oraz osób o wybitnym poziomie inteligencji. Te dwie grupy uczniów wypadają znacznie słabiej w ocenach nauczycieli.

39 Najważniejsze cechy nauczyciela
93,3% badanych wskazało na rangę kompetencji komunikacyjnych, dla 76,4% ważne są umiejętności dydaktyczne, dla 65,8% - sprawiedliwe ocenianie, dla 36,9% - wiedza nauczycieli.

40 Pierwszym nauczycielem bywa zazwyczaj nauczyciel szkolny lub z najbliższej okolicy. Jego kompetencje po jakimś czasie okazywały się niewystarczające ale rola ogromna. To on bowiem rozbudza zainteresowania, budzi zapał, kształtuje pozytywne motywacje (wewnętrzne, choć pod wpływem nagród i pochwał) do wytężonej pracy i aspiracje.

41 Drugi nauczyciel bywa specjalistą w swojej dziedzinie, kształci technikę ucznia. Jest rygorystyczny, wymaga podporządkowania.

42 Trzecim nauczycielem jest mistrz. Takich jest niewielu
Trzecim nauczycielem jest mistrz. Takich jest niewielu. Otwiera drzwi do sukcesu ale wymaga zaangażowania uczniów (i wspierania finansowego rodziców). Zapoznaje ze standardami dyscypliny. Jak podkreśla B. Bloom, większość laureatów nagrody Nobla studiowało u noblistów

43 Góralski - O mistrzostwie nauczycieli świadczą osiągnięcia jego uczniów
Erikson - Zasada mistrzostwa, kiedy pozwalamy uczniom przerosnąć nas samych Kwiatkowska – Wyrazem dojrzałości zawodowej nauczyciela jest zrozumienie, że nie ma już miejsca na wychowanie

44 JA SAM

45 Tożsamość powoduje, że potrafi wyodrębnić siebie z otoczenia.
Osobowościowymi przesłankami samorealizacji są podmiotowość i tożsamość. Podmiotowość oznacza, że człowiek postrzega siebie jako autora własnych działań. Tożsamość powoduje, że potrafi wyodrębnić siebie z otoczenia.

46 Motywacja Uczniowie szczególnie uzdolnieni wcześniej , częściej oraz w większym zakresie niż przeciętnie utalentowani rówieśnicy podejmują i realizują działania ukierunkowane na własny rozwój.

47 Im mniejszą troską zdolni są otaczani przez rodziców tym wzrasta znaczenie szkoły jako środowiska inicjującego procesy ich samokształtowania. Szanse uruchomienia aktywności autoedukacyjnej wzrastają, im bardziej zainteresowania i zdolności uczniów są związane z przedmiotami szkolnymi. Procesy samodoskonalenia uczniów zdolnych przyczyniają się do pogłębiania różnic w osiągnięciach szkolnych między nimi a ich przeciętnie utalentowanymi rówieśnikami (obok takich czynników jak wsparcie rodziny , jakość pracy szkoły, posiadane predyspozycje, wpływ rówieśników).

48 Status materialny rodziny wpływa na motywację oraz zróżnicowanie jakościowe procesów samokształtowania u uczniów zdolnych. U dzieci z rodzin o niskim SES przeważa motywacja poznawcza oraz hubrystyczna, związana z dążeniem do perfekcji. U dzieci z rodzin o wysokim SES – hubrystyczna związana z rywalizacją i dążeniem do wyższości Procesy samodoskonalenia uczniów zdolnych przyczyniają się do pogłębiania różnic w osiągnięciach szkolnych między nimi a ich przeciętnie utalentowanymi rówieśnikami (obok takich czynników jak wsparcie rodziny , jakość pracy szkoły, posiadane predyspozycje, wpływ rówieśników).

49 Rola procesów samokształtowania rośnie ,gdy poziom wsparcia rozwojowego ze strony rodziców i
szkoły są niższe. W środowiskach słabiej opiekujących się zdolnymi wzrasta poczucie podmiotowości uczniów, które uruchamia aktywność samorealizacyjną. Procesy samodoskonalenia uczniów zdolnych przyczyniają się do pogłębiania różnic w osiągnięciach szkolnych między nimi a ich przeciętnie utalentowanymi rówieśnikami (obok takich czynników jak wsparcie rodziny , jakość pracy szkoły, posiadane predyspozycje, wpływ rówieśników).

50 u dziewcząt i u chłopców.
Płeć uczniów różnicuje procesy samokształtowania, inaczej są one uwarunkowane i przebiegają u dziewcząt i u chłopców. U dziewcząt przeważa motywacja poznawcza oraz hubrystyczna, związana z dążeniem do perfekcji. U chłopców – hubrystyczna związana z rywalizacją i dążeniem do wyższości. Procesy samodoskonalenia uczniów zdolnych przyczyniają się do pogłębiania różnic w osiągnięciach szkolnych między nimi a ich przeciętnie utalentowanymi rówieśnikami (obok takich czynników jak wsparcie rodziny , jakość pracy szkoły, posiadane predyspozycje, wpływ rówieśników).

51 Gimnazjum i Liceum Akademickie w Toruniu
Skala Wechslera WISC-R Test Matryc Ravena Test Jelena-Urbana Test Szkiców K. Frank Test Jaki jesteś? Kwestionariusz samooceny Próba zdań niedokończonych Kwestionariusz Zainteresowań Kwestionariusz wywiadu z rodzicami

52 4 podstawowe typy działań nastawionych na rozwijanie zdolności

53 1. Szybszy rozwój uczniów zdolnych
wcześniejsze podejmowanie nauki w szkole - szybsze opanowywanie materiału nauczania – klasy półroczne (semestralne) – wydłużony rok szkolny – podwójna promocja – uczenie się zgodnie z indywidualnym tempem - przyśpieszanie całościowe i częściowe

54 Skutki przyśpieszania nauki
- akceptacja społeczna - poznanie nowego stylu pracy - duża swoboda i samodzielność - wysoki poziom nauczania - możliwość sięgania do rzeczy trudnych - poważne traktowanie uczniów - mobilizacja - spełnienie indywidualnych aspiracji - rozwój zainteresowań - izolacja - zmienność zespołów - zmiana warsztatu pracy nauczyciela

55 2. Wyposażenie uczniów zdolnych w większy zakres wiedzy
- Szybciej czy więcej? - Nieskracany czas kształcenia ogólnego przyczynia się do lepszego zdobywania okresie późniejszym wiedzy specjalistycznej. - Pozostawienie uczniów zdolnych w klasie ma wiele zalet. I. Programy specjalne II. Treści obowiązkowe i fakultatywne III. Zajęcia pozaszkolne i pozalekcyjne

56 Szybciej, więcej – a może na wyższym poziomie? - Sytuacje zadaniowe
3. Umożliwienie uczniom zdolnym uzyskania wiedzy o wyższym poziomie trudności Szybciej, więcej – a może na wyższym poziomie? - Sytuacje zadaniowe - Stopniowanie trudności - Kształcenie wielopoziomowe (nauczanie wielopoziomowe) – różnicowanie nie tylko treści, ale i metod pracy – może być realizowane indywidualnie – metody uczenia się problemowego – wymaga dostosowania (doboru) różnych wersji procesu kształcenia, metod i środków kształcenia

57 4. Kształtowanie u uczniów zdolnych myślenia twórczego, rozwijania oryginalności

58 20 wskazówek, które powinny być przestrzegane przez nauczyciela pragnącego stworzyć warunki kreatywnego myślenia wg E. P. Torrance 1. Ceń twórcze myślenie. 2. Zwiększaj wrażliwość dzieci. 3. Zachęcaj do manipulowania, operowania przedmiotami i ideami. 4. Ucz sposobów systematycznej oceny każdego pomysłu.

59 5. Wyrabiaj tolerancyjny stosunek do nowych pojęć, idei.
6. Nie narzucaj sztywnych schematów. 7. Kultywuj w klasie twórczą atmosferę. 8. Ucz dzieci, by ceniły swe twórcze myśli. 9. Ucz jednostki twórcze unikania sankcji ze strony kolegów.

60 10. Udzielaj informacji o procesie twórczym.
11. Rozwiewaj lęk wzbudzany przez arcydzieła. 12. Popieraj inicjatywę wychowanków w uczeniu się. 13. „Zabijaj uczniom ćwieka”. 14. Stwarzaj sytuacje wymagające twórczego myślenia.

61 15. Stwarzaj okresy aktywności i spokoju.
16. Udostępniaj środki do realizacji pomysłów. 17. Popieraj zwyczaj pełnej realizacji pomysłów. 18. Rozwijaj konstruktywny krytycyzm. 19. Popieraj zdobywanie wiedzy w różnych dziedzinach. 20. Wychowuj uczniów o śmiałym i żywym umyśle.

62

63 Pomiar rzeczywistych wyników lub osiągnięć (w nauce szkolnej lub w kategoriach fizycznych bądź artystycznych) stosuje się w 12 krajach. Jednak niemal we wszystkich krajach, z wyjątkiem Łotwy, Polski i Zjednoczonego Królestwa (Szkocji), uzupełnieniem tego kryterium jest sprawdzian uzdolnień lub pomiar zdolności w zakresie różnych badanych aspektów rozwoju.

64

65

66

67 Wykorzystano materiały z następujących źródeł:
Pedagogika, t. I - Podstawy nauk o wychowaniu, t.III - Subdyscypliny wiedzy pedagogicznej, pod red. nauk B. Śliwerskiego, GWP, Gdańsk 2006 Wspieranie rozwoju uczniów zdolnych: specjalne rozwiązania stosowane w szkołach w Europie, 2008, raport Eurydice, Dyrekcja Generalna ds. Edukacji i Kultury Komisji Europejskiej, Warszawa, tł. E. Kolanowska, Literaturę przedmiotu autorka przywołuje podczas wygłaszania wykładu.