OSOBOWOWOŚĆ W ŚWIETLE TEORII UCZENIA SIĘ

Prezentacja na temat: "OSOBOWOWOŚĆ W ŚWIETLE TEORII UCZENIA SIĘ"— Zapis prezentacji:

1 OSOBOWOWOŚĆ W ŚWIETLE TEORII UCZENIA SIĘ
Krytyka kategorii "osobowość" (a także: "cecha", "obraz samego siebie", "samoświadomość", "ja podmiotowe", "ego", "nieświadoma motywacja" itp.): -        odnoszą się do bytów nie podlegających obserwacji (bądź trudnych do operacjonalizacji) -        zakładają istnienie znacznej stabilności i międzysytuacyjnej spójności zachowania.

2 GŁÓWNE ZAŁOŻENIA TEORII UCZENIA SIĘ:
1. Znaczenie uczenia się: (wszelkie bardziej złożone formy zachowania człowieka są produktem uczenia się). 2. Znaczenie uwarunkowań środowiskowych (zachowanie znajduje się pod kontrolą konfiguracji bodźców środowiskowych i antycypowanych wzmocnień).

3 OGÓLNE IMPLIKACJE DLA PSYCHOLOGII OSOBOWOŚCI:
- geneza względnie stałych tendencji w zachowaniu (np. nawyków) - tkwi w doświadczeniu człowieka, a nie w genach; - w sporze między sytuacjonizmem a personalizmem - zdecydowane podkreślanie roli sytuacji jako determinanty zachowania; - każde zachowanie podlega modyfikacji poprzez (umiejętną) zmianę w środowisku; - wyjaśnianie stałości zachowania - wynika ze stałości środowiska oraz nabywania nawyków (poprzez uczenie się), a nie z istnienia ogólnych dyspozycji;

4 - zaburzenia psychiczne - rezultat uczenia się zachowań dezadaptacyjnych bądź deficytu uczenia się zachowań adaptacyjnych; - terapia opiera się na zastosowaniu do zmiany zachowania reguł teorii uczenia się (a nie na próbach reorganizacji osobowości); - socjalizacja człowieka: (a) rola emocjonalnych odruchów warunkowych w uczeniu się norm społecznych; (b) znaczenie wzmocnień wtórnych dla rozwoju systemów motywacyjnych (np.: w jaki sposób nabywa wartości pieniądz, wysoka pozycja społeczna, osiągnięcia na polu intelektualnym?)

5 Na jakich koncepcjach teoretycznych opiera się ten nurt?
1. UCZENIE SIĘ PRZEZ STYCZNOŚĆ: WARUNKOWANIE KLASYCZNE (I. Pawłow). (Pojęcia: bodziec bezwarunkowy; bodziec warunkowy; generalizacja bodźca; generalizacja reakcji; generalizacja semantyczna; różnicowanie; wygaszanie; przewarunkowanie). Implikacje dla psychologii osobowości: - nerwica jako następstwo niemożności różnicowania; - warunkowanie i generalizacja lęku jako proces prowadzący do fobii i innych zaburzeń neurotycznych; - systematyczne odwrażliwianie (J. Wolpe) - Etapy: (a) uczenie sztuki relaksu, (b) rekonstrukcja hierarchii bodźców lękotwórczych; (c) trening odwrażliwiający (Jego istota - wygaszaniu reakcji lęku z równoczesnym nabywaniem reakcji relaksu na bodźce lękotwórcze).

6 2. UCZENIE SIĘ PRZEZ WZMOCNIENIE: WARUNKOWANIE SPRAWCZE (B. Skinner).
Zachowania reaktywne (respondent behavior) i zachowania sprawcze (operant behavior). Pojęcie wzmocnienia - pozytywnego i negatywnego. Pojęcie nagrody i kary. Implikacje dla psychologii osobowości: (a) Rozwój. Znaczenie schematów wzmocnienia (w nabywaniu różnych elementarnych umiejętności, ale także złożonych kompetencji społecznych i osobistych). (b) Psychopatologia. "Symptomy" są równoznaczne z "chorobą". Usuniecie "symptomów" jest równoznaczne z wyleczeniem. Istota zaburzeń: ludzie nie "produkują" reakcji pożądanej (deficyt behavioralny), bądź nabyli, drogą uczenie się, reakcje niepożądane. Deficyt wzmocnień (obiektywny i subiektywny) a symptomy depresji.

7 (c) Terapia - wymaga oceny zachowania (behavioral assessment)
(c) Terapia - wymaga oceny zachowania (behavioral assessment). Ocena ABC (Antecedent conditions, Behavior, Consequences of the behavior). Np. modyfikacja napadów złości u dziecka (temper tantrum) wymaga; (1) dokładnego opisu tego zachowania, (2) rozpoznania specyficznych bodźców środowiskowych które wywołują, ukierunkowują,lub wzmacniają to zachowanie, (3)rozpoznanie czynników środowiskowych (okoliczności, wzmocnień), dzięki którym możliwe byłoby modyfikowanie tego zachowania.

8 3. UCZENIESIĘ POPRZEZ REDUKCJĘ POPĘDÓW (C. Hull; J. Dollard i N
3. UCZENIESIĘ POPRZEZ REDUKCJĘ POPĘDÓW (C. Hull; J. Dollard i N. Miller).  Teoria uczenia się C. Hulla: główne pojęcia siła nawyku (siła związku S i R); sEr = sHr x D popęd (każdy silny bodziec, zdolny do pobudzenia organizmu do działania). Popędy pierwotne i popędy wtórne (nabywane dzięki uczeniu się). Uczenie się zachowań instrumentalnych - dzięki redukcji popędu.

9 Koncepcja J. Dollarda i N. Millera („Osobowość i psychoterapia”, 1950)
Koncepcja J. Dollarda i N. Millera („Osobowość i psychoterapia”, 1950). Próba integracji teorii uczenia się z psychoanalizą. Reakcje instrumentalne vs. reakcje sygnałotwórcze (związane z systemem językowym - procesy myślenia, przewidywania skutków swoich działań, planowania, analizy własnego zachowania itp). Natura konfliktu typu „+ -„. (model N. Millera). Zaburzenia zachowania związane z wyuczonym sposobem radzenia sobie z konfliktami motywacyjnymi. Rola konfliktów z okresu wczesnego dzieciństwa. Na czym polega uczenie się wyparcia? Psychoterapia jako proces przywracania reakcji sygnałotwórczych (zdolności do werbalizacji własnych problemów).

10 NOWSZE UJĘCIA - Od społecznej teorii uczenia się - do społeczno-poznawczej teorii osobowości
4. TEORIA WYUCZONEJ BEZRADNOŚCI jako model depresji - (M.E. P. Seligman). Postulat nowego rodzaju uczenia się (uczenie się braku kontroli) PRZYCZYNA: utrata kontroli nad biegiem zdarzeń – sytuacja treningu bezradności. PROCES POŚREDNICZĄCY: uczenie się, że nie ma związku między działaniem a jego następstwami + formowanie zgeneralizowanego oczekiwania braku kontroli w przyszłości.

11 NASTĘPSTWA: syndrom wyuczonej bezradności. deficyty:
poznawczy (asocjacyjny) motywacyjny (aktywności) emocjonalny (pogorszenie nastroju) Model przeformułowany wyuczonej bezradności i depresji (L. Abramson, M. Seligman, i J. Teasdale, 1979): Rola ATRYBUCJI PRZYCZYNOWYCH w wyznaczaniu charakteru, trwałości, i zakresu deficytów „bezradnościowych” i podatności na depresję. atrybucje utraty kontroli (porażki) do czynników wewnętrznych – zewnętrznych stałych – zmiennych globalnych – specyficznych. Pesymistyczny vs. optymistyczny styl atrybucyjny (eksplanacyjny) jako czynnik ryzyka w depresji reaktywnej.

12 5. TEORIA SPOŁECZNEGO UCZENIA SIĘ ALBERTA BANDURY
Rozstanie się z ideą środowiskowej kontroli zachowania – fundamentalne znaczenie procesów samoregulacji Wzmocnienia osobiste vs. wzmocnienia zastępcze (vicarious – obserwacyjne uczenie się) Wzmocnienia osobiste: źródła zewnętrzne i wewnętrzne (samo-nagradzanie, samo-karanie)

13 uczenie się poprzez konsekwencje własnego zachowania (outcomes), oraz
dwa podstawowe procesy, dzięki którym nabywamy nowe zachowania: uczenie się poprzez konsekwencje własnego zachowania (outcomes), oraz uczenie się przez modelowanie społeczne (obserwacyjne). O ile uczenie poprzez następstwa własnego działania zachodzi zawsze drogą prób i błędów (jest to w końcu uczenie się „na własnej skórze”), uczenie się obserwacyjne (modelowanie) jest bardziej ekonomiczne, może przebiegać bez takich kosztów (rola antycypacji).

14 Modelowanie społeczne - podstawowa forma uczenia się u człowieka.
Dzięki modelowaniu nabywamy wiedzę o świecie społecznym, np. o normach i wartościach przyjętych w zbiorowości, do której należymy (w tym o zasadach regulujących nasze interakcje), oraz różne, niezbędne sprawności –m.in. sprawności komunikacyjne, umożliwiające rozumienie tego, co mówią do nas inni i konwersację, a także dostosowanie się do oczekiwań innych oraz wywieranie wpływu na ich postępowanie.

15 Procesy, które warunkują zachodzenie uczenia się przez obserwację i jego ekspresję w zachowaniu:
procesy uwagowe, procesy przechowywania informacji w pamięci (w systemie wyobrażeniowym i werbalnym), procesy przekształcania symbolicznych reprezentacji zapamiętanego zachowania w programy własnych działań, oraz procesy motywacyjne (człowiek może nabyć nowe zachowanie przez modelowanie, ale może go nie wykonywać, gdyż np. obawia się kary)

16 Jedynie wczesne postaci modelowania to imitacja – wierne, bezwiedne naśladowanie gotowych wzorców obserwowanego zachowania. Późniejsze rozwojowo modelowanie - angażuje znaczną niekiedy aktywność własną podmiotu. Modelowanie abstrakcyjne: obserwator wydobywa wspólne atrybuty z różnych przykładów zachowania się => wykrywa reguły, którymi będzie się w przyszłości kierował przy generowaniu własnych zachowań. odgrywa podstawową rolę w uczeniu się pojęć, reguł językowych, strategii przetwarzania informacji, operacji poznawczych, a także w nabywaniu standardów moralnych.

17 Sam proces modelowania ma charakter zindywidualizowany i elastyczny:
poddani tym samym wpływom modelującym, różni ludzie (na skutek różnic w ukierunkowaniu uwagi, poziomie sprawności poznawczych, wadze obserwowanych wzmocnień itp) będą wydobywali różne elementy zachowań modeli i przekształcali je na swoje własne, indywidualne programy zachowań.

18 Istota obserwacyjnego uczenia się –
to wykrywanie kontyngencji, czyli związków między określonymi okolicznościami a wzmocnieniami, mającymi często charakter konfiguracyjny (warunkowy). PRZYKŁAD: to samo zachowanie (np. okazywanie zainteresowania erotycznego inna osobą) jest w pewnych kontekstach społecznych naturalne a nawet pozytywne, a w innych naganne. Modelowanie abstrakcyjne umożliwia wykrycie takich ważnych społecznie kontyngencji (reguł) i kierowanie się nimi we własnym zachowaniu.

19 Wzmocnienia zastępcze
Następstwa zachowania (outcomes) to nie tylko to, co przydarza się nam samym, ale również i to, co przydarza się innym ludziom. dla regulowania własnych działań istotna wiedza o następstwach działań innych ludzi (tzw. wzmocnienia zastępcze) – umożliwiają wykrycie reguł obowiązujących w świecie społecznym i stosowanie się do nich (bądź świadome ich łamanie, jeżeli taka jest nasza ideologia).

20 Znaczenie zastępczych wzmocnień w regulacji zachowania jednostki
funkcja informacyjna, funkcję motywacyjna, funkcja emocjonalnego uczenia się, funkcja nadawania wartości (valuation), oraz funkcja wpływu społecznego (wzmocnienie zastępcze informuje o tym, jakie zachowania mają dużą, a jakie niewielką szansę wywarcia wpływu na innych).

21 System samoregulacji To wewnętrzny system monitorowania i oceny własnego zachowania (znaczenie systemu sankcji społecznych i modelowania zachowania, jak i osobiste korzyści, jakie płyną ze sprawowania samokontroli). PRZESŁANKI SAMOOCENIANIA: m.in. standardy osobiste, porównania osobiste i społeczne, atrybucja wykonania (wewnętrzna vs. zewnętrzna) OCENA WŁASNEGO ZACHOWANIA na wymiarach: jakości, tempa, ilości, oryginalności, autentyczności, ważności, dewiacyjności, etyczności REAKCJE NA SAMEGO SIEBIE: reakcje samo-oceniające (pozytywne, negatywne) konkretne konsekwencje wobec samego siebie (samo-nagradzanie, samo-karanie), brak reakcji („przyzwolenie”)

22 system samoregulacji – może być w pewnych warunkach ulec wyłączeniu.
np., w przypadku kiedy to my sami jesteśmy źródłem cierpienia innej osoby: spychanie odpowiedzialności na innych czy też dehumanizowanie ofiary może być skutecznym sposobem „neutralizowania” własnych standardów moralnych.

23 system samoregulacji może obracać się przeciwko samej jednostce, stając się źródłem jej cierpień i prowadząc do poważnych niekiedy zaburzeń przystosowania psychologicznego. Dzieje się tak na przykład w przypadku depresji, której towarzyszy często nadmierny samokrytycyzm, skłonność do samooskarżania się, i dojmujące niekiedy poczucie winy.