POZNAWCZO-SPOŁECZNE PODEJŚCIE DO "JA" Ja podmiotowe: Ja przedmiotowe:

Prezentacja na temat: "POZNAWCZO-SPOŁECZNE PODEJŚCIE DO "JA" Ja podmiotowe: Ja przedmiotowe:"— Zapis prezentacji:

1 POZNAWCZO-SPOŁECZNE PODEJŚCIE DO "JA" Ja podmiotowe: Ja przedmiotowe:
William James (1890), Principles of Psychology. Ja podmiotowe: ja jako podmiot myśli, uczuć, i działań („ja myślę”, „ja czuję że”; ja chciałbym”, ja wyobrażam sobie, że” itd. itp.) Ja przedmiotowe:   ja jako przedmiot samo-poznania, oceny, analizy (zbiór sądów i ocen dotyczących własnej osoby („jestem raczej leniwy”; „uważam że jestem O.K.”; „myślę, że ludzie mnie lubią i szanują”; „kiedyś byłem inny, zmieniłem się”, itp.).

2 JEDNO "JA" CZY WIELE "JA"? Czy „ja” jest monolitem czy ma budową modularną?
Rola orientacji temporalnej (ja przeszłe, ja teraźniejsze, ja przyszłe) Znaczenie kontekstu społecznego i skryptów związanych z rolą (ja usytuowane w różnych sytuacjach i różnych relacjach interpersonalnych) Tożsamość indywidualna a tożsamość społeczna (ja jako niepowtarzalna jednostka i ja jako członek grupy) Ja publiczne i Ja prywatne: zjawisko pozytywnej autoprezentacji (ja dla siebie i ja dla innych) Koncepcja schematów poznawczych i hierarchii pojęciowych jako próba rozwiązania problemu jedności vs. wielorakości Ja (Nancy Cantor).  

3 STRUKTURA „JA” JAKO ŹRÓDŁO MOTYWACJI
I WARTOŚCIOWAŃ  „JA" JAKO GENERATOR DĄŻEŃ: 1. Podtrzymanie poczucia własnej wartości (autowaloryzacja) Np. egotyzm atrybucyjny; porównania w dół; racjonalizacje itp. 2. Podtrzymanie poczucia własnej tożsamości i odrębności (ciągłość w czasie własnej osoby; jej niepowtarzalność; istnienie charakterystycznych stałych właściowości) procesy autoweryfikacji, podkreślanie unikalności

4 3. Podtrzymanie poczucia kontroli nad zdarzeniami
(przekonanie, że działamy w sposób nieskrępowany, wolny, wywieramy pożądany przez siebie wpływ na bieg wydarzeń, kształtujemy własny los, itp.) np.: iluzja kontroli; złudzenie omnipotencji (towarzyszące posiadaniu władzy; dążenie do odzyskania kontroli po jej utracie – procesy kompensacyjne) 4. Dążenie do trafnego samopoznania (silnych i słabych stron własnej osoby, pod względem np. kompetencji, uzdolnień, cech charakteru – ważne dla podejmowania decyzji życiowych ) np.: realistyczna ocena racji „za” i „przeciw” przy podejmowaniu decyzji; planowanie działań dostosowanych do poziomu własnych uzdolnień i możliwości.

5 5. Dążenie do wzrostu i rozwoju własnej osoby (wzbogacania swojego doświadczenia, rozwijania własnych umiejętności, charakteru, i kontaktów z innymi; przekraczania granic własnego ja – potrzeba transcendencji). np.: niezadowolenie z osiągniętego status quo; stawianie sobie ambitnych celów (wysokie aspiracje); porównania społeczne w górę.   Zdrowie psychiczne: Trafne samopoznanie czy podtrzymywanie złudzeń na swój własny temat? (Sh. Taylor & J. Brown, 1988)

6 ROZBIEŻNOŚCI W „JA” A MOTYWACJA DO DZIAŁANIA:
Reakcje na informacje nie potwierdzające naszej wartości, odrębności i kontroli Konflikt między dążeniem do samopoznania a dążeniem do pozytywnego myślenia o sobie: "ja" w ogniu krzyżowym 3. Rola rozbieżności między komponentami obrazu siebie (np. Ja realnym, Ja idealnym, i Ja powinnościowym - Higgins).

7 Idea „roboczego „Ja” (H. Markus)
DOSTĘPNOŚĆ POZNAWCZA "JA" jako warunek jego wpływu na przetwarzanie informacji i kontrolę działania: Idea „roboczego „Ja” (H. Markus) (tylko zaktywizowany podzbiór samowiedzy wpływa na zachowanie) istota i konsekwencje autokoncentracji (R. Wicklund, Ch. Carver i Scheier).   Autokoncentracja  aktywizacja standardów osobistych  wzrost zgodności zachowania ze standardami  pogorszeni nastroju autokoncentracja  zwiększenie natężenia doznawanej emocji istota i konsekwencje dezindywiduacji (Ph. Zimbardo). Warunki wyzwalające dezindywiduację. Konsekwencje: przejściowy zanik poczucia własnej tożsamości „rozhamowanie” zachowań impulsywnych, koncnetracja na „tu” i „teraz”.

8 AUTOSCHEMATY: Poznawcze generalizacje n.t. samego siebie, wyprowadzone z ubiegłego doświadczenia, które organizują i ukierunkowują przetwarzanie informacji dotyczącej własnej osoby (Markus, 1977).

9 Sposób diagnozy: Badania oceniali u siebie natężenie różnych cech charakteru, zarazem byli proszeni o określenie, na ile ważny jest dany atrybut. Autoschemat, jeżeli: -         ocena ekstremalna (wysoka lub niska), i -         atrybut uznany za ważny przez osobę. W oryginalnych badaniach Markus - schematy związane z zależnością-niezależnością. Wyodrębniono trzy grupy kobiet: z autoschematami niezależności, z autoschematami zależności, oraz pozbawione autoschematów w tej dziedzinie.

10 Tak diagnozowane schematy - istotny wpływ na przetwarzanie informacji
Tak diagnozowane schematy - istotny wpływ na przetwarzanie informacji. "Schematycy„: -    szybciej rozpoznają słowa odpowiednich kategorii (brak różnic dla słów neutralnych względem tych kategorii); -   w odpowiedzi na prośbę, dostarczają więcej przykładów zachowań odpowiednich kategorii; -   uważają zaangażowanie się w zachowania danej kategorii za bardziej prawdopodobne niż w zachowania innej kategorii; -   są bardziej skłonni do odrzucania informacji niezgodnej z ich obrazem siebie.

11 Analogiczne wyniki (dla czasów rozpoznawania słów) stwierdzono dla szeregu innych autoschematów: kobiecości (sex-typing); otyłości, szczupłości itp. Stwierdzono też, że ludzie szybciej odpowiadają na te pytania w kwestionariuszach osobowości, które dotyczą autoschematów (Fekken & Holden, 1992). Badania Furnhama i Fundera (1995) sugerują, że wytwarzane przez ludzi autoschematy są podzielane przez innych: Ekstremalność samoocen sprzyja nie tylko krótkim czasom reakcji przy przypisywaniu sobie odpowiednich cech przez sam podmiot, ale również - przy przypisywaniu takich cech przez innych ludzi (dobrych znajomych).

12 Autoschematy wpływają nie tylko na przetwarzanie informacji o sobie, ale też o innych ludziach.
-         Proszeni o ocenę innych, ludzie biorą pod uwagę najczęściej te wymiary, w zakresie których są "schematykami"; oceny innych na tych wymiarach cechują się większą pewnością; -         wymiary osobowości, na których ludzie mają szczególnie pozytywny pogląd na siebie, są łatwiej dostępne poznawczo i chętniej wykorzystywane przy ocenie innych ludzi. -         Autoschematy sprawiają, że ludzie organizują informację społeczną (np. zawartą w narracji) w większe jednostki działania; może to wskazywać, że rozpoznają znaczenia wyższego rzędu w sekwencji działań.

13 SAMOOCENA: UWARUNKOWANIA I FUNKCJE MOTYWACYJNE
Poczucie własnej wartości = pozytywna ogólna samoocena. Wyraża się w: - Odczuwaniu pozytywnych emocji w stosunku do samego siebie (np. dumy, zadowolenia z siebie), oraz - pozytywnym ocenianiu siebie pod różnymi względami (np. jako osoby inteligentnej, dotrzymującej postanowień, o silnej woli itp.). W psychologii mierzy się ją przy pomocy specjalnych kwestionariuszy, np. skali samooceny Rosenberga (1965). Przykładowe twierdzenie: „Czuję, że jestem osobą wartościową, co najmniej tak samo jak inni”.

14 _________________________________________________________________
Dziedziny Ja podlegające Perspektywa oceny Ja ocenie własna cudza __________________________________________________________________________ Ja realne Ja realne w oczach własnych Ja realne w oczach innych (pojęcie Ja) ludzi (pojęcie Ja) Ja idealne Ja idealne w oczach własnych Ja idealne w oczach innych (ukierunkownie Ja) ludzi (ukierunkowanie Ja) Ja powinnościowe Ja powinnościowe w oczach Ja powinnościowe w oczach innych własnych (ukierunkowanie Ja) ludzi (ukierunkowanie Ja)

15 Samooceny cząstkowe a samoocena globalna (poczucie własnej wartości).
Przykłady samoocen cząstkowych, dotyczących np.: - swojego wyglądu - sprawności fizycznej - inteligencji - umiejętności społecznych - towarzyskości - rozmaitych cech charakteru (np. systematyczności, impulsywności, lękliwości) - siebie w różnych rolach społecznych (jako pracownika, szefa, męża, matki, córki itp.) Poczucie własnej wartości nie jest zwykłą sumą ocen cząstkowych (dotyczy bowiem nie swoich poszczególnych wad i zalet, ale całościowego stosunku do własnej osoby).

16 Jak powstaje i jakie funkcje pełni pozytywna samoocena?
T1: Dążenie do pozytywnej oceny siebie jest wrodzone (np. teoria C. Rogersa) T2: Pozytywna samoocena formuje się w trakcie rozwoju psychologicznego, gdyż pozwala rozwiązać fundamentalne problemy przystosowawcze teoria opanowania trwogi (Solomon, Greenberg, Pyszczynski, 1991): wysoka samoocena jako środek opanowania lęku przed śmiercią. Identyfikacja ze światopoglądem kulturowym grupy (uwewnętrznienie norm, wartości i systemów przekonań) a geneza pozytywnej samooceny i obietnica symbolicznej kontynuacji egzystencji człowieka. teoria wykluczenia ze społeczności (Baumeister & Tice, 1990): wysoka samoocena jako następstwo opanowania lęku przed wykluczeniem społecznym (uzyskujemy ją, dostosowując się do oczekiwań innych, posteępując zgodnie z normami i zasadami przyjętymi w grupie).

17 Teoria samooceny jako socjometru (Leary, Downs, 1995): samoocena jako wskaźnik bieżącej akceptacji jednostki przez jej społeczne otoczenie. Samoocena - mechanizm psychoewolucyjny, zapewniający poczucie przynależności, utrzymywanie więzi i konformizm grupowy: „monitoruje otoczenie społeczne z uwagi na wskaźniki dezaprobaty, odrzucenia i wykluczenia” oraz „sygnalizuje jednostce wystąpienie takich wskaźników za pośrednictwem negatywnej reakcji afektywnej”.

18 KORELATY POZYTYWNEJ SAMOOCENY
Wysoka samoocena wiąże się m.in. z (Tesser, 2001; Solomon, Greenberg, Pyszczynski, 1991) poczuciem i pragnieniem wewnętrznej kontroli zdarzeń; motywacją osiągnięć i wytrwałością w działaniu; potrzebą aprobaty społecznej; zadowoleniem z życia; skłonnością do częstszego przeżywania emocji pozytywnych (radość, zadowolenie, entuzjazm, satysfakcja) i rzadszego – emocji negatywnych (lęk, przygnębienie, poczucie beznadziejności); lepszym stanem zdrowia somatycznego; lepszym stanem zdrowia psychicznego; wyższym poziomem osiągnięć życiowych.

19 DĄŻENIE DO POZYTYWNEJ SAMOOCENY PROWADZI DO ZŁUDZEŃ NA SWÓJ WŁASNY TEMAT  autowaloryzacja, czyli dążenie do obrony, podtrzymania, lub nasilenia dobrego mniemania o sobie. Zawyżone poczucie własnej wartości, np. „efekt bycia lepszym niż przeciętny człowiek”, Bad. Crossa – niemal wszyscy studenci uważają siebie za osoby lepiej niż przeciętnie dające sobie radę w kontaktach z ludźmi, a 60% uważa, że mieści się w górnych 10% pod tym względem. inne złudzenia na temat siebie: nierealistyczny optymizm (Weinstein), iluzja kontroli (L. Alloy & L. Abramson; E. Langer) podtrzymywanie pozytywnych złudzeń a zdrowie psychiczne – Sh. Taylor i J. Brown (pozytywne złudzenia jako zasoby do walki z zagrożeniem wywołanym porażką, chorobą, utratą osoby bliskiej itp.) Procesy kompensacji w myśleniu o sobie: zjawisko autoafirmacji (Steele, 1975)

20 STRATEGIE ZAPEWNIANIA POZYTYWNEJ SAMOOCENY (A. Tesser, 2000)
Mechanizmy obronne ego (wypieranie, zaprzeczanie, racjonalizacja, projekcja obronna, identyfikacja z agresorem, reakcja upozorowana itp.) Psychologia społeczna: - Egotyzm atrybucyjny - pozytywna autoprezentacja - samo-utrudnianie - korzystne porównania społeczne (w dół) - myśli kontrfaktyczne - identyfikacja z grupą (źródło pozytywnej tożsamości społecznej) Koncepcja „ogrodu zoologicznego Ja” (Self-ZOO) A. Tessera

21 Jak reagujemy na sukces innej osoby?
Czasami boli i obniża samoocenę (kiedy np. dowiadujemy się, że mój kolega wypadł znacznie lepiej niż ja na egzaminie, na którym obojgu nam bardzo zależało). Czasami może być dla nas bardzo przyjemny i podwyższać samoocenę (bad. Greenwalda nad zakładaniem koszulek przez studentów: „my wygraliśmy”) Teoria podtrzymywania samooceny A. Tessera: porównania społeczne a "kąpanie" się w cudzej chwale (znaczenie ważności dziedziny dla Ja)

22 Dysfunkcjonalność negatywnej samooceny:
Istota negatywnej samooceny: brak ocen pozytywnych + deficyt adaptacyjnych iluzji na swój własny temat (nt.: własnych kompetencji, przyszłości, możliwości kontrolowania zdarzeń) Dysfunkcjonalność negatywnej samooceny: Nastrój Nie podejmowanie działań Generalizacja porażki + brak autoafirmacji Oczernianie innych i przypisywanie wrogich intencji Zagrożenia związane z wysoką pozytywną samooceną: - Podejmowanie zachowań ryzykownych (motocykliści - Pelham & Taylor, 1991) - nieracjonalny upór (Baumeister, Heatherton & Tice, 1993) negatywny odbiór u innych (zarozumiałość) Funkcjonalność wysokiej samooceny a fazy działania (Gollwitzer & Kinney, 1989)