INSTRUMENTY PRAWNE KRRIT W ZAKRESIE OCHRONY DZIECI I MŁODZIEŻY Grażyna Bączkowska Departament Programowy wrzesień 2008 r.

Prezentacja na temat: "INSTRUMENTY PRAWNE KRRIT W ZAKRESIE OCHRONY DZIECI I MŁODZIEŻY Grażyna Bączkowska Departament Programowy wrzesień 2008 r."— Zapis prezentacji:

1 INSTRUMENTY PRAWNE KRRIT W ZAKRESIE OCHRONY DZIECI I MŁODZIEŻY Grażyna Bączkowska Departament Programowy wrzesień 2008 r.

2 Na kształtowanie w umysłach młodzieży i dzieci obrazu świata, hierarchii wartości i wzorów wychowawczych szczególnie duży wpływ mają obecnie takie powszechnie dostępne media, jak: telewizja, Internet, gry komputerowe.

3 Wielu producentów i nadawców ze względów komercyjnych ukazuje w swoich produkcjach coraz bardziej szokujące : obrazy przemocy,obrazy przemocy, obrazy pozbawione uczuć i traktowanego instrumentalnie seksu,obrazy pozbawione uczuć i traktowanego instrumentalnie seksu, przerażającą wizję świata okrutnego i podstępnego, którym rządzą pieniądze, a zwycięża silniejszy, bardziej bezwzględny i pozbawiony skrupułów.przerażającą wizję świata okrutnego i podstępnego, którym rządzą pieniądze, a zwycięża silniejszy, bardziej bezwzględny i pozbawiony skrupułów.

4 Coraz częściej potencjalny partner rodziny i szkoły w zakresie kształcenia i wychowania dzieci i młodzieży, jakim powinny być media elektroniczne, jawi się jako niebezpieczny demoralizator.

5 A rodzice i wychowawcy mocniejszym głosem domagają się skutecznej ochrony dzieci przed tymi niebezpieczeństwami.

6 Zagrożenie dla prawidłowego rozwoju dzieci i młodzieży płynące ze szkodliwych treści i obrazów emitowanych w programach telewizyjnych jest dostrzegane przez naczelne organy Unii Europejskiej.

7 Dyrektywa Rady i Parlamentu Europejskiego z 19 czerwca 1997 r. (97/36/WE) wskazuje na konieczność podjęcia przez państwa członkowskie odpowiednich środków zapewniających, że nadawcy nie będą nadawać programów mających poważny wpływ na psychiczny, mentalny lub fizyczny rozwój nieletnich, w szczególności programów pornograficznych lub przedstawiających przemoc (art. 22 ust. 1). Dyrektywa wzywa państwa członkowskie, aby zapewniły środki, by inne programy, które mogłyby zagrozić rozwojowi nieletnich mogły być rozpowszechniane tylko w okolicznościach wykluczających (przez dobór czasu emisji lub odpowiednich środków technicznych) dostęp do takich programów widzów nieletnich (art. 22 ust. 4)Dyrektywa Rady i Parlamentu Europejskiego z 19 czerwca 1997 r. (97/36/WE) wskazuje na konieczność podjęcia przez państwa członkowskie odpowiednich środków zapewniających, że nadawcy nie będą nadawać programów mających poważny wpływ na psychiczny, mentalny lub fizyczny rozwój nieletnich, w szczególności programów pornograficznych lub przedstawiających przemoc (art. 22 ust. 1). Dyrektywa wzywa państwa członkowskie, aby zapewniły środki, by inne programy, które mogłyby zagrozić rozwojowi nieletnich mogły być rozpowszechniane tylko w okolicznościach wykluczających (przez dobór czasu emisji lub odpowiednich środków technicznych) dostęp do takich programów widzów nieletnich (art. 22 ust. 4)

8 W odniesieniu do telewizji (a wyłącznie o tym medium będę dzisiaj mówić) środkiem prowadzącym do tego celu (ochrony małoletnich) są w wielu krajach (Np. Francja, Holandia, Kanada, Stany Zjednoczone) przepisy wprowadzające tzw. czas chroniony, w którym nadawcom nie wolno rozpowszechniać szkodliwych dla małoletnich przekazów. Istnieje także prawny obowiązek oznaczania wszystkich elementów nadawanego programu symbolami informującymi rodziców i wychowawców, dla jakiej kategorii wiekowej małoletnich odbiorców dany przekaz jest bezpieczny.

9 Taki system ochrony małoletnich widzów obowiązuje obecnie również w Polsce.

10 Zasady polskiego systemu ochrony małoletnich odbiorców programów telewizyjnych

11 W prawie polskim dyspozycje Dyrektywy Rady i Parlamentu Europejskiego realizuje ustawa o radiofonii i telewizji. Zabrania ona nadawcom: rozpowszechniania audycji lub innych przekazów zagrażających fizycznemu, psychicznemu lub moralnemu rozwojowi małoletnich, w szczególności zawierających treści pornograficzne lub w sposób nieuzasadniony eksponujących przemoc (art. 18 ust. 4). Natomiast audycje i przekazy zawierające sceny lub treści mogące mieć negatywny wpływ na prawidłowy fizyczny, psychiczny lub moralny rozwój małoletnich inne niż te, o których mowa w ust. 4, mogą być rozpowszechniane wyłącznie w godzinach od 23 do 6 (art. 18 ust. 5). Ustawa wprowadza tym samym tak zwany czas chroniony (godz. 6.00 – 23.00).rozpowszechniania audycji lub innych przekazów zagrażających fizycznemu, psychicznemu lub moralnemu rozwojowi małoletnich, w szczególności zawierających treści pornograficzne lub w sposób nieuzasadniony eksponujących przemoc (art. 18 ust. 4). Natomiast audycje i przekazy zawierające sceny lub treści mogące mieć negatywny wpływ na prawidłowy fizyczny, psychiczny lub moralny rozwój małoletnich inne niż te, o których mowa w ust. 4, mogą być rozpowszechniane wyłącznie w godzinach od 23 do 6 (art. 18 ust. 5). Ustawa wprowadza tym samym tak zwany czas chroniony (godz. 6.00 – 23.00).

12 Nowelizacja ustawy o radiofonii i telewizji przyjęta przez Sejm RP 2 kwietnia 2004 r. (tzw. nowelizacja europejska) poszerzyła obowiązki nadawców telewizyjnych wprowadzając obowiązek: oznaczania audycji lub innych przekazów odpowiednim symbolem graficznym widocznym na ekranie przez cały czas ich emisji (art.18 ust. 5a)oznaczania audycji lub innych przekazów odpowiednim symbolem graficznym widocznym na ekranie przez cały czas ich emisji (art.18 ust. 5a) ustalono, że symbol graficzny winien informować o stopniu szkodliwości danej audycji lub przekazu dla małoletnich w poszczególnych kategoriach wiekowych, co stanowiło istotną nowość w polskim prawie medialnym.ustalono, że symbol graficzny winien informować o stopniu szkodliwości danej audycji lub przekazu dla małoletnich w poszczególnych kategoriach wiekowych, co stanowiło istotną nowość w polskim prawie medialnym.

13 KRRiT została ustawowo upoważniona do sprawowania w granicach określonych ustawą kontroli działalności nadawców (art. 6 ust. 2 pkt 4); zobowiązana została także (art. 18 ust. 6 pkt. 1, 2, 3) do wydania rozporządzenia określającego: cechy oraz szczegółowe warunki kwalifikowania, rozpowszechniania i sposób zapowiadania audycji lub innych przekazów, z uwzględnieniem podziału małoletnich na kategorie wiekowe (z dostosowaniem godzin nadawania audycji) oraz wzory symboli graficznych.cechy oraz szczegółowe warunki kwalifikowania, rozpowszechniania i sposób zapowiadania audycji lub innych przekazów, z uwzględnieniem podziału małoletnich na kategorie wiekowe (z dostosowaniem godzin nadawania audycji) oraz wzory symboli graficznych.

14 KRRiT zrealizowała tę delegację ustawową 23 czerwca 2005 r. wydając szczegółowe rozporządzenie w tej kwestii. Rozporządzenie to wraz z załącznikami stanowi do dziś obowiązującą podstawę dokonywania przez nadawców szczegółowej kwalifikacji audycji lub innych przekazów do poszczególnych kategorii wiekowych oraz ich oznaczania widocznymi na ekranie symbolami.

15 W tym miejscu warto podkreślić, że merytoryczne treści rozporządzenia i jego załączników nie zostały sformułowane przez KRRiT arbitralnie, ale po trwającej ponad rok serii konsultacji prawnych oraz w wyniku pracy zespołu naukowców z zakresu psychologii rozwojowej i odbioru mediów z dwóch ośrodków naukowych: Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego i Uniwersytetu Warszawskiego.

16 Rozporządzenie KRRiT wyodrębniło 4 kategorie wiekowe małoletnich widzów: 1. bez ograniczeń wiekowych – symbol: koło zielone, 2. od lat 7 – symbol: żółty trójkąt z liczbą 7 w środku, 3. od lat 12 – symbol: żółty trójkąt z liczbą 12 w środku, 4. od lat 16 – symbol: żółty trójkąt z liczbą 16 w środku.

17 W rozporządzeniu określono także, że audycje oznaczone symbolem od lat 16 nadawane mogą być dopiero po godzinie 20.00, a audycje dozwolone od lat 18, oznaczone symbolem: koło czerwone, wyłącznie między godziną 23.00 a 6.00.W rozporządzeniu określono także, że audycje oznaczone symbolem od lat 16 nadawane mogą być dopiero po godzinie 20.00, a audycje dozwolone od lat 18, oznaczone symbolem: koło czerwone, wyłącznie między godziną 23.00 a 6.00. Zapowiedzi audycji połączone z prezentacją ich treści rozpowszechniane mogą być tylko w tym czasie, w którym dozwolone jest rozpowszechniane tych audycji (np. zapowiedzi audycji zakwalifikowanych do kategorii od lat 18 mogą być emitowane tylko w czasie pomiędzy godz. 23.00 a 6.00).Zapowiedzi audycji połączone z prezentacją ich treści rozpowszechniane mogą być tylko w tym czasie, w którym dozwolone jest rozpowszechniane tych audycji (np. zapowiedzi audycji zakwalifikowanych do kategorii od lat 18 mogą być emitowane tylko w czasie pomiędzy godz. 23.00 a 6.00).

18 Istotne znaczenie dla stworzenia jednolitej podstawy dokonywanej przez różnych nadawców kwalifikacji audycji dla poszczególnych kategorii wiekowych ma załącznik nr 3 do ww. rozporządzenia KRRiT. Jest to (opracowany przez wspomniany zespół specjalistów-psychologów) obszerny katalog charakteryzujący poszczególne kategorie wiekowe z punktu widzenia psychologii rozwojowej oraz opisujący podstawowe cechy audycji i przekazów telewizyjnych szkodliwych dla danej kategorii. Ta charakterystyka dokonywana jest dla każdej kategorii wiekowej z punktu widzenia 4 czynników fundamentalnych dla kształtowania rozwoju małoletnich, tj.: przedstawianej wizji świata, przedstawianej wizji świata, prezentowanych ocen moralnych, prezentowanych ocen moralnych, wywoływanych emocji wywoływanych emocji dostarczanych wzorów zachowań. dostarczanych wzorów zachowań.

19 Załącznik nr 3 wskazuje na: I. Cechy oraz szczegółowe warunki kwalifikowania audycji lub innych przekazów zawierających sceny lub treści mogące mieć negatywny wpływ na prawidłowy fizyczny, psychiczny lub moralny rozwój małoletnich U małoletnich od 16 do 18 roku życia następuje stopniowa integracja funkcji psychicznych, kształtuje się większa samodzielność, tendencje do poznania siebie i projektowanie swojego dorosłego życia. Jednakże małoletnich w tym wieku nadal cechuje duża wrażliwość i labilność emocjonalna, tendencja do przeceniania poziomu własnej dojrzałości, do podejmowania ważnych życiowo decyzji bez zrozumienia ich następstw i konsekwencji oraz do uproszczonego rozstrzygania skomplikowanych spraw egzystencjalnych.

20 Małoletni poniżej lat 18 nie powinni oglądać audycji lub innych przekazów zawierających sceny lub treści: pokazujące jednostronnie przywileje życia dorosłych przy równoczesnym pomijaniu obowiązków, pracy, zobowiązań i ważnych życiowo decyzji przy pomijaniu ich konsekwencji; zawierające społeczne usprawiedliwianie agresji, wulgarności, uprzedzeń i negatywnych stereotypów społecznych, pokazywanie seksu, agresji i łamania norm moralnych jako źródła sukcesu życiowego;pokazujące jednostronnie przywileje życia dorosłych przy równoczesnym pomijaniu obowiązków, pracy, zobowiązań i ważnych życiowo decyzji przy pomijaniu ich konsekwencji; zawierające społeczne usprawiedliwianie agresji, wulgarności, uprzedzeń i negatywnych stereotypów społecznych, pokazywanie seksu, agresji i łamania norm moralnych jako źródła sukcesu życiowego; prezentujące wadliwy obraz natury ludzkiej polegający na szukaniu tylko egoistycznych przyjemności, dążeniu do sukcesu za wszelką cenę z wykorzystywaniem innych osób dla własnych celów; usprawiedliwiające przemoc, traktujące seks jako źródło dominacji;prezentujące wadliwy obraz natury ludzkiej polegający na szukaniu tylko egoistycznych przyjemności, dążeniu do sukcesu za wszelką cenę z wykorzystywaniem innych osób dla własnych celów; usprawiedliwiające przemoc, traktujące seks jako źródło dominacji; prezentujące obrazy naturalistycznego seksu zwłaszcza połączonego z przemocą i przymusem; patologicznych form życia seksualnego, a także obrazy agresji, zwłaszcza przedstawionej w sposób naturalistyczny i brutalny;prezentujące obrazy naturalistycznego seksu zwłaszcza połączonego z przemocą i przymusem; patologicznych form życia seksualnego, a także obrazy agresji, zwłaszcza przedstawionej w sposób naturalistyczny i brutalny; prezentujące postacie atrakcyjne (Np. pod względem urody, bogactwa, sukcesu), a postępujące w sposób moralnie naganny, agresywny, nieuczciwy i wulgarny, bez żadnej oceny niewłaściwości takiego zachowania oraz nagradzanie przejawów społecznej patologii.prezentujące postacie atrakcyjne (Np. pod względem urody, bogactwa, sukcesu), a postępujące w sposób moralnie naganny, agresywny, nieuczciwy i wulgarny, bez żadnej oceny niewłaściwości takiego zachowania oraz nagradzanie przejawów społecznej patologii.

21 Cechy oraz szczegółowe warunki kwalifikowania audycji lub innych przekazów do kategorii wiekowych Cechy oraz szczegółowe warunki kwalifikowania audycji lub innych przekazów do kategorii wiekowych

22 I kategoria wiekowa I kategoria wiekowa Kategoria I zawiera audycje lub inne przekazy, które mogą oglądać wszyscy widzowie niezależnie od wieku, w tym również małoletni w wieku przedszkolnym. Są to audycje prezentujące zasadniczo pozytywny (lub opisany neutralnie) obraz świata, w łagodnym klimacie emocjonalnym, przedstawiające postawy prospołeczne i przyjazne nastawienie do ludzi, nasycone emocjami pozytywnymi, takimi jak: radość, zachwyt, szczęście, życzliwość. Może być pokazywana rywalizacja prowadzona w duchu sportowym o określonych regułach (z wykluczeniem scen drastycznych) i ukazywanie pozytywnych wzorów miłości bez obrazów seksualnych (np. romantycznej, opiekuńczej, czy przyjacielskiej).

23 II kategoria wiekowa (od lat 7) Myślenie dzieci w wieku poniżej 7 lat jest schematyczne, emocjonalność jest chwiejna, a system nerwowy łatwo ulega przeciążeniu. W tym okresie kształtuje się podstawowy stosunek do świata, zdolność krytycyzmu jest bardzo niska, a tendencja do ulegania sugestii i naśladowania osób z otoczenia i bohaterów fikcyjnych bardzo silna. 7

24 W związku z tym małoletni poniżej lat 7 nie powinni oglądać audycji lub innych przekazów: prezentujących obraz świata budzący lęk lub odrazę oraz negatywne nastawienie do innych osób i otoczenia, np. niszczenie, znęcanie się, przemoc, poniżanie, ignorowanie cierpienia, usprawiedliwianie zła – nawet jeżeli przedstawione są w filmach animowanych, w sposób nierealistyczny lub mają charakter humorystyczny;prezentujących obraz świata budzący lęk lub odrazę oraz negatywne nastawienie do innych osób i otoczenia, np. niszczenie, znęcanie się, przemoc, poniżanie, ignorowanie cierpienia, usprawiedliwianie zła – nawet jeżeli przedstawione są w filmach animowanych, w sposób nierealistyczny lub mają charakter humorystyczny; prezentujących treści, w których ocena moralna zachowania bohaterów wymaga wnikliwości oraz różnicowania przyczyn, intencji i motywacji, co nie jest możliwe do dokonania przez małoletnich w tym wieku, a także ukazujących obrazy o charakterze seksualnym (nagość, gesty seksualne itp.), których istoty małoletni nie może jeszcze zrozumieć;prezentujących treści, w których ocena moralna zachowania bohaterów wymaga wnikliwości oraz różnicowania przyczyn, intencji i motywacji, co nie jest możliwe do dokonania przez małoletnich w tym wieku, a także ukazujących obrazy o charakterze seksualnym (nagość, gesty seksualne itp.), których istoty małoletni nie może jeszcze zrozumieć; budzących silne emocje, zwłaszcza negatywne, jak lęk, strach, przerażenie, złość, obrzydzenie, obojętność na cierpienia innych itp., co wywołuje u małoletniego rozchwianie emocjonalne, nadpobudliwość i nadruchliwość (na skutek przeciążenia układu nerwowego);budzących silne emocje, zwłaszcza negatywne, jak lęk, strach, przerażenie, złość, obrzydzenie, obojętność na cierpienia innych itp., co wywołuje u małoletniego rozchwianie emocjonalne, nadpobudliwość i nadruchliwość (na skutek przeciążenia układu nerwowego); których bohaterowie, niezależnie od stopnia realizmu (a więc także w filmach animowanych) zachowują się w taki sposób, w jaki dzieci nie powinny postępować, to znaczy: wrzeszczą, używają wulgarnych zwrotów, kłamią, biją się, oszukują, lekceważą innych lub z nich szydzą, są złośliwi itp.;których bohaterowie, niezależnie od stopnia realizmu (a więc także w filmach animowanych) zachowują się w taki sposób, w jaki dzieci nie powinny postępować, to znaczy: wrzeszczą, używają wulgarnych zwrotów, kłamią, biją się, oszukują, lekceważą innych lub z nich szydzą, są złośliwi itp.; zawierających treści wymienione w kategoriach III, IV.zawierających treści wymienione w kategoriach III, IV.

25 III kategoria wiekowa (od lat 12) Dzieci w młodszym wieku szkolnym koncentrują się na faktach szczegółowych i na ich podstawie tworzą sobie wizję świata, nie rozumieją jeszcze treści metaforycznych, zachowują się na wzór tego, co widzą w swoim otoczeniu lub w mediach, bezkrytycznie naśladują idoli, są podatne na wpływ innych, ich potrzeby seksualne pozostają jeszcze w latencji (czyli w uśpieniu), o ile nie zostaną sztucznie rozbudzone przez podniecające obrazy. 12

26 W związku z tym małoletni poniżej lat 12 nie powinni oglądać audycji lub innych przekazów: zawierających nagromadzenie negatywnych faktów i zdarzeń takich jak przemoc czy wulgarne zachowanie, tworzących wizję świata wrogiego i zagrażającego, a kontakty międzyludzkie przedstawiających jako walkę i rywalizację;zawierających nagromadzenie negatywnych faktów i zdarzeń takich jak przemoc czy wulgarne zachowanie, tworzących wizję świata wrogiego i zagrażającego, a kontakty międzyludzkie przedstawiających jako walkę i rywalizację; pokazujących sceny przemocy i seksu, które w filmie obrazują jakąś ideę, której dziecko nie jest w stanie zrozumieć, gdyż spostrzega nie ogólne przesłanie, ale poszczególne sceny agresji, seksu i wulgarności;pokazujących sceny przemocy i seksu, które w filmie obrazują jakąś ideę, której dziecko nie jest w stanie zrozumieć, gdyż spostrzega nie ogólne przesłanie, ale poszczególne sceny agresji, seksu i wulgarności; powodujących silne podniecenie, związane z obrazami przemocy i niebezpiecznych rozrywek, a także rozbudzających zainteresowanie seksem, a więc obrazów nagości i zbliżeń intymnych, a zwłaszcza takich, które ukazują seks w oderwaniu od uczuć wyższych i stanowią wadliwe wzorce zachowań seksualnych;powodujących silne podniecenie, związane z obrazami przemocy i niebezpiecznych rozrywek, a także rozbudzających zainteresowanie seksem, a więc obrazów nagości i zbliżeń intymnych, a zwłaszcza takich, które ukazują seks w oderwaniu od uczuć wyższych i stanowią wadliwe wzorce zachowań seksualnych; w których zło budzi chęć naśladowania, przemoc pozostaje bez konsekwencji (np. osoba bita nie cierpi), sprowadzona jest do konwencji zabawy lub usprawiedliwiona na zasadzie: cel uświęca środki i pokazujących negatywne formy zachowania w postaci atrakcyjnej, na przykład u pozytywnego bohatera (przystojnego, niezwyciężonego, ładnie ubranego itp.) bądź sposobu skutecznego stosowania przemocy dla celów instrumentalnych;w których zło budzi chęć naśladowania, przemoc pozostaje bez konsekwencji (np. osoba bita nie cierpi), sprowadzona jest do konwencji zabawy lub usprawiedliwiona na zasadzie: cel uświęca środki i pokazujących negatywne formy zachowania w postaci atrakcyjnej, na przykład u pozytywnego bohatera (przystojnego, niezwyciężonego, ładnie ubranego itp.) bądź sposobu skutecznego stosowania przemocy dla celów instrumentalnych; zawierających treści wymienione w kategoriach IV.zawierających treści wymienione w kategoriach IV.

27 IV kategoria wiekowa (od lat 16) Dzieci w wieku dorastania charakteryzują się nadal dużą pobudliwością emocjonalną, skłonnością skrajnych ocen i pochopnych uogólnień, do impulsywnych zachowa i do podejmowania ryzykownych działań. Starają się demonstrować swoją dorosłość, bez głębszego zrozumienia, na czym ona polega. Są krytyczne w stosunku do rodziców i nauczycieli, a jednocześnie poszukują atrakcyjnych idoli, których bezkrytycznie naśladują. Są konformistyczne, dlatego bardziej liczą się z normami grup rówieśniczych, nie z normami ogólnospołecznymi. 16

28 W związku z tym małoletni poniżej lat 16 nie powinni oglądać audycji lub innych przekazów: pokazujących wypaczone formy współżycia społecznego (albo koegzystencji ludzi) i sprowadzających wizję świata do przemocy i erotyki, a zwłaszcza prezentujących je w sposób prymitywny i brutalny oraz ukazujący obrazy aktywności seksualnej w oderwaniu od uczuć wyższych;pokazujących wypaczone formy współżycia społecznego (albo koegzystencji ludzi) i sprowadzających wizję świata do przemocy i erotyki, a zwłaszcza prezentujących je w sposób prymitywny i brutalny oraz ukazujący obrazy aktywności seksualnej w oderwaniu od uczuć wyższych; dających uproszczoną wizję dorosłości eksponując nadmiernie: siłę fizyczną, używanie przemocy zwłaszcza demonstrowanej w rolach społecznych (nauczyciel, rodzice itp.), pokazujących moralnie naganne zachowania i postawy bez ocen etycznych oraz moralne obwinianie ofiary za to, e została skrzywdzona, a także przedstawiających nadmierną koncentrację na posiadaniu pieniędzy i dóbr materialnych;dających uproszczoną wizję dorosłości eksponując nadmiernie: siłę fizyczną, używanie przemocy zwłaszcza demonstrowanej w rolach społecznych (nauczyciel, rodzice itp.), pokazujących moralnie naganne zachowania i postawy bez ocen etycznych oraz moralne obwinianie ofiary za to, e została skrzywdzona, a także przedstawiających nadmierną koncentrację na posiadaniu pieniędzy i dóbr materialnych; dostarczających silnych wrażeń i emocji związanych z przemocą i seksem, a zwłaszcza przedstawiających obrazy agresji i okrucieństwa,dostarczających silnych wrażeń i emocji związanych z przemocą i seksem, a zwłaszcza przedstawiających obrazy agresji i okrucieństwa, mogące skłaniać do zachowań moralnie nagannych, przez prezentowanie postaci atrakcyjnych, a jednocześnie będących wzorcem zachowań negatywnych, np. picia alkoholu, używania wulgarnych wyrażeń i gestów, brutalności, zażywania narkotyków, przemocy itp.mogące skłaniać do zachowań moralnie nagannych, przez prezentowanie postaci atrakcyjnych, a jednocześnie będących wzorcem zachowań negatywnych, np. picia alkoholu, używania wulgarnych wyrażeń i gestów, brutalności, zażywania narkotyków, przemocy itp.

29 Oczywiście taki katalog nie może przewidzieć wszystkich potencjalnych zagrożeń, a ocena musi być zawsze dokonywana przez osoby kwalifikujące audycje do emisji w kontekście wymowy całości konkretnej analizowanej audycji, ale należy podkreślić, że przy dokonywaniu tych kwalifikacji nadawcy nie są bynajmniej pozostawieni sami sobie, ale mają, w postaci omawianego załącznika nr 3 do ww. rozporządzenia KRRiT, rozbudowaną i jednolitą podstawę kwalifikacyjną.

30 Załącznik nr 3 służy również KRRiT, która dokonując oceny realizacji przez danego nadawcę prawidłowości kwalifikacji audycji do jednej z kategorii wiekowych, stosuje tę samą podstawę i w przypadku zastrzeżeń musi udowodnić, iż audycja nie wypełnia warunków sformułowanych w rozporządzeniu.

31 Przedstawiony system wydaje się więc systemem zrozumiałym, spójnym i nie powinien stwarzać większych trudności zarówno w praktycznym stosowaniu przez nadawców, jak i w codziennym posługiwaniu się informacją przekazywaną w ten sposób zainteresowanym rodzicom i wychowawcom.

32 Nadawcy a obowiązujące zasady ochrony małoletnich widzów

33 Niestety niektórzy polscy nadawcy wyspecjalizowali się w omijaniu lub nadmiernie liberalnym interpretowaniu obowiązujących zasad ochrony małoletnich. Na podstawie prowadzonych w ostatnich kilku latach monitoringów sporządziliśmy listę najczęściej popełnianych grzechów przez polskich nadawców telewizyjnych:

34 stosowanie praktyki zaniżania kategorii wiekowych, pozwalające przesuwać na godziny wcześniejsze emisje audycji, które prawidłowo zakwalifikowane powinny być nadawane, bądź to po godzinie 20.00 (z kwalifikacją od lat 16), bądź to po godz. 23.00 (z kwalifikacją od lat 18). Nasuwa to podejrzenie o świadomą manipulację systemem klasyfikacyjnym dokonywaną kosztem zdrowia psychicznego i moralnego małoletnich widzów. Przypadki takie podważają wiarygodność wprowadzonego przez ustawodawcę systemu ochrony małoletnich i ostrzegania widzów oraz ograniczają jego praktyczną przydatność dla rodziców i wychowawców.stosowanie praktyki zaniżania kategorii wiekowych, pozwalające przesuwać na godziny wcześniejsze emisje audycji, które prawidłowo zakwalifikowane powinny być nadawane, bądź to po godzinie 20.00 (z kwalifikacją od lat 16), bądź to po godz. 23.00 (z kwalifikacją od lat 18). Nasuwa to podejrzenie o świadomą manipulację systemem klasyfikacyjnym dokonywaną kosztem zdrowia psychicznego i moralnego małoletnich widzów. Przypadki takie podważają wiarygodność wprowadzonego przez ustawodawcę systemu ochrony małoletnich i ostrzegania widzów oraz ograniczają jego praktyczną przydatność dla rodziców i wychowawców.

35 błędne i zagrażające dzieciom kwalifikowanie przez nadawców do kategorii od lat 12 wielu audycji - w tym rozmaitych sensacyjnych paradokumentów - zawierających jednostronny obraz świata pełnego kłamstw, przemocy, występków i zbrodni, których odbiór wymaga większej dojrzałości psychicznej i intelektualnej, niż dysponują przeciętnie dzieci w tym wieku i które poprzez to stanowią istotne zagrożenie dla zdrowia psychicznego i moralnego małoletnich widzów.błędne i zagrażające dzieciom kwalifikowanie przez nadawców do kategorii od lat 12 wielu audycji - w tym rozmaitych sensacyjnych paradokumentów - zawierających jednostronny obraz świata pełnego kłamstw, przemocy, występków i zbrodni, których odbiór wymaga większej dojrzałości psychicznej i intelektualnej, niż dysponują przeciętnie dzieci w tym wieku i które poprzez to stanowią istotne zagrożenie dla zdrowia psychicznego i moralnego małoletnich widzów.

36 Innego rodzaju częstym błędem jest fakt nadawania przez nadawców audycjom cyklicznym (szczególnie serialom oraz niektórym audycjom typu talk show), stałej kwalifikacji wiekowej bez względu na zawartość danego odcinka cyklu, podczas gdy poszczególne odcinki często zasadniczo różnią się treściowo i wymagają każdorazowo odrębnej kwalifikacji.Innego rodzaju częstym błędem jest fakt nadawania przez nadawców audycjom cyklicznym (szczególnie serialom oraz niektórym audycjom typu talk show), stałej kwalifikacji wiekowej bez względu na zawartość danego odcinka cyklu, podczas gdy poszczególne odcinki często zasadniczo różnią się treściowo i wymagają każdorazowo odrębnej kwalifikacji.

37 Monitoring wykazał też przypadki błędnej, tj. zaniżonej kwalifikacji niektórych filmów fabularnych.Monitoring wykazał też przypadki błędnej, tj. zaniżonej kwalifikacji niektórych filmów fabularnych.

38 Stwierdzono również manipulację zwiastunami audycji. Polegała ona na promowaniu audycji zwiastunami w ogóle nie oznakowanymi lub oznakowanymi niższą kategorią wiekową niż kwalifikacja nadana samej audycji.Stwierdzono również manipulację zwiastunami audycji. Polegała ona na promowaniu audycji zwiastunami w ogóle nie oznakowanymi lub oznakowanymi niższą kategorią wiekową niż kwalifikacja nadana samej audycji.

39 Kontrolno-dyscyplinujące działania KRRiT w zakresie ochrony małoletnich widzów

40 W przypadku naruszania obowiązków wynikających z art. 18 ust. 4-5b Przewodniczący KRRiT może nałożyć na nadawcę karę pieniężną w wysokości do 50% rocznej opłaty za używanie częstotliwości przeznaczonej do nadawania programu, a w przypadku, gdy nadawca nie uiszcza opłaty za częstotliwość, karę pieniężną w wysokości do 10% przychodu nadawcy osiągniętego w poprzednim roku podatkowym (art. 53 ust. 1). Nałożenie kary odnosi się w praktyce do przypadków skrajnych, kiedy to naruszenia ustawy mają charakter szczególnie groźny dla małoletnich widzów oraz w przypadkach powtarzających się (tzw. recydywy) w łamaniu obowiązujących przepisów. Tak na przykład było w 2006 r. z nadaniem przez jedną ze stacji w czasie chronionym wyjątkowo drastycznej (m.in. miksowanie i zjadanie żywych robaków na oczach widzów) audycji typu reality show zatytułowanej Nieustraszeni, za co nałożona została kara w wysokości 500 tys. złotych).

41 KRRiT jednak stosuje najczęściej metodę perswazji wobec nadawców: zwraca uwagę na dostrzeżone błędy w klasyfikacji i oznaczeniu, wyjaśnia, upomina i wzywa do zaniechania niezgodnych z przepisami praktyk. W wielu przypadkach daje to pożądany skutek.

42 W niektórych przypadkach trwa bardzo długi spór pomiędzy KRRiT a nadawcą, który nie zgadza się z oceną szkodliwości dla dzieci i młodzieży zakwestionowanych audycji i niejednokrotnie odwołuje się do sądu od decyzji Przewodniczącego KRRiT o wezwaniu do zaniechania emisji lub o ukaraniu. Szczególnie sporne są te audycje, w których zastrzeżenia budzą nie pojedyncze sceny gwałtu, przemocy czy seksu, ale prezentowana w danym przekazie wizja świata oraz dostarczane małoletnim wzory zachowań.

43 Warto przytoczyć w tym miejscu charakterystyczny przykład. Jeden z czołowych polskich nadawców telewizyjnych nadaje stale audycje cykliczne określane jako seriale fabularno-dokumentalne realizowane w formule toczącej się na oczach widza rozprawie sądowej. Audycje te z reguły oznaczane są symbolem od lat 12 i nadawane w czasie chronionym. Bardzo często ukazują one małoletniemu widzowi w sensacyjnej formie obraz świata pełnego kłamstwa, przemocy, gwałtu i występków, a nawet zbrodni. To prawda, że zbrodni ukaranej, ale przecież nikt o zdrowych zmysłach w realnym, nie wirtualnym, świecie nie zaprasza 12-letnich dzieci do sądu na procesy zbrodniarzy i gwałcicieli, by tam się uczyli życia i sprawiedliwości. Prezentowany dzieciom od lat 12 taki jednostronny obraz świata – zdaniem KRRiT – zagraża zdrowiu psychicznemu i moralnemu małoletnich widzów a więc narusza zasady kwalifikacji audycji zawarte w załączniku do rozporządzenia KRRiT.

44 Zdaniem nadawcy przeciwnie: audycje te mają rzekomo charakter edukacyjny, umoralniający i wychowawczy.

45 Podobnie rzecz się ma z niektórymi magazynami reporterów i audycjami typu talk show, gdzie często wybór tematyki (kłamstwa, zbrodnie, zboczenia) i sposób jej prezentacji motywowany jest w istocie pogonią za sensacją i za wskaźnikami oglądalności, a klasyfikacja do kategorii wiekowych jest sztucznie zaniżana (przeważnie od lat 12 zamiast od lat 16), aby wyemitować daną audycję przed godziną 20.00.

46 Odwołuję się tu akurat do tych przykładów wybranych z bogatej praktyki KRRiT, by pokazać, że wbrew rozpowszechnionej opinii, często to nie sensacyjne filmy fabularne stanowią największe zagrożenie dla małoletnich widzów i największą trudność w dialogu KRRiT z nadawcami.

47 W przypadkach, kiedy nadawca odwołuje się od decyzji Przewodniczącego KRRiT do sądu, sprawy z reguły ciągną się latami, co oczywiście łagodzi dolegliwość wymierzonej kary i przekreśla efekt prewencji ogólnej. W optyce rodziców i wychowawców taki nadawca wydaje się bezkarny, KRRiT jako organ nieskuteczny a umieszczone na ekranie symbole graficzne stają się zamiast informować dezinformują.

48 Kilka problemów, które czekają na rozwiązanie Co można i należy czynić, by zwiększyć skuteczność kontroli nad przestrzeganiem przez nadawców telewizyjnych przepisów mających chronić małoletnich widzów, w tym przepisów dotyczących rzetelnego i zgodnego z obowiązującymi normami klasyfikowania i oznaczania audycji z punktu widzenia ich szkodliwości dla poszczególnych kategorii wiekowych?

49 Wymienię tu tylko kilka generalnych problemów: Istnieje pilna potrzeba dalszego rozwijania polskiego prawa medialnego z uwzględnieniem dobrych i złych doświadczeń dotychczasowej praktyki. Do takich problemów należą takie problemy, jak: potrzeba zróżnicowania systemu kar stosowanych wobec nadawców, np. nie tylko kara pieniężna, ale również obowiązek poinformowania widzów na antenie w czasie największej oglądalności o fakcie ukarania nadawcy za konkretne wykroczenie;Istnieje pilna potrzeba dalszego rozwijania polskiego prawa medialnego z uwzględnieniem dobrych i złych doświadczeń dotychczasowej praktyki. Do takich problemów należą takie problemy, jak: potrzeba zróżnicowania systemu kar stosowanych wobec nadawców, np. nie tylko kara pieniężna, ale również obowiązek poinformowania widzów na antenie w czasie największej oglądalności o fakcie ukarania nadawcy za konkretne wykroczenie;

50 Wprowadzenie obowiązku powołania przez nadawców wewnętrznych fachowych komisji oceny i kwalifikacji kierowanych do emisji audycji.Wprowadzenie obowiązku powołania przez nadawców wewnętrznych fachowych komisji oceny i kwalifikacji kierowanych do emisji audycji.

51 Niezbędne jest realne skrócenie czasu, w którym rozpatrywane są odwołania nadawców do sądu od decyzji o ukaraniu nadawcy za szczególnie jaskrawe naruszanie przepisów mających chronić małoletnich widzów. Obecna sytuacja, w której od emisji zakwestionowanej audycji do momentu egzekucji kary upływają lata, czyni praktycznie naruszających te przepisy nadawców bezkarnymi.Niezbędne jest realne skrócenie czasu, w którym rozpatrywane są odwołania nadawców do sądu od decyzji o ukaraniu nadawcy za szczególnie jaskrawe naruszanie przepisów mających chronić małoletnich widzów. Obecna sytuacja, w której od emisji zakwestionowanej audycji do momentu egzekucji kary upływają lata, czyni praktycznie naruszających te przepisy nadawców bezkarnymi.

52 Udoskonalenia i rozbudowy wymaga obecny system monitorowania wciąż rosnącej ilości programów telewizyjnych. Bez takiego sprawnie działającego systemu kontrolnego wszelki nadzór ze strony państwa nad przestrzeganiem przepisów o ochronie małoletnich widzów, będzie iluzoryczny.Udoskonalenia i rozbudowy wymaga obecny system monitorowania wciąż rosnącej ilości programów telewizyjnych. Bez takiego sprawnie działającego systemu kontrolnego wszelki nadzór ze strony państwa nad przestrzeganiem przepisów o ochronie małoletnich widzów, będzie iluzoryczny.

53 W warunkach rozwiniętego rynku medialnego i ostrej konkurencji rynkowej pomiędzy nadawcami skuteczna walka z nasilającymi się tendencjami do przemycania do czasu ustawowo chronionego audycji wadliwie zakwalifikowanych i oznaczanych nie może ograniczać się tylko do działań administracyjnych ze strony państwa. Działania te, by były skuteczne, powinny być wsparte przez aktywność ruchów i organizacji społecznych stawiających sobie za cel zmuszenie nadawców, by ogólnodostępne media były bezpieczne dla małoletnich odbiorców. W wielu krajach organizacje konsumenckie i ruchy społeczne zajmujące się tą problematyką działają skutecznie, bowiem nawet potężni nadawcy bardziej obawiają się społecznego bojkotu ich programów, czy nacisku na reklamodawców, by nie reklamowali się w danym medium, niż - przeważnie symbolicznej dla nich kary pieniężnej. Niestety w Polsce taki oddolny nacisk na nadawców nie istnieje. Nie udały się podejmowane w ubiegłych latach inicjatywy dobrowolnego porozumienia nadawców Przyjazne media i powołania ogólnopolskiego Stowarzyszenia Odbiorców Radia i Telewizji (SORiT) czy uzyskania szerszego poparcia dla projektu Audiowizualnej Karty Praw Widza.W warunkach rozwiniętego rynku medialnego i ostrej konkurencji rynkowej pomiędzy nadawcami skuteczna walka z nasilającymi się tendencjami do przemycania do czasu ustawowo chronionego audycji wadliwie zakwalifikowanych i oznaczanych nie może ograniczać się tylko do działań administracyjnych ze strony państwa. Działania te, by były skuteczne, powinny być wsparte przez aktywność ruchów i organizacji społecznych stawiających sobie za cel zmuszenie nadawców, by ogólnodostępne media były bezpieczne dla małoletnich odbiorców. W wielu krajach organizacje konsumenckie i ruchy społeczne zajmujące się tą problematyką działają skutecznie, bowiem nawet potężni nadawcy bardziej obawiają się społecznego bojkotu ich programów, czy nacisku na reklamodawców, by nie reklamowali się w danym medium, niż - przeważnie symbolicznej dla nich kary pieniężnej. Niestety w Polsce taki oddolny nacisk na nadawców nie istnieje. Nie udały się podejmowane w ubiegłych latach inicjatywy dobrowolnego porozumienia nadawców Przyjazne media i powołania ogólnopolskiego Stowarzyszenia Odbiorców Radia i Telewizji (SORiT) czy uzyskania szerszego poparcia dla projektu Audiowizualnej Karty Praw Widza.

54 Jeśli jednak myślimy poważnie o budowaniu w naszym kraju społeczeństwa obywatelskiego, niezbędny wydaje się powrót do idei utworzenia takiego społecznego ruchu konsumentów programów medialnych. Dopiero bowiem w trójkącie: nadawcy, niezależny regulator mediów elektronicznych i świadomy swych praw, społeczny ruch odbiorców, można będzie skutecznie walczyć o media rzeczywiście bezpieczne dla dzieci i młodzieży. Inspiracja do powstania takiego ruchu - jak się wydaje - mogłaby pochodzić od instytucji i osób szczególnie zainteresowanych prawidłowym wychowaniem naszych dzieci: szkoły, Kościoła, rodziców, wychowawców, nauczycieli.Jeśli jednak myślimy poważnie o budowaniu w naszym kraju społeczeństwa obywatelskiego, niezbędny wydaje się powrót do idei utworzenia takiego społecznego ruchu konsumentów programów medialnych. Dopiero bowiem w trójkącie: nadawcy, niezależny regulator mediów elektronicznych i świadomy swych praw, społeczny ruch odbiorców, można będzie skutecznie walczyć o media rzeczywiście bezpieczne dla dzieci i młodzieży. Inspiracja do powstania takiego ruchu - jak się wydaje - mogłaby pochodzić od instytucji i osób szczególnie zainteresowanych prawidłowym wychowaniem naszych dzieci: szkoły, Kościoła, rodziców, wychowawców, nauczycieli. Sądzę, że Forum Edukacji Medialnej to właściwe i dobre miejsce do przypomnienia tego, wciąż czekającego na realizację postulatu.

55 Dziękuję za uwagę.