Prof. dr hab. Zbigniew B. Gaś (wszelkie prawa zastrzeżone)

Prezentacja na temat: "Prof. dr hab. Zbigniew B. Gaś (wszelkie prawa zastrzeżone)"— Zapis prezentacji:

1 Prof. dr hab. Zbigniew B. Gaś (wszelkie prawa zastrzeżone)
WARTOŚCI I NORMY W WYCHOWANIU I PROFILAKTYCE

2 Podstawowe zagadnienia:
Na czym polega istota wychowania? Jakie są zagrożenia dla wychowania? Po co jest profilaktyka? Jaka jest relacja między wychowaniem a profilaktyką Wartości jako podstawa wychowania i profilaktyki Czym są wartości? Co to są normy? Normy jako drogi realizacji wartości Wartości chrześcijańskie jako podstawa wychowania i profilaktyki Proces wprowadzania wychowanka w świat wartości i norm Warunki skutecznego wprowadzania w świat wartości i norm Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

3 Kontrowersje wokół istoty wychowania
„Trzeba jasno zdać sobie sprawę z tego, co to jest WYCHOWANIE i jak należy je przeprowadzać, bo obecnie panuje pod tym względem rozbieżność poglądów” Arystoteles Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

4 Wszelkie prawa zastrzeżone
Wychowanie to proces wspomagania wychowanka w rozwoju, ukierunkowanym na osiąganie pełnej dojrzałości w czterech podstawowych sferach: fizycznej, psychicznej, społecznej i duchowej. Tak rozumiany kontakt wychowawczy: angażuje dwie osoby: wychowawcę (np. rodzica, nauczyciela, duszpasterza, sąsiada, starszego kolegę) oraz wychowanka (w różnym wieku), pozostające w osobowej relacji, współdziałające w osiąganiu celów wychowawczych. Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

5 Istota wspomagania dziecka w rozwoju
Świat wychowawcy Świat wychowanka ZMIANY ROZWO- JOWE OSOBA WYCH. UMIEJĘT- NOŚCI WYCH. WARUNKI DO ROZWOJU Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

6 Wszelkie prawa zastrzeżone
Osoba wychowawcy świadomość siebie i swojego systemu wartości przeżywanie oraz okazywanie emocji i uczuć dostarczanie wychowankowi wzorców postaw i zachowań zainteresowanie ludźmi i sprawami społecznymi jasne zasady etyczne poczucie odpowiedzialności Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

7 Umiejętności wychowawcy
rozumienia wychowanka i okazywania mu tego zapewniania wychowankowi bezpieczeństwa w sytuacjach trudnych sprzyjania pozytywnemu działaniu i dokonywaniu zmian w zachowaniu Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

8 Warunki sprzyjające rozwojowi
doświadczanie przez wychowanka zrozumienia i akceptacji poczucie więzi uczuciowych z wychowawcą otwartość we wzajemnych relacjach wzajemny szacunek wychowawcy i wychowanka świadomość granic w życiu i rozwoju dzielenie się odpowiedzialnością za osiąganie zmian w procesie wychowania Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

9 Cele wychowania to osiąganie przez wychowanka:
dojrzałości fizycznej – związanej nie tylko z naturalnymi procesami rozwoju fizycznego, ale również z nabywaniem wiedzy i umiejętności umożliwiających prowadzenie zdrowego stylu życia dojrzałości psychicznej – ukierunkowanej na osiąganie odpowiedzialności za siebie i swój stosunek do świata dojrzałości społecznej – polegającej na nabywaniu umiejętności prawidłowego wywiązywania się z pełnionych ról społecznych i systematycznego przygotowywania się do podejmowania nowych ról (związanych z cyklem życia) dojrzałości duchowej – obejmującej przede wszystkim posiadanie konstruktywnego i stabilnego systemu wartości oraz poczucia sensu istnienia Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

10 Wiodące przyczyny niskiej skuteczności działań wychowawczych
deficyty w kompetencjach wychowawczych rodziców i nauczycieli osobiste ograniczenia wychowanka niekorzystne zjawiska i działania ogólnospołeczne Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

11 Wybrane zagrożenia dla dojrzewania fizycznego
przeciążenie pracą intelektualną ograniczającą ruch i wysiłek fizyczny preferowanie pasywnych form spędzania czasu wolnego niewłaściwa dieta kult mięśni i siły fizycznej (u chłopców) kult zgrabnej sylwetki (u dziewcząt) kult farmakologii – chemia lekarstwem na wszystko Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

12 Wybrane zagrożenia dla dojrzewania psychicznego
zacieranie granic w życiu i rozwoju (prawa a nie obowiązki) promowanie egocentryzmu („jestem najważniejszy na świecie”) akceptowanie egoizmu („wszystko mi się należy”) samozadowolenie jako cel rozwoju (żyć przyjemnie a nie odpowiedzialnie) Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

13 Wybrane zagrożenia dla dojrzewania społecznego
osłabianie roli rodziny w życiu dziecka oderwanie ról społecznych od wieku życia dziecka zagrożenia dla funkcjonowania w rolach zawodowych deformowanie szeregu ról społecznych (np. kibic, biznesmen, dobroczyńca, lobbysta, autorytet moralny) podważanie autorytetów społecznych (rodziców, nauczycieli, duszpasterzy itp.) i wprowadzanie pseudo autorytetów Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

14 Wybrane zagrożenia dla dojrzewania duchowego
redefinicja wartości np. WOLNOŚĆ -> samowola DOBRO/ZŁO -> mniejsze zło OTWARTOŚĆ -> bezkrytycyzm TOLERANCJA -> akceptacja dysfunkcji i patologii POSZANOWANIE ŻYCIA -> aborcja i eutanazja eliminowanie niektórych wartości np. TRADYCJA -> nowoczesność PATRIOTYZM -> europejskość NARÓD -> obywatel ograniczanie roli religijności i wprowadzanie laickości Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

15 Zachowanie dysfunkcjonalne dzieci i młodzieży
sprzeczne z normami rozwojowymi zakłócające prawidłowy proces dojrzewania wywołujące dezakceptację społeczną wyzwalające reakcje osób znaczących Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

16 Istota analizy zachowania dysfunkcjonalnego
DLACZEGO? przyczyny teoria czynniki ryzyka i zabezp. PO CO? potrzeby rola rozw. wspieranie ucznia ZACHOWANIE DYSFUNKCJONALNE (np. picie alkoholu, palenie tytoniu, stosowanie przemocy, wagary) Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

17 Wszelkie prawa zastrzeżone
Profilaktyka to kompleksowa interwencja kompensująca niedostatki wychowania, obejmująca równolegle trzy nurty działania: wspomaganie dziecka w radzeniu sobie z trudnościami zagrażającymi prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu ograniczanie i likwidowanie czynników ryzyka, które zaburzają prawidłowy rozwój i dezorganizują zdrowy styl życia inicjowanie i wzmacnianie czynników chroniących, które sprzyjają prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

18 Relacja między wychowaniem a profilaktyką
WARTOŚCI I NORMY WYCHOWANIE PROFILAKTYKA Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

19 Wszelkie prawa zastrzeżone
Wartości To wszystko, co uchodzi za ważne i cenne dla jednostki i społeczeństwa oraz jest godne pożądania, co łączy się z pozytywnymi przeżyciami i stanowi jednocześnie cel dążeń ludzkich. Wartości obejmują więc zarówno elementy świata materialnego, jak i duchowego. Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

20 Hierarchia wartości (wg Maxa Schellera)
Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

21 Wszelkie prawa zastrzeżone
Normy to powinności, nakazy i zakazy wskazujące sposoby i metody realizowania nadrzędnych wartości. Ze względu na realizowane wartości normy można podzielić na: teologiczne – gdzie nadrzędną wartością jest DOBRO, czyli wszelkie działania człowieka określa obowiązek czynienia dobra formalne – gdzie nadrzędną wartością jest OBOWIĄZEK, czyli właściwe działanie to bezwzględne realizowanie nakazów obowiązku Normy są podstawowym spoiwem każdej wspólnoty ludzkiej, porządkują życie społeczne, zapewniają ludziom poczucie bezpieczeństwa Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

22 Rodzaje zachowań uwzględniających normy moralne (wg w. Tatarkiewicza)
Podporządkowanie się ogólnej zasadzie obowiązującej w danym społeczeństwie (np. oddaj co pożyczyłeś) Bezpośrednie, nieuświadomione poczucie, że tak należy postąpić (np. ratowanie tonącego) Dokonanie bilansu zysków i strat (działania złożone i czasochłonne) WARTOŚCI Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

23 Wszelkie prawa zastrzeżone
Wartości chrześcijańskie jako podstawa działań wychowawczych i profilaktycznych godność osoby świętość życia ludzkiego centralna rola rodziny opartej na małżeństwie znaczenie wykształcenia wolność myśli, słowa wolność głoszenia własnych poglądów wolność wyznawania religii ochrona prawna jednostek i grup współpraca wszystkich na rzecz wspólnego dobra praca pojmowana jako dobro osobiste i społeczne władza polityczna pojmowana jako służba, podporządkowana prawu i rozumowi, a ograniczona przez prawa osoby i narodów (Jan Paweł II: Wartości chrześcijańskie duchowym fundamentem Europy) Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

24 4 kroki wprowadzania wychowanka w świat wartości
Rozpoznawanie wartości Rozumienie wartości Akceptowanie wartości Respektowanie wartości Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

25 Krok 1 – rozpoznawanie wartości
istotą tego kroku jest nabywanie umiejętności rozpoznawania tego, co jest wartością i odróżniania od tego, co nie jest wartością. dokonuje się głównie przez obserwację zachowań osób znaczących, a więc przede wszystkim: rodziców, nauczycieli, rówieśników, autorytetów społecznych itp. Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

26 Krok 2 – rozumienie wartości
istotą tego kroku jest rozumowa analiza istoty danej wartości, z możliwością dokonania bilansu zysków i strat dokonuje się głównie w drodze intelektualnej obróbki własnych doświadczeń i obserwacji świata zewnętrznego Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

27 Krok 3 – akceptowanie wartości
istotą tego kroku jest przyjęcie, że wartości praktykowane przez innych są szansą na godne życie i uzyskanie poczucia przynależności do grupy dokonuje się głównie w drodze doświadczania wzmocnień zewnętrznych za przyjmowanie wartości obowiązujących w danej grupie społecznej Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

28 Krok 4 – respektowanie wartości
istotą tego kroku jest przyjęcie wartości jako podstawy norm przestrzeganych we własnym zachowaniu dokonuje się głównie w drodze doświadczania wewnętrznych wzmocnień za prowadzenie osobiście satysfakcjonującego i społecznie akceptowanego stylu życia Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

29 Warunki skutecznego wprowadzania wychowanka w świat wartości:
Oparcie się na rodzinie Współpraca wszystkich wychowawców Wychowawca jako wzór osobowy Wychowanek jako osoba Czytelne dla wychowanka granice Konstruktywna grupa rówieśnicza Doświadczenia społeczne wzmacniające prawidłowy system wartości Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

30 Oparcie się na rodzinie
dostarcza wzorców zapewnia oparcie w poszukiwaniu i budowaniu systemu wartości przez pozytywne więzi ułatwia korektę wartości przez wewnętrzne relacje rodzinne utwierdza w dokonywanych wyborach Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

31 Współpraca wszystkich wychowawców
zapewnia jednolity system wartości wdraża i egzekwuje spójne normy zachowań gwarantuje wymianę informacji umożliwiających podejmowanie działań korekcyjnych daje wychowankowi oparcie w różnych sytuacjach życiowych chroni przed manipulacją Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

32 Wychowawca jako wzór osobowy
styl życia oparty na konstruktywnym i stabilnym systemie wartości czytelne dla wychowanka normy zachowania zgodność deklaracji z praktyką życiową nieustające samodoskonalenie Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

33 Wszelkie prawa zastrzeżone
Wychowanek jako osoba jest wartością samą w sobie (dlatego, że jest, a nie jaki jest) ma prawo do szacunku i godności osobistej ma potencjały, aby ciągle stawać się doskonalszym człowiekiem ma prawo do błędu i szansę jego naprawiania Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

34 Czytelne dla wychowanka granice
jasne rozróżnianie dobra i zła czytelne prawa i obowiązki - dostosowane do wieku życia i poziomu dojrzałości zrozumiałe dla wychowanka i realistyczne konsekwencje naruszania granic jednoznaczne rozgraniczenie między akceptacją osoby wychowanka i oceną jego zachowania Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

35 Konstruktywna grupa rówieśnicza
preferująca społecznie akceptowane wartości przestrzegająca obowiązujące normy zachowania wspierająca w pozytywnych działaniach dająca konstruktywne oparcie w rozwiązywaniu kryzysów w wartościowaniu Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

36 Doświadczenia społeczne wzmacniające prawidłowy system wartości
wzmacnianie konstruktywnego systemu wartości i przestrzegania norm postępowania stosowanie sankcji za naruszanie norm postępowania tworzenie warunków do działania prospołecznego tworzenie środowiska sprzyjającego korekcie systemu wartości i norm zachowania Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

37 do osobistych refleksji
Dziękuję za uwagę i zapraszam do osobistych refleksji Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone