ETYKA W BIZNESIE Materiały dydaktyczne dla studentów

Prezentacja na temat: "ETYKA W BIZNESIE Materiały dydaktyczne dla studentów"— Zapis prezentacji:

1 ETYKA W BIZNESIE Materiały dydaktyczne dla studentów
Wyższej Szkoły Bankowej w Opolu opr. dr Mariusz Opaliński

2 Spis treści Biznes i moralność Etyka gospodarcza Mity związane z etyką
Poziomy badania moralnego Normy moralne Odpowiedzialność moralna Modele przywództwa Złota reguła wzajemności Klasyczna etyka grecka Etyka deontologiczna Etyka utylitarystyczna Etyka prawa naturalnego Najważniejsze systemy etyczne Konflikty moralne Rozwiązywanie konfliktów Zasada podwójnego skutku Uczciwość i zaufanie Sprawiedliwość Rodzaje sprawiedliwości Zasady sprawiedliwości dystrybutywnej Oświecony egoizm gospodarczy Etyczny model decyzyjny Testowanie decyzji w praktyce Korupcja Protekcja Szara strefa Corporate Social Responsibility Etyka pracy Sprawiedliwa płaca Whistleblowing Pozytywne zasady konkurencji gospodarczej Etyczne aspekty reklamowania produktów Kodeksy etyczne Zrównoważony rozwój i ekobiznes Bibliografia

3 Biznes i moralność Etyka (z gr. ἦθος ethos) jest działem filozofii, który zajmuje się badaniem moralności oraz konstruowaniem systemów normatywnych, z których można wyprowadzić zasady moralne obowiązujące w różnych sytuacjach życiowych Moralność jest dziedziną decyzji i czynów, natomiast etyka to teoretyczny namysł nad tym, co (i dlaczego akurat to) jest moralnie słuszne Etyka to badanie, natomiast moralność jest tym, co badane Badanie etyczne może mieć charakter opisowy (etyka deskryptywna - ustalenie tego, jak ludzie się zachowują) oraz normatywny (etyka preskryptywna - ustalenie tego, jak ludzie powinni się zachowywać) Etyka biznesu nie jest sposobem bycia biznesmenów, który można określić mianem etosu menedżera Etyka biznesu zajmuje się zastosowaniem ogólnych zasad moralnych do problemów, związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej Etyka biznesu ma charakter uniwersalny, ponieważ uniwersalny charakter mają zasady moralne, na których etyka się opiera Podstawowe zasady etyki biznesu to przestrzeganie elementarnych norm moralnych, bez których działania gospodarcze byłyby niemożliwe

4 Etyka gospodarcza ETYKA GOSPODARCZA MIKROETYKA MAKROETYKA ETYKA
MOLARNA Etyka środowiskowa: etyka sportu etyka działalności politycznej etyka biznesu problematyka etycznych wyborów dokonywanych indywidualnie przez jednostkę, przedsiębiorstwo, gospodarstwo domowe, itp. zagadnienia etyczne w skali globalnej, takie jak problem dystrybucji światowego dochodu, ubóstwa, ochrony środowiska, itd. Etyka zawodowa: - etyka prawnika - etyka lekarska - etyka maklera - etyka bankowca

5 Mity związane z etyką Etyka to zbiór nakazów dotyczących życia seksualnego człowieka Decyzje w sprawach seksu mogą pociągać za sobą rozważania o uczciwości, trosce o innych, rozwadze itd., ale nie ma w nich nic szczególnego, gdyż to samo może dotyczyć na przykład decyzji o prowadzeniu samochodu pod wpływem alkoholu, niedostatecznej pomocy, jakiej udzielamy biednym krajom, czy naszej powszechnej obojętności w stosunku do środowiska naturalnego Etyka do wyidealizowany system zasad moralnych, świetnie sprawdzający się w teorii, ale nigdy w praktyce Bliższa prawdzie jest odwrotność tego twierdzenia: ocena etyczna, która nie sprawdza się w praktyce, musi również zawierać jakiś błąd teoretyczny, gdyż jej najistotniejszą rolą jest być przewodnikiem w praktyce Etyka jest czymś możliwym do zrozumienia tylko w kontekście religijnym Religia może wprawdzie dostarczać dodatkowych powodów do zrobienia czegoś dobrego, jednak istnieje bardzo długa tradycja upatrywania źródła etyki w poczuciu obowiązku oraz życzliwości i współczucia dla innych. Zachowanie etyczne nie wymaga więc wiary w istnienie nieba i piekła Działanie etyczne to takie, które stanowczo zabrania bogacenia się Istnieją takie rodzaje ubóstwa, w których nie ma niczego wzniosłego moralnie. Bieda może stanowić konsekwencję braku zapobiegliwości lub być skutkiem nadużywania alkoholu, zawinionych braków w wykształceniu, itp. Postępowanie etyczne oznacza pełen poświęcenia ogrom cierpienia w służbie wzniosłych idei i górnolotnych celów W rzeczywistości można wskazać mnóstwo sytuacji, w których dochodzi do ogromu cierpienia pozbawionego jakichkolwiek moralnych treści, jak przypadkowy wypadek samochodowy, czy zwykły ból zęba Kierowanie się moralnością to pokonywanie dzień po dniu gigantycznych przeciwności wbrew wszystkim i wszystkiemu Tak naprawdę postępowanie etyczne może dawać dużo satysfakcji osobistej i zawodowej, wynikającej z poczucia dobrze spełnionego obowiązku. Nie ma też powodu sądzić, że najbardziej moralne jest akurat to, z czym nikt się nie zgadza, przeciwnie: przyjęcie rozwiązań łatwych i przyjemnych, gdy tylko takie są dostępne w danej sytuacji, zwiększa prawdopodobieństwo, że faktycznie zostaną one zastosowane w praktyce

6 Poziomy badania moralnego
Etyka deskryptywna (opisowa) – opisuje rzeczywiste zachowania ludzkie w sferze moralności Etyka preskryptywna (normatywna) – formułuje uogólnienia dotyczące tego, jak ludzie zachowywać się powinni Metaetyka – zajmuje się badaniem twierdzeń etycznych pod względem poprawności logicznej i metodologicznej

7 Normy moralne Słuszny sposób postępowania, regulujący zasady współżycia między ludźmi Normy moralne łagodzą konflikty międzyludzkie i społeczne Normy moralne nie wymagają zewnętrznego uzasadnienia Z norm moralnych wynikają określone powinności RODZAJE NORM kategoryczne hipotetyczne bezwzględne względne tetyczne teleologiczne klasowe elementarne

8 Odpowiedzialność moralna
Odpowiedzialność polega na zdolności sprawcy danego czynu do poniesienia konsekwencji własnego postępowania Oznacza wzięcie na siebie zarówno dobrych jak i złych skutków działania Odpowiedzialność moralna ponoszona jest niezależnie od woli działającego, ponieważ wynika z ciążących na nim zobowiązań Warunki konieczne dla istnienia odpowiedzialności to świadomość i wolność

9 Modele przywództwa Kierowanie niemoralne amoralne moralne
Decyzje i zachowania ludzi biznesu postrzegane są jako z natury niemoralne. Menedżerowie aktywnie i celowo podejmują nieetyczne, motywowani samolubną chęcią do maksymalizacji swoich zysków Rozmyślne odrzucenie odpowiedzialności moralnej za podejmowane działania, mimo świadomości jej obiektywnego istnienia. Wynika z przekonania, że działalność gospodarcza znajduje się poza sferą osądów moralnych. Inne zasady obowiązują w biznesie, a inne w życiu prywatnym W kierowaniu moralnym istotna w dążeniu do zysku jest nie tylko litera prawa, ale jego duch, czyli uczciwość i poczucie sprawiedliwości. Zarządzanie moralne oznacza ustalenie wyższych standardów moralnych, niż minima etyczne, wyznaczone przez prawo Główna zasada: Cel uświęca środki Pierwszy milion trzeba ukraść (John D. Rockefeller) Społeczna odpowiedzialność biznesu to generowanie zysków (Milton Friedman) Moralna odpowiedzialność powstaje wszędzie tam, gdzie funkcjonuje choćby tylko dwuosobowa firma (Lidia Zbiegień-Maciąg)

10 Złota reguła wzajemności
Ujęcie negatywne Zakaz czynienia tego, czego skutki dla innych mogłyby zostać ocenione jako niekorzystne, gdyby doznał ich sprawca czynu Zasada: Nie czyń drugiemu, co tobie niemiłe Ujęcie pozytywne Nakaz czynienia tego, czego skutki mogłyby zostać ocenione jako korzystne, gdyby doznał ich sprawca czynu Zasada: Czyń innym tak, jak chciałbyś, aby czyniono tobie Złota reguła wzajemności ma bardzo długą tradycję. W Starym Testamencie ojciec udziela Tobiaszowi rady: „Czym sam się brzydzisz, tego nie czyń nikomu”. Tales z Miletu na pytanie, jak należy kierować własnym postępowaniem, odpowiadał: „Nie czyńmy tego, co ganimy u innych”. Pittakos z Mityleny radził: „Nie czyńmy tego, co nas gniewa u innych”. Herodot pouczał: „Nie czyńmy tego, z czego czynimy zarzuty bliźnim”. W literaturze konfucjańskiej złota reguła przybiera postać: „Nie czyń innym tego, czego nie chciałbyś, by inni czynili tobie”, natomiast w hinduizmie: „Nie sprawiaj swoim sąsiadom niczego, czego nie chciałbyś cierpieć z ich strony”. Najsłynniejsze sformułowanie złotej reguły w wersji pozytywnej pada w Kazaniu na Górze, gdy Chrystus naucza: „Wszystko więc, co byście chcieli, żeby wam ludzie czynili i wy im czyńcie”. Powtarza ją Mahomet w Koranie. Buddyzm głosi: „Okazuj innym taką samą miłość, dobro i miłosierdzie, jakie życzyłbyś sobie od nich otrzymywać.

11 Klasyczna etyka grecka
Etyka klasyczna jest określana mianem etyki cnoty Cnota to indywidualna prawość charakteru, oznaczająca dyspozycję do dobrego postępowania Prawego postępowania można się nauczyć (Sokrates) choć nie jest to wiedza powszechnie dostępna (Platon) Główne cnoty to roztropność, sprawiedliwość, umiarkowanie i męstwo Zdaniem Arystotelesa, najważniejszą z cnót jest umiar, gdyż pozwala człowiekowi kroczyć drogą złotego środka między skrajnościami, jakimi są wady nadmiaru i niedostatku Etyka klasyczna zajmuje się również zagadnieniem ludzkiego szczęścia Szczęście rozumiane jest jako postępowanie w cnocie (Sokrates), dążenie do urzeczywistnienia idei dobra (Platon), umiejętność czerpania radości z drobnych przyjemności dnia codziennego (Arystoteles), życie wypełnione przez przyjemności oraz wolne od bólu (Epikur) lub stan introwertycznego wycofania, pozwalający zachować doskonałą obojętność i samowystarczalność (etyka stoicka)

12 IMPERATYW KATEGORYCZNY
Etyka deontologiczna Jest to etyka obowiązku (gr. δέον, déon – obowiązek) Etyka deontologiczna dąży do ustalenia zasad bezwzględnie obowiązujących z mocą prawa przyrody Czyn jest moralnie słuszny, gdy jego spełnienie wynika tylko i wyłącznie z poczucia obowiązku, niezależnie od okoliczności (morderca ścigający ofiarę ma bezwzględne prawo poznać miejsce jej pobytu) Obowiązek prima facie to zobowiązanie „na pierwszy rzut oka”, które powinno ustąpić przed obowiązkiem wyższego rzędu Ustalona w ten sposób hierarchia pozwala na rozstrzyganie konfliktów moralnych Podstawowa lista obowiązków obejmuje rozwijanie posiadanych talentów, unikanie składania nieuczciwych obietnic oraz poszanowanie godności i wolności innych ludzi IMPERATYW KATEGORYCZNY Człowieczeństwa tak w sobie, jak i w drugim używaj zawsze zarazem jako celu, nigdy tylko jako środka Postępuj tylko według takiej maksymy, która mogłaby się stać powszechnie obowiązującym prawem Postępuj według maksymy, której zastosowanie nie prowadzi do sprzeczności z ogólnymi zasadami dziedziny

13 Etyka utylitarystyczna
Postępowanie etycznie właściwe polega na maksymalizowaniu dobra oraz minimalizowaniu zła Dobrem w ujęciu utylitarystów jest przyjemność, natomiast złem – ból Moralnie istotne są przede wszystkim skutki działania, a nie dobre intencje, motywy, nawet jeśli niemożliwe jest przewidzenie wszystkich konsekwencji dzisiejszych decyzji „po wsze czasy” Utylitaryzm określa się mianem etyki wolnego rynku, ponieważ jego zasady opierają się na analizie stosunku uzyskanych korzyści do poniesionych kosztów Późniejsi utylitaryści kładą nacisk na rozkład zysków i strat, a nie tylko ich sumę netto Ustalenie tego, co jest moralnie słuszne, odbywa się na podstawie testu utylitarystycznego, określanego mianem rachunku hedonistycznego

14 Etyka prawa naturalnego
Ponad zwykłym ludzkim prawem istnieje jakiś obiektywny porządek moralny, „prawo naturalne”, które wyznacza granice władzy rządzących Prawom rządów - które postępując niesprawiedliwie gwałcą ten moralny porządek - można, a w skrajnych przypadkach trzeba, być nieposłusznym Stopniowo idea prawa naturalnego splatała się z teorią umowy społecznej między rządzącymi a rządzonymi, w myśl której rządzący są zobowiązani do rządzenia w granicach prawa naturalnego, a rządzeni - do posłuszeństwa rządzącym, gdy ci kierują się prawem naturalnym Zasadniczą wadą prawa naturalnego jest konieczność odwołania się do zewnętrznej racji, którą zazwyczaj jest boski nakaz lub umowa społeczna Współcześnie prawa naturalne są utożsamiane z prawami człowieka, które przysługują każdej istocie ludzkiej dlatego, że jest człowiekiem, bez konieczności spełnienia żadnych dodatkowych warunków

15 Najważniejsze systemy etyczne
KLASYCZNA ETYKA GRECKA ETYKA DEONTOLOGICZNA UTYLITARYZM ETYKA UPRAWNIEŃ Cnota jako sztuka prawego postępowania, której można się nauczyć Szczęście jako cel ludzkich dążeń, osiągany przez postępowanie z umiarem, dążenie do przyjemności lub stoicką obojętność Etyka zasad moralnych Istotne są motywy postępowania Moralnie słuszne jest wyłącznie działanie z poczucia obowiązku Zobowiązania podlegają hierarchizacji Etyka oceny skutków postępowania Istotne są konsekwencje podejmowanych działań Moralnie słuszne jest to, co przynosi więcej szczęścia, niż cierpienia Prawo naturalne stoi ponad ludzkim porządkiem rzeczy Wartością kluczową jest przestrzeganie praw człowieka do życia, decydowania o własnym losie, edukacji, bezpieczeństwa socjalnego i własności

16 Konflikty moralne Konflikty moralne mogą mieć postać problemów – gdy każde wybrane rozwiązanie będzie dobre – oraz dylematów – gdy sytuacja zmusza do wyboru „mniejszego zła” Przyczyna konfliktów moralnych tkwi w niezupełności systemów etycznych, niepodzielności wartości oraz jednoczesności istnienia wielu różnych zobowiązań, wynikających z kolizji pełnionych ról społecznych Rozwiązywaniu konfliktów moralnych służy unikanie sytuacji kolizyjnych, ustalenie hierarchii zobowiązań, bądź stosowanie zasady podwójnego skutku Skomplikowane konflikty moralne można rozwiązać badając sytuację z punktu widzenia istniejących obowiązków, możliwej do uzyskania w danych okolicznościach użyteczności oraz przestrzegania praw człowieka

17 Rozwiązywanie konfliktów
Obowiązek Użyteczność Prawa człowieka Ustalenie motywów podejmowanego działania oraz ocena ich wartości moralnej Zastosowanie testu uniwersalizacji motywów W przypadku konfliktu należy dokonać hierarchizacji powinności Konsekwencjalistyczna ocena użyteczności skutków podejmowanych działań Uprzywilejowanie grup najbardziej upośledzonych społecznie Sprawiedliwy rozkład potencjalnych korzyści i szkód Test szacunku dla osoby w celu ustalenia podstawowych praw moralnych Hierarchizacja praw w przypadku konfliktu Ustalenie specyficznych praw, wynikających z pełnionej roli społecznej

18 Zasada podwójnego skutku
Podejmowane działanie musi być z natury dobre lub przynajmniej moralnie obojętne Dobre skutki nie mogą wynikać ze złych motywów działania Zły skutek nie jest zamierzonym, lecz jedynie tolerowanym celem działania Skutki pozytywne muszą wyraźnie przeważać nad negatywnymi

19 Uczciwość i zaufanie Przestrzeganie powszechnie uznanych norm moralnych Rzetelność w wypełnianiu podjętych zobowiązań, zarówno na piśmie, jak i ustnie Uczciwość wyznacza minimalne standardy zaufania, bez którego nie jest możliwe prowadzenie działalności gospodarczej i jakiejkolwiek innej Zaufanie jest mechanizmem społecznym, opierającym się na przekonaniu, że innych członków społeczności charakteryzuje skłonność do kooperacji, opartej na zestawie wspólnie wyznawanych norm Pewna miara zaufania musi istnieć nawet wśród złodziei (Platon)

20 Sprawiedliwość Arystoteles: Sprawiedliwość to przede wszystkim sztuka podziału korzyści, proporcjonalnego do nakładu kosztów lub wkładu w ich wypracowanie Adam Smith: Poczucie sprawiedliwości to umiejętność naturalnego powstrzymywani się przed wyrządzaniem krzywdy bliźniemu David Hume: Sztuczna cnota, stworzona przez rozum dla wspólnego dobra całej ludzkości, przynosząca wzajemne korzyści Sprawiedliwość społeczna Organizacja systemu ekonomicznego, umożliwiająca zachowanie względnie równego dostępu do podstawowych dóbr materialnych dla wszystkich członków społeczności, albo przynajmniej gwarantująca w miarę równe szanse uzyskania dostępu do dóbr, który umożliwia godne życie, oraz brak grup społecznych zepchniętych na margines nędzy i pozbawionych realnych szans na poprawę swojej sytuacji (zob. teoria Rawlsa i Nielsena)

21 Rodzaje sprawiedliwości
proceduralna retrybutywna wyrównawcza dystrybutywna liberalna egalitarna prawo do osądzenia własnej sprawy zgodnie z obowiązującymi regułami formalnymi Robert Nozick Kai Nielsen sprawiedliwość „odpłaty” czyn dobiega końca, gdy sprawca odczuje na własnej skórze jego konsekwencje prawo do zadośćuczynienia za doznane krzywdy John Rawls

22 Zasady sprawiedliwości dystrybutywnej
Liberalizm Egalitaryzm Robert Nozick John Rawls Kai Nielsen Osoba, która nabywa własność zgodnie z zasadą sprawiedliwości w nabywaniu, jest uprawniona do tej własności. Osoba, która zgodnie z zasadą sprawiedliwości w przekazywaniu nabywa własność od kogoś innego, kto jest uprawniony do jej posiadania, jest uprawniona do tej własności. Nikt nie jest uprawniony do własności, jeśli w jej posiadanie wszedł w sposób inny, niż zgodnie z zasadami sprawiedliwości w nabywaniu oraz przekazywaniu własności. Każda osoba powinna mieć równe uprawnienie do najbardziej szerokiego, pełnego systemu równych, podstawowych wolności, dających się pogodzie z analogicznym systemem wolności pozostałych. Społeczne i ekonomiczne nierówności powinny być zorganizowane w taki sposób, aby jednocześnie zapewniały: a) największą korzyść najmniej uprzywilejowanym w sposób dający się pogodzić z zasadą oszczędzania; b) dostęp do stanowisk i pozycji dla wszystkich, na zasadzie uczciwej równości szans. Każda osoba powinna mieć równy dostęp do najbardziej rozległego systemu równych podstawowych wolności i szans - włączając w to równe szansę satysfakcjonującej pracy, samookreślenia oraz udziału w życiu politycznym i ekonomicznym - co da się pogodzić z podobnym traktowaniem pozostałych. Po odłożeniu środków na realizację wspólnych, społecznych celów oraz kapitału koniecznego do utrzymania zdolności produkcyjnej społeczeństwa, przychód i bogactwo zostaną tak podzielone, by każda osoba miała prawo do równej części.

23 Oświecony egoizm gospodarczy
1 2 3 4 Analiza zagadnienia z punktu widzenia interesu własnego, uwzględniającego słuszne interesy pozostałych stron sytuacji Identyfikacja grup interesu, dążących do zrealizowania własnych dążeń, także bezpośrednio niezaangażowanych w daną sytuację, lecz mogących w przyszłości ponosić konsekwencje podjętych decyzji Bezstronne rozumowanie, którego celem jest przyznanie minimum praw wszystkim zewnętrznym grupom interesu Sporządzenie bilansu zysków i strat, uwzględniającego uprawnienia stron zainteresowanych, poziom ogólnego dobrobytu, przestrzeganie praw człowieka, etc. CEL PRZEWAGA ZYSKÓW NAD STRATAMI EFEKT WYGRANY-WYGRANY

24 Oświecony egoizm gospodarczy
Egoizm etyczny to kierowanie się własnym interesem jako motywem podejmowanych działań. Egoizm oświecony nie pociąga za sobą konieczności ignorowania potrzeb innych. W działalności gospodarczej oznacza dążenie do realizacji własnego dobra tak długo, jak długo wszyscy pozostali uczestnicy wymiany rynkowej mogą zachowywać się dokładnie w ten sam sposób, co umożliwia zachowanie niezbędnej równowagi Będące przedmiotem decyzji zagadnienie należy poddać analizie z punktu widzenia oświeconego interesu własnego. Czy obrona interesu własnego respektuje jednocześnie interesy innych? Czy inni mogą równoprawnie forsować swoje własne interesy w danej sytuacji? Należy określić wszystkie grupy interesu, zaangażowane w sprawę, nie tylko bezpośrednio, lecz także znajdujące się na zewnątrz transakcji. Na szczególną uwagę zasługują tutaj klienci, ponieważ nawet jeśli nie będą bezpośrednio stroną zainteresowaną w tej sprawie, to od ich reakcji zależy w znacznej mierze przetrwanie firmy Przed wyznaczeniem sposobu postępowania należy przeprowadzić bezstronne rozumowanie w sprawie minimalnych praw, które wszystkie negocjujące strony powinny przyznać zewnętrznym grupom interesu. Można to osiągnąć, stawiając się w sytuacji członków grup interesu. Określenie wszystkich korzyści i szkody, możliwe do osiągnięcia i wyrządzenia zarówno obecnie, jak i w przewidywalnej przyszłości powinno opierać się na wszelkich dostępnych informacjach Po wyważeniu bezpośrednich skutków projektowanej decyzji, należy sporządzić bilans zysków i strat, biorąc pod uwagę takie sprawy, jak poziom ogólnego dobrobytu. Gdy korzyści przeważają nad stratami, postępowanie można uznać za moralnie dopuszczalne, w przeciwnym wypadku decyzja prawdopodobnie jest nieetyczna.

25 Etyczny model decyzyjny
- wynagradzanie proporcjonalne do wkładów - awansowanie w uznaniu zasług - umowa z oferentem który proponuje najlepsze warunki - sprzedaż towarów i usług powtarzalność transakcji branie pod uwagę przyszłych konsekwencji dzisiejszych decyzji - poszanowanie prawa własności - podejmowanie decyzji w interesie właściciela

26 Testowanie decyzji w praktyce
Test zdrowego rozsądku Zazwyczaj unikamy podejmowania decyzji, które z gruntu wydają nam się pozbawione sensu. Przynajmniej na ogół… Test najlepszej strony Większość ludzi samych siebie postrzega w możliwie najlepszym świetle. Test polega na sprawdzeniu, czy podejmowana decyzja jest w stanie wytrzymać zderzenie z tym wizerunkiem Test słoneczny Należy sobie wyobrazić, że decyzja jest nowinką z pierwszych stron gazet, która nazajutrz stanie się powszechnie znana. Istotą testu jest postawienie sobie pytania, co pomyślą o nas znajomi i rodzina, gdyby dowiedzieli się o tym, co zrobiliśmy Test wentylacji Pomysłem na rozwiązanie problemu należy podzielić się ze współpracownikami, aby skonfrontować ich zdanie z własnym poglądem na sprawę Test oczyszczenia Jest to w zasadzie unik, polegający na uzyskaniu potwierdzenia słuszności podejmowanej decyzji ze strony kierownictwa firmy, przedstawiciela działu rachunkowości, radcy prawnego, itp.

27 Korupcja Korupcja to podejmowany z interesownych motywów ukryty kontrakt między korumpującymi i korumpowanymi, będący albo wyraźnym przekroczeniem obowiązujących norm (moralnych, prawnych, zwyczajowych), albo wykorzystaniem luk prawnych, w wyniku czego jego podmioty osiągają kosztem innych nadzwyczajne, niezasłużone korzyści i wywierają przez to na nich nacisk, skłaniający do naśladownictwa Korupcja wymaga zawsze zgody dwóch stron zawierających umowę, na mocy której strona korumpowana zobowiązuje się w zamian za określoną gratyfikację dokonać pewnego rodzaju nadużycia poprzez przekroczenie norm prawnych, etycznych, regulaminu służbowego, umowy sformalizowanej bądź ustnej, niedotrzymania zobowiązań Korupcja bierna dotyczy osób, które pomijając legalne procedury, dążą do zapewnienia sobie określonych korzyści kosztem innych osób. Korupcja czynna narusza zasadę równości szans oraz - konsekwentnie - zasady uczciwej konkurencji.

28 Protekcja Protekcja polega na traktowaniu wybranych osób na innych, lepszych zasadach, niż pozostałych, przez co narusza zasadę formalnej równości szans Płatna protekcja = korupcja Nieodpłatna protekcja może przybierać postać przysługi za przysługę (polegającej na świadczeniu sobie nawzajem usług wynikających z możliwości, jakie stwarzają zajmowane stanowisko, pozycja społeczna, pełnione funkcje itd.) albo często spotykanej formy określanej potocznie jako „działanie przez znajomości” Protekcja udzielana członkom rodziny określana jest mianem nepotyzmu i w praktyce oznacza zazwyczaj blokowanie dróg awansu dla pozostałych pracowników O nepotyzmie jako zjawisku patologicznym (w odniesieniu do całości życia społecznego) możemy mówić wtedy, kiedy dotyczy on powoływania na stanowiska publiczne W odniesieniu do takiej sytuacji formułowane są dwa zarzuty: 1) traktowania w sposób uprzywilejowany niektórych osób, 2) tworzenia nad nimi tzw. „parasola ochronnego”, utrudniającego kontrolowanie podejmowanych czynności związanych z wykonywaniem powierzonych im wbrew zasadzie zaufania publicznego zadań

29 Szara strefa Szara strefa to obszar praktyki gospodarczej, w którym firmy funkcjonujące na granicy prawa, pozorując legalne działania, wykorzystują nadarzające się okazje do niewywiązywania się z finansowych zobowiązań wobec państwa poprzez zachowanie pozorów legalności Najbardziej rozpowszechnionymi przykładami zjawisk należących do tzw. szarej strefy są oszustwa podatkowe, przestępstwa celne, szara strefa rynku pracy, nadużycia (wyłudzenia) wobec zakładów ubezpieczeń (dotyczące obowiązkowych ubezpieczeń pracowniczych) Powstawaniu szarej strefy zdecydowanie sprzyjają różnego rodzaju państwowe reglamentacje dostępu do rynku, jak akcyzy, koncesje, licencje, itp. Ważną przyczyną powstawania szarej strefy na rynku pracy jest wysoka stopa bezrobocia oraz chęć ograniczenia kosztów zatrudnienia ze szkodą dla pracowników przez przyjmowanie do pracy „na czarno”, za minimalną stawkę wynagrodzenia, lub na podstawie umowy o dzieło albo zlecenia, gdy wykonywane są identyczne zadania, jak w przypadku umowy o pracę

30 Corporate Social Responsibility
Społeczna odpowiedzialność firmy oznacza podjęcie pewnego zakresu zobowiązań dodatkowych, wykraczających poza podstawowe normy prawne oraz zasady współżycia społecznego Zakres społecznej odpowiedzialności uzależniony jest od obszaru aktywności rynkowej firmy oraz struktury jej społecznego otoczenia Podstawowe grupy społecznego otoczenia firmy to jej zarząd, pracownicy, klienci, dostawcy, różnego rodzaju instytucje, społeczność lokalna oraz środowisko naturalne Zarządzanie społecznym otoczeniem obejmuje identyfikację grup interesariuszy oraz neutralizację potencjału konfliktowego wszędzie tam, gdize jest to możliwe i uzasadnione CSR obejmuje cztery podstawowe płaszczyzny odpowiedzialności: prawną, ekonomiczną, etyczną oraz filantropijną Społeczne naciski, dotyczące poniesienia oczekiwanej odpowiedzialności, sprawiają, że spełnienie uzasadnionych postulatów otoczenia leży w interesie ekonomicznym organizacji

31 Etyka pracy Powszechna Deklaracja Praw Człowieka mówi o prawie do swobody wyboru pracy oraz jej odpowiednich i zadowalających warunków Realizacja prawa do pracy posadowiona jest na zapisach konstytucyjnych, mówiących zarówno o wolności wyboru zatrudnienia, jak i równości wynagrodzenia za tę samą pracę, niezależnie od tego, czy jest ona wykonywana przez mężczyznę, czy kobietę [art. 65 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej] Zadaniem władzy publicznej jest prowadzenie polityki, zmierzającej do pełnego i produktywnego zatrudnienia poprzez wdrażanie programów zwalczania bezrobocia Gros zatrudnionych nadal jedynie „chodzi do pracy”, w której trzeba spędzić określoną ilość czasu, aby pozyskać środki na utrzymanie W sytuacji deficytu miejsc pracy należy dążyć do jej sprawiedliwej dystrybucji, ograniczającej sytuacje zatrudnienia na kilku etatach, przy jednoczesnym wzroście bezrobocia Postulatem sprawiedliwości dystrybutywnej jest zapewnienie równego dostępu do stanowisk pracy, osiąganych w drodze otwartego naboru, a nie dzięki „kapitałowi relacyjnemu”, czyli układom, plecom i znajomościom Praca ludzka nie jest towarem, podlegającym prawom wymiany rynkowej, a pracownik tylko trybem w machinie technologicznej Praca powinna podkreślać godność ludzką, zapewniać uzyskanie satysfakcji osobistej oraz możliwości rozwoju zawodowego Nowoczesny pracodawca odchodzi od modelu taylorowskiego zarządzania represyjnego na rzecz koncepcji zarządzania zasobami ludzkimi Niedopuszczalne praktyki to dyskryminacja, nieuzasadnione preferencje, molestowanie seksualne oraz mobbing

32 Piramida potrzeb Masłowa
Sprawiedliwa płaca Wynagrodzenie za pracę powinno być proporcjonalne do jej nakładu oraz wystarczać na pokrycie potrzeb życiowych, w przeciwnym wypadku zatrudnienie staje się ukrytą formą niewolnictwa Należy bezwzględnie pamiętać, że zatrudnia się całego człowieka, a nie tylko „ręce do pracy” (Peter Drucker) Wynagrodzenie powinno składać się z części stałej, umożliwiającej pokrycie podstawowych potrzeb, oraz uznaniowej (za wykonane zadania w postaci premii i dodatków), i motywacyjnej, stanowiącej bodziec do zaangażowania w należyte i rzetelne wykonywanie powierzonych zadań Sprawiedliwe wynagradzanie oznacza również uregulowanie wszystkich zobowiązań, będących pochodną płacy, jak składki na powszechne ubezpieczenie zdrowotne oraz uposażenie emerytalne Nowoczesne przedsiębiorstwo powinno zadbać o zaspokojenie potrzeb pracownika na każdym poziomie Piramida potrzeb Masłowa

33 Whistleblowing Bicie na alarm polega na podawaniu do wiadomości publicznej informacji o nieprawidłowym funkcjonowaniu organizacji Alarmistę od donosiciela odróżnia działanie jawne i otwarte, co naraża go na ryzyko poważnych konsekwencji osobistych i zawodowych Motywacją publicznego prania brudów jest zawsze wyższe dobro społeczne, a nie pobudki osobiste (wywołane np. chęcią zemsty z powodu utraty pracy) W Polsce zjawisko whistleblowingu kojarzone jest na ogół negatywnie z kolaboracją i współpracą z tajnymi służbami Pranie brudów jest dozwolone pod warunkiem wyczerpania wszystkich innych możliwości wewnątrz organizacji Działania alarmisty powinny być proporcjonalne do zaistniałych okoliczności, a także uwzględniać potencjalne konsekwencje dla zakładu pracy oraz współpracowników Whistleblowing jest działaniem moralnie dopuszczalnym, a nie etycznym obowiązkiem

34 Etyczne aspekty reklamowania produktów
FUNKCJE REKLAMY Reklama społeczna Informacyjna Perswazyjna Etyczna Nieetyczna moralnie dopuszczalna pod warunkiem prawdziwości treści przekazywanych odbiorcy oraz niesprzeczności z prawem i dobrymi obyczajami naruszanie godności ludzkiej celowe wprowadzenie w błąd wykorzystanie nieprzygotowania adresata do odbioru komunikatu - natrętna ingerencja w sferę prywatności manipulowanie lękami i przesądami wykorzystywanie łatwowierności odbiorcy (np. dzieci i ludzi starszych)

35 Pozytywne zasady konkurencji gospodarczej
Zasada niezależnej inicjatywy firmy konkurujące ze sobą mają występować jako niezależne jednostki, wyłącznie we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność. Firmy powinny podejmować decyzje niezależnie od siebie, orientując się na nabywców i ich potrzeby, a nie na inne firmy. Każdy podmiot powinien kierować się własnymi celami, nie skupiając swojej uwagi i sił na zwalczaniu konkurentów Zasada działań konstruktywnych obowiązek działania w najlepszy z możliwych sposobów, tak jak tylko stać na to daną osobę czy firmę. Podobnie jak zasada niezależnej inicjatywy, tak i zasada działań konstrukcyjnych kieruje się postulatem przedsiębiorczości, innowacyjności, kreatywnego podejścia do działań ekonomicznych Zasada formalnej równości szanse w konkurencji ekonomicznej po-winny być takie same dla wszystkich podmiotów gospodarczych. Wprawdzie realne szansę konkurowania są różne ze względu na dysproporcje występujące pomiędzy poszczególnymi podmiotami w posiadanym doświadczeniu w prowadzeniu interesów, zasobach produkcyjnych i możliwościach ich powiększania, indywidualnych zdolnościach i możliwościach, to korzystanie ze swojej przewagi nie jest niemoralne, jeśli nie narusza formalnej równości szans Zasada poszanowania podmiotów zewnętrznych moralne są tylko takie działania konkurencyjne, które nie naruszają godności klientów lub konkurentów oraz ich podstawowych praw. Chodzi tu o regulację sposobów uzyskiwania zamówień, posługiwania się promocją i reklamą Zasada poszanowania reguł działania podmiotów powinny być zgodne z wszelkimi ogólnie przyjętymi normami moralnymi oraz obowiązującym prawem

36 Kodeksy etyczne Zasady Global Compact
Kodeksy etyczne mają na celu pomaganie pracownikom lub członkom organizacji w moralnie słusznym postępowaniu Zawierają wskazania, w jaki sposób ogólne moralne zasady stosują się do tego, czym firma bądź stowarzyszenie się zajmuje Większość kodeksów posiada część wstępną, w której przedstawiane są podstawowe zasady, jakimi organizacja (firma, korporacja lub ich związek) kieruje się w swym postępowaniu Część wstępna składa się zazwyczaj z adresu, podpisanego przez prezesa organizacji oraz preambuły. Części wstępne kodeksów zawierają ponadto sformułowanie wizji, misji i celów organizacji, niekiedy prezentowane są w nich podstawowe wartości korporacji i filozofia firmy Kodeksy dzielone są na części (rozdziały, podrozdziały itp.) poświęcone poszczególnym zagadnieniom lub uporządkowane według zidentyfikowanych rodzajów interesariuszy firmy Przeciwnicy kodeksów zwracają uwagę, że mogą one być albo zbyt ogólne, albo nadmiernie szczegółowe, co utrudnia ich stosowanie w praktyce Niekiedy kodeks etyki powstaje w celu zamaskowania rzeczywistej działalności firmy Dobry kodeks etyki powinien zawierać sankcje za naruszenie jego zasad oraz obowiązywać wszystkich pracowników niezależnie od zajmowanej pozycji w organizacji Zasady Global Compact Prawa człowieka Popieranie i przestrzeganie praw człowieka przyjętych przez społeczność międzynarodową. Eliminacja wszelkich przypadków łamania praw człowieka przez firmę. Standardy pracy Poszanowanie wolności stowarzyszania się i przyznanie prawa do prowadzenia ne-gocjacji zbiorowych. Eliminacja wszystkich form pracy przymusowej. Zniesienie wykonywania pracy przez dzieci. Przeciwdziałanie dyskryminacji w sferze zatrudnienia i w wykonywaniu zawodów. Środowisko naturalne Popieranie prewencyjnego podejścia do kwestii związanych z ochroną środowiska. Podejmowanie inicjatyw mających na celu promowanie postawy odpowiedzialno-ści wobec środowiska naturalnego. Popieranie rozwoju, stosowania i rozpowszechniania przyjaznych środowisku technologii. Przeciwdziałanie korupcji Przeciwdziałanie korupcji we wszystkich formach, w tym wymuszeniom i łapów-karstwu.

37 Zrównoważony rozwój i ekobiznes
Zaspokojenie potrzeb dnia dzisiejszego nie powinno ograniczać zdolności przyszłych pokoleń do zaspokojenia ich potrzeb Filarami zrównoważonego rozwoju są z jednej strony wzrost gospodarczy, z drugiej natomiast ochrona środowiska w połączeniu z rozwojem społecznym Długookresowy wzrost gospodarczy powinien być udziałem wszystkich narodów, gdyż mieszkańcy najuboższych obszarów świata są wykluczeni z jakiegokolwiek pojęcia wzrostu Rozwój społeczny ma natomiast oznaczać dążenie do zaspokojenia elementarnych potrzeb wszystkich ludzi na całym świecie w zakresie dostępu do żywności, wody, systemów sanitarnych, opieki zdrowotnej, energii, edukacji oraz pracy Zrównoważony rozwój w praktyce wymaga zrównoważonej konsumpcji EKOBIZNES Wypełnienie nowej niszy rynkowej, a nie rzeczywista troska o ochronę zasobów naturalnych Sztuczne windowanie cen, ponieważ ekologiczne musi oznaczać bardzo drogie Preparowanie tożsamości ekologicznej, która nie uwzględnia wszystkich kosztów wyprodukowania towaru Produkt ekologiczny pod jednym względem, wyeksponowanym w kampanii reklamowej, może już taki nie być pod wieloma innymi Nawet najbardziej zielona konsumpcja to także konsumpcja

38 Bibliografia B. Pogonowska (red.), Elementy etyki gospodarki rynkowej, Poznań 2004 B. Klimczak, Etyka gospodarcza, Wrocław 2006 S. Galata, Biznes w przestrzeni etycznej, Warszawa 2007 J. Dietl, W. Gasparski (red.), Etyka biznesu, Warszawa 2002 J. Dietl, W. Gasparski (red.), Etyka biznesu w działaniu. Doświadczenia i perspektywy, Warszawa 2001 G.D. Chryssides, J.H. Kaler, Wprowadzenie do etyki biznesu, tłum. H. Simbierowicz, Z. Wiankowska-Ładyka, Warszawa 1999 P. Pratley, Etyka w biznesie, tłum. M. Albigowski, Warszawa 2000 B. Klimczak, Między ekonomią a etyką, Wrocław 2008 J. Jackson, Biznes i moralność, tłum. R. Pucek, Warszawa 1999 W. Gasparski, Wykłady z etyki biznesu, Warszawa 2007 W. Gasparski, Decyzje i etyka w lobbingu i biznesie, Warszawa 2003 W. Gasparski (red.) Europejskie standardy etyki i społecznej odpowiedzialności biznesu, Warszawa 2003 J. Konieczny, Wstęp do etyki biznesu, Warszawa 1998 W. Gasparski (red.), Uczciwość w świecie finansów, Warszawa 2004 E. Sternberg, Czysty biznes. Etyka biznesu w działaniu, tłum. P. Łuków, Warszawa 1998 M. Rybak, Etyka menedżera - społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa, Warszawa 2007