Rynek i gospodarka rynkowa

Prezentacja na temat: "Rynek i gospodarka rynkowa"— Zapis prezentacji:

1 Rynek i gospodarka rynkowa
wykład 2

2 Systemy ekonomiczne Gospodarka centralnie planowana a gospodarka rynkowa Ruch okrężny w gospodarce rynkowej Ewolucja systemu rynkowego Zalety i wady mechanizmu rynkowego

3 System gospodarczy – układ stosunków i organizacji, który: a) kształtuje prawa i regulacje rządzące działalnością gospodarczą, b) determinuje prawa własności czynników produkcji, c) rozdziela uprawnienia do podejmowania decyzji w zakresie produkcji i konsumpcji, d) determinuje bodźce motywujące podmioty gospodarcze, a w ostateczności e) rozstrzyga kwestie co, jak i dla kogo ma być produkowane. (Samuelson, Nordhaus)

4 Systemy gospodarcze Gospodarka naturalna Gospodarka towarowa
prosta gospodarka towarowa gospodarka towarowo-pieniężna Gospodarka wspólnoty pierwotnej Gospodarka niewolnicza Gospodarka feudalna Gospodarka kapitalistyczna Gospodarka socjalistyczna (komunistyczna) Gospodarka przedkapitalistyczna – gospodarka tradycyjna Gospodarka kapitalistyczna – gospodarka rynkowa Gospodarka socjalistyczna – gospodarka centralnie planowana (nakazowo-rozdzielcza)

5 Systemy gospodarcze Sposoby odpowiedzi na podstawowe pytania: co, jak, dla kogo? Co? asortyment ilość jakość trwałość Jak? jakie zasoby jakie technologie Dla kogo? kto uczestniczy w podziale efektów jaki jest udział każdego w podziale efektów

6 Systemy gospodarcze Stąd: różne modele (warianty) kapitalizmu
różne modele (warianty) socjalizmu Różnią się one m.in. odmiennymi udziałami regulacji rynkowych i nakazowo-rozdzielczych. W praktyce – różnymi rolami państwa i rynku. W praktyce systemy gospodarcze rzadko występują w czystych postaciach. Najczęściej mamy do czynienia z gospodarkami mieszanymi.

7 Główne systemy ekonomiczne współczesnego świata stanowią alternatywne drogi organizowania aktywności gospodarczej. Dla zdefiniowania systemu ekonomicznego obowiązującego w określonym kraju przyjmuje się odpowiedź na dwa pytania: Kto jest właścicielem środków produkcji? Jak zorganizowany jest proces decyzyjny?

8 Własność. Czynniki wytwórcze, takie jak ziemia czy kapitał (odmienna jest sytuacja w przypadku czynnika ludzkiego), mogą być własnością prywatną lub publiczną. Proces decyzyjny. Decyzje w gospodarce mogą być podejmowane nieosobowo, w sposób zdecentralizowany (interakcja jednostek ludzkich na rynkach), lub osobiście przez scentralizowane podmioty decyzyjne, które - dla osiągnięcia pożądanych rezultatów – wydają odpowiednie nakazy.

9 Klasyfikacja systemów ekonomicznych i reprezentujące je kraje
Proces decyzyjny Typ własności prywatna publiczna Zdecentralizowany z mechanizmem rynkowym Scentralizowany z systemem nakazów USA Trzecia Rzesza Jugosławia ZSRR

10 Gospodarka centralnie planowana:
Jednostki gospodarcze koordynowane są za pośrednictwem specyficznych instrukcji i poleceń najwyższego organu (centrum planowania), rozprowadzanych za pośrednictwem dokumentu zwanego planem. Związana z hierarchią i poleceniami przekazywanymi z wyższych do niższych ogniw. Decyzje podejmowane są przez planistów i ich preferencje przeważają.

11 Gospodarka rynkowa: Konsument dokonując wyborów na rynku realizuje swoją suwerenność. Jeśli suwerenność konsumenta przeważa podstawowe decyzje wytwórców „co produkować?” zależne są od zachowań konsumentów na rynku. Z wyjątkiem społeczeństw pierwotnych rynki i formalne planowanie występuje we wszystkich społeczeństwach.

12 Cechy Centralnie planowana Rynkowa
Mechanizm alokacji plan rynek Własność publiczna (państwowa) prywatna Ceny administracyjne rynkowe Wolność gospodarcza niewielka duża Konkurencja brak tak Rola państwa dominująca mała/średnia Efektywność niska Bezpiecz. socjalne duże małe Nierówności Otwartość mała Inflacja ukryta jawna Bezrobocie ukryte (nadmierne zatrudnienie) jawne Podstawowy problem niedobór nadmiar System bankowy monosystem 2-poziomowy

13 Ruch okrężny Popyt Podaż co? jak? dla kogo? Gospodarstwa domowe
Rynek dóbr konsumpcyjnych Ceny auta auta buty żywność żywność buty co? jak? dla kogo? Gospodarstwa domowe Przedsiębiorstwa ziemia ziemia kapitał praca kapitał praca Rynek czynników produkcji Ceny Podaż Popyt

14 O istnieniu w pełni rozwiniętego rynku decydują:
dominacja własności prywatnej i swoboda w zakresie transferu prywatnych praw własności (relacja: własność prywatna a publiczna) swoboda prowadzenia działalności gospodarczej – rezygnacja z ograniczeń natury administracyjnej, reglamentacji i regulacji szczegółowych

15 3. istnienie sprawnie działających instytucji obsługujących rynek, np
3. istnienie sprawnie działających instytucji obsługujących rynek, np.: giełd, banków, instytucji powierniczych, firm doradztwa prawnego i inwestycyjnego, instytucji ubezpieczeniowych, firm maklerskich;

16 4. integralność rynku – wzajemne uzależnienie od siebie poszczególnych segmentów rynku, np. rynku dóbr fizycznych i rynku finansowego, rynku produktów i rynku czynników produkcji, rynku pieniężnego i walutowego; niedorozwój jednych rynków negatywnie oddziaływuje na funkcjonowanie i rozwój pozostałych rynków.

17 FUNKCJE RYNKU: Rynek dokonuje wyceny różnych dóbr (produktów, usług i zasobów gospodarczych). Rynek jest podstawowym źródłem informacji dla podmiotów gospodarczych. Rynek jest niezbędnym warunkiem racjonalnego wykorzystania zasobów gospodarczych (dóbr oraz czynników produkcji). Rynek umożliwia ustalanie się stanów równowagi w gospodarce (popyt i podaż reagują na sygnały z rynku). Rynek jest weryfikatorem społecznej przydatności produkcji i służy jako mechanizm dostosowywania produkcji do potrzeb. Rozwiązuje problem: co? jak? i dla kogo produkować?

18 Ewolucja systemu rynkowego:
połowa XIX wieku Kapitalizm wolnokonkurencyjny: wiele stosunkowo drobnych przedsiębiorstw; między podmiotami tymi dochodzi do ostrej konkurencji; główną formą konkurencji jest konkurencja cenowa; kapitały napływają do najbardziej rentownych gałęzi produkcji, odpływają z branż najmniej rentownych; w trakcie walki konkurencyjnej stopniowo wzmacniają się i utrwalają swą pozycję na rynku przedsiębiorstwa najsilniejsze (produkujące najwięcej i najtaniej), bankrutują przedsiębiorstwa najsłabsze.

19 2. koniec XIX i początek XX wieku
procesy wzmożonej monopolizacji gospodarki. Ostra walka konkurencyjna doprowadziła do dominacji w większości dziedzin gospodarki niewielkiej grupy największych przedsiębiorstw (koncentracja kapitału i produkcji) - czysty monopol (jeden dostawca) - monopson (jeden odbiorca) - oligopol (dominacja kilku wielkich przedsiębiorstw)

20 Efekty monopolizacji:
- wydłużenie horyzontu działania wielkich przedsiębiorstw - uzyskanie wpływu na łączną podaż dóbr i ich ceny - osłabienie konkurencji i skłonność do zmowy spadek znaczenia konkurencji cenowej na rzecz konkurencji pozacenowej (technologie, wspieranie sprzedaży). 3. wielki kryzys gospodarczy ( ) - wzrost ekonomicznej roli państwa - internacjonalizacja procesów i zjawisk gospodarczych (transfer czynników produkcji, współzależności w sferze produkcji i dystrybucji, integracja gospodarcza).

21 Zalety mechanizmu rynkowego:
tendencje do racjonalnego wykorzystywania zasobów gospodarczych efektywny system motywacyjny duża innowacyjność gospodarki dyscyplina finansowa przedsiębiorstw (samofinansowanie się i konkurencja) tendencja do samoczynnego ustalania się równowagi rynkowej duża elastyczność gospodarki.

22 Wady: czynniki ograniczające działanie rynku w praktyce: proces monopolizacji gospodarki, niedoskonała informacja, bariery wejścia na rynek, ograniczona przenośność czynników produkcji, efekty zewnętrzne (pozytywne i negatywne) istnienie dóbr publicznych – dostarczane są przez państwo a płynące z nich korzyści służą całemu społeczeństwu (społecznie pożądane a prywatnie mało opłacalne) występowanie zjawisk destabilizujących gospodarkę np. duże wahania aktywności gospodarczej, bezrobocie, niepełne wykorzystanie mocy produkcyjnych, inflacja tendencja do powstawania dużych, nie zawsze akceptowanych społecznie różnic dochodów i majątku

23 Dziękuję za uwagę