Opieka farmaceutyczna.

Opieka farmaceutyczna

1. Od momentu, kiedy produkcją leków zajął się przemysł, do szczątkowej wręcz formy ograniczyło to rolę farmaceuty jako wytwórcy leków. 2. Działalność aptekarza w aptece coraz częściej ogranicza się wyłącznie do roli dystrybutora i sprowadza do kontroli prawidłowości recept, dyspensowania leków, czynności administracyjnych i zaopatrzeniowych związanych z zarządzaniem apteką.

Bezpieczeństwo i skuteczność farmakoterapii
- farmakoterapia jest najpowszechniejszą formą leczenia lub wspomagania leczenia - rozwój farmakoterapii w ostatnich dziesięcioleciach był ogromny, a wszystko wskazuje na to, że rozwój ten będzie jeszcze większy i szybszy (terapia celowana i genowa)

Nowe leki charakteryzują się: - specyfiką działania, - skutecznością, - bezpieczeństwem, co wynika z rygorystycznych procedur badań klinicznych.

Obecnie pacjenci: 1. orientują się o wiele lepiej w problematyce zdrowotnej niż ich przodkowie 2. chcą w coraz większym stopniu być współdecydentami w rozwiązywaniu swoich problemów zdrowotnych 3. chcą samodzielnie leczyć łagodniejsze dolegliwości

Postęp farmakoterapii + wzrastająca wiedza społeczeństwa o sprawach zdrowia nie przekładają się na efekt leczenia. Dlaczego mimo prawidłowego rozpoznania choroby, właściwego doboru leku i prawidłowego jego dyspensowania nie osiąga się zamierzonych celów terapeutycznych?

- działania niepożądane i niepowodzenia terapeutyczne są chorobą współczesnej medycyny, której można zapobiec, a która generuje zbędne koszty ekonomiczne, niepotrzebne cierpienie, a w najgorszej postaci śmierć

Wyniki badań przeprowadzone w USA wykazują, że: % pacjentów przyjmuje przepisane im leki niezgodnie z zaleceniami, co prowadzi do nieprzewidzianych konsekwencji, niepowodzeń terapeutycznych i występowania działań niepożądanych; - 0,66-50,6% w tych granicach waha się częstość występowania działań niepożądanych - 10% tyle procent przypadków hospitalizacji stanowią działania niepożądane

Twórcy opieki farmaceutycznej
Wiliam Procter - powiedział w 1958 r., że z chwilą, w której farmaceuci przestaną wytwarzać leki w swoich aptekach i staną się wyłącznie ich dysponentami, wówczas zawód aptekarski zostanie pozbawiony znacznej części swojego dostojeństwa oraz znaczenia i stanie się zwykłym sklepikarstwem. Ale dzisiaj nawet to sklepikarstwo jest zagrożone przez intensywnie rozwijający się handel elektroniczny i wysyłkowy.

Twórcy opieki farmaceutycznej
Charlesa Heplera i Lindę Strand w 1990 roku opracowali koncepcję opieki farmaceutycznej. Opublikowali oni wówczas w American Journal of Hospital Pharmacy pracę łączącą rozważania Heplera dotyczące złego stosowania leków z praktyczną wizją rozwiązania tego problemu, zaproponowaną przez zespół Strand.

Opieka farmaceutyczna - jako nowa koncepcja postępowania farmaceuty wobec pacjentów i ich farmakoterapii 1. wskazuje sposób, w jaki pacjenci powinni otrzymywać i stosować leki 2. wskazuje w jak sposób pacjenci powinni być informowani o prawidłowym stosowaniu leków 3. dotyczy ona odpowiedzialności, nadzoru nad farmakoterapią, doradzania i efektów leczenia Rozpoznając i rozwiązując problemy związane z niewłaściwą farmakoterapią oraz zapobiegając im, farmaceuta może eliminować niepożądane skutki, a tym samym przyczyniać się do poprawy jakości procesu leczenia i obniżenia jej kosztów.

Definicja opieki farmaceutycznej
Termin opieka farmaceutyczna po raz pierwszy pojawił się w r. w Stanach Zjednoczonych w artykule opublikowanym przez Mikeal i wsp. w American Journal of Hospital Pharmacy, w którym opisywana jest ona jako: opieka, jakiej wymaga i jaką otrzymuje dany pacjent, która zapewnia bezpieczne i racjonalne stosowanie leków. W następnych latach pojęciem opieki farmaceutycznej posługiwano się dość swobodnie w odniesieniu do wszelkiego rodzaju działań związanych z przygotowywaniem i dyspensowaniem leków.

Pierwszą pełniejszą definicję opieki farmaceutycznej podali w 1980 r. Brodie i wsp. stwierdzając, że: opieka farmaceutyczna obejmuje określenie potrzeb lekowych danej osoby, nie tylko zaopatrzenie w potrzebne leki, lecz również udzielenie niezbędnych świadczeń (przed, w czasie i po zakończeniu leczenia) zapewniających optymalnie bezpieczną i skuteczną farmakoterapię. Uwzględnia ona mechanizm sprzężenia zwrotnego jako środek ułatwiający ciągłość tej opieki przez sprawującą ją osobę.

W 1987 r. Hepler sformułował swoją pierwszą definicję, w której wyraźnie określa zobowiązanie wobec pacjenta: opieka farmaceutyczna jest uzgodnionym związkiem miedzy pacjentem a farmaceutą, w którym farmaceuta, sprawuje kontrolę nad procesem stosowania leków (posiadając odpowiednią wiedzę i umiejętności), kierując się świadomością i zobowiązaniem wobec interesu (dobra) pacjenta.

W 1990 r. Hepler i Strand sformułowali klasyczną definicję, której pełne brzmienie jest następujące: Opieka farmaceutyczna jest odpowiedzialnym zapewnieniem farmakoterapii, której celem jest uzyskanie określonych efektów poprawiających jakość życia pacjenta. Efektami tymi są: wyleczenie, wyeliminowanie lub złagodzenie objawów choroby, zatrzymanie lub spowolnienie procesu chorobowego oraz zapobieżenie chorobie lub wystąpieniu jej objawów. Opieka farmaceutyczna jest procesem, w którym farmaceuta współpracuje z pacjentem i innymi członkami zespołu opieki zdrowotnej w opracowywaniu, wdrażaniu i monitorowaniu planu terapeutycznego, którego celem jest uzyskanie określonych efektów terapeutycznych u tego pacjenta.

Obecnie obowiązująca definicja opieki farmaceutycznej mówi, że podstawowe cele, procesy i relacje w opiece farmaceutycznej są niezależne od miejsca wykonywania praktyki zawodowej. W 1998 roku Międzynarodowa Federacja Farmaceutyczna wprowadziła do tej definicji niewielkie, ale bardzo istotne uzupełnienie, określające, że celem opieki farmaceutycznej jest (…) uzyskanie określonych efektów poprawiających lub utrzymujących jakość życia pacjenta. Jest to cel bardzo realny, zwłaszcza w odniesieniu do chorych przewlekle. Takim przykładem może być cukrzyca, w której utrzymanie jakości życia na niezmienionym poziomie jest już samo w sobie wielkim osiągnięciem.

Z podaną przez Heplera i Strand definicją wiążą się trzy główne działania:
1. rozpoznawanie rzeczywistych i potencjalnych problemów lekowych 2. rozwiązywanie rzeczywistych problemów lekowych 3. zapobieganie potencjalnym problemom lekowym Opieka farmaceutyczna jest nieodzownym składnikiem opieki zdrowotnej i powinna być zintegrowana z innymi jej elementami (tzn. opieką lekarską pielęgniarską, stomatologiczną itp.).

Opieka farmaceutyczna ma na celu bezpośrednie dobro pacjenta, wobec którego farmaceuta jest odpowiedzialny za jej jakość. Podstawową relacją w opiece farmaceutycznej jest wzajemnie korzystna wymiana, w której pacjent udziela farmaceucie pełnomocnictw, a farmaceuta z kolei zapewnia pacjentowi wykorzystanie swojej wiedzy i zaangażowania w rozwiązywaniu jego problemów.

Czego można oczekiwać od opieki farmaceutcznej. (wg. Schaefera M
Czego można oczekiwać od opieki farmaceutcznej? (wg. Schaefera M., Schultz M.) W zakresie choroby: poprawy stanu zdrowia pacjenta poprawy wartości mierzonych parametrów (poziom glukozy, ciśnienie krwi) uniknięcia lub osłabienia powikłań W odniesieniu do pacjenta: lepszej wiedzy o chorobie i jej leczeniu poprawy jakości życia 3. zadowolenia z opieki W zakresie ekonomicznym: 1. uniknięcia niepotrzebnego stosowania leków 2. zredukowania przypadków niewłaściwego stosowania leków 3. uniknięcia zdrowotnych i ekonomicznych skutków niewłaściwego stosowania leków

Podstawowym warunkiem opieki farmaceutycznej jest współpraca potencjalnych partnerów:
- lekarza - farmaceuty -pacjenta W opiece farmaceutycznej głównym podmiotem jest pacjent, a farmaceuta inicjatorem i realizatorem tej opieki.

CEL OPIEKI FARMACEUTYCZNEJ
1. zapewnienie właściwej, w miarę możliwości najskuteczniejszej, najbezpieczniejszej i najdogodniejszej dla pacjenta farmakoterapii 2. wtórnym celem jest ograniczenie do minimum skutków nieprawidłowego stosowania leków i związanych z nimi zbędnych nakładów finansowych, w poważnym stopniu obciążających system ochrony zdrowia

Opieka farmaceutyczna
- wskazuje sposób w jaki pacjenci powinni otrzymywać i stosować leki oraz jak powinni być informowani o prawidłowym ich stosowaniu - dotyczy także odpowiedzialności, nadzoru nad farmakoterapią, doradzania i efektów leczenia

Filozofia opieki farmaceutycznej
Filozofia praktyki zawodowej: * zestaw ideałów, zasad, wartości, koncepcji przestrzeganych przez wszystkich wykonujących dany zawód na podstawie, których opracowywane są ramy określające daną praktykę zawodową; * określa zasady, role, relacje i zakres odpowiedzialności każdej osoby wykonującej dany zawód; * pomaga w podejmowaniu decyzji, określeniu tego co jest ważne, a także w ustaleniu priorytetów w codziennej pracy; * umożliwia rozstrzyganie dylematów etycznych i spraw związanych z zarządzaniem.; * umożliwia standaryzację zachowań zawodowych, sprzyja świadczeniu usług wysokiej jakości i zwiększa zapotrzebowanie na te usługi;

Filozofia opieki farmaceutycznej realizowana jest poprzez identyfikowanie, zapobieganie i rozwiązywanie problemów lekowych indywidualnych pacjentów. Wskazuje, że: 1. podstawowym podmiotem zainteresowania farmaceuty staje się pacjent i jego problemy z farmakoterapią, co umożliwia zaspokojenie potrzeb społecznych w zakresie ograniczenia chorobowości i umieralności związanej z lekami; 2. zadaniem farmaceuty jest sprawowanie kontroli nad potrzebami lekowymi pacjenta; 3. określa odpowiedzialność farmaceuty w tym zakresie.

Farmaceuta odpowiada za to, by: - leki stosowane w leczeniu danego pacjenta miały właściwe wskazania; - wszystkie istniejące wskazania do zastosowania leków były nimi leczone; - stosowane przez pacjenta leki były dla niego możliwie najskuteczniejsze, najbezpieczniejsze i najwygodniejsze; - właściwie rozpoznać i rozwiązać występujący problem lekowy; - zapobiegać, żeby problemy potencjalne nie przekształciły się w problemy rzeczywiste; - upewnić się, że pacjent potrafi przestrzegać instrukcji dotyczących stosowania leków oraz wspólnie opracować plan opieki.

Bezwzględnym warunkiem opieki farmaceutycznej jest bliska współpraca farmaceuty z lekarzem, opierająca się na wzajemnym poszanowaniu specjalistycznej wiedzy i kompetencji zawodowych. Ich współpartnerem jest taż pacjent, który ma prawo głosu we wszelkich sprawach związanych z jego zdrowiem.

Opieka farmaceutyczna: wszechstronny proces poznawczym wspomaga nawiązanie dobrych, stale podtrzymywanych kontaktów z pacjentem i lekarzem Opieka farmaceutyczna wiąże się z: gromadzeniem danych łączeniem zebranych danych z posiadaną wiedzą podejmowaniem decyzji prowadzeniem dokumentacji samodoskonaleniem zawodowym systematycznością konsekwencją dyscypliną dobrą organizacją pracy

Opieka farmaceutyczna w świetle dokumentów międzynarodowych stowarzyszeń farmaceutycznych i organizacji zdrowia Deklaracja norm zawodowych przyjęta przez Radę Międzynarodowej Federacji Farmaceutycznej (FIP) na posiedzeniu w Hadze (1998 r.): FIP uważa, że w ramach opieki farmaceutycznej nie ma zasadniczej różnicy, co do roli farmaceuty w odniesieniu do leków dostępnych tylko na recepty jak również leków OTC. Celem opieki farmaceutycznej jest optymalizacja jakości życia pacjenta związanej ze zdrowiem i uzyskanie pomyślnych wyników klinicznych.

Opieka farmaceutyczna w świetle dokumentów międzynarodowych stowarzyszeń farmaceutycznych i organizacji zdrowia Dla osiągnięcia tego celu konieczne jest systematyczne podejście, uwzględniające poszczególne etapy: - nawiązanie i utrzymywanie kontaktu profesjonalnego farmaceuty z pacjentem, - prowadzenie rejestru wydawanych pacjentowi leków oraz zbieranie, zapisywanie, monitorowanie i przechowywanie dodatkowych informacji medycznych dotyczących tego pacjenta, za jego zgodą, - ocena informacji medycznej dotyczącej danego pacjenta, a w przypadku leku na receptę opracowanie planu leczenia z udziałem pacjenta i lekarza.

Opieka farmaceutyczna w świetle dokumentów międzynarodowych stowarzyszeń farmaceutycznych i organizacji zdrowia Farmaceuta pracuje z pacjentem nad maksymalizowaniem zrozumienia przez niego konieczności przestrzegania terapeutycznego planu opieki farmaceutycznej. Z chwilą uzyskania pożądanych efektów należy ustalić dalszy tok postępowania, który zapewni utrzymywanie dobrego samopoczucia pacjenta.

Opieka farmaceutyczna w świetle dokumentów międzynarodowych stowarzyszeń farmaceutycznych i organizacji zdrowia Rola Farmaceuty, jakościowo dobre usługi farmaceutyczne. Korzyści dla rządów i społeczeństw. Sprawozdanie z II Spotkania Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) w Tokio w 1993 roku. Idea opieki farmaceutycznej może być realizowana w każdym kraju, bez względu na różnice w warunkach rozwoju społeczno-ekonomicznego. Opieka farmaceutyczna jest filozofią, w myśl, której osobą odnoszącą korzyści z działań farmaceuty jest pacjent. Opieka farmaceutyczna skupia się na postawach, zachowaniach, zainteresowaniach, etyce, obowiązkach, wiedzy, odpowiedzialności i umiejętności farmaceuty w zapewnieniu farmakoterapii prowadzącej do uzyskania określonych wyników poprawiających zdrowie pacjenta i jakość jego życia.

Opieka farmaceutyczna w świetle dokumentów międzynarodowych stowarzyszeń farmaceutycznych i organizacji zdrowia Elementy opieki farmaceutycznej w odniesieniu do indywidualnego pacjenta opisują wyczerpująco proces opieki farmaceutycznej, której świadczenie wymaga konsekwencji i zgodnej współpracy farmaceuty z pacjentem. Farmaceuta musi umieć wykorzystywać swoją wiedzę kliniczną do określenia rodzaju opieki farmaceutycznej wymaganej przez każdego pacjenta.

Przykładami wymagającymi opieki farmaceutycznej są:
Opieka farmaceutyczna w świetle dokumentów międzynarodowych stowarzyszeń farmaceutycznych i organizacji zdrowia Przykładami wymagającymi opieki farmaceutycznej są: 1. pacjenci szczególnie podatni na działania niepożądane z uwagi na niesprawność układów fizjologicznych – np. noworodki, osoby starsze, z niewydolnością nerek, wątroby, oddechową, 2. pacjenci z warunkami medycznymi wymagającymi stałej oceny i zmian w farmakoterapii dla uzyskania optymalnych wyników – np. cukrzyca, astma, nadciśnienie, niewydolność krążenia, 3. pacjenci otrzymujący wiele leków, narażeni są na zwiększone ryzyko wystąpienia złożonych interakcji lek-lek, lek-choroba, lek-pożywienie,

Opieka farmaceutyczna w świetle dokumentów międzynarodowych stowarzyszeń farmaceutycznych i organizacji zdrowia 4. pacjenci wymagający stosowania szczególnie toksycznych leków – np. przeciwnowotworowe środki chemioterapeutyczne, leki zmniejszające krzepliwość krwi, narkotyki parenteralne, 5. pacjenci, których ostra faza choroby może być niebezpieczna dla życia, jeżeli przepisany lek będzie nieskuteczny lub stosowany niewłaściwie – np. niektóre zakażenia, ciężkie biegunki.

Opieka farmaceutyczna w świetle dokumentów międzynarodowych stowarzyszeń farmaceutycznych i organizacji zdrowia Działania składające się na opiekę farmaceutyczną stanowią „wartość dodaną” do farmakoterapii poprzez korzystny wpływ na bezpieczne i ekonomiczne stosowanie leków, prowadzące do uzyskania lepszych jej wyników i usprawnienia opieki zdrowotnej.

Opieka farmaceutyczna w świetle polskiego prawa
Opieka farmaceutyczna w świetle dokumentów międzynarodowych stowarzyszeń farmaceutycznych i organizacji zdrowia Opieka farmaceutyczna w świetle polskiego prawa 1. Prawo Farmaceutyczne – Apteka jest placówką ochrony zdrowia publicznego, w której osoby uprawnione świadczą w szczególności usługi farmaceutyczne, Nazwa apteka zastrzeżona jest wyłącznie dla miejsca świadczenia usług farmaceutycznych, które m.in. obejmują udzielanie informacji o produktach leczniczych i wyrobach medycznych.

Opieka farmaceutyczna w świetle dokumentów międzynarodowych stowarzyszeń farmaceutycznych i organizacji zdrowia 2. Ustawa o Izbach Aptekarskich - Wykonywanie zawodu farmaceuty ma na celu ochronę zdrowia publicznego i obejmuje udzielanie usług farmaceutycznych polegających w szczególności na: sprawowaniu opieki farmaceutycznej polegającej na dokumentowanym procesie, w którym farmaceuta, współpracując z pacjentem i lekarzem, a w razie potrzeby z przedstawicielami innych zawodów medycznych, czuwa nad prawidłowym przebiegiem farmakoterapii w celu uzyskania określonych jej efektów poprawiających jakość życia pacjenta.

Problemy lekowe problemem lekowym jest każde niepożądane zdarzenie doświadczane przez pacjenta, związane ze stosowaniem leku lub mogące się z jego stosowaniem wiązać, wpływające lub mogące wpływać na efekt leczenia tego pacjenta

Problemy lekowe Aby można było dane zdarzenie zakwalifikować jako problem lekowy, musi ono spełnić dwa warunki: 1. Występuje lub może wystąpić u pacjenta. Może przyjąć formę skargi, objawu, rozpoznania procesu chorobowego, niewydolności, niesprawności lub zespołu. Może mieć uwarunkowania psychiczne, fizjologiczne, społeczno-kulturowe lub ekonomiczne.

Problemy lekowe 2. Musi istnieć (lub być podejrzewany) związek przyczynowy danego zdarzenia z farmakoterapią. Związek ten musi być albo skutkiem farmakoterapii, albo dane zdarzenie może wymagać zastosowania leku dla zapobieżenia mu lub wyeliminowania go.

Problemy lekowe Opieka farmaceutyczna zapewnia zaspokojenie potrzeb lekowych pacjenta poprzez rozpoznawanie, zapobieganie i rozwiązywanie problemów lekowych. Bez wyraźnej wiedzy o tym, czym jest problem lekowy i jak go rozpoznać w konsekwentny, logiczny i zorganizowany sposób, z zaangażowaniem własnej wyobraźni, nie będziemy mogli zidentyfikować wszystkich problemów lekowych występujących u danego pacjenta i zapewnić mu właściwej opieki.

Problemy lekowe Ważne jest zrozumienie różnicy między problemami medycznymi a problemami lekowymi. Problemem medycznym jest stan chorobowy, tzn. problem spowodowany zmianami w fizjologii, powodujący określony stan kliniczny. Problem lekowy jest natomiast problemem pacjenta, spowodowanym albo przez lek, albo poddający się leczeniu lekiem.

Problemy lekowe z reguły wynikają z problemów medycznych.
Nadciśnienie jest chorobą i dlatego jest problemem medycznym. Natomiast, jeżeli pacjent wymaga leczenia hipotensyjnego, a nie otrzymuje odpowiednich leków, wówczas mamy do czynienia z problemem lekowym. Inaczej mówiąc, samo nadciśnienie nie jest problemem lekowym, jest nim natomiast potrzeba zastosowania odpowiednich leków.

Problemy lekowe Rozpoznanie problemu medycznego jest zadaniem lekarza, zaś działanie farmaceuty musi ograniczać się wyłącznie do problemów lekowych. Nie wolno pozwolić sobie na wdawanie się z pacjentem w jakiekolwiek rozmowy na temat rozpoznania, a tym bardziej podawać je w wątpliwość.

Problemy lekowe Problemy lekowe:
- rzeczywiste, to problemy, które już wystąpiły i dlatego musimy starać się je rozwiązać - potencjalne, to problemy, które mogą wystąpić, coś na co pacjent jest narażony o ile nie będziemy interweniować

Problemy lekowe Gdy występuje problem rzeczywisty, powinniśmy podjąć natychmiastowe działania dla usunięcia go. Jeżeli natomiast występuje problem potencjalny, powinniśmy podjąć wszelkie niezbędne kroki, by zapobiec przekształceniu się go w problem rzeczywisty.

Problemy lekowe Typowym przykładem mogą być interakcje lekowe.
Dopóki u pacjenta nie wystąpią objawy toksyczne lub brak efektu terapeutycznego spowodowanego interakcją leku z lekiem, mamy do czynienia z potencjalnym problemem lekowym.

Problemy lekowe Strand i wsp. wyróżniają siedem rodzajów tych problemów: 1. Potrzeba zastosowania leku - Stan nieleczony - Leczenie synergistyczne - Profilaktyka i prewencja

Problemy lekowe 2.Zbędna farmakoterapia - Brak wskazań
- Stosowanie leków uzależniających i rekreacyjnych - Możliwość leczenia niefarmakologicznego - Zdublowanie leków - Leczenie możliwych do uniknięcia działań niepożądanych

Problemy lekowe 3. Niewłaściwy lek - Niewłaściwa postać farmaceutyczna
- Obecne przeciwwskazania - Stan oporny na lek - Lek nie jest wskazany w danym stanie - Dostępny jest skuteczniejszy lek

Problemy lekowe 4. Za mało właściwego leku - Złe dawkowanie
- Niewłaściwa częstość przyjmowania - Niewłaściwy czas leczenia - Niewłaściwe przechowywanie - Interakcje lekowe - Wpływ stanu chorobowego - Genetycznie uwarunkowany szybki metabolizm

Problemy lekowe 5. Za dużo właściwego leku - Złe dawkowanie
- Niewłaściwa częstość przyjmowania - Niewłaściwy czas trwania leczenia - Interakcje lekowe - Wpływ stanu chorobowego - Genetycznie uwarunkowany wolny metabolizm

Problemy lekowe 6. Działania niepożądane
- Lek uważany jest za niebezpieczny dla pacjenta - Reakcja uczuleniowa - Niewłaściwe podawanie - Interakcje lekowe - Dawka zwiększana lub zmniejszana zbyt szybko - Niepożądany efekt

Problemy lekowe 7. Niezdyscyplinowanie pacjenta - Lek niedostępny
- Trudności w połykaniu lub przyjmowaniu leku w inny sposób - Niezrozumienie instrukcji - Pacjent woli nie stosować leku - Pacjent nie umie radzić sobie z lekiem

Cykl procesu opieki farmaceutycznej wg Heplera
1. Stwierdzenie występowania problemu lekowego 2. Uzyskanie informacji od pacjenta i jej ocena 3. Ustalenie celów terapii 4. Opracowanie planu terapeutycznego 5. Opracowanie planu monitorowania leczenia 6. Wydanie leku i udzielanie informacji 7. Wdrożenie planu monitorowania leczenia 8. Rozwiązanie problemu

Punkiem wyjściowym cyklu jest podejrzenie występowania problemu lekowego. Dla zidentyfikowania tego problemu konieczne jest uzyskanie od pacjenta odpowiednich informacji i ich przeanalizowanie. Kolejnym krokiem jest określenie tego, co chcemy z rozpoznanym problemem zrobić, czyli wyznaczenie celu terapeutycznego oraz sprecyzowanie. jak w najlepszy sposób cel ten osiągnąć i jak kontrolować jego realizację. Służy temu opracowanie planu opieki i planu monitorowania uzyskanych efektów.

Logiczną konsekwencją tego kroku będzie wdrożenie obu planów poprzedzone zapewnieniem pacjentowi wszystkich leków, środków i informacji potrzebnych do ich realizacji. Jeżeli zamierzony cel zostanie osiągnięty (tzn. rozpoznany problem zostanie rozwiązany) cykl ulega zatrzymaniu do chwili, gdy będziemy mieli powód do ponownego zajęcia się pacjentem. Jeżeli celu tego nie osiągniemy lub gdy wystąpi nowy problem lekowy, wówczas cykl opieki farmaceutycznej rozpoczyna się od nowa. Za każdym razem, gdy będziemy podejrzewać istnienie problemu lekowego, powinno to stanowić dla nas bodziec do podjęcia działania.

Etapy procesu opieki farmaceutycznej wg Strand
Etap I. Nawiązanie kontaktu profesjonalnego farmaceuty z pacjentem. Etap II. Zebranie, scalenie i interpretacja informacji o pacjencie, jego chorobie i stosowanych przez niego lekach. Etap III. Spisanie i uszeregowanie pod względem ważności wszystkich rzeczywistych i potencjalnych problemów lękowych pacjenta. Określenie, którymi z nich należy zająć się w pierwszej kolejności.

Etap IV. Wyznaczenie pożądanych efektów farmakoterapii dla każdego problemu lekowego. Etap V. Określenie dostępnych alternatyw farmakoterapeutycznych: spisanie możliwości terapeutycznych umożliwiających osiągnięcie przez pacjenta pożądanych efektów. Określenie alternatyw terapeutycznych. Etap VI. Wybór ,,najlepszego" rozwiązania farmakoterapeutycznego i indywidualizacja postępowania terapeutycznego (opracowanie planu opieki).

Etap VII. Opracowanie planu monitorowania. Etap VIII. Wdrożenie zindywidualizowanego planu opieki i planu monitorowania. Etap IX. Kontynuacja opieki i ocena uzyskanych efektów.

Proces opieki farmaceutycznej, jest na tyle jednolity, że możemy mówić tylko o jednym procesie. Zrozumiałe jest, że każdy farmaceuta będzie realizował go w nieco inny sposób, w zależności od kraju, miejsca pracy czy rodzaju opieki, jakiej będzie wymagał pacjent. Ale istota procesu pozostanie taka sama, a istniejące różnice nie zmienią jego charakteru. Po to, by zapewnić pacjentowi opiekę farmaceutyczną jak najlepszej jakości, wszystkie jego etapy muszą być sumiennie zrealizowane.

Należy z całym naciskiem podkreślić, że opieka farmaceutyczna jest wszechstronnym procesem poznawczym obejmującym gromadzenie danych, wiązanie ich z posiadaną wiedzą i na tej podstawie podejmowanie decyzji i dokonywanie ocen, a także dokumentowanie całego procesu i jego efektów.

Opieka farmaceutyczna nie jest wydarzeniem jednorazowym i statycznym. Nie jest ona zlepkiem przypadkowych i niezależnych, nawet powtarzających się działań farmaceuty wykonywanych wtedy, kiedy ma on na to ochotę. Nie jest więc opieką farmaceutyczną, wbrew często wypowiadanym poglądom, poinformowanie pacjenta o tym, jak ma zażywać lek, ani sporadyczne udzielenie porady.

Raz rozpoczęty proces opieki farmaceutycznej musi być kontynuowany i powtarzany tak długo, aż rozwiązane zostaną wszystkie związane z farmakoterapią problemy danego pacjenta lub pacjent ten fizycznie zniknie z pola widzenia farmaceuty. Dlatego tak bardzo ważnym warunkiem wstępnym opieki farmaceutycznej jest nawiązanie bliskiego kontaktu profesjonalnego z pacjentem.

Etap 1 Nawiązanie kontaktu profesjonalnego farmaceuty z pacjentem.
Kontakt z pacjentem jest kamieniem węgielnym opieki farmaceutycznej. Bez niego nie można zrealizować żadnego etapu procesu opieki. W procesie tym większość informacji niezbędnych do sprawowania opieki farmaceutycznej musimy przecież uzyskiwać bezpośrednio od pacjenta, co jest bardzo trudne, o ile w ogóle możliwe, przy braku jego zgody i współpracy. Z uwagi na to, że pacjenci mają prawo i powinni czynnie uczestniczyć w udzielanej im opiece zdrowotnej, sprawą bardzo ważną jest by między nimi a zapewniającymi tę opiekę rozwinęły się kontakty polegające na wzajemnym zaufaniu i współpracy.

W kontakcie tym farmaceuta zawiera z pacjentem niepisaną umowę, w której zobowiązuje się do zrobienia wszystkiego co jest możliwe, by zapewnić pacjentowi uzyskanie jak najlepszych elektów farmakoterapii. Zobowiązuje się także do traktowania dobra pacjenta jako sprawy najważniejszej, zachowania odpowiedniej postawy w dbałości o to dobro oraz do wykorzystywania swojej wiedzy i umiejętności zawodowych na rzecz pacjenta. Z kolei pacjent zobowiązuje się do udzielania osobistych informacji, wyrażania swoich preferencji, czynnego udziału w opracowywaniu i realizowaniu planów opieki i monitorowania jej efektów.

Kontakt z pacjentem rozwija się zazwyczaj powoli, często nawet przez kilka miesięcy. Najlepszym sposobem jego rozwoju jest wykazywanie przez farmaceutę opierającego się na empatii, życzliwości i dyskrecji, zainteresowania problemami zdrowotnymi pacjenta oraz umiejętności skutecznego komunikowania się. Farmaceuta musi mieć świadomość, ze jego działania związane z opieką farmaceutyczną będą zupełną nowością dla pacjentów, dla których apteka była dotychczas tylko punktem zaopatrywania się w leki. Dlatego w rozwijaniu tych kontaktów konieczne są z jego strony również wyrozumiałość, cierpliwość i konsekwencja.

Efektem końcowym ma być uznanie farmaceuty przez pacjenta za przedstawiciela służby zdrowia, zdobycie jego zaufania i woli współpracy. Dobrą okazją do nawiązania takiego kontaktu może być sytuacja, w której klient apteki zwraca się do farmaceuty z prośbą o poradę, zwierza się mu ze swoich kłopotów zdrowotnych lub krytycznie wyraża o skuteczności stosowanych przez siebie leków.

Dla zainicjowania rozmowy możemy powiedzieć np.: W naszej aptece pracujemy nieco inaczej i staramy się pomagać naszym klientom w ich problemach związanych ze stosowaniem leków. Ale byśmy mogli robić to jak najlepiej chciałabym zadać Pani/Panu kilka pytań, jakich dotychczas nie zadawano w aptece. Niektóre z nich mogą mieć charakter osobisty, ale zapewniam, ze będzie zachowana pełna poufność odpowiedzi i zostaną one wykorzystane tylko do tego, byśmy razem mogli podjąć decyzje o tym jak rozwiązać Pani/Pana problem.

Dla rozwoju kontaktu z pacjentem niezwykle ważne są warunki, w jakich ma on miejsce. Muszą one zapewniać możliwość swobodnej, spokojnej, niczym nie zakłóconej i poufnej rozmowy. Miejscem odpowiednim z pewnością nie jest okienko ekspedycyjne, samo przez się stwarzające bardzo poważną przeszkodę w skutecznym komunikowaniu się, podobnie jak oddzielająca pacjenta od farmaceuty pierwszy stół, powodujący, że pacjent czuje się jak petent w urzędzie pocztowym lub wydziale finansowym, a nie w miejscu mającym ambicję bycia placówką służby zdrowia.

Dlatego tak wielką wagę przywiązuje się do wydzielenia w aptece miejsca przeznaczonego na swobodną rozmowę z jej klientem. Należy podkreślić, że kontakt z pacjentem musi być utrzymywany przez cały czas sprawowania nad nim opieki farmaceutycznej, musi być bezpośredni i w miarę możliwości powinien być dość częsty.

Do czego potrzebne są informacje o pacjencie?
Etap 2 Zebranie, scalenie i interpretacja informacji o pacjencie, jego chorobie i stosowanych przez niego lekach. Do czego potrzebne są informacje o pacjencie? W celu przeprowadzenia pełnej oceny potrzeb lekowych pacjenta, która stanowić będzie później podstawę do opracowania planu farmakoterapii, farmaceuta musi zrealizować dwa podstawowe zadania: 1. Zebrać, sklasyfikować i powiązać ze sobą różne rodzaje informacji o pacjencie.

Etap 2 Zebranie, scalenie i interpretacja informacji o pacjencie, jego chorobie i stosowanych przez niego lekach. 2. Zadecydować o tym, czy: a. Dotychczasowa lub zalecona farmakoterapia jest najwłaściwsza, najskuteczniejsza, najbezpieczniejsza i najdogodniejsza dla pacjenta. b. Występują u niego problemy lekowe mogące utrudniać uzyskanie zamierzonych celów farmakoterapii. c. Istnieje potencjalna możliwość wystąpienia w przyszłości problemu lekowego, czemu będzie trzeba zapobiec.

Etap 2 Zebranie, scalenie i interpretacja informacji o pacjencie, jego chorobie i stosowanych przez niego lekach. Z tego względu najkorzystniej dla pacjenta byłoby, gdyby można mu zaoferować pomoc i opiekę zanim zostanie podjęta decyzja o zastosowaniu leku. Zapewnienie opieki w takim momencie jest nie tylko skuteczniejsze, ale również bardziej konstruktywne, gdyż unika się korygowania skutków już podjętych niewłaściwych decyzji. Ale jest to sytuacja idealna, wymagająca bardzo bliskiej współpracy farmaceuty z lekarzem i póki co jest jeszcze mało realna w naszych warunkach. Źródłem niezbędnych informacji jest oczywiście przede wszystkim sam pacjent i dlatego tak ważne jest nawiązanie z nim profesjonalnego kontaktu.

Etap 2 Zebranie, scalenie i interpretacja informacji o pacjencie, jego chorobie i stosowanych przez niego lekach. W pewnych sytuacjach źródłem informacji mogą być też rodzice pacjenta, członkowie jego rodziny, a także opiekujące się nim osoby trzecie (pielęgniarki środowiskowe, lekarze). Dotyczy to zwłaszcza dzieci, ludzi w wieku podeszłym, obłożnie lub psychicznie chorych.

Etap 2 Zebranie, scalenie i interpretacja informacji o pacjencie, jego chorobie i stosowanych przez niego lekach. Rozmowa z pacjentem ma na celu jak najlepszą ocenę jego potrzeb. Pamiętając o tym, że podstawowym efektem tej oceny ma być zaspokojenie potrzeb lekowych i identyfikacja ewentualnych problemów lekowych, konieczne jest poznanie na początku tej rozmowy oczekiwań i obaw pacjenta.

Etap 2 Zebranie, scalenie i interpretacja informacji o pacjencie, jego chorobie i stosowanych przez niego lekach. Kolejnym po poznaniu oczekiwań pacjenta jest poznanie jego obaw, np. czy ma jakieś wątpliwości dotyczące skuteczności zaleconego leku, czy obawia się działań niepożądanych, czy może mu zaszkodzić, pogorszyć jakość życia lub uzależnić. I tu też podstawowe znaczenie ma wiedza farmaceuty, ale tylko pacjent może dostarczyć informacji ujawniających te obawy. Zaś objawy nierozpoznane i niewyjaśnione nie sprzyjają budowie zaufania pacjenta i jego zdyscyplinowaniu.

Etap 2 Zebranie, scalenie i interpretacja informacji o pacjencie, jego chorobie i stosowanych przez niego lekach. Tylko przez poznanie oczekiwań, obaw i indywidualnych cech pacjenta możemy mu zapewnić taką opiekę farmaceutyczną, w której będzie on czynnie uczestniczył i będzie przestrzegał wspólnie ustalonego planu farmakoterapii i jej monitorowania.

Etap 2 Zebranie, scalenie i interpretacja informacji o pacjencie, jego chorobie i stosowanych przez niego lekach. Podstawą do podejmowania odpowiedzialnych. kompetentnych i klinicznie uzasadnionych decyzji jest stworzenie bazy danych o pacjencie, zawierającej specyficzne dla niego informacje. Dla założenia takiej bazy farmaceuta powinien dobrze znać patofizjologię i obraz kliniczny powszechnie występujących problemów medycznych, tak by mógł skojarzyć zgłaszane przez pacjenta skargi, objawy i oznaki z określoną chorobą. Musi tez mieć głęboką wiedzę o farmakoterapii tych chorób, a to wiąże się z bardzo dobrą ogólną wiedzą farmakologiczną.

Etap 2 Zebranie, scalenie i interpretacja informacji o pacjencie, jego chorobie i stosowanych przez niego lekach. Oczywiście trudno oczekiwać, by każdy z nas posiadał tak obszerną wiedzę. Jest to zresztą zupełnie niemożliwe i dlatego w warunkach praktycznych pożądane jest specjalizowanie się na przykład w opiece diabetologicznej, onkologicznej, wspomaganiu leczenia nadciśnienia lub astmy, czy w opiece nad ludźmi w wieku podeszłym itp.

Jak zbierać informacje o pacjencie?
W zbieraniu informacji bardzo ważne jest umiejętne posługiwanie się takimi zasadami komunikacji interpersonalnej, jak uważne słuchanie, język ciała i odpowiednia technika zadawania pytań. Tutaj należy zwrócić uwagę na kilka ważnych spraw: 1. Początkowa rozmowa z pacjentem powinna być poprzedzona wyjaśnieniem mu jej celów oraz określeniem, jak długo będzie trwała. Jeżeli pacjent nie ma w danym momencie czasu, należy mu zaproponować odpowiadający mu termin.

2. Wszystkie rozmowy z pacjentem powinny odbywać się w wydzielonym miejscu apteki, w którym rozmowa ta będzie miała spokojny, niczym nie zakłócony przebieg, a także takim, które będzie zapewniało jej poufność.

3. Przed przystąpieniem do rozmowy powinniśmy zastanowić się, jakie informacje chcemy uzyskać od pacjenta. Ma to istotne znaczenie dla przebiegu tej rozmowy, która musi być odpowiednio ukierunkowana. Pozwoli to na skupienie całej naszej uwagi na słuchaniu tego, co ma nam do powiedzenia pacjent. Słuchając jego odpowiedzi nie powinniśmy zastanawiać się, jakie będzie nasze kolejne pytanie. Starajmy się zawsze stosować się do cech dobrego słuchacza.

CECHY DOBREGO SŁUCHACZA: Zainteresowanie tym, co ma do powiedzenia druga osoba. Cierpliwość - umiejętność spokojnego wysłuchania całej wypowiedzi drugiej osoby oraz zaprzestanie nieustannego myślenia o tym, co powiemy rozmówcy. Obiektywizm - umiejętność powstrzymania się od przypisywania drugiej osobie intencji sprzecznych z wypowiedzianymi słowami, a zgodnych z własnymi oczekiwaniami i przekonaniami. rozmówcy.

Otwartość na drugiego człowieka, na to, że jest on inny od nas. Akceptacja i szacunek dla drugiej osoby, niezależnie od jej poglądów. Życzliwość - cecha sprawiająca, że tworzy się atmosfera aprobaty, zrozumienia i konstruktywnego rozwiązywania problemów. Nie chodzi tu o podzielenie poglądów drugiej osoby, lecz o ogólne nastawienie zachęcające tę osobę do dzielenia się nimi.

Wrażliwość - umiejętność dostrzegania reakcji emocjonalnych zarówno własnych, jak i rozmówcy. Dostrzeżenie tych reakcji pozwala na konstruktywne włączenie ich do rozmowy. Wnikliwość - umiejętność koncentrowania się nie na poszczególnych słowach i zdaniach, ale wyłącznie na istotnych treściach, pozwalających zrozumieć sens całej wypowiedzi.

4. Należy stworzyć odpowiednią atmosferę rozmowy. Jej przeprowadzanie zza biurka, siedząc vis-a-vis, utrudnia bezpośrednią wymianę informacji. By zachęcić pacjenta do aktywnego udziału w tej rozmowie, lepiej jest prowadzić ją przy mniejszym stole, z krzesłami ustawionymi względem siebie pod pewnym kątem. Umożliwia to też lepszy kontakt wzrokowy i bardziej spontaniczny przebieg rozmowy.

5. Zawsze pamiętajmy o tym, jak ważne znaczenie ma język ciała. Słuchajmy nie tylko uszami, ale również głową, ciałem i sercem. Głową – bo musimy zrozumieć, co chce nam pacjent przekazać; Sercem – bo musimy w stosunku do tego pacjenta przyjąć odpowiednie nastawienie emocjonalne; Ciałem – bo przez jego pozycję, ruchy i gesty ułatwiamy lub utrudniamy rozmowę, często nie zdając sobie z tego sprawy.

6. W trakcie rozmowy powinniśmy zadawać pacjentowi przede wszystkim pytania otwarte, wymagające od niego wyjaśnień i rozwijania tematu. Umiejętne posługiwanie się takimi pytaniami stawia farmaceutę w roli obserwatora, słuchacza i podpowiadającego, pacjenta zaś w roli opowiadającego. Technika ta pozwala na szybką ocenę wiedzy pacjenta o jego chorobie i stosowanych lekach. Pytania zamknięte, wymagające krótkiej odpowiedzi tak lub nie powinniśmy stosować tylko do podpowiadania pacjentom, którzy mają niewielką wiedzę o stanie swojego zdrowia, a także dla uściślenia niektórych informacji i wyjaśnienia niezamierzonych pominięć.

7. Zawsze należy zostawić pacjentowi dość czasu na udzielenie odpowiedzi. Powinniśmy też zostawić mu możliwość wniesienia pewnych tematów i rozwinięcia niektórych wątków. Z drugiej strony, nie wolno dopuścić, by rozmowa przyjęła charakter „luźnej pogawędki". 8. Wszelkie notatki dotyczące rozmowy i zapisy uzyskanych informacji powinniśmy sporządzić po jej zakończeniu. Robienie ich w trakcie rozmowy burzy spontaniczność i powoduje, że skupiamy uwagę na tej czynności, a nie na pacjencie.

9. We wszystkich kontaktach z pacjentem musimy traktować go z szacunkiem. Musimy też robić wszystko, by zadawać pytania i uzyskiwać informacje w sposób obiektywny, nie osądzający postępowania pacjenta.

Informacje o pacjencie mogą mieć charakter danych subiektywnych bądź obiektywnych Dane subiektywne nie są bezpośrednio mierzalne, nie zawsze są dokładne i powtarzalne, a farmaceuta ma ograniczone możliwości ich zweryfikowania. Pochodzą przede wszystkim od pacjenta i dotyczą takich spraw, jak informacje o aktualnej chorobie i związanych z nią odczuciach i dolegliwościach, informacje o ogólnym stanie zdrowia i samopoczuciu, a także informacje o stosowanych przez niego lekach oraz wywiad społeczny.

Dane obiektywne natomiast są mierzalne, można je zweryfikować i wyrazić liczbowo, nie mają na nie też wpływu czynniki emocjonalne i ewentualne uprzedzenia, mogące mieć istotne znaczenie w przypadku danych subiektywnych. Przykładami danych obiektywnych są: - wyniki badań laboratoryjnych (np. stężenie glukozy lub cholesterolu we krwi) i badań fizykalnych (np. pomiar ciśnienia krwi lub maksymalnego przepływu wydechowego), - niektóre zapisy w historii choroby prowadzonej przez lekarza.

Należy pamiętać, że informacje zaliczane do danych obiektywnych, jeżeli są tylko ustną informacją pacjenta, pozostają danymi subiektywnymi do czasu, gdy przedstawi on oficjalny wynik badania laboratoryjnego. Dane obiektywne można wykorzystać do weryfikacji niektórych danych subiektywnych.

Jakie dane należy zbierać?
Dane zbierane w trakcie rozmów z pacjentem można zebrać w trzech grupach, które stanowią: a). wywiad medyczny, b). wywiad terapeutyczny, c). wywiad społeczny (demograficzny).

Wywiad medyczny Celem wywiadu medycznego jest uzyskanie informacji o problemach medycznych pacjenta, jakie miały miejsce w przeszłości oraz zidentyfikowanie, scharakteryzowanie i ocena aktualnych problemów ostrych i przewlekłych, a także zebranie wszystkich informacji o stanie zdrowia pacjenta, które mogą mieć wpływ na wybór leku i dobór wielkości jego dawki.

Wywiad terapeutyczny Wywiad terapeutyczny służy zebraniu informacji o wszystkich lekach stosowanych przez pacjenta i uzyskanych efektach terapeutycznych.

Wywiad społeczny Informacje uzyskiwane w tym wywiadzie obejmują zawód pacjenta, jego status rodzinny, zawodowy i ubezpieczeniowy, styl życia, a także palenie tytoniu, picie alkoholu i napojów zawierających kofeinę, pozwolą nam na opracowanie planu farmakoterapii, który będzie odpowiadał specyficznym potrzebom pacjenta.

Jak zapisać zebrane informacje?
Zanim dokonamy zapisu musimy uzyskać pisemną zgodę pacjenta na założenie jego bazy danych. Oczywiście, uzyskanie tej zgody uwarunkowane jest poinformowaniem pacjenta o tym, w jakim celu informacje te zostaną zapisane i jak będą wykorzystane. Dokument, w którym pacjent wyrazi zgodę, powinien dokładnie precyzować kto będzie miał dostęp do jego danych i w jakim celu.

Zebrane informacje można utrwalić, pisemnie na specjalnych formularzach lub w bazie komputerowej. Przykłady formularzy pozwalających na zapisywanie informacji można znaleźć w piśmiennictwie dotyczącym opieki farmaceutycznej. Mogą one składać się ż 2 części: ankiety wypełnianej przez pacjenta i części, w której zapisów dokonuje farmaceuta. Mogą to też być formularze wypełniane tylko przez farmaceutę.

Poufność zebranych danych Należy pamiętać, że zebrane dane stanowią prywatną własność pacjenta i pod żadnym pozorem nie wolno ich wykorzystywać do innych celów, niż związane z opieką farmaceutyczną, ani też udostępniać komukolwiek bez uzyskania zgody pacjenta. Nie przestrzeganie tych warunków jest niezgodne z etyką! Dokumentacja pacjenta musi też być odpowiednio zabezpieczona, tak by nie miały do niej dostępu osoby niepowołane.

Etap III. Spisanie i uszeregowanie pod względem ważności wszystkich rzeczywistych i potencjalnych problemów lękowych pacjenta. Określenie, którymi z nich należy zająć się w pierwszej kolejności. Analiza informacji o pacjencie - kolejnym etapem procesu opieki farmaceutycznej jest przeanalizowanie zebranych o pacjencie informacji pod kątem potrzeb lekowych tego pacjenta.

Efektem tej analizy powinno być:
Etap III. Spisanie i uszeregowanie pod względem ważności wszystkich rzeczywistych i potencjalnych problemów lękowych pacjenta. Określenie, którymi z nich należy zająć się w pierwszej kolejności. Efektem tej analizy powinno być: - stwierdzenie czy u tego pacjenta występują jakiekolwiek aktualne lub potencjalne problemy lekowe, - określenie czy jego farmakoterapia jest najwłaściwsza, najskuteczniejsza, najbezpieczniejsza i najdogodniejsza, - określenie wszystkich czynników sprawczych lub przyczyniających się do wystąpienia problemu lekowego, (często będą one stanowiły podstawę do opracowania planu opieki).

Etap III. Spisanie i uszeregowanie pod względem ważności wszystkich rzeczywistych i potencjalnych problemów lękowych pacjenta. Określenie, którymi z nich należy zająć się w pierwszej kolejności. W określaniu ważności problemu należy kierować się następującymi kryteriami: - ostrością problemu, - ciężkością problemu, - stosunkiem pacjenta do ostrości i ciężkości problemu, - kompetencją farmaceuty w zajmowaniu się tym problemem.

Etap III. Spisanie i uszeregowanie pod względem ważności wszystkich rzeczywistych i potencjalnych problemów lękowych pacjenta. Określenie, którymi z nich należy zająć się w pierwszej kolejności. Sposób, w jaki przedstawiony zostanie dany problem: 1. może mieć istotny wpływ na jego rozwiązanie, gdyż kierować on będzie całą dalszą naszą opieką, działaniami i ocenami; 2. określi też nasze obowiązki wobec pacjenta. 3. musi być wyraźnie opisany, bowiem im dokładniejsza jest informacja, tym większe prawdopodobieństwo pomyślnego jego rozwiązania.

Nadanie priorytetu problemom lekowym
Etap III. Spisanie i uszeregowanie pod względem ważności wszystkich rzeczywistych i potencjalnych problemów lękowych pacjenta. Określenie, którymi z nich należy zająć się w pierwszej kolejności. Nadanie priorytetu problemom lekowym Wszystkie występujące u danego pacjenta problemy lekowe należy uszeregować według stopnia ryzyka, jakie się z nimi wiąże, a następnie zadecydować o tym: - który problem musi być rozwiązany w pierwszej kolejności, a który może jeszcze poczekać, - które problemy mogą być rozwiązane przez nas, a które wymagają współpracy z innymi członkami zespołu opieki zdrowotnej, - rozwiązanie których problemów będzie naszym obowiązkiem.

Etap III. Spisanie i uszeregowanie pod względem ważności wszystkich rzeczywistych i potencjalnych problemów lękowych pacjenta. Określenie, którymi z nich należy zająć się w pierwszej kolejności. W hierarchizowaniu problemów lekowych należy też uwzględnić punkt widzenia pacjenta. Najpoważniejsze problemy niekoniecznie muszą być rozwiązane w pierwszej kolejności! Ważnym zagadnieniem jest też to, czy dany problem może być rozwiązany przez farmaceutę za pomocą dostępnych mu środków

Etap III. Spisanie i uszeregowanie pod względem ważności wszystkich rzeczywistych i potencjalnych problemów lękowych pacjenta. Określenie, którymi z nich należy zająć się w pierwszej kolejności. Żeby zilustrować taką sytuację posłużę się przykładem chorego na raka prostaty, którego choroba nie odpowiada w pełni na zastosowaną chemioterapię i wystąpiły przerzuty do kości, które wywołują silne bóle. Bóle te są u pacjenta dobrze kontrolowane doustnie podawanym lekiem narkotycznym, ale jego stosowanie jest przyczyną długotrwałego i bardzo dokuczliwego zaparcia.

Etap III. Spisanie i uszeregowanie pod względem ważności wszystkich rzeczywistych i potencjalnych problemów lękowych pacjenta. Określenie, którymi z nich należy zająć się w pierwszej kolejności. U pacjenta tego ból nie stanowi problemu, ale są nim: - konieczność wprowadzenia dodatkowego chemioteraputyku, - zaparcie spowodowane narkotykiem.

Etap III. Spisanie i uszeregowanie pod względem ważności wszystkich rzeczywistych i potencjalnych problemów lękowych pacjenta. Określenie, którymi z nich należy zająć się w pierwszej kolejności. W przypadku tym najważniejszy jest oczywiście problem pierwszy, gdyż jego nierozwiązanie może prowadzić do zgonu pacjenta, ale problemem najostrzejszym jest długotrwałe zaparcie i związane z nim dolegliwości. Będzie ono miało w danym momencie większy negatywny wpływ na jakość życia pacjenta niż zagrażający jego życiu nowotwór i dlatego problem zaparcia powinien zostać rozwiązany w pierwszej kolejności.

Stwierdzenie, że u pacjenta nie występują w danym czasie żadne rzeczywiste i potencjalne problemy lekowe oznacza, że: - farmakoterapia zastosowana u tego pacjenta jest właściwa, - zalecone dawki dają zamierzone efekty terapeutyczne, - zalecone leki nie wywołują działań niepożądanych, - zaspokojone zostały wszystkie potrzeby lekowe pacjenta, - pacjent nie wymaga zastosowania nowych leków, - pacjent posiada odpowiednią wiedzę o swoim stanie zdrowia i stosowanych przez siebie lekach, - pacjent akceptuje zastosowany w stosunku do niego proces leczenia, - pacjent wykazuje zdyscyplinowanie w przestrzeganiu udzielonych mu zaleceń.

Etap IV. Wyznaczenie pożądanych efektów farmakoterapii dla każdego problemu lekowego.
Po przeanalizowaniu informacji zebranych o pacjencie, kolejnym etapem procesu opieki farmaceutycznej jest opracowanie planu tej opieki, w którym ustala się specyficzne dla tego pacjenta cele i określa działania zmierzające do ich osiągnięcia. Z uwagi na to, że pacjent będzie głównym wykonawcą tego planu, powinien on też czynnie uczestniczyć w jego opracowywaniu.

Powinniśmy zawsze pamiętać o tym, że w opiece farmaceutycznej pacjent jest naszym pełnoprawnym partnerem w podejmowaniu wszelkich decyzji związanych z jego farmakoterapią. Naszym zadaniem, jako specjalistów w zakresie leku, jest zapewnienie mu, poprzez odpowiednią edukację i poradę, niezbędnej wiedzy do tego, by decyzje te były świadome i racjonalnie uzasadnione.

Z uwagi na to, że problemy lekowe utrudniają lub opóźniają uzyskanie pożądanych efektów terapeutycznych, ich rozwiązaniu powinien być nadany największy priorytet, a dopiero w drugiej kolejności należy zaplanować działania mające na celu uzyskanie jak najlepszych elektów farmakoterapii.

W planie opieki farmaceutycznej powinny też znaleźć się działania prewencyjne, mające na celu niedopuszczenie do wystąpienia nowego problemu lekowego i zminimalizowanie prawdopodobieństwa wystąpienia nowego problemu medycznego.

W konstruowaniu planu opieki powinniśmy zachować realizm w tym, co będzie można zrealizować w czasie jednego spotkania z pacjentem. Podstawowe znaczenie będą miały działania dotyczące: - poprawy samopoczucia pacjenta, - stanowiące podstawę powodzenia terapii, - związane z tym, co pacjent uważa za najważniejsze.

Ważnym elementem planu opieki są też działania: 1. związane z edukacją pacjenta, 2. zapewniające zrozumienie przez pacjenta zastosowanego postępowania terapeutycznego, 3. zachęcające pacjenta do współudziału w tym planie. Plan opieki powinien też określać obowiązki pacjenta w jego realizacji, które muszą być starannie i w pełni wyjaśnione dla zapewnienia jego jak największego zdyscyplinowania.

Określenie celów (efektów) terapii
Etap IV. Wyznaczenie pożądanych efektów farmakoterapii dla każdego problemu lekowego. Określenie celów (efektów) terapii Pierwszym krokiem w opracowywaniu planu opieki jest określenie przez farmaceutę zamierzonego efektu, innymi słowy ustalenie celu terapeutycznego i upewnienie się, że pacjent jest gotów go zaakceptować. Farmaceuta i pacjent muszą mieć takie same cele, bo inaczej można przypuszczać, że pacjent nie będzie w pełni stosował się do nakreślonego planu.

W planie opieki powinny też zostać uwzględnione cele lekarza. Niestety, cele te często nie są wyraźnie określone i na ogół są dość ogólne. W takiej sytuacji pożądane jest porozumienie się z lekarzem i wspólne ustalenie wzajemnie nie wykluczających się celów. Nawet jeżeli farmaceuta, lekarz i pacjent mają wspólny cel, mogą go oni wyrażać w zupełnie różny sposób, tak że z pozoru mogą się one wydawać zupełnie różne. Naszym zadaniem jest w tym przypadku znalezienie wspólnego mianownika dla tych celów.

Nie zawsze jednak efekt terapeutyczny może być wymierny i wtedy jego miarą może być subiektywne odczucie pacjenta, na przykład złagodzenie lub ustąpienie bólu w wyniku zastosowania niesteroidowego leku przeciwzapalnego lub ustąpienie zawrotów głowy spowodowanych spadkami ciśnienia krwi w trakcie leczenia lekami antydepresyjnymi, co na ogół wiąże się z ich zbyt dużą dawką. Konieczne jest też określenie ram czasowych uzyskania zamierzonych efektów. Jest to szczególnie ważne dla pacjentów, gdyż pozwala im dowiedzieć się czego i kiedy mogą się spodziewać, a więc stanowić czynnik motywacyjny, ale też ma istotne znaczenie dla oceny naszych działań.

Określenie dostępnych alternatyw farmakoterapeutycznych:
Etap V. Określenie dostępnych alternatyw farmakoterapeutycznych: spisanie możliwości terapeutycznych umożliwiających osiągnięcie przez pacjenta pożądanych efektów. Określenie alternatyw terapeutycznych.

Etap V. Zamierzone cele można na ogół osiągnąć różnymi sposobami. Dlatego ważnym etapem w opracowywaniu planu opieki jest określenie możliwych do realizacji alternatyw terapeutycznych. Wiele do powiedzenia w tym zakresie ma sam pacjent, który powinien mieć możliwość uczestniczenia w wyborze sposobu leczenia.

Należy brać też pod uwagę rozwiązania niefarmakologiczne, np.:
Etap V. Należy brać też pod uwagę rozwiązania niefarmakologiczne, np.: - zmiana sposobu odżywiania, - zaprzestanie palenia tytoniu, - ograniczenie spożycia alkoholu, - zwiększenie aktywności fizycznej.

Etap V. Pomocne może być na przykład tabelaryczne zestawienie:
Dla upewnienia się, że wszystkie te możliwości zostały uwzględnione, należy je zapisać. Pomocne może być na przykład tabelaryczne zestawienie: - różnych soli tego samego leku (o ile może to mieć znaczenie kliniczne), - różnych jego postaci farmaceutycznych, - różnych działań farmakologicznych, - różnych działań biologicznych leków o takich samych wskazaniach.

Etap V. Aby móc zidentyfikować i ocenić wszystkie możliwości, powinniśmy orientować się w dostępnych alternatywach terapeutycznych oraz umieć krytycznie analizować piśmiennictwo, a także uczyć się na podstawie własnego doświadczenia.

Etap VI. Wybór ,,najlepszego" rozwiązania farmakoterapeutycznego i indywidualizacja postępowania terapeutycznego (opracowanie planu opieki).

Etap VI. Zadaniem tego etapu jest zapewnienie pacjentowi najkorzystniejszego rozwiązania jego problemu. Należy wybrać najlepszą alternatywę terapeutyczną, w przypadku farmakoterapii opracować zindywidualizowany schemat dawkowania leków. Po rozmowie z pacjentem oraz uwzględnieniu jego stylu życia i preferencji należy określić postać leku, wielkość dawki i sposób stosowania.

Etap VI. Powinniśmy unikać pośpiechu w akceptowaniu pierwszej nasuwającej się możliwości, gdyż zawsze dla każdego problemu związanego z farmakoterapią istnieją przynajmniej dwie możliwości. Dokonując tego wyboru powinniśmy zadać sobie przynajmniej dwa istotne pytania: 1. Biorąc pod uwagę to wszystko co wiem o tym pacjencie i jego farmakoterapii, jakie są możliwości mojego działania? 2. Która z tych możliwości jest najlepsza dla pacjenta w jego konkretnej sytuacji?

Etap VII. Opracowanie planu monitorowania.
Plan monitorowania: - pozwala na ocenę przebiegu leczenia, - jest niezbędny dla sprawdzenia, czy wprowadzone w życie decyzje dały pożądany efekt terapeutyczny, - jest niezbędny dla sprawdzenia, czy zminimalizowano lub uniknięto toksyczności leku.

Jeżeli mogą być zastosowane obiektywne metody monitorowania, takie jak badania laboratoryjne, pomiar ciśnienia krwi lub maksymalnego przepływu wydechowego, wówczas powinniśmy sprawdzić, czy zostały poczynione odpowiednie przygotowania do tego monitorowania i czy jego potrzeba jest dobrze rozumiana przez pacjenta. Może to też obejmować pomoc w uzyskaniu odpowiedniego sprzętu (aparatu do pomiaru ciśnienia krwi lub aparatu do oznaczania stężenia glukozy we krwi), wyjaśnienia sposobu jego stosowania oraz prowadzenia zapisów uzyskanych wyników, tak by mogły być one ocenione przez farmaceutę lub lekarza przy okazji kolejnych kontaktów.

Dla zapewnienia efektywnej realizacji planu opieki, powinien być on opracowany w formie pisemnej. Forma taka nie tylko utrwala zebrane informacje i zaplanowane zadania, czego nie zapewnia ulotna pamięć, ale jest też bardzo ważnym dokumentem umożliwiającym kontrolę realizacji planu, wykazującym potrzebę opieki farmaceutycznej i wynikających z niej korzyści oraz stanowiącym cenny materiał samokształceniowy i dydaktyczny.

Etap VIII. Wdrożenie zindywidualizowanego planu opieki i planu monitorowania.
Etap ten jest praktyczną realizacją ustaleń i decyzji podjętych w poprzednich etapach procesu opieki farmaceutycznej. Wdrażając zaplanowane działania musimy współpracować z pacjentem i w razie potrzeby z innymi członkami zespołu opieki zdrowotnej. W realizacji tych działań musimy służyć pacjentowi (lub jego opiekunowi) radą i pomocą, a także zachęcać go do wytrwałości i przestrzegania wspólnie ustalonych zaleceń.

Etap VIII. Wdrożenie zindywidualizowanego planu opieki i planu monitorowania.
Przystępując do realizacji planu opieki musimy upewnić się, czy pacjent: - zrozumiał plan, - ma wszystkie niezbędne do jego realizacji leki, środki i informacje, - rozumie potrzebę utrzymywania dalszego kontaktu z farmaceutą, - będzie czynnie uczestniczył w realizacji planu monitorowania.

Etap IX. Kontynuacja opieki i ocena uzyskanych efektów.
Opieka farmaceutyczna jest procesem dynamicznym a informacje i obserwacje gromadzone w trakcie realizacji planu opieki oraz monitorowania powinny służyć doskonaleniu i odpowiedniemu modyfikowaniu tych planów. Efekty realizacji planu opieki powinny być systematycznie poddawane ocenie pod kątem postępu w uzyskiwaniu zamierzonych celów i występowania nowych problemów lekowych.

Ocena ta, którą można w odróżnieniu od wstępnej oceny informacji zebranych od pacjenta nazwać ocena następczą, jest jedynym możliwym sposobem określenia rzeczywistych efektów uzyskanych przez pacjenta. Polega na dokonywaniu przez farmaceutę, w ustalonych wcześniej odstępach czasu, przeglądów obiektywnych i subiektywnych parametrów pozwalających na stwierdzenie, czy został osiągnięty zadowalający postęp i czy nie wystąpiły nowe problemy lekowe. W przeglądach tych powinien czynnie uczestniczyć, jako podstawowe źródło informacji, pacjent i dlatego kontakt z nim powinien być stały.

Etap IX. W ustalaniu harmonogramu kolejnych konsultacji należy uwzględniać: 1. rodzaj choroby, 2. szczególne czynniki zagrożenia występujące u danego pacjenta. I tak dla przykładu w przypadku stanu ostrego kontakt z pacjentem może być konieczny w ciągu kilku godzin lub po kilku dniach, zależnie od celu i czasu trwania leczenia. Kontakt ten może być: - bezpośredni, - telefoniczny (szczególnie w odniesieniu do stanów ostrych).

W chorobach przewlekłych wskazany jest przede wszystkim kontakt bezpośredni wg podanego poniżej schematu: - 5 do 10 dni po rozpoczęciu leczenia, - miesiąc po tym spotkaniu, - co 3 do 6 miesięcy w czasie dalszego leczenia. Pacjenci z dużym ryzykiem wystąpienia problemów lekowych mogą wymagać częstszych konsultacji.

Informacje, jakie powinniśmy zbierać na tym etapie procesu opieki, które są konieczne dla oceny jakości tej opieki to: - skuteczność farmakoterapii, - bezpieczeństwo farmakoterapii, - interakcje lekowe, - zdyscyplinowanie pacjenta, - nowe problemy pacjenta, - niezaspokojone potrzeby lekowe pacjenta.

Etap IX. Jeżeli stwierdzimy, że w przypadku danego pacjenta nie nastąpił postęp kliniczny lub wystąpiły nowe problemy lekowe, wspólnie z nim i jeżeli jest o wskazane również z lekarzem, musimy zadecydować o tym, czy należy zmodyfikować, czy kontynuować dotychczasowy plan. Konieczne może okazać się powtórzenie niektórych etapów procesu opieki, aby pomóc pacjentowi w osiągnięciu wytyczonych celów. Kontynuowanie dotychczasowego planu może być dobrym wyborem wtedy, gdy mamy do czynienia z brakiem zdyscyplinowania pacjenta lub gdy dodatkowy czas może przynieść dalszą poprawę.

Gdy plan opieki nie spełnia swojej roli lub gdy wystąpiły działania niepożądane albo interakcje lekowe, konieczne będzie jego zmodyfikowanie. Należy przede wszystkim określić: - czy od czasu ostatniego spotkania nie wystąpił u pacjenta nowy stan medyczny, - czy nie nastąpiły zmiany w jego farmakoterapii.

Jeżeli tak, należy przeprowadzić z pacjentem ukierunkowany wywiad dla określenia: - czy nie wystąpiła nowa choroba - czy zmiana w leczeniu nie wywołała nowych problemów lekowych. Za każdym razem, gdy wykryty zostanie nowy problem, cykl procesu opieki rozpoczyna się od nowa.

Modele opieki farmaceutycznej
Ogólna opieka farmaceutyczna (L. Strand) – zakłada, że powinna dotyczyć wszystkich pacjentów leczonych lekami, którzy wyrażają na to zgodę.

Dla zidentyfikowania aktualnych lub potencjalnych problemów lekowych farmaceuta dyspensujący lek powinien odpowiedzieć sobie na następujące pytania: 1. Czy dany lek jest rzeczywiście potrzebny? 2. Czy zastosowano właściwy lek? 3. Czy zalecono właściwy sposób dawkowania? 4. Czy pacjent potrafi prawidłowo stosować ten lek? 5. Czy lek ten wchodzi w interakcje z innymi lekami stosowanymi przez pacjenta? 6. Czy wywołuje on jakiekolwiek działania niepożądane u tego pacjenta? 7. Czy pacjent wymaga zastosowania nowego leku?

Pozytywna odpowiedź na pytania 1-4 i negatywna na pytania 5-7 wskazuje, że u danego chorego nie występuje żaden problem lekowy i zainteresowanie tym pacjentem kończy się z chwilą wydania leku lub upewnienia się, że pacjent rzeczywiście wie, jak go stosować.

Jeżeli odpowiedź na którekolwiek pytanie od 1-4 jest negatywna, a 5-7 pozytywna, świadczy to o występowaniu problemu lekowego, który musi zostać rozwiązany.

Drugi model zaproponowany przez prof. Ch. Heplera: monitorowanie efektów terapeutycznych – koncentruje się na nadzorze nad farmakoterapią u pacjentów przez długi czas, a nawet przez całe życie, którzy potrzebują często systematycznej edukacji zdrowotnej i motywowania do kontynuacji leczenia. Model monitorowanej opieki farmaceutycznej można uważać za wstępny na drodze do ogólnej opieki farmaceutycznej.

Ukierunkowania opieki farmaceutycznej (wg. Schaefer i Schultz): 1. ze względu na chorobę: - astma - cukrzyca - nadciśnienie tętnicze - choroba niedokrwienna serca - zaburzenia krzepliwości krwi - choroby reumatyczne - choroba Parkinsona - migreny - ból - choroby nowotworowe - AIDS

2. Ze względu na specyfikę pacjenta: - matki z małymi dziećmi - pacjenci w wieku podeszłym - pacjenci szczególnie narażeni na działania niepożądane (np. uczuleniowcy) - narkomani i lekomani - nałogowi palacze tytoniu - pacjenci po transplantacjach - pacjenci ze sztucznymi przetokami

3. Ze względu na problemy farmakologiczne: - ewidencja i dokumentacja niepożądanych działań leków (nadzór farmakologiczny) - rozpoznanie, rozwiązanie i dokumentowanie wybranych problemów lekowych - monitorowanie przebiegu leczenia - monitorowanie i dobór dawkowania

i prowadzi do jego marginalizacji.
Wewnątrzzawodowe przeszkody we wprowadzaniu opieki farmaceutycznej do praktyki zawodowej - zmiana myślenia - zmiana charakteru wykonywanych obowiązków - zmiana zakresu odpowiedzialności - zmiana podstawowego podmiotu zainteresowania zawodowego - harmonijne, oparte na wzajemnej współpracy kontakty farmaceuty z lekarzem Musimy uświadomić sobie, że dotychczasowa praktyka zawodu jest anachroniczna i prowadzi do jego marginalizacji.

Warunki wdrażania opieki farmaceutycznej
Warunki ogólne: - pozytywne nastawienie do koncepcji opieki farmaceutycznej i samomotywacja - przewodzenie zespołowi aptecznemu i motywowanie go do czynnego udziału w opiece farmaceutycznej - umiejętność komunikowania się z pacjentem - umiejętność współpracy z lekarzami i innymi zawodami służby zdrowia - opanowanie techniki i metod opieki farmaceutycznej

Warunki wdrażania opieki farmaceutycznej
Warunki techniczne i logistyczne: - dostęp do danych - komputerowe programy opieki farmaceutycznej - stworzenie warunków umożliwiających poufne komunikowanie się z pacjentem - optymalizacja wykorzystania personelu aptecznego i toku pracy w aptece

Literatura Opracowano na podstawie:
1. J. Łazowski: Opieka farmaceutyczna w teorii i praktyce aptecznej 2. R. Jachowicz: Farmacja praktyczna 3. Czasopismo Aptekarskie, Opieka farmaceutyczna, kwartalnik

Dziękuję za uwagę

Opieka farmaceutyczna.

Podobne prezentacje

Prezentacja na temat: "Opieka farmaceutyczna."— Zapis prezentacji:

Podobne prezentacje

О projekcie

Zwrotny adres

Wejść

Zaloguj się poprzez sieć społeczną:

Opieka farmaceutyczna.

Podobne prezentacje

Prezentacja na temat: "Opieka farmaceutyczna."— Zapis prezentacji:

Podobne prezentacje

О projekcie

Zwrotny adres