SSP-Ćw.-9 (2019) – SPECYFIKA ANGLOSASKIEGO SYSTEMU PRAWNEGO

Prezentacja na temat: "SSP-Ćw.-9 (2019) – SPECYFIKA ANGLOSASKIEGO SYSTEMU PRAWNEGO"— Zapis prezentacji:

1 SSP-Ćw.-9 (2019) – SPECYFIKA ANGLOSASKIEGO SYSTEMU PRAWNEGO

2 NORTHUMBRIA EAST ENGLAND MERCIA ESSEX KENT WESSEX SUSSEX

3

4 POJĘCIE I ISTOTA SPECYFIKI „COMMON LAW”
COMMON LOW - system prawa powszechnego powstałego w średniowiecznej Anglii kształtujący się od XIII wieku w drodze orzecznictwa sądowego, zakres stosowania: całe terytorium kraju i wszyscy jego mieszkańcy mieszkańców SPECYFIKA: rodzaj źródeł prawa, czas ich tworzenia, sposób funkcjonowania, zakres obowiązywania, relacja względem prawa rzymskiego, prawa zwyczajowego oraz prawa stanowionego

5 ETAPY ROZWOJU COMMON LAW OKRES ANGLONORMANDZKI
początek reform ustrojowych za panowania Wilhelm Zdobywcy - podjęcie inicjatyw zmierzających do centralizacji władzy królewskiej (w tym: wymiaru sprawiedliwości) konstrukcja systemu [panowanie Henryka II ( )] – sądy tworzące i stosujące jednolite prawo powszechne, których jurysdykcji poddano cały obszar kraju (sądy westminsterskie i sędziowie koronni, wysyłani na objazd sądów lokalnych instytucja Ławy Przysięgłych [panowanie Henryka III ( )] wprowadzenie do porządku prawnego znacznej grupy norm stanowionych [panowanie dynastii Tudorów ( )] w większości dotyczyły nowych obszarów stosunków prawnych – prawo morskie, prawo zobowiązań, lecz część odnosiła się również do prawa spadkowego i karnego

6 OKRES WCZESNO-NOWOŻYTNY
drugi ważny dla rozwoju common law okres łączył się z działalnością wybitnych angielskich prawników – XVII i XVIII wiek. ich koncepcje suwerenności prawa oraz prace o charakterze redakcyjnym związane z uporządkowaniem i opublikowaniem orzeczeń i protokołów sądowych (reports, records) stworzyły doktrynalną podbudowę systemu i upowszechniły wiedzę o jego szczegółowych rozwiązaniach do najwybitniejszych twórców nowożytnej doktryny prawa angielskiego należeli zwłaszcza: E. Cook, oraz W. Blackstone (Commentaries on the laws of England, )

7 OKRES PÓŹNO-NOWOŻYTNY (OD SCHYŁKU XIX WIEKU)
rozwój common law poza Wyspami Brytyjskimi (od końca XVIII wieku; Ameryka Północna) reformy i modyfikacja common law w Anglii (wiek XIX) połączenie sądów westminsterskich (stosujących common law) z sądem kanclerskim (sądzącym według equity law) likwidacja podziału sądów według trybu rozpoznawania spraw (z jednoczesnym utrzymanie odrębności proceduralnych usankcjonowanie (w drodze ustawowej) moc wiążącą precedensu i obecności adwokatów w trakcie procesu częściowe uregulowanie obrotu handlowego, zwłaszcza w ustawach o: sprzedaży (1893), spółkach zwykłych (1890), oraz ustawy wekslowej i czekowej (1892) likwidacja archaizmów (np. zniesienie prawa pojedynku na kije, jako formy rozstrzygnięcia zarzutu o morderstwo)

8 ELEMENTY KONSTYTUUJĄCE ANGLOSASKĄ ODRĘBNOŚĆ PRAWNĄ
wielowiekowa tradycja, rodzimość/narodowość, specyfika prawa sędziowskiego (rola orzecznictwa), szeroki udział (w postępowaniu sądowym) reprezentantów społeczeństwa (ława przysięgłych), sędziowie pokoju, instytucja precedensu, powszechny zakres obowiązywania, jednolitość, formalizm, kazuistyka, humanitaryzm prawniczy i sądowe gwarancje praw jednostki STOSUNEK DO PRAWA RZYMSKIEGO I KANONICZNEGO – dystans – wynikający z faktu uformowania zasad common law w okresie poprzedzającym ponowną adaptację pojęć i zasad rzymskiej jurysprudencji w Europie kontynentalnej

9 TZW. CZYNNIK LUDZKI I JEGO KREATYWNA ROLA W PROCESIE KSZTAŁTOWANIA SIĘ ANGIELSKIEGO PRAWA POWSZECHNEGO (1) w doktrynie istnieje ugruntowane przekonanie, że jedną z przyczyn, które współkształtowały specyfikę angielskiego prawa był tzw. czynnik ludzki osoby, którym powierzano stanowiska w sądach, wywodziły się przede wszystkim z grona praktyków ich doświadczenia zawodowe dominowały nad teoretycznymi. dodatkowo, wśród tych ostatnich nie było zbyt wielu informacji na temat dorobku prawa rzymskiego i kanonicznego. uniwersytety na Wyspach Brytyjskich znajdowały się dopiero u progu swego rozwoju (studia i wykształcenie prawnicze) w konsekwencji znane były tylko ogólne zasady prawa rzymskiego, wykorzystywane przy metodzie prawniczej obecność osób interpretujących prawo w działaniu, a nie w książkach, umożliwiła większą samodzielność twórców przyszłych precedensów

10 TZW. CZYNNIK LUDZKI I JEGO KREATYWNA ROLA W PROCESIE KSZTAŁTOWANIA SIĘ ANGIELSKIEGO PRAWA POWSZECHNEGO szeroki zakres udziału stosunkowo licznych grup społecznych w powstawaniu prawa sędziowskiego postępujący rozwój znaczenia i roli Ławy Przysięgłych w postępowaniu sądowym rola sędziów pokoju uosabiających doświadczenie i zdrowy rozsądek (powierzenie rozstrzygania większości spraw mniejszej wagi osobom nie będącym prawnikami) od XVIII w. – s. pokoju wybierano spośród właścicieli ziemskich

11 „ENDEMICZNY” CHARAKTER PRAWA
uznanie prawa i wymiaru sprawiedliwości, jako wyrazu suwerenności postrzeganie specyfiki charakteru prawa – jako instrumentu równowagi w stosunkach między prawotwórczymi kompetencjami króla, a prawem tworzonym przez społeczeństwo i pod jego kontrolą wsparcie dla COMMON LAW, ze strony średniowiecznych możnych Królestwa zjazd feudałów w Merton w 1237 r. i deklaracja: „Nie chcemy zmieniać praw Anglii” – nolumus leges Angliae mutare) stosunek norm precedensowych do ustawowych zachowanie w toku wielowiekowego rozwoju prymatu prawa sędziowskiego nad aktami prawa stanowionego: rozwiązanie ustawowe musiało zostać usankcjonowane treścią orzeczenia, które jako sądowy precedens, a nie pierwotne postanowienia ustawy, przywoływano w podstawie prawnej następnych orzeczeń uznanie wyższości common law nad prawem tworzonym przez parlament i króla za jeden z fundamentów ustroju Anglii

12 „SĘDZIOWSKI” CHARAKTER PRAWA ANGIELSKIEGO („JUDGE-MADE LAW”)
uznanie przez angielską doktrynę prawną, że „(…) Prawo stanowione nigdy nie może posiąść walorów zbiorowego rozumu” [uzasadnienie: E. Cook, Institutes Of The Laws Of England ( )] szczególna rola kreatywna tzw. sądów westminsterskich SĄD SPRAW POSPOLITYCH (Court of Common Pleas) wyodrębnił się z kurii królewskiej w XII wieku stał się trybunałem rozpatrującym sprawy cywilne, o ile stroną nie była Korona sąd ten mógł wywołać (ewokować) każdą sprawę cywilną rozstrzyganą przez niższe sądy

13 SĄD ŁAWY KRÓLEWSKIEJ (Court of King’s Bench)
wyodrębnił się z kurii królewskiej w XIII wieku powołany został pierwotnie jedynie dla spraw kryminalnych w sprawach cywilnych rozstrzygał również sprawy dotyczące interesów króla i Korony z czasem zaczął rozciągać szerzej swoje kompetencje także na sprawy cywilne powód tworzył fikcję zarzucając pozwanemu że ten dopuścił się jakiegoś wykroczenia praktyka podobnego postępowania powoda doprowadziła w konsekwencji do tego, że to od stron zależało, jaki sąd rozpatrzy ich sprawę każdy sąd usiłował, poprzez większy pośpiech i bezstronność, objąć swym postępowaniem jak największą ilość spraw

14 SĄD SKARBOWY (Exchequer)
zorganizowany został w XII wieku jako organ sądowy dla rozpatrywania skarg przeciwko koronie w dziedzinie skarbowej działał w ramach Exchequeru, który był centralnym urzędem skarbowym i jednocześnie kasą skarbową stanowił instytucje kontrolująca rachunki centralne oraz rachunkowość szeryfów na prowincji w czym pełnił ważną rolę kontrolną mając zapobiegać nadużyciom, zwłaszcza finansowym lokalnych urzędników potwierdzeniem pozycji sądów angielskich w systemie politycznym była ich administracyjna odrębność (brak ministerstwa sprawiedliwości) oraz niekwestionowany autorytet

15 INSTYTUCJA PRECEDENSU
anglosaski precedens składa się z dwóch elementów: ratio decidendi – wiążące propozycje rozstrzygnięcia kwestii prawnych obiter dictum – propozycje rozstrzygnięcia kwestii prawnych niemających kluczowego znaczenia dla sprawy ratio decidendi stanowi z zasady reguła precedensu, która następnie służy za podstawę prawną przy rozstrzyganiu podobnych przypadków w przyszłości jest ona wiążąca dla sądów niższej instancji oraz dla sądów apelacyjnych, które ją ustanowiły tak długo, dopóki nie zostanie unieważniona nie jest natomiast z zasady wiążąca dla Sądu Najwyższego obiter dicta choć nie posiadają mocy wiążącej stanowią cenną pomoc dla późniejszych sędziów w przypadku gdy pochodzą od sądów najwyższej instancji wpływają faktycznie na kształt przyszłego prawa

16 ZMIANA PRECEDENSU precedens nie jest niewzruszalny
zmiana może nastąpić w wyniku zastosowania jednej z dwóch instytucji prawnych: distinguishing i/lub overruling OVERRULING – unieważnienie precedensu; może zostać dokonane tylko przez sąd niezwiązany unieważnianym precedensem DISTINGUISHING – instytucja stosowana, gdy sąd orzekający stwierdzi istnienie rozbieżności pomiędzy stanem faktycznym bieżącej sprawy a okolicznościami faktycznymi jakie miały miejsce w sprawie precedensowej z distinguishing może skorzystać każdy sąd nawet taki, który jest związany precedensem w sytuacji gdy dla aktualnie rozstrzyganej sprawy brak jest wiążącego precedensu występuje przypadek tzw. case of first impression (sprawy jeszcze nie rozpoznanej), co uprawnia orzekającego w niej sędziego do rozstrzygnięcia jej bądź w oparciu o własne poczucie sprawiedliwości (common sense), bądź poprzez analogię do innych spraw precedensowych

17 KAZUISTYKA I FORMALIZM
kazuistyka (drobiazgowość; brak norm generalnych) i formalizm (skostnienie, brak elastyczności) – jako podstawowe cechy charakterystyczne anglosaskiego systemu prawnego konsekwencje – ograniczona zdolność samoregulacji w przypadku pojawienia się luk w prawie lub sytuacji kolizyjnych rola equity law (zasad słuszności) – jako wsparcia pozwalającego niwelować negatywne konsekwencje kazuistyki i formalizmu

18 EQUITY LAW equity law, jako paralelny (do pewnego stopnia) i jednocześnie uzupełniający system normatywny, był praktyczną odpowiedzią na niedoskonałości common law (formalizm, kazuistykę, brak adekwatności (nieaktualność) dawnych precedensów wobec dynamiki zmian realiów społecznych i ekonomicznych) podstawy rozwoju systemu „zasad słuszności” – w uprawnieniach monarchy, jako nie związanego prawem powszechnym: osoby, które nie chciały skorzystać ze ścieżki common law oraz te, którym sądy działające na podstawie common law <odmówiły prawa> zaczęły kierować petycje „o prawo” do monarchy, zaś ten przekazywał je do samodzielnego rozpatrzenia – Kanclerzowi praktyka ta doprowadziła do utworzenia osobnego Sądu Kanclerskiego (pod przewodnictwem Kanclerza), który, jako nie związany zasadami prawa powszechnego, rozstrzygał według „norm słuszności” (equity)

19 POSTĘPOWANIE W TRYBIE EQUITY
postępowanie przed Sądem Kanclerskim było uproszczone i łatwo dostępne dla stron „zasadny/normy słuszności” (w oparciu o które rozstrzygać miał Sąd Kanclerski) wynikać miały z „zasad sprawiedliwej moralności” (słuszności) podstawami „zasad słuszności” były: łaska monarsza, sumienie (łagodzenie surowości istniejących norm) oraz litość najczęstszą (w praktyce) przyczyną rozpatrzenia sprawy według zasad equity było powołanie się strony na fakt odmowy dostępu do sądu – brak urzędniczego zarządzenia wymaganego do rozpoczęcia postępowania przed sądem królewskim postępowanie w trybie equity law usankcjonowane zostało w postanowieniach II Statutu Westminsterskiego z 1285 r.

20 tryb wyrokowania: bez ławy przysięgłych, uproszczony, odformalizowany, pozbawiony części obowiązków związanych z wnoszeniem skargi (w stosunku do postępowania w trybie common law) podstawą wszczęcia postępowania była skarga strony (w formie pisemnej) wraz z uzasadnieniem – zagrożeniem szkodą wynikającą z bezskutecznego oczekiwania na rozpoznanie w trybie common law ciężar dowodu spoczywał na skarżącym sprawność proceduralną sądu zapewniała liczniejsza, niż w innych sądach, obsada sędziów – łącznie 12 oraz doradzających im urzędników, a także sprawujących funkcje pomocnicze pisarzy przewodniczącym sądu pozostawał Lord Kanclerz postepowanie z udziałem obu przesłuchiwanych stron kończyło się orzeczeniem większość z nich ustanawiała zakaz lub nakaz określonego działania

21 ROZWÓJ SĄDOWNICTWA SĄDU KANCLERSKIEGO
pojawienie się nowych stosunków prawnych oraz nowych pojęć między innymi prawa handlowego, przemysłowego i morskiego sprzyjało wzmacnianiu podstaw systemu equity law kierunek rozwoju sądownictwa Sądu Kanclerskiego (equity law) związany był głównie z potrzebą zapewnienia nieznanym wcześniej instytucjom ochrony prawnej opartej na sprawnych, elastycznych instrumentach dostęp do drogi sądowej według equity law poszerzyło ustanowienie innego sądu działającego w tym systemie, tj. Trybunału Próśb jego właściwości poddano głównie sprawy osób ubogich i ich długów instytucja ta pozostawała organizacyjnie zależna od sądu kanclerskiego

22 EQUITY LAW, A COMMON LAW punktem odniesienia charakteryzującym equity law stanowią jego relacje wobec common law equity law powstając początkowo w opozycji do common law, uosabiało przeciwstawienie słuszności – prawu mniej sformalizowane, zawierające – choć w innym kontekście – elementy prawa rzymskiego, nieobecnego w common law kształtowane bez udziału ławy przysięgłych miało w uzasadnionych przypadkach zastąpić prawo powszechne proces ten odbywał się przede wszystkim w sferze prawa cywilnego w niektórych dziedzinach, rozstrzygnięcia według equity law uzyskały pierwszeństwo (prawo własności, prawo spadkowe, prawo spółek) w pozostałych normą podstawową było prawo powszechne (common law), ustępując tylko wobec braku ze swej strony należytych gwarancji rozpoznania wyjątkowej, konkretnej sprawy Z CZASEM zapewnił ochronę prawną nowo powstającym i rozwijającym się instytucjom prawnym, głównie w zakresie prawa: morskiego, handlowego i gospodarczego

23 UJEDNOLICENIE SYSTEMU BRYTYJSKIEGO SĄDOWNICTWA
przeprowadzono ją reformami w latach najważniejszą jej konsekwencją była likwidacja Sądu Kanclerskiego - scalonego wraz z sądami westminsterskimi w Sąd Najwyższy (Supreme Court) zniesienie dualizmu struktury sądów a nie spowodowało całkowitego scalenia obu dotychczasowych systemów (tj. common law oraz equity law) sądy powszechne od 1837 roku zaczęły być właściwe do prowadzenia spraw w obu trybach reguła kolizyjna z 1873 roku określiła dyrektywę pierwszeństwa equity law dla części spraw dotyczących prawa własności i zobowiązań, nie zamykając jednak drogi do stosowania zasad słuszności również w innych obszarach porządku prawnego

24 PRAWO STATUTOWE (STATUTE LAW, STATUTORY LAW)
działalność ustawodawcza (prawodawcza) w dziedzinie prawa sądowego w Anglii, aż do XIX stulecia była znikoma, wielce sporadyczna i incydentalna normatywne akty prawodawcze (statuty) w średniowieczu wydawał monarcha, działając w porozumieniu z baronami lub bez nich; niemniej już w tamtych czasach powstały akty prawne, zachowujące (przynajmniej częściowo) swoją moc prawną po dzień dzisiejszy, na czele z fundamentalną Wielką Kartą Wolności z roku 1215 w czasach nowożytnych (w związku z ewolucją ustroju i wzrostem pozycji oraz uprawnień ustawodawczych parlamentu), kompetencje monarchy w tym względzie przejął parlament Ustawodawstwo parlamentu dot. pierwotnie gównie prawa procesowego, nie zaś – materialnego sytuacja w tym względzie zaczęła wyraźnie zmieniać się w XIX, i pogłębiła się jeszcze wyraźniej w XX stuleciu w latach wydano ponad 100 (109) tzw. „aktów konsolidacyjnych” (consolodations acts) które zunifikowały pewne działy prawa materialnego, zwłaszcza prawo wekslowe, czy prawo upadłościowe

25 ŹRÓDŁA POZNANIA PRAWA ANGIELSKIEGO
znaczenie precedensów w systemie angielskiego prawa zmusiło angielskich prawników do tworzenia źródeł poznania prawa źródeł poznania praktyki sądowej źródłami tymi stały się w Anglii zbiory orzeczeń sądowych oraz urzędowe protokoły rozpraw

26 ZBIORY ORZECZEŃ SĄDOWYCH ORAZ URZĘDOWE PROTOKOŁY ROZPRAW
RECORDS – urzędowe protokoły rozpraw sądowych i wydanych wyroków REPORTS – księgi sadowe zawierające szczegółowe umotywowanie wyroków wraz z argumentacją prawną wydawano je pod nazwiskami wybitnych prawników (głównych autorów zbioru) za najznamienitsze uchodzą wydawane przez Edwarda Coke’a w l (11 tomów) YEARBOOKS (Roczniki) sporządzali je anonimowi prawnicy (pierwotnie były kompilacjami prywatnymi, jednak od XIV w. stały się zbiorami urzędowymi) wydawano je do 1535 r. (zastąpiły je Reports)

27 LITERATURA PRAWNICZA drugim, ważnym źródłem poznania prawa angielskiego najwybitniejsze dzieła angielskiej literatury prawniczej, wśród których za najważniejsze uznawane są: Ranulf de Glanvill, „Traktat o prawach i zwyczajach Królestwa Anglii” {Treatise on the Laws and Customs of the Realm of England (1189), [Tractatus de Legibus et Consuetudinibus regni Angliae], (autorstwo przypisywane jest czasami Hubertowi Walterowi)} Henry de Bracton, „ O prawach i zwyczajach Anglii” {On the Laws and Customs of England (1250), [De Legibus et Consuetudinibus Angliae] (dzieło nigdy w całości nie ukończone)} Edward Coke, „Instytucje praw Anglii” {Institutes of the Lawes of England (1628–1644) William Blackstone, „Komentarze do praw Anglii” {Commentaries on the Laws of England ( )} uznawane zgodnie i powszechnie za najważniejsze dzieła prawnicze uzyskały tak wielką powagę, że zaczęto je uznawać za oficjalne źródła prawa angielskiego, jako tzw. Księgi autorytetu (Books of authority)

28 PROFESJA PRAWNICZA W WIELKIEJ BRYTANII
w Wielkiej Brytanii (lecz już nie w Stanach Zjednoczonych) funkcjonuje podział prawników na dwie podstawowe ich kategorie (grupy), tj. barristerów (barristers) (mniej licznych; odpowiedników adwokatów) oraz solicitorów (solicitors; znacznie liczniejszych) barrister zasadniczo zajmuje się obroną przed sądem solicitor natomiast - zajmuje się przede wszystkim pracą w kancelarii i udzielaniem porad prawnych obsługa prawna podmiotów realizowana jest w ścisłej współpracy jednych z drugimi wzajemnie uzupełniają się oni w swoich profesjonalnych czynnościach

29 barrister wykonuje swoje funkcje w zasadzie tylko „poprzez” solicitora
w konkretnych sprawach sądowych występuje jako obrońca przed wyższymi instancjami solicitor: otrzymuje informacje od klienta oraz przygotowuje i dostarcza jego informacje barristerowi zapoznaje się z tematem sprawy, udziela porad, sporządza dokumenty, prowadzi negocjacje i przygotowuje argumenty na rozprawę sądową solicitorzy mają prawo do działania we wszystkich sądach jako przedstawiciele w sporach sądowych lub reprezentanci klientów są uznani za urzędników sądu, jednak mogą występować jako obrońcy tylko przed sądami niższej instancji ostatecznie od przedmiotu sprawy, stopnia trudności i wartości przedmiotu sporu zależy, czy klienta będzie reprezentował przed sądem solicitor, czy barrister