Zagadnienia ustrojowo-prawne Księstwa Warszawskiego

Prezentacja na temat: "Zagadnienia ustrojowo-prawne Księstwa Warszawskiego"— Zapis prezentacji:

1 Zagadnienia ustrojowo-prawne Księstwa Warszawskiego

2 Komisja Rządząca Najwyższy organ władzy „Polski zdobytej na królu pruskim”. Złożona z siedmiu osób: Stanisław hr. Małachowski (prezes Komisji); Ludwik Gutakowski; Józef Wybicki; Stanisław Kostka Potocki; Ksawery Działyński; Piotr Bieliński; Walenty Sobolewski. Spoza swojego składu Komisja wybierała sekretarza i pięciu Dyrektorów rozmaitych części administracji publicznej.

3 Powstanie Księstwa Warszawskiego
Rokowania były prowadzone od 25 czerwca do 7 lipca 1807 r. na Niemnie pod Tylżą. Ze strony Komisji Rządzącej w Tylży przebywali Stanisław Kostka Potocki i Aleksander Batowski. Traktat pokojowy został zawarty w Tylży w dniu 7 lipca 1807 r. pomiędzy Napoleonem a carem Aleksandrem I. W sprawie polskiej zadecydowano o powstaniu Księstwa Warszawskiego, które składało się z ziem II i III zaboru pruskiego. Utworzono Wolne Miasto Gdańsk, które znajdowało się poza granicami Księstwa Warszawskiego. Artykuł V traktatu stanowił, iż Księstwo Warszawskie zostanie połączone unią personalną z Saksonią. Zapowiadano również nadanie konstytucji, która miała chronić interesy mieszkańców. Obszar państwa liczył ok. 100 tys. km2, a ludność ok. 2,5 mln. Po wygranej wojnie z Austrią w 1809 r., do Księstwa Warszawskiego przyłączano ziemie III zaboru austriackiego tzw. Galicję Zachodnią (z Krakowem, Siedlcami, Lublinem, Radomiem), obszar państwa wynosił wtedy ok. 150 tys. km2, a ludność ok. 4,5 mln.

4 Księstwo Warszawskie

5 Konstytucja Księstwa Warszawskiego
oktrojowana przez Napoleona w dniu 22 lipca 1807 r. składała się z 89 artykułów podzielonych na 12 tytułów, opublikowana w Dzienniku Praw Księstwa Warszawskiego w języku francuskim i w tłumaczeniu na język polski. Tekstem autentycznym był tekst francuski. nadała ogółowi ludności prawa obywatelskie, wprowadziła wolność osobistą – możliwość swobodnego przenoszenia się z miejsca na miejsce, równość wobec prawa i sądu, wolność wyznania.

6 Konstytucja Księstwa Warszawskiego
Art. 4 konstytucji stanowił, że znosi się niewolę. Wprowadziła prawa polityczne: czynne i bierne prawo wyborcze do sejmu oraz prawo piastowania urzędów. Nie zniosła podziału na stany, ale wprowadziła pewne ograniczenia.

7 Władza wykonawcza Król
Władcą Księstwa Warszawskiego został Fryderyk August – król saski. Wprowadzono zasadę dziedziczności tronu w dynastii Wettynów według porządku saskiego. Księstwo Warszawskie i Saksonię łączyła unia personalna. Politykę zagraniczną obu państw prowadziła Saksonia. Do króla należało sprawowanie władzy wykonawczej. Monarcha miał prawo powoływania i odwoływania urzędników państwowych. W sprawowaniu władzy nie ponosił odpowiedzialności i był nietykalny osobiście. Król realizował swoją władzę za pośrednictwem ministra-sekretarza stanu, który rezydował w Dreźnie.

8 Typologia dokumentów królewskich
Dekrety - rozstrzygnięcia Fryderyka Augusta : 1) akty stanowiące prawa: a) ustawy sejmowe, których oryginały przechowywano w archiwum sejmowym, kontrasygnowane przez właściwego ministra, b) dekrety, czyli rozporządzenia, c) ustawy dopełniające konstytucję, d) ustawy księcia stanowiące prawa, 2) rozkazy czyli mandaty a) uniwersały b) nominacje (np. patenty na urzędy, patenty rzemieślnicze) c) zlecenia, upoważnienia 3) dyspensy małżeńskie lub na zarządzanie majątkiem, 4) akty łaski królewskiej (np. ułaskawienie, dyplom nobilitacji)

9 Władza wykonawcza Konstytucja powołała 5 ministrów: policji, skarbu,
wojny, sprawiedliwości, spraw wewnętrznych i czci religijnych. Do obowiązków ministrów należało kierowanie resortami oraz wykonywanie aktów prawnych. Ministrowie ponosili odpowiedzialność za króla. Kontrolę nad działalnością ministrów sprawowała Rada Stanu.

10 Władza wykonawcza Rada Ministrów:
organ przewidziany na wypadek niepowołania wicekróla, koordynowała prace poszczególnych ministrów, rozpatrywała sprawy wspólne dla kilku ministrów celem przedłożenia ich do zatwierdzenia królowi, przewodniczącym Rady Ministrów był prezes, działała kolegialnie, podejmując decyzje większością głosów, przy równości głosów rozstrzygał prezes, komplet, czyli quorum, stanowił prezes i trzy osoby, posiedzenia ordynaryjne odbywały się dwa razy w tygodniu (w razie potrzeby można było zwołać posiedzenie ekstraordynaryjne), od 1812 r. Rada Ministrów stała się faktycznym rządem.

11

12 Rada Ministrów Kompetencje Rady Ministrów nie zostały określone przez konstytucję. Zostały ostatecznie zapisane w niepublikowanym dekrecie z 20 kwietnia 1808 r. o organizacji ministerstw. W 1810 r. Rada Ministrów i ministrowie otrzymali prawo podejmowania decyzji w tzw. stanie nagłości (czyli nagłych przypadkach, kiedy nie można było czekać na decyzję króla). 26 maja 1812 r., tuż przed początkiem II wojny polskiej, Fryderyk August przekazał Radzie Ministrów całą władzę wynikającą z konstytucji, z wyjątkiem wprowadzania zmian w sądownictwie i usuwania ministrów.

13 Władza wykonawcza Rada Stanu: nowy organ pomocniczy monarchy oparty na wzorach francuskich. W skład Rady Stanu wchodzili: król jako przewodniczący lub w jego zastępstwie wicekról, a w razie jego braku prezes Rady, Ministrowie, Sekretarz, Referendarze w liczbie 4 (później 6), W 1808 roku Radę Stanu powiększono o 6 radców stanu (później 12).

14 Kompetencje Rady Stanu:
ustawodawcze: - przygotowywanie projektów ustaw i dekretów królewskich, sądownicze: - sądownictwo kasacyjne w odniesieniu do wyroków sądów powszechnych – cywilnych i karnych, - rozstrzyganie sporów o właściwość między sądami a organami administracji, rozstrzyganie sporów administracyjnych kontrolne: - kontrola urzędników i oddawanie ich pod sąd, - ministrowie byli zobowiązani do składania raportów i rachunków kwartalnych, opiniowanie zgłaszanych do króla wątpliwości w zakresie interpretacji prawa. W dziedzinie administracji do Rady Stanu należały sprawy budżetu, rozkładu podatków na departamenty, urządzenia dóbr narodowych.

15 Władza ustawodawcza Władza ustawodawcza została podzielona pomiędzy monarchę a dwuizbowy parlament. Uprawnienia króla: - wyłączność inicjatywy ustawodawczej, - prawo stanowienia dekretów, - prawo sankcji wobec uchwał sejmowych, - zwoływanie, wyznaczanie i odraczanie posiedzeń sejmu, - przewodniczenie obradom senatu, - mianowanie senatorów świeckich, - wyznaczanie przewodniczących obu izb.

16 Władza ustawodawcza Sejm był dwuizbowy. Składał się z Izby Poselskiej i Senatu. Miał się zbierać co 2 lata i obradować przez 15 dni. Faktycznie zebrał się trzykrotnie (1809,1811,1812). Do kompetencji ustawodawczych sejmu należały sprawy podatkowe, monetarne oraz z zakresu prawa cywilnego i karnego. Izba poselska składała się z 60 (od 1809 r. 100) posłów szlacheckich oraz 40 (od 1809 r. 66) deputowanych gminnych. Ponadto w skład izby wchodzili członkowie Rady Stanu, w liczbie nieprzekraczającej 13. Posłowie byli wybierani na sejmikach powiatowych przez szlachtę posesjonatów. Deputowani byli wybierani na zgromadzeniach gminnych. Czynne prawo wyborcze przysługiwało osobom, które ukończyły 21 lat i posiadały prawa obywatelskie. Bierne prawo wyborcze posiadały osoby, które ukończyły 24 lata i posiadały prawa obywatelskie.

17 Władza ustawodawcza Posłowie i deputowani byli wybierani na 9 lat, co trzy lata odnawiano 1/3 izby. Obradom izby poselskiej przewodniczył marszałek mianowany przez króla. Sejm nie posiadał inicjatywy ustawodawczej, która przysługiwała tylko królowi. Projekty ustaw przygotowywane przez Radę Stanu były przyjmowane lub odrzucane większością głosów w głosowaniu tajnym przez sejm.

18 Władza ustawodawcza Od 1809 r. Senat składał się z 30 członków: 10 biskupów, 10 wojewodów, 10 kasztelanów (wcześniej 6). Obradom senatu przewodniczył osobiście król lub powołany przez niego prezes. Senat miał jedynie prawo odmówienia zatwierdzenia ustawy uchwalonej przez izbę poselską, gdy była ona sprzeczna z konstytucją, godziła w obronność kraju lub przy jej uchwalaniu naruszono procedurę ustawodawczą. Ponadto senat przeprowadzał tzw. rugi poselskie (kontrola wyboru posłów) i sprawdzał księgi obywatelskie.

19 Administracja terytorialna
Podział na departamenty, powiaty, gminy miejskie i wiejskie. Według konstytucji najmniejszą jednostką terytorialną była municypalność. W 1809 roku istniały następujące departamenty: warszawski, kaliski, poznański, bydgoski, płocki, łomżyński, krakowski, radomski, lubelski, sandomierski (10). Na czele każdego departamentu stał mianowany przez króla prefekt, który był podporządkowany ministrowi spraw wewnętrznych. Prefektowi przysługiwała część uprawnień policyjnych. Wykonywał także zadania z zakresu administracji.

20 Administracja terytorialna
Uprawniania Prefekta: sprawy z zakresu resortów spraw wewnętrznych i policji; zarząd administracją lokalną za wyjątkiem wojska i sądownictwa; W szczególności: kierowanie policją, bezpieczeństwo, porządek publiczny, zwalczanie włóczęgostwa, nadzór nad więzieniami, aresztami; ogłaszanie aktów prawnych władz państwowych; przedstawianie rządowi petycji mieszkańców; nadzór nad poborem podatków, sporządzenie wykazów statystycznych; sprawy rolnictwa, hodowli, leśnictwa, pomiar gruntów, handel, zaopatrzenie w żywność; nadzór nad przemysłem, rzemiosłem, kopalniami, infrastrukturą drogową; zakładami dobroczynnymi, przytułkami, sierocińcami, sprawy zdrowotne, sprawy oświaty oraz szkół.

21 Administracja terytorialna
Rada prefekturalna: - składała się z 3-5 radców mianowanych przez króla, - sprawowanie sądownictwa administracyjnego w I instancji, - doradztwo w sprawach miejscowych. Departamenty dzieliły się na powiaty (w 1809 r. 100) zarządzane przez podprefektów, mianowanych przez króla, podległych prefektom, odpowiedzialnych przed ministrem spraw wewnętrznych. Rady powiatowe były odpowiednikiem rad prefekturalnych.

22 Administracja terytorialna
Municypalność została uregulowana w Konstytucji Księstwa Warszawskiego jako najmniejsza jednostka terytorialna. Zgodnie z wzorem francuskim zarządzana była przez burmistrza lub prezydenta. Do 1812 roku municypalność ustanowiono dla następujących miast: Warszawy, Kalisza, Torunia, Poznania, Krakowa, Lublina i Sandomierza. Na czele miast municypalnych stali prezydenci, pochodzący z nominacji królewskiej i podlegli prefektom. W pozostałych miastach i wsiach stosownie do przepisów zawartych w dekrecie z 23 lutego 1809 r. powołano gminy miejskie (zarządzane przez burmistrza mianowanego przez ministra spraw wewnętrznych i podlegającego podprefektowi) oraz gminy wiejskie (na czele z wójtem mianowanym przez prefekta).

23 Likwidacja Księstwa Warszawskiego
Zgodnie z dekretem królewskim z 26 maja 1812 roku, wydanym z polecenia Napoleona, Rada Ministrów uzyskała upoważnienie do wykonywania konstytucyjnej władzy królewskiej (za wyjątkiem usuwania ministrów i przeprowadzania zmian w sądownictwie). Akty wydawane przez Radę Ministrów obowiązywały do czasu ich wyraźnego uchylenia przez monarchę. Po przegranej przez Napoleona wojnie z Rosją już od początku 1813 roku armia rosyjska stopniowo wkraczała na terytorium Księstwa Warszawskiego. W marcu 1813 roku utworzono Radę Najwyższą Tymczasową Księstwa Warszawskiego (prezes: generał-gubernator Wasilij Łanskoj). Formalna likwidacja Księstwa Warszawskiego została uregulowana dopiero traktatem z 3 maja 1815 roku, zawartym pomiędzy mocarstwami zwycięskimi na Kongresie Wiedeńskim. W konsekwencji Fryderyk August zrzekł się tronu. Odezwa z 22 maja 1815 roku zwolniła Polaków z przysięgi na wierność władcy Księstwa Warszawskiego. Postanowienia te znalazły odzwierciedlenie w treści Aktu Końcowego Kongresu Wiedeńskiego z 9 czerwca 1815 r., dotyczącej m.in. utworzenia Królestwa Polskiego.