Odpowiedzialność konstytucyjna i Trybunał Stanu

Prezentacja na temat: "Odpowiedzialność konstytucyjna i Trybunał Stanu"— Zapis prezentacji:

1 Odpowiedzialność konstytucyjna i Trybunał Stanu
dr Ryszard Balicki

2 Odpowiedzialność konstytucyjna
Przewidziane prawem (z reguły konstytucyjnym) konsekwencje wyciągane w stosunku do osób zajmujących wysokie stanowiska w państwie, które podczas wykonywania swoich funkcji w sposób zawiniony naruszyły konstytucje lub ustawy.

3 Impeachment Impeachment (z angielskiego – oskarżenie), w krajach anglosaskich procedura umożliwiająca postawienie w stan oskarżenia osób zajmujących najwyższe stanowiska w państwie za czyny sprzeczne z prawem. Najczęściej procedura wszczynana jest wobec osób, które dopuściły się zdrady stanu, pogwałcenia konstytucji lub popełniły przestępstwo.

4 Impeachment Instytucja impeachmentu pojawiła się w XIV w. w Anglii i oznaczała prawo parlamentu do odwołania urzędników i doradców króla, stanowiła ona instrument w walce o zwiększenie wpływów parlamentu na władzę królewską.

5 Impeachment w USA W 1787 Stany Zjednoczone wprowadziły impeachement do konstytucji, w konsekwencji prezydent, wiceprezydent oraz wszyscy urzędnicy państwowi mogą zostać skazani za popełnienie przewinień lub ciężkich przestępstw (np. zdrady, przekupstwa).

6 Impeachment w USA Prawo wszczynania impeachmentu ma Izba Reprezentantów, a sprawę rozstrzyga Senat obradujący pod przewodnictwem Prezesa Sądu Najwyższego. Aby wyrok był prawomocny, decyzja musi zapaść większością 2/3 obecnych senatorów. Konsekwencją wyroku skazującego jest wydalenie z urzędu oraz utrata funkcji honorowych i odpłatnych.

7 Impeachment w USA Tylko raz (w 1868) postawiono prezydenta (A. Johnsona) w stan oskarżenia w Senacie, jednak zabrakło jednego głosu do zastosowania impeachmentu. W 1974 próbowano wszcząć impeachment przeciwko prezydentowi R. Nixonowi w związku z aferą Watergate, ale prezydent uprzedził bieg wydarzeń i sam podał się do dymisji. W 1998 rozpoczęto procedurę impeachmentu przeciwko prezydentowi B. Clintonowi. Zarzucono mu, iż w trakcie dochodzenia prokuratorskiego dotyczącego jego stosunków z M. Lewinski, mówił nieprawdę oraz wywierał naciski na świadków.

8 Niemcy, Austria - orzeka sąd konstytucyjny
Modele obce Niemcy, Austria - orzeka sąd konstytucyjny Islandia – Trybunał Państwowy (od 1905) 5 sędziów Sądu Najwyższego Islandii Prezes sądu okręgowego Reykyaviku profesor prawa konstytucyjnego Uniwersytetu Islandzkiego 8 osób wybranych przez parlament

9 Trybunał Stanu organ o charakterze sądowym powołany do orzekania o odpowiedzialności konstytucyjnej osób zajmujących najwyższe stanowiska państwowe.

10 Trybunał Stanu w II RP W II Rzeczpospolitej Trybunał Stanu rozpatrywał sprawy dotyczące prezydenta (do 1935) oraz członków rządu oskarżonych o pogwałcenie konstytucji lub ustaw, działanie na szkodę państwa lub narażenie go na niebezpieczeństwo. Składał się z Pierwszego Prezes SN i członków wybieranych przez sejm i senat spoza ich grona.

11 Trybunał Stanu w II RP Jedyna sprawa rozpatrywana przez Trybunał Stanu okresu II Rzeczpospolitej dotyczyła ministra skarbu G. Czechowicza, oskarżonego (w 1929 roku) o przekroczenia budżetowe Zakończyła się skierowaniem sprawy do ponownego rozpatrzenia do Sejmu, do czego – z przyczyn politycznych – nigdy nie doszło

12 Felicjan Sławoj Składkowski (1885 - 1962, generał i polityk, premier RP w latach 1936-1939),
komentując słowa Józefa Piłsudskiego, który w 1929 przed TS powiedział, że minister Gabriel Czechowicz uległ jego presji personalnej, w czasie gdy komendant „miał zaszczyt pracować” z nim w jednym gabinecie powiedział: Mój Boże, czyż za takie jedno powiedzenie ze strony Pana Marszałka nie warto stanąć nawet trzy razy jako oskarżony przez Trybunałem Stanu?! Są jeszcze szczęściarze na tym świecie! Źródło: Felicjan Sławoj Składkowski, Strzępy meldunków, Warszawa 1988, s. 69

13 Trybunał Stanu w PRL Po II wojnie światowej Trybunał Stanu został przywrócony ustawą konstytucyjną z 1982 roku. Rozpatruje sprawy o naruszenie konstytucji i ustaw przez osoby sprawujące najwyższe urzędy

14 Od 1982 roku Trybunał Stanu skazał dwie osoby:
Dominika Jastrzębskiego (ministra współpracy gospodarczej z zagranicą w rządzie Mieczysława Rakowskiego) i Jerzego Ćwieka (prezesa Głównego Urzędu Ceł w latach ), oskarżonych o przyczynienie się do afery alkoholowej. kary, na jakie trybunał skazał obu urzędników, były symboliczne: pięć lat zakazu zajmowania kierowniczych stanowisk i utrata biernego prawa wyborczego na taki sam okres. Sprawa ministra Emila Wąsacza – umorzona w 2006 r. , decyzja została uchylona w II instancji w 2007 r. i sprawa ponownie się toczy Ostatecznie po trwających prawie sześć lat politycznych przetargach i sporach, w kwietniu 1996 r. , a zatem prawie sześć lat po ujawnieniu afery, przed omawianym Trybunałem zostali postawieni: minister współpracy gospodarczej z zagranicą – Dominik Jastrzębski i minister finansów – Andrzej Wróblewski z rządu Rakowskiego, minister spraw wewnętrznych w rządzie M. Rakowskiego i T. Mazowieckiego – Czesław Kiszczak, minister rynku wewnętrznego z rządu Mazowieckiego – Aleksander Mackiewicz oraz były prezes Głównego Urzędu Ceł – Jerzy Ćwiek. Wszystkim oskarżonym urzędnikom państwowym postawiono zarzuty zaniechania, bezczynności i niedopełnienia obowiązków służbowych, co doprowadziło do narażenia Skarbu Państwa na straty w olbrzymim wymiarze ekonomicznym. Jastrzębskiemu, Wróblewskiemu, Ćwiekowi i Mackiewiczowi postawiono ponadto zarzut złamania przepisów ustawy antyalkoholowej, ponieważ z uwagi na sprawowane przez nich stanowiska byli oni ustawowo zobligowani do „działań zmierzających do ograniczenia spożycia napojów alkoholowych”. Dominik Jastrzębski został również oskarżony o złamanie ustawy o urzędzie ministra współpracy gospodarczej z zagranicą, Czesław Kiszczak – o urzędzie ministra spraw wewnętrznych, a Ćwiek – ustawy prawo celne. Zarzuty te oparte zostały o ustalenie stanu faktycznego dokonanego przez Najwyższą Izbę Kontroli, który pozwalał stwierdzić, iż w wyniku niedopełnienia obowiązków lub przekroczenia uprawnień przez wymienionych urzędników Skarb Państwa poniósł straty w wysokości ok. 1,7 biliona starych złotych

15 Skład TS O składzie Trybunału Stanu decyduje każdy kolejno wybrany Sejm na swoim pierwszym posiedzeniu, wybierając jego członków na okres swojej kadencji (4 lata, chyba że nastąpi wcześniejsze rozwiązanie parlamentu).

16 Skład TS W skład Trybunału Stanu wchodzą: przewodniczący, 2 zastępców i 16 członków. Przewodniczącym z urzędu jest Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, pozostałe osoby wybierane są spoza grona Sejmu.

17 Skład TS Do Trybunału Stanu mogą zostać wybrani obywatele polscy korzystający z pełni praw obywatelskich, nie karani sądownie, nie zatrudnieni w organach administracji państwowej. Członkowie Trybunału Stanu są niezawiśli i podlegają tylko ustawom.

18 Zakres podmiotowy Art Za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą: 1) Prezydent RP, 2) Prezes RM oraz członkowie Rady Ministrów, 3) Prezes NBP, 4) Prezes NIK, 5) członkowie KRRiT, 6) osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem, 7) Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych. 2. W zakresie określonym w art. 107 Konstytucji odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu ponoszą również posłowie i senatorowie.

19 Odpowiedzialność konstytucyjna
obejmuje czyny popełnione przez wyżej wymienione osoby w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, chociażby nieumyślnie naruszyły Konstytucję lub ustawę (art. 3 Ustawy o TS)

20 Odpowiedzialność Prezydenta RP
Prezydent może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu za naruszenie: Konstytucji, Ustawy, lub za popełnienie przestępstwa.

21 Postępowanie w sprawie odpowiedzialności konstytucyjnej
I etap – postępowanie wstępne II etap – postępowanie przed TS III etap – postępowanie wykonawcze (Sąd Okręgowy w Warszawie)

22 Postępowanie wstępne Wniosek złożony do Marszałka Sejmu
(140 członków ZN) Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej Zgromadzenie Narodowe (uchwała - 2/3 głosów ustawowej liczby członków) Uchwała o umorzeniu Uchwała o postawieniu w stan oskarżenia (2 oskarżycieli)

23 Odpowiedzialność członków Rady Ministrów
Członkowie Rady Ministrów ponoszą odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu za naruszenie Konstytucji lub ustaw, a także za przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem.

24 Wniosek do Marszałka Sejmu:
Prezydent RP, grupa co najmniej 115 posłów Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej Sejm RP (uchwała – 3/5 głosów ustawowej liczby posłów) Uchwała o umorzeniu Uchwała o postawieniu w stan oskarżenia (2 oskarżycieli)

25 Posłowie i senatorowie
ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną przed TS za naruszenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej z wykorzystaniem mienia państwowego i komunalnego; prawo postawienia w stan oskarżenia posła przysługuje Sejmowi, a senatora - Senatowi;

26 Orzekanie TS I instancja – przewodniczący i 4 członków,
II instancja – przewodniczący i 6 członków (z wyłączeniem sędziów, którzy uczestniczyli w rozpatrzeniu sprawy w I instancji); w postępowaniu przed TS udział obrońcy jest obowiązkowy,

27 Kary Trybunał Stanu może orzekać kary:
utratę czynnego i biernego prawa wyborczego, zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk, utratę wszystkich lub niektórych orderów, odznaczeń i tytułów honorowych, może również wymierzać kary przewidziane w ustawach karnych.

28 Kary Trybunał może również poprzestać na uznaniu winy oskarżonego (jeżeli społeczna szkodliwość czynu jest znikoma lub ze względu na szczególne okoliczności sprawy) i odstąpić od wymierzenia kary.

29 Orzeczenia TS Ściganie przez Trybunał Stanu jest dopuszczalne przez 10 lat od popełnienia czynu, a w przypadku przestępstwa - w okresie przewidzianym przez ustawę.

30 Postępowanie wykonawcze
Wykonanie orzeczeń Trybunału Stanu należy do kompetencji Sądu Okręgowego w Warszawie

31 Skuteczność?