Status posła i senatora

Prezentacja na temat: "Status posła i senatora"— Zapis prezentacji:

1 Status posła i senatora
Mandat parlamentarny

2 Źródła prawa Konstytucja RP
Ustawa o wykonywaniu mandatu posła i senatora Regulamin Sejmu Regulamin Senatu

3 Mandat przedstawicielski
 udzielone na określony czas w drodze wyborów pełnomocnictwo do pełnienia funkcji przedstawicielskiej upoważniające oraz zobowiązujące do uczestniczenia w kształtowaniu i wyrażaniu przez parlament woli narodu rodzaje: mandat imperatywny mandat wolny zwany przedstawicielskim

4 Mandat imperatywny historycznie wcześniejszy, właściwy feudalnym zgromadzeniom stanowym, później np. w okresie Komuny Paryskiej istota - ustanowienie więzi prawnej między wyborcami a przedstawicielami opartej na cywilnoprawnej konstrukcji pełnomocnictwa przedstawiciel był wysłannikiem wyborców wykonującym ich instrukcje wyborcy mogli w każdej chwili cofnąć pełnomocnictwo (odwołać przedstawiciela) przedstawiciel reprezentował tych wyborców, którzy go wybrali, a nie cały naród

5 Ad. mandat imperatywny odrzucony w okresie rewolucji burżuazyjnej, konstytucje po 1789 r. przyjmowały zasadę, że deputowany reprezentuje cały naród, a nie wyborców lub okręg wyborczy Konstytucja USA nie zakazuje wprost mandatu imperatywnego, ponieważ USA nie musiały zrywać z przeszłością średniowieczną po raz drugi mandat imperatywny pojawił się w XIX i XX w. w założeniach ustrojowych ruchów skrajnych, np. bolszewickich później powrócił w postaci tzw. socjalistycznego mandatu przedstawicielskiego (odwołalność przedstawiciela)

6 Mandat wolny – przedstawicielski w Konstytucji RP (art. 104 i 108)
generalny – poseł wyraża wolę całego narodu, nie zaś wole wyborców z okręgu wyborczego lub innej grupy obywateli; obowiązek prawny przedstawiciela kierowania się w swoim działaniu dobrem i interesami wszystkich obywateli (art. 1 uwm obowiązek kierowania się dobrem narodu);

7 Mandat wolny – przedstawicielski w Konstytucji RP (art. 104 i 108)
niezależny – poseł nie ma żadnych obowiązków wobec wyborców w postaci sprawozdań, uzgadniania z nimi swojego postępowania, ale nie wyłącza to obowiązku informowania wyborców o swojej pracy i o działalności Sejmu (art. 1 ust. 2 uwm) nieodwołalny – wyborcy nie mogą cofnąć posłowi udzielonego mu pełnomocnictwa

8 Mandat parlamentarny cd.
zakaz stosowania mandatu imperatywnego rozciąga się także na relacje poseł-partia polityczna - niedopuszczalność tzw. dymisji in blanco, tj. złożenie wobec partii politycznej przez kandydata na deputowanego oświadczenia o rezygnacji z mandatu jeszcze przed wyborami, jest ona pozbawiona mocy prawnej i nie może być wyegzekwowana w prawie publicznym

9 Mandat parlamentarny cd.
koncepcja mandatu zawodowego – gdy działalność parlamentarna staje się głównym źródłem utrzymania dla większości zasiadających w nim posłów i senatorów – klasa zawodowych polityków

10 Nabycie i objęcie mandatu posła i senatora
nabycie mandatu w chwilą ogłoszenia wyników wyborów, z tą chwilą poseł/senator uzyskuje pierwsze uprawienie, tj. immunitet formalny objęcie mandatu z chwilą złożenia ślubowania, z tą chwilą uzyskuje pełnię praw i obowiązków

11 Wygaśnięcie mandatu z chwilą upływu kadencji
wygaśnięcie w trakcie kadencji, gdy: poseł omówił złożenia ślubowania (składa je na pierwszym posiedzeniu), odmowa złożenia ślubowania jest równoznaczna ze zrzeczeniem się mandatu zrzekł się mandatu

12 Wygaśnięcie mandatu utracił prawo wybieralności czyli bierne prawo wyborcze zmarł objął jedno ze stanowisk wymienionych w art. 103 Konstytucji (niepołączalność formalna) złożył fałszywe oświadczenie w postępowaniu lustracyjnym

13 Wygaśnięcie mandatu z powodu utraty prawa wybieralności
art. 99 Konstytucji - bierne prawo wyborcze posiada osoba, która ma czynne prawo wyborcze, a ponadto ukończyła najpóźniej w dniu wyborów w 21 lat – Sejm, 30 lat – Senat, art. 62 Konstytucji - prawo wybierania nie przysługuje osobom, które prawomocnym orzeczeniem sądowym są ubezwłasnowolnione lub pozbawione praw publicznych albo wyborczych;

14 Wygaśnięcie mandatu z powodu utraty prawa wybieralności
od noweli do Konstytucji z 7 maja 2009 r. wybraną do Sejmu lub do Senatu nie może być osoba skazana prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego (art. 99 ust. 3) wszczęcie i prowadzenie postępowania karnego w stosunku do danej osoby nie jest przeszkodą dla kandydowania w wyborach, jeśli postępowanie nie zostało zakończone prawomocnym wyrokiem nowy art. 99 ust. 3 jest krytykowany za automatyzm wyłączenia z kręgu osób, które mogą się ubiegać o mandat, oraz brak zróżnicowania rangi przestępstw, o których mowa w tym przepisie

15 Pozbawienie mandatu  jedyny wypadek pozbawienia mandatu – na mocy orzeczenia Trybunału Stanu, jeżeli poseł naruszył zakaz prowadzenia działalności gospodarczej z wykorzystaniem majątku SP lub samorządu terytorialnego z wnioskiem o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej do TS występuję Marszałek Sejmu (odnośnie senatorów Marszałek Senatu), zaś Trybunał Stanu orzeka przedmiocie pozbawienia mandatu

16 Gwarancje niezależności mandatu w Konstytucji RP
immunitet parlamentarny i nietykalność osobista (art. 105) incompatiblilitas czyli niepołączalność stanowisk (art. 103) – niepołączalność formalna zakaz prowadzenia działalności z wykorzystaniem majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego – niepołączalność materialna (art. 107)

17 Ad. Zasada incompatibilitas (niepołączalność)
 2 aspekty:  formalny – zakaz łączenia mandatu z innymi funkcjami lub stanowiskami państwowymi (art. 103 Konstytucji) materialny – zakaz podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej z wykorzystaniem majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego (art. 107)

18 Ad. aspekt formalny  należy odróżnić niepołączalność formalną jako zakaz piastowania mandatu z równoczesnym piastowaniem innego urzędu lub zajmowania stanowiska oraz niewybieralność czyli wykluczenie zdolności określonej osoby do kandydowania w wyborach i objęcia mandatu z uwagi na pełnienie innego urzędu, funkcji lub stanowiska (np. zgodnie z art. 132 urzędujący prezydent nie ma prawnej zdolności do objęcia mandatu parlamentarnego)

19 Niepołączalność formalna
art. 103 Konstytucji Mandatu posła nie można łączyć z funkcją Prezesa Narodowego Banku Polskiego, Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka i ich zastępców, członka Rady Polityki Pieniężnej, członka Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, ambasadora oraz z zatrudnieniem w Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej lub z zatrudnieniem w administracji rządowej. Zakaz ten nie dotyczy członków Rady Ministrów i sekretarzy stanu w administracji rządowej. Sędzia, prokurator, urzędnik służby cywilnej, żołnierz pozostający w czynnej służbie wojskowej, funkcjonariusz policji oraz funkcjonariusz służb ochrony państwa nie mogą sprawować mandatu poselskiego. Inne przypadki zakazu łączenia mandatu poselskiego z funkcjami publicznymi oraz zakazu jego sprawowania może określić ustawa.

20 Niepołączalność formalna
art. 103 wymienia zatem wszystkie organy konstytucyjne państwa, z wyjątkiem Rady Ministrów i stanowisk sekretarzy stanu w administracji rządowej – wynika to z przyjęcia zasady właściwej dla systemu parlamentarnego, a mianowicie zasady, że rząd pochodzi z parlamentu. ustawa zwykła katalog stanowisk objętych zasadą niepołączalnością może rozszerzyć, np. radni, a także wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast

21 Konsekwencje zasady niepołączalności
jeżeli wybrany poseł lub senator w chwilą ogłoszenia wyników wyborów sprawuje jedno ze stanowisk lub funkcji wymienionych w art ust. 1 traci mandat jeżeli nie złoży Marszałkowi Sejmu oświadczenia o rezygnacji z jego zajmowania w ciągu 14 dni od otrzymania zaświadczenia o wyborze natomiast jeżeli obejmie takie stanowisko w trakcie kadencji skutkuje to automatycznie wygaśnięciem mandatu, wygaśnięcie stwierdza Marszałek Sejmu/Marszałek Senatu

22 Niepołączalność materialna (art. 107)
W zakresie określonym ustawą poseł nie może prowadzić działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego ani nabywać tego majątku. za naruszenie zakazów, poseł uchwałą Sejmu podjętą na wniosek Marszałka Sejmu, może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu, który orzeka w przedmiocie pozbawienia mandatu.

23 Niepołączalność materialna (art. 107)
ratio legis tego zakazu – zapobieganie korupcji i unikanie konfliktu interesów; według TK zakaz ten opiera się na założeniu, że przyjęcie mandatu poselskiego oznacza dobrowolne poddanie się dodatkowym ograniczeniom i obowiązkom

24 Zakazy ustawowe Posłowie i senatorowie nie mogą prowadzić działalności gospodarczej na własny rachunek lub wspólnie z innymi osobami z wykorzystaniem mienia państwowego lub komunalnego, a także zarządzać taką działalnością lub być przedstawicielem czy pełnomocnikiem w prowadzeniu takiej działalności. Posłowie i senatorowie nie mogą być członkami władz zarządzających lub kontrolnych i rewizyjnych ani pełnomocnikami handlowymi przedsiębiorców z udziałem państwowych lub komunalnych osób prawnych lub przedsiębiorców, w których uczestniczą takie osoby. Wybór lub powołanie posła lub senatora do tych władz jest z mocy prawa nieważny.

25 Zakazy ustawowe Jeżeli wybór lub powołanie, miało miejsce przed rozpoczęciem wykonywania mandatu, poseł i senator jest obowiązany zrzec się stanowiska lub funkcji. W razie niezrzeczenia się traci je z mocy prawa po upływie trzech miesięcy od dnia złożenia ślubowania. Posłowie i senatorowie nie mogą posiadać pakietu większego niż 10 % udziałów lub akcji w spółkach prawa handlowego z udziałem państwowych lub komunalnych osób prawnych lub przedsiębiorców, w których uczestniczą takie osoby. Udziały lub akcje przekraczające ten pakiet powinny być zbyte przez posła lub senatora przed pierwszym posiedzeniem Sejmu lub Senatu, a w razie niezbycia ich nie uczestniczą one przez okres sprawowania mandatu i dwu lat po jego wygaśnięciu w wykonywaniu przysługujących im uprawnień (prawa głosu, prawa do dywidendy, prawa do podziału majątku, prawa poboru).

26 Immunitet parlamentarny
2 funkcje immunitetu parlamentarnego: ochrona niezależności członków parlamentu i zagwarantowanie im swobody wykonywania mandatu ochrona niezależności i autonomii parlamentu jako takiego

27 Immunitet parlamentarny
2 postaci immunitetu: materialny – wyłączenie karalności określonych czynów -występował w okresie międzywojennym, zlikwidowano go w Konstytucji z 1952 r.; przywrócono w Małej Konstytucji z 1992 r. i powtórzono w Konstytucji z 1997 r. formalny – tzw. ujemna przesłanka procesowa czyli ograniczenie lub wyłączenie możliwości prowadzenia postępowania karnego w stosunku do posła i senatora

28 Immunitet materialny Charakter częściowy – obejmuje tylko działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu zgodnie z uwm. obejmuje ona zgłaszanie wniosków, wystąpienia lub głosowania na posiedzeniach Sejmu, Senatu lub Zgromadzenia Narodowego oraz ich organów, na posiedzeniach klubów, kół i zespołów poselskich, senackich lub parlamentarnych, a także inną działalność związaną nieodłącznie ze sprawowaniem mandatu za działalność objętą immunitetem materialnym poseł lub senator ponosi odpowiedzialność dyscyplinarną lub finansową na zasadach określonych w ustawie oraz w regulaminach Sejmu lub Senatu

29 Immunitet materialny ograniczenia immunitetu materialnego:
immunitet materialnym nie jest objęta działalność naruszająca prawa osób trzecich, np. zniewaga czy zniesławienie osoby trzeciej przy okazji wystąpienia w parlamencie ograniczenie wyprowadzane przez orzecznictwo sądowe (Sąd Najwyższy) – mandat musi wykonywany przy wykorzystaniu metod niegodziwych; za metody niegodziwe uznane zostało głosowanie za kolegę (tzw. głosowanie na dwie ręce), nawoływanie do dokonywania aktów przemocy czy naruszania prawa

30 Immunitet materialny ad. cechy
charakter bezwzględny i nienaruszalny – nie ma żadnej procedury, której możliwe byłoby jego uchylenie, za działania nim objęte poseł/ senator odpowiada wyłącznie drodze odpowiedzialności regulaminowej. charakter trwały – działa zarówno w trakcie sprawowania mandatu, jak i po jego wygaśnięciu, ale dotyczy tylko działalności podjętej w trakcie sprawowania mandatu charakter obiektywny – służy nie tyle ochronie samego parlamentarzysty, co całego parlamentu

31 Immunitet formalny tzw. immunitet procesowy – czyli zakaz pociągania bez zgody Sejmu/Senatu do odpowiedzialności karnej tzw. przywilej nietykalności czyli zakaz zatrzymania lub aresztowania posła/ senatora bez zgody Sejmu/Senatu, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu (Senatu), który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego; zakaz zatrzymania obejmuje wszelkie formy pozbawienia lub ograniczenia wolności osobistej posła lub senatora przez organy stosujące przymus

32 Immunitet formalny cd. charakter zupełny – odnosi się do wszelkich czynów, które mogłyby podlegać odpowiedzialności karnej, niezależnie od ich związku z wykonywaniem mandatu immunitet formalny obejmuje tylko odpowiedzialność karną, a nie np. odpowiedzialność cywilną, pracowniczą, zawodową, nie dotyczy także wykonywania kary pozbawienia wolności orzeczonej prawomocnym wyrokiem, obejmuje także odpowiedzialność karną za naruszenie praw osób trzecich popełnione przy wykonywaniu mandatu charakter względny – może zostać uchylony

33 Uchylenie immunitetu formalnego
2 formy: wyrażenie zgody przez zainteresowanego posła, żadne inne działania proceduralne nie są wymagane, wycofanie zgody jest prawnie bezskuteczne. uchylenie immunitetu na mocy uchwały Sejmu (Senatu) bezwzględną większością głosów

34 Uchylenie immunitetu cd.
wniosek o wyrażenie zgody na pociągnięcie posła lub senatora do odpowiedzialności karnej w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego składa się za pośrednictwem Prokuratora Generalnego wniosek o wyrażenie zgody na pociągnięcie posła lub senatora do odpowiedzialności karnej w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego składa oskarżyciel prywatny, po wniesieniu sprawy do sądu; obowiązuje tzw. przymus adwokacki uzasadniony unikaniem składania bezzasadnych wniosków

35 Cechy immunitetu formalnego cd.
charakter indywidualno-konkretny, co oznacza, że: pociągnięcie do odpowiedzialności karnej może nastąpić tylko za czyn wskazany we wniosku, co do którego poseł lub senator wyraził zgodę. Pociągnięcie do odpowiedzialności za inny czyn wymaga odrębnej zgody lub uchwały Izby. w przypadku gdy poseł lub senator wyrazi zgodę na pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej za część czynów wskazanych we wniosku, w pozostałym zakresie wymagana jest uchwała Sejmu/Senatu charakter subiektywny (podmiotowy) – służy przede wszystkim ochronie parlamentarzysty, w mniejszym stopniu parlamentu jako całości

36 Cechy immunitetu formalnego cd.
charakter nietrwały – wygasa wraz z wygaśnięciem mandatu, z tą chwilą odpadają przeszkody wprowadzeniu przeciwko byłem posłowi odpowiedzialności karnej; odmowa uchylenia mandatu powoduje zawieszenie biegu przedawnienia w postępowaniu karnym postępowanie karne wszczęte wobec osoby przed dniem wyboru jej na posła ulega na żądanie Sejmu zawieszeniu do czasu wygaśnięcia mandatu (nieautomatycznie). W takim przypadku ulega również zawieszeniu na ten czas bieg przedawnienia w postępowaniu karnym Sejm lub Senat żąda zawieszenia postępowania karnego, w drodze uchwały podjętej większością 3/5 głosów ustawowej liczby posłów lub senatorów.

37 Krytyka immunitetu formalnego
Postuluje się coraz częściej bądź likwidację immunitetu formalnego bądź jego istotne ograniczenie, np. przyjęcie odwrotnej zasady, tzn. że postępowanie karne można by prowadzić, chyba że Sejm/Senat zażądałby jego zawieszenia postulaty de lege ferenda