Sławomir Łodziński Zakład Socjologii Ogólnej Instytut Socjologii UW

Prezentacja na temat: "Sławomir Łodziński Zakład Socjologii Ogólnej Instytut Socjologii UW"— Zapis prezentacji:

1 Sławomir Łodziński Zakład Socjologii Ogólnej Instytut Socjologii UW
Organizacje i instytucje społeczne (społeczeństwo stowarzyszeń, „biurokracja”,) (WDS 2016/2017 nr 8)

2 Eksperyment Miligrama
eksperyment zaprojektowany i przeprowadzony w latach r. przez psychologa społecznego Stanleya Miligrama; eksperyment badał posłuszeństwo wobec autorytetów; wyniki eksperymentu: mamy dużą skłonność ludzi do podporządkowania się autorytetom i jest ona tym większa im: jesteśmy bliżej „autorytetu”, im bardziej uważamy go za „prawdziwy autorytet”, im bardziej mam on charakter zinstytucjonalizowany oraz im większy odczuwamy dystans do „ofiary” (brak bezpośredniego kontaktu). wykazujemy mniejszą uległość wobec „autorytetów”, gdy: wydają one sprzeczne nakazy, pojawiają się osoby, które kwestionują nakazy autorytetów („sprzymierzeńcy”) oraz odczuwamy bliskość „ofiary” (fizyczną lub emocjonalną). krytyka poznawcza i moralna tego eksperymentu.

3 Władza (autorytet) w społeczeństwie a organizacje formalne (celowe grupy formalne)
społeczeństwo nowoczesne jako „społeczeństwo zrzeszeń”; organizacja jako „celowa grupa formalna” (sformalizowana): organizacja jest zbiorowością ról, a nie zbiorowością osób: duża grupa o charakterze „bezosobowym”. organizacje (instytucje) a kontrola społeczna. cechy organizacji formalnej: powołana do realizacji konkretnego celu; obowiązuje sztywny i przejrzysty podział pracy; posiada sformalizowaną strukturę; widać wyraźnie wyodrębnione ośrodki władzy; dokonuje się wymiana personelu; w organizacji dominują „stosunki rzeczowe”.

4 Rozwój organizacji i jej typy
powstawanie organizacji („biurokracji”) – dlaczego?: administrowanie terytoriami i ludźmi (populacją); wielkie przedsięwzięcia („wielkie budowle” – „cywilizacja hydrauliczna”) i wojny; wymiana rynkowa (rynek jako instytucja społeczna i przedsiębiorstwa); państwo (administracja publiczna). typy organizacji: Amitai Etzioni – organizacje dobrowolne, przymusowe i „utylitarne” (wzajemne zachodzenie na siebie tych typów, różnorodność biurokratycznych organizacji). ekologia organizacji – rozwój i „upadek” organizacji: organizacje funkcjonują zawsze w określonych w niszach („na rynkach”) obfitujących w określone zasoby (określeni klienci, rządowe subwencje itp., wszystko to, co umożliwia istnienie i działanie organizacji); wyzwanie - „zagęszczenie” niszy, konkurencja między organizacji, stąd też „umieranie” i zmiany organizacyjne; zmiana społeczna – jako zmiana organizacyjna („różnorodność” organizacyjna/instytucjonalna jako wskaźnik rozwoju społecznego).

5 „Wewnętrzna” dynamika organizacji
stosunki formalne i nieformalne w organizacji - „podwójne życie instytucji” – realna struktura organizacji jest zawsze czymś więcej niż tylko układem pozycji i ośrodków władzy w organizacji; „prawo Parkinsona” – „praca trwa tyle czasu, ile potrzeba na jej ukończenie”; „zasada Petera” - skłonność do awansowania ludzi dopóki nie osiągną oni szczebla niekompetencji. kultura organizacji („kultura korporacyjna”); władza w organizacji a konflikty (o „zajmowane terytorium w organizacji”, „nieformalny opór”, „godność” itp.): rządzenie a wykonywanie zadań (decydują one często o strukturze organizacji) i kontrola (członków w organizacji, „dobra praca”); rytualizm (postępowanie „zgodnie z przepisami”, brak elastyczności); poczucie alienacji. zmieniająca się struktura organizacji (organizacja jako „sieć” - wpływ technologii informatycznych rola pracy w „informacjach” i usługach).

6 Socjologia organizacji - przykład: cechy idealno-typowe „biurokracji” (według Maxa Webera)
organizacje biurokratyczne służą koordynacji ludzkich działań i zapewniają im stabilny przebieg w czasie i przestrzeni; biurokracja jako jedna z form organizacji formalnych („urząd”) - cechy: hierarchiczna organizacja urzędu („piramida”); określony zakres kompetencji urzędników; reguły postępowania mają charakter zasad technicznych lub norm prawnych; urzędnicy są pracownikami najemnymi i zajmują stanowiska stosownie do swoich kwalifikacji; sprawowanie urzędu jedynie ze względu na określone normy (obiektywizm) i kompetencje; ciągłość sprawowania funkcji; oddzielenie urzędników od własności środków produkcji i administrowania; formułowanie i dokumentowanie decyzji na piśmie (archiwizacja).

7 Max Weber a dyskusja na temat koncepcji „biurokracji”
zalety biurokracji: sprawna i bezstronna organizacja (rozwiązywanie problemów); utrwala tendencje egalitarne w społeczeństwie; wprowadza reguły „sprawiedliwości” (formalistyczna bezosobowość); przyczynia się do upowszechniania w społeczeństwie wartości fachowości i wiedzy. wady biurokracji : przepisy rodzą przepisy („samo-obsługiwanie” się biurokracji); nieprecyzyjność języka biurokracji (problem interpretacji); brak społecznej kontroli („przemieszczenie się celów”); podział między „profesjonalistami” i „urzędnikami” w biurokracji; trudności z wdrażaniem innowacji.

8 Maximilian Carl Emil Weber (21.04.1864 – 14.06.1920)

9 Socjologia Maxa Webera (1864 – 1920)
wpływ Webera na socjologię światową i polską (jego biografia, przedstawiciel socjologii historycznej, „współczesność” jego analiz); socjologia jako nauka (empiryczna): winna się zajmować analizą przyczyn zjawisk społecznych, a poprzez ich interpretację dążyć do zrozumienia świata społecznego; powinna być ona wolna od wartościowania - oddzielenie „faktów” i „wartości”. ważne pojęcia socjologiczne Webera: „rozumienie” (verstehen), przyczynowość, racjonalność, typy idealne; typ idealny jako narzędzie badawcze (jako „miara” badania): abstrakcyjny model skonstruowany z cech istotnych („spotęgowanych”) danego zjawiska społecznego, który w „czystej” postaci nigdzie nie występuje; ma służyć do porównania z istniejącymi badanymi zjawiskami społecznymi. zróżnicowanie „typów idealnych” u Webera: historyczny (rynek kapitalistyczny), socjologiczny („biurokracja”), działanie (tradycyjne, racjonalne i w afekcie), strukturalny („typy panowania”).

10 Typ idealny „biurokracji” a społeczeństwo w socjologii Maxa Webera
organizacje biurokratyczne jako zaawansowane „maszyny” społeczne działające zgodnie z zasadą racjonalności; „biurokracja” jako ważny aspekt procesu „racjonalizacji” życia społecznego na Zachodzie: „biurokracja” Webera wiąże się zarówno z nowoczesnym porządkiem społecznym, jak i jest przykładem specyficznego typu organizacji społecznej; jest ona również przykładem „żelaznej klatki” racjonalizacji ogarniającej wszystkie instytucje publiczne i życie społeczne. biurokracja a charakter władzy: władza charyzmatyczna, tradycyjna, legalna; biurokracja jako „najczystszy typ legalnego panowania”; Weber – przyszłość świata należy do „biurokracji”. „polityka” jako alternatywa wobec biurokracji: polityka a kierowanie biurokracją („Polityka jako zawód i powołanie”): etyka odpowiedzialności (walka o humanizowanie świata) i etyka przekonań (wycofanie się z „racjonalnego” świata).

11 Biurokracja a „makdonaldyzacja”
twórca pojęcia (koncepcji) G.Ritzer, Mcdonaldyzacja społeczeństwa (1993); „makdonaldyzacja” – proces stopniowego upowszechniania się zasad działania znanych z barów szybkiej obsługi (sieć McDonadl’s) we wszystkich dziedzinach życia społecznego: w świecie (pracy) zaczyna działać zasad działania „baru szybkiej obsługi”. podstawowe wyznaczniki „makdonaldyzacji”: efektywność, przewidywalność, kalkulacyjność, możliwość manipulacji (rola technologii). zalety „makdonaldyzacji”: dostępność towarów i usług (konsumpcja), człowiek prawie "natychmiast może zaspokajać" swoje potrzeby, egalitaryzm w obsłudze, możliwość porównywania cech i cen towarów, przewidywalność; wady „makdonaldyzacji” („irracjonalność racjonalności”): ujednolicona jakość towarów i usług, pozorne działanie uspokajające, ujednolicanie otoczenia (np. w centrach handlowych), liczy się ilość przy akceptowalnym poziomie jakości, dehumanizacja („Mc praca”).

12 Co zamiast „biurokracji”?
kulturowe modele „biurokracji” - model „japoński”: („wartości azjatyckie”) proces decyzyjny przebiega od dołu do góry, mniejsza specjalizacja pracy, bezpieczeństwo zatrudnienia i praca zespołowa, połączenie pracy zawodowej z życiem prywatnym. pojawienie się wartości i kompetencji „zarządzania” (jako przeciwstawnej „biurokracji”): zarządzanie publiczne, zarządzanie „zasobami” ludzkimi; kwestia płci (kobiety na stanowiskach kierowniczych). rola technologii - techniki informatyczne a „organizacje sieciowe” (organizacja po-nowoczesna), globalizacja gospodarki, gospodarka oparta na wiedzy; decentralizacja państwa i rozwój samorządności terytorialnej; rosnący nacisk na prawa jednostki i rozwój organizacji pozarządowych; wzrastająca rola mediów i opinii publicznej.

13 Podsumowanie organizacja formalna; powstawanie i rozwój organizacji;
„życie wewnętrzne” organizacji; nowoczesność jako „społeczeństwo zrzeszeń”; model „biurokracji” Maxa Webera; socjologia Maxa Webera (model idealny i racjonalizacja); biurokracja a „makdonaldyzacja”; co zamiast „biurokracji”?

14 Literatura (zalecana, warta?) na temat „organizacji” i „biurokracji”
Barbara Szacka, Wprowadzenie do socjologii (roz. IX. Organizacja formalna); Jerzy Hausner, Od idealnej biurokracji do zarządzania publicznego, w: w: Mirosława Marody (red.), Wymiary życia społecznego. Polska na przełomie w XX i XXI wieku, Warszawa 2007; Piotr Chmielewski, Podejście do problemów dobra wspólnego w perspektywie nowego instytucjonalizmu. Na przykładzie zarządzania wspólnymi zasobami przez społeczności lokalne, w: M. Gdula, A. Grzymała -Kazłowska, R. Włoch (red.), Nowe rzeczywistości społeczne, nowe teorie socjologiczne, Warszawa 2012;