Regionalny Program Operacyjny Województwa Kujawsko - Pomorskiego na lata 2014 – 2020 v 4.2.

Prezentacja na temat: "Regionalny Program Operacyjny Województwa Kujawsko - Pomorskiego na lata 2014 – 2020 v 4.2."— Zapis prezentacji:

1 Regionalny Program Operacyjny Województwa Kujawsko - Pomorskiego na lata 2014 – 2020 v 4.2

2 Regionalny Program Operacyjny Alokacja Alokacja RPO 1 901,7: EFRR: 1 371,3 – 72,11%EFS: 530,4 - 27,89% VIII Aktywni na rynku pracy :- 168 mln euro IX Solidarne społeczeństwo : - 124 mln euro X Innowacyjna Edukacja:- 127 mln euro XI Rozwój Lokalny Kierowany przez Społeczność- 49 mln euro Departament Spraw Społecznych

3 Regionalny Program Operacyjny Informacje ogólne Potencjalni beneficjenci/grupy docelowe Wszystkie podmioty z wyłączeniem osób fizycznych (nie dotyczy osób prowadzących działalność gospodarczą lub oświatową na podstawie przepisów odrębnych). Kierunkowe zasady wyboru projektów Projekty w ramach PI wybierane będą w trybie konkursowym oraz pozakonkursowym. Tryb pozakonkursowy przewiduje się w zakresie przedsięwzięć realizowanych w ramach ZIT obszarów miejskich (miejskie w rozumieniu art. 7 rozporządzenia EFRR) oraz instrumentu podobnego do ZIT na poziomie powiatowym. Departament Spraw Społecznych

4 Oś Priorytetowa VIII Aktywni na rynku pracy Departament Spraw Społecznych

5 Umowa Partnerstwa Cel tematyczny 8: Promowanie trwałego i wysokiej jakości zatrudnienia oraz wsparcie mobilności pracowników Cele szczegółowe: 1.Bardziej efektywne wykorzystanie zasobów na rynku pracy  Poprawa szans na zatrudnienie osób bezrobotnych, poszukujących pracy i nieaktywnych zawodowo,  Poprawa warunków sprzyjających wzrostowi zatrudnienia poprzez rozwój endogenicznych potencjałów,  Poprawa adaptacyjności osób aktywnych zawodowo i pracodawców, w szczególności przedsiębiorstw sektora MMŚP,  Poprawa zdrowia zasobów pracy. Departament Spraw Społecznych

6 Linia Demarkacyjna Cel tematyczny 8: Promowanie trwałego i wysokiej jakości zatrudnienia oraz wsparcie mobilności pracowników 8.5Dostęp do zatrudnienia dla osób poszukujących pracy i osób biernych zawodowo, w tym długotrwale bezrobotnych oraz oddalonych od rynku pracy, także poprzez lokalne inicjatywy na rzecz zatrudnienia oraz wspieranie mobilności pracowników 8.7Praca na własny rachunek, przedsiębiorczość i tworzenie przedsiębiorstw, w tym innowacyjnych mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw 8.8Równość mężczyzn i kobiet we wszystkich dziedzinach, w tym dostęp do zatrudnienia, rozwój kariery, godzenie życia zawodowego i prywatnego oraz promowanie równości wynagrodzeń za taką samą pracę 8.9Przystosowanie pracowników, przedsiębiorstw i przedsiębiorców do zmian 8.10Aktywne i zdrowe starzenie się Departament Spraw Społecznych

7 Priorytet Inwestycyjny 8.5 Zapewnianie dostępu do zatrudnienia osobom poszukującym pracy i nieaktywnym zawodowo, w tym podejmowanie lokalnych inicjatyw na rzecz zatrudnienia oraz wspieranie mobilności pracowników Cel szczegółowy: podniesienie zdolności do zatrudnienia osób bezrobotnych, nieaktywnych zawodowo i poszukujących pracy Alokacja: 81,6 mln Departament Spraw Społecznych

8 Priorytet Inwestycyjny 8.5 Spodziewane typy i przykłady przedsięwzięć 1.Wsparcie ukierunkowane na pomoc w aktywnym poszukiwaniu pracy. a)działania związane z identyfikacją potrzeb osób poszukujących pracy, b)działania z zakresu pośrednictwa pracy i doradztwa zawodowego świadczone na rzecz osób bezrobotnych, nieaktywnych zawodowo i poszukujących pracy, c)działania ukierunkowane na opracowanie i wdrożenie Indywidualnych Planów Działań. 2.Działania służące nabywaniu i podnoszeniu kompetencji i kwalifikacji zawodowych oraz lepszemu ich dopasowaniu do potrzeb rynku pracy, w tym zdobycie doświadczenia zawodowego. a)działania ukierunkowane na rozwijanie kwalifikacji zawodowych poprzez organizację szkoleń zawodowych, specjalistycznych kursów, finansowanie studiów podyplomowych, studiów uzupełniających (uzupełnienie kwalifikacji poprzez finansowanie nauki na studiach niestacjonarnych), b)działania ukierunkowane na realizację programów staży i praktyk zawodowych, służące zdobyciu doświadczenia zawodowego, Departament Spraw Społecznych

9 Priorytet Inwestycyjny 8.5 Spodziewane typy i przykłady przedsięwzięć 3.Wsparcie działań z zakresu mobilności zawodowej i terytorialnej. a)wsparcie finansowe w postaci grantu relokacyjnego, b)działania w ramach sieci EURES związane z bezpośrednim świadczeniem usług dla bezrobotnych, poszukujących pracy i pracodawców. 4.Wsparcie działań z zakresu reorientacji zawodowej rolników i rybaków. a)działania na rzecz osób zatrudnionych w rolnictwie i rybactwie ukierunkowane na zmianę lub nabycie nowych kwalifikacji zawodowych umożliwiających podjęcie zatrudnienia na otwartym rynku pracy*. * Propozycja wsparcia rolników - PROW Departament Spraw Społecznych

10 Priorytet Inwestycyjny 8.5 Wskaźniki Rezultatu i Produktu Wskaźniki Rezultatu: Liczba osób pracujących 6 miesięcy po opuszczeniu programu (łącznie z pracującymi na własny rachunek) (C) [osoby] Liczba utworzonych mikroprzedsiębiorstw działających 30 miesięcy po uzyskaniu wsparcia finansowego [szt.] Wskaźniki Produktu: Liczba osób długotrwale bezrobotnych objętych wsparciem w programie (C) [osoby] Liczba osób z niepełnosprawnościami objętych wsparciem w programie (C) [osoby] Liczba osób w wieku 25-30 lat objętych wsparciem w programie [osoby] Liczba osób w wieku 50 lat i więcej objętych wsparciem w programie [osoby] Liczba osób, które otrzymały środki na podjęcie działalności gospodarczej w programie [osoby] Liczba osób pracujących po opuszczeniu programu (łącznie z pracującymi na własny rachunek) (C) [osoby] Departament Spraw Społecznych

11 Priorytet Inwestycyjny 8.7 Praca na własny rachunek, przedsiębiorczość i tworzenie przedsiębiorstw, w tym innowacyjnych mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw Cel szczegółowy: wzrost przedsiębiorczości i samozatrudnienia w regionie. Alokacja: 21,2 mln Departament Spraw Społecznych

12 Priorytet Inwestycyjny 8.7 Spodziewane typy i przykłady przedsięwzięć 1.Wsparcie na rzecz rozwoju przedsiębiorczości oraz samo zatrudnienia a)działania szkoleniowo-doradcze dla osób planujących rozpoczęcie działalności gospodarczej oraz znajdujących się w początkowym okresie prowadzenia działalności, b)wsparcie w formie instrumentów finansowych na rozpoczęcie działalności gospodarczej (pożyczki preferencyjne, dotacje na spłatę odsetek, granty zwrotne), c)wsparcie w formie bezzwrotnych dotacji na rozpoczęcie działalności gospodarczej dla osób w najtrudniejszej sytuacji na rynku pracy, d)wsparcie pomostowe dla osób prowadzących działalność gospodarczą. w tym: wspierane będą również działania dedykowane dla przedsiębiorców doświadczonych upadłością bądź likwidacją w celu stworzenia warunków umożliwiających „nowy start”. Departament Spraw Społecznych

13 Priorytet Inwestycyjny 8.5 Wskaźniki Rezultatu i Produktu Wskaźniki Rezultatu: Liczba utworzonych mikroprzedsiębiorstw działających 30 miesięcy po uzyskaniu wsparcia finansowego [szt.] Liczba utworzonych miejsc pracy w ramach udzielonych z EFS środków na podjęcie działalności gospodarczej [szt.] Wskaźniki Produktu: Liczba osób, które otrzymały środki na podjęcie działalności gospodarczej w programie [osoby] Departament Spraw Społecznych

14 Priorytet Inwestycyjny 8.8 Równość mężczyzn i kobiet we wszystkich dziedzinach, w tym dostęp do zatrudnienia, rozwój kariery, godzenie życia zawodowego i prywatnego oraz promowanie równości wynagrodzeń za taką samą pracę Cel szczegółowy: wzrost aktywności zawodowej osób powracających na rynek pracy. Alokacja: 28,1 mln Departament Spraw Społecznych

15 Priorytet Inwestycyjny 8.8 Spodziewane typy i przykłady przedsięwzięć 1.Wsparcie tworzenia i funkcjonowania podmiotów świadczących usługi opieki nad dziećmi do lat 3 a)wsparcie dla tworzenia i funkcjonowania podmiotów opieki nad dzieckiem do lat 3, w tym żłobków (m.in. przyzakładowych), klubów dziecięcych, b)tworzenie warunków dla rozwoju opieki nad dziećmi do lat 3 u dziennego opiekuna, c)działania ukierunkowane na istniejące formy opieki nad dziećmi do lat 3 w zakresie tworzenia dodatkowych miejsc opieki. 2.Wspieranie aktywizacji osób powracających na rynek pracy po urlopach macierzyńskich/wychowawczych a)opracowanie i wdrożenie kompleksowych programów wspierających powrót do pracy, b)finansowanie opieki nad dziećmi do lat 3 (np. voucher aktywizacyjny). Departament Spraw Społecznych

16 Priorytet Inwestycyjny 8.8 Spodziewane typy i przykłady przedsięwzięć 3.Wsparcie w zakresie wdrożenia elastycznych form zatrudnienia a)działania ukierunkowane na opracowanie i wdrożenie nowych rozwiązań w zakresie organizacji pracy np. worksharing, telepraca, elastyczne godziny pracy, wypożyczanie pracowników. Departament Spraw Społecznych

17 Priorytet Inwestycyjny 8.8 Wskaźniki Rezultatu i Produktu Wskaźniki Rezultatu: Liczba osób, które powróciły na rynek pracy po przerwie związanej z urodzeniem/ wychowaniem dziecka, po opuszczeniu programu [osoby] Wskaźniki Produktu: Liczba osób opiekujących się dziećmi w wieku do lat 3 objętych wsparciem w programie [osoby]. Liczba utworzonych miejsc opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 [szt.] Departament Spraw Społecznych

18 Priorytet Inwestycyjny 8.9 Przystosowanie pracowników, przedsiębiorstw i przedsiębiorców do zmian Cel szczegółowy: rozwój kompetencji i kwalifikacji pracowników oraz dostosowanie przedsiębiorstw do zmian Alokacja: 18,5 mln Departament Spraw Społecznych

19 Priorytet Inwestycyjny 8.9 Spodziewane typy i przykłady przedsięwzięć 1.Wsparcie w zakresie rozwoju kwalifikacji pracowników sektora MSP zgodnie ze zdiagnozowanymi potrzebami pracodawców z wykorzystaniem modelu popytowego: a)działania szkoleniowe, doradcze oraz studia podyplomowe zaprojektowane zgodnie z oczekiwaniami i zdiagnozowanymi potrzebami przedsiębiorstw ukierunkowane na wzmocnienie ich potencjału i konkurencyjności m.in. w zakresie finansów, kontroli zarządczej, rachunkowości, prawno-podatkowym, planowania, zarządzania zasobami ludzkimi itp. Departament Spraw Społecznych

20 Priorytet Inwestycyjny 8.9 Spodziewane typy i przykłady przedsięwzięć 2.Wsparcie w zakresie usług szkoleniowo-doradczych dla przedsiębiorstw, odczuwających negatywne skutki zmiany gospodarczej ukierunkowanych na zapobieganie sytuacjom kryzysowym, w tym pomoc doradcza w zakresie opracowania i wdrożenia planu rozwoju działalności/planu restrukturyzacji, a)działania szkoleniowe i doradcze dla przedsiębiorstw i ich pracowników, w szczególności zaś dla kadry zarządzającej ukierunkowane na budowanie świadomości w zakresie opracowywania i wdrażania projektów wspierających modernizację w obszarze działalności (wsparcie dla planowania, wdrażania procesów zmian, budowanie strategii przetrwania lub wyjścia z kryzysu) Departament Spraw Społecznych

21 Priorytet Inwestycyjny 8.9 Spodziewane typy i przykłady przedsięwzięć 3.Wsparcie w zakresie przygotowania i realizacji programów outplacementowych w przedsiębiorstwach, a)kompleksowe programy outplacementowe obejmujące m.in. szkolenia, poradnictwo zawodowe, poradnictwo psychologiczne, wsparcie finansowe dla osób planujących rozpocząć działalność gospodarczą, doradztwo, wsparcie pomostowe itp. 4.Wsparcie w zakresie wspólnych inicjatyw partnerów społecznych na rzecz adaptacyjności. a)podejmowanie wspólnych inicjatyw lokalnych/regionalnych na rzecz rozwijania zdolności adaptacyjnych m.in. z zakresu organizacji pracy, form świadczenia pracy, zarządzania wiekiem, zarządzania strategicznego, budowania i wykorzystania potencjału pracowników, programów rozwijania kompetencji i kwalifikacji pracowników, promowania społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw. Departament Spraw Społecznych

22 Priorytet Inwestycyjny 8.9 Wskaźniki Rezultatu i Produktu Wskaźniki Rezultatu: Liczba osób znajdujących się w lepszej sytuacji na rynku pracy 6 miesięcy po opuszczeniu programu (C) [osoby] Liczba osób, które nabyły kompetencje w ramach lub po opuszczeniu programu [osoby] Liczba osób, które po opuszczeniu programu podjęły pracę lub kontynuowały zatrudnienie [osoby] Wskaźniki Produktu: Liczba osób pracujących objętych wsparciem w programie (łącznie z pracującymi na własny rachunek) (C) [osoby] Liczba osób pracujących (łącznie z pracującymi na własny rachunek) w wieku 50 lat i więcej objętych wsparciem w programie [osoby] Liczba mikroprzedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw objętych wsparciem w programie (w tym przedsiębiorstw spółdzielczych i przedsiębiorstw gospodarki społecznej) (C) [szt.] Liczba pracowników zagrożonych zwolnieniem z pracy oraz osób zwolnionych z przyczyn dotyczących zakładu pracy objętych wsparciem w programie [osoby] Departament Spraw Społecznych

23 Priorytet Inwestycyjny 8.10 Aktywne i zdrowe starzenie się Cel szczegółowy: wydłużenie aktywności zawodowej oraz poprawa stanu zdrowia osób pracujących. Alokacja: 18,5 mln Departament Spraw Społecznych

24 Priorytet Inwestycyjny 8.10 Spodziewane typy i przykłady przedsięwzięć 1.Wsparcie w zakresie przekwalifikowania pracowników długotrwale pracujących w warunkach negatywnie wpływających na zdrowie a)programy przekwalifikowania, szkolenia i doradztwo ukierunkowane na nabycie nowych lub zmianę kwalifikacji zawodowych dla osób długotrwale pracujących narażonych na pogorszenie się zdrowia w związku ze specyfiką wykonywanej pracy lub warunkami szkodliwymi, ukierunkowane na kontynuowanie pracy na stanowiskach o mniejszym obciążeniu dla zdrowia. 2.Wsparcie w zakresie realizacji populacyjnych programów profilaktycznych dla osób zagrożonych przerwaniem aktywności zawodowej w kierunku wczesnego wykrywania m.in. nowotworu jelita grubego, piersi i szyjki macicy. Departament Spraw Społecznych

25 Priorytet Inwestycyjny 8.10 Spodziewane typy i przykłady przedsięwzięć 3.Wsparcie w zakresie profilaktyki zdrowotnej (pierwotnej i wtórnej) służące wydłużaniu aktywności zawodowej w zakresie chorób będących istotnym problemem zdrowotnym regionu a)programy profilaktyczne dotyczące w szczególności chorób układu kostno- stawowo-mięśniowego, chorób układu mięśniowego, chorób układu oddechowego, chorób układu nerwowego, zaburzeń psychicznych, chorób układu trawiennego, cukrzycy, chorób tarczycy, chorób nowotworowych, w tym nowotwory płuc, nowotwory głowy i szyi, choroby układu krążenia, b)programy w zakresie profilaktyki chorób zawodowych. 4.Wsparcie w zakresie programów rehabilitacji leczniczej ułatwiające powrót na rynek pracy a)programy rehabilitacji leczniczej dla osób zagrożonych przerwaniem aktywności zawodowej m. in. w zakresie ostrych zespołów wieńcowych, udarów, chorób układu kostno-mięśniowego. Departament Spraw Społecznych

26 Priorytet Inwestycyjny 8.10 Wskaźniki Rezultatu i Produktu Wskaźniki Rezultatu: Liczba osób, które po opuszczeniu programu podjęły pracę lub kontynuowały zatrudnienie [osoby] Wskaźniki Produktu: Liczba osób w wieku 50 lat i więcej objętych wsparciem w programie [osoby] Liczba osób objętych wsparciem w ramach programów zdrowotnych współfinansowanych z EFS [osoby] Departament Spraw Społecznych

27 Oś Priorytetowa VIII Uwagi *Brak coachingu jako formy wsparcia w osi 8 – szczegóły dotyczące form wsparcia zostaną określone w SZOP. Departament Spraw Społecznych

28 Oś Priorytetowa IX Solidarne Społeczeństwo Departament Spraw Społecznych

29 Umowa Partnerstwa Cel tematyczny 9: Promowanie włączenia społecznego, walka z ubóstwem i wszelką dyskryminacją Cele szczegółowe: 1.Wzrost szans na zatrudnienie dla osób dotkniętych lub zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym Aktywna integracja społeczna, Integracja usług różnych służb publicznych (w szczególności służb zatrudnienia i ośrodków pomocy społecznej a także organizacji obywatelskich na rzecz włączenia społecznego i zwalczania ubóstwa, Wsparcie ekonomii społecznej i miejsc pracy w przedsiębiorstwach społecznych Departament Spraw Społecznych

30 Umowa Partnerstwa Cele szczegółowe c.d.: 2.Ograniczenie ryzyka wykluczenia społecznego spowodowanego dysproporcjami w dostępie do usług publicznych: Poprawa jakości i dostępu do niedrogich usług publicznych, Wzrost udziału wsparcia w formie usług niestacjonarnych. 3.Włączenie społeczności zamieszkujących obszary peryferyjne i zdegradowane: Kompleksowa rewitalizacja zdegradowanych obszarów, Poprawa szans rozwojowych i zwiększanie spójności społecznej na obszarach peryferyjnych Departament Spraw Społecznych

31 Linia Demarkacyjna Cel tematyczny 9 Promowanie włączenia społecznego, walka z ubóstwem i wszelką dyskryminacją 9. 4Aktywne włączenie, w tym z myślą o promowaniu równych szans oraz aktywnego uczestnictwa i zwiększaniu szans na zatrudnienie 9.7Ułatwianie dostępu do przystępnych cenowo, trwałych oraz wysokiej jakości usług, w tym opieki zdrowotnej i usług socjalnych świadczonych w interesie ogólnym 9.8Wspieranie przedsiębiorczości społecznej i integracji zawodowej w przedsiębiorstwach społecznych oraz ekonomii społecznej i solidarnej w celu ułatwiania dostępu do zatrudnienia

32 Priorytet Inwestycyjny 9.4 Aktywne włączenie, w tym z myślą o promowaniu równych szans oraz aktywnego uczestnictwa i zwiększaniu szans na zatrudnienie Cel szczegółowy: wzrost aktywności społecznej i zawodowej osób i grup wykluczonych społecznie i zagrożonych wykluczeniem społecznym. Alokacja: 45,6 mln euro Departament Spraw Społecznych

33 Priorytet Inwestycyjny 9.4 Spodziewane typy i przykłady przedsięwzięć 1.Programy na rzecz aktywizacji społeczno zawodowej osób i grup wykluczonych społecznie i zagrożonych wykluczeniem społecznym wykorzystujące instrumenty aktywizacji społecznej, zawodowej, edukacyjnej, zdrowotnej i kulturalnej. działania ukierunkowane na aktywizację społeczno-zawodową osób, rodzin i grup wykluczonych oraz zagrożonych wykluczeniem, w tym realizowane za pośrednictwem podmiotów ekonomii społecznej, działania ukierunkowane na integrację i rehabilitacje społeczno- zawodową osób niepełnosprawnych, w tym realizowane za pośrednictwem podmiotów ekonomii społecznej o charakterze reintegracyjnym. Departament Spraw Społecznych

34 Priorytet Inwestycyjny 9.4 Spodziewane typy i przykłady przedsięwzięć 2.Programy służące rozwijaniu umiejętności społecznych i nabywaniu kompetencji zawodowych ukierunkowane na wsparcie młodzieży opuszczającej formy pieczy rodzinnej i instytucjonalnej oraz młodzieży wobec której zastosowano środek wychowawczy w postaci kurateli sądowej. a)działania z zakresu aktywizacji społeczno-zawodowej oraz uzupełnianiu procesu usamodzielniania się skierowane do młodzieży znajdującej się w szczególnej sytuacji życiowej tj. do wychowanków placówek opiekuńczo-wychowawczych, osób opuszczających pieczę rodzinną b)działania służące wzmacnianiu kompetencji społecznych i zawodowych młodzieży pozostającej pod kuratelą sądową. Departament Spraw Społecznych

35 Priorytet Inwestycyjny 9.4 Spodziewane typy i przykłady przedsięwzięć 3.Wsparcie działań z zakresu koordynacji i monitorowania programów aktywnej integracji w regionie. a)działania służące monitorowaniu zjawisk społecznych i problemów z nich wynikających, jakości i efektywności programów aktywnej integracji, b)monitorowanie realizacji lokalnych strategii rozwiązywania problemów społecznych, c)upowszechnianie najlepszych rozwiązań z zakresu pomocy i integracji społecznej. Departament Spraw Społecznych

36 Priorytet Inwestycyjny 9.4 Wskaźniki Rezultatu i Produktu Wskaźniki Rezultatu: Liczba osób pracujących 6 miesięcy po opuszczeniu programu (łącznie z pracującymi na własny rachunek) (C-LT), Liczba osób pracujących po opuszczeniu programu (łącznie z pracującymi na własny rachunek) (C), Liczba osób w niekorzystnej sytuacji społecznej poszukujących pracy, uczestniczących w kształceniu lub szkoleniu, zdobywających kwalifikacje, pracujących (łącznie z prowadzącymi działalność na własny rachunek) po opuszczniu programu (C) Wskaźniki Produktu: Liczba osób zagrożonych wykluczeniem społecznym objętych wsparciem w programie [osoby], Liczba osób z niepełnosprawnościami objętych wsparciem w programie, Liczba osób biernych zawodowo, nieuczestniczących w kształceniu lub szkoleniu, objętych wsparciem w programie (C) [osoby] Departament Spraw Społecznych

37 Priorytet Inwestycyjny 9.7 Ułatwianie dostępu do przystępnych cenowo, trwałych oraz wysokiej jakości usług, w tym opieki zdrowotnej i usług socjalnych świadczonych w interesie ogólnym Cel szczegółowy: poprawa dostępności i jakości usług społecznych i zdrowotnych. Alokacja: 58,3 mln euro Departament Spraw Społecznych

38 Priorytet Inwestycyjny 9.7 Spodziewane typy i przykłady przedsięwzięć 1.Wsparcie na rzecz poprawy dostępu do usług opiekuńczych nad osobami starszymi, niepełnosprawnymi i zależnymi. a)tworzenie i rozwój oferty placówek wsparcia i opieki, b)rozwój niestacjonarnych usług opiekuńczych świadczonych w środowisku, c)działania ukierunkowane na podnoszenie umiejętności rodzin i opiekunów służące poprawie jakości usług opiekuńczych. Departament Spraw Społecznych

39 Priorytet Inwestycyjny 9.7 Spodziewane typy i przykłady przedsięwzięć 2.Wsparcie na rzecz poprawy dostępu do usług zdrowotnych i rehabilitacji leczniczej służącej przeciwdziałaniu wykluczeniu społecznemu. a)programy rehabilitacji leczniczej ukierunkowane na poprawę funkcjonowania dzieci i młodzieży niepełnosprawnej lub osób starszych, b)programy profilaktyki zdrowotnej badań przesiewowych dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym, c)programy wczesnej diagnostyki i leczenia wad rozwojowych dzieci zagrożonych dysfunkcjami lub niepełnosprawnością, d)programy rehabilitacji leczniczej dla osób wykluczonych i zagrożonych wykluczeniem społecznym, e)programy szczepień dla dzieci i osób starszych, f)programy profilaktyki zdrowotnej dla osób wykluczonych i zagrożonych wykluczeniem społecznym. Departament Spraw Społecznych

40 Priorytet Inwestycyjny 9.7 Spodziewane typy i przykłady przedsięwzięć 3.Inicjatywy ukierunkowane na rozwój i poprawę dostępu do usług wsparcia rodziny i pieczy zastępczej. a)usługi szkoleniowe, doradcze i specjalistyczne dla osób sprawujących rodzinną pieczę zastępczą w tym rodziny zastępcze i kadry prowadzącej, zarządzającej, w tym dyrektorów rodzinnych domów dziecka oraz szkolenie kandydatów na asystentów rodziny (jako działania uzupełniające wsparcie realizowane w ramach PO WER), b)działania służące wspieraniu rodzin i osób w wypełnianiu ról społecznych i opiekuńczo-wychowawczych realizowane przez placówki wsparcia dziennego, asystentów rodziny, rodziny wspierające, c)rozwój usług społecznych skierowanych do rodzin i osób w kryzysie świadczonych poprzez Ośrodki Interwencji Kryzysowej, d)wsparcie rozwoju form pieczy zastępczej m.in. podnoszenie jakości opieki nad dziećmi w instytucjonalnej pieczy zastępczej poprzez zmniejszenie liczby dzieci w placówkach opiekuńczo -wychowawczych oraz podwyższenie wieku dzieci w tych placówkach, a także rozwój rodzinnych form pieczy zastępczej (deinstytucjonalizacja). Departament Spraw Społecznych

41 Priorytet Inwestycyjny 9.7 Spodziewane typy i przykłady przedsięwzięć 4.Wspieranie rozwoju usług społecznych o charakterze środowiskowym dla osób wykluczonych i zagrożonych wykluczeniem [usługi inne niż opiekuńcze i zdrowotne] a)usługi informacyjne, edukacyjne, terapeutyczne, poradnictwo prawne, poradnictwo i wsparcie indywidualne/grupowe w zakresie podniesienia kompetencji życiowych i umiejętności zawodowych, służące przezwyciężaniu nieporadności życiowej osób wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem społecznym, w tym tzw. biednych pracujących, b)działania ukierunkowane na wsparcie osób bezdomnych, c)działania ukierunkowane na rozwój mieszkalnictwa chronionego, wspomaganego i treningowego Departament Spraw Społecznych

42 Priorytet Inwestycyjny 9.7 Spodziewane typy i przykłady przedsięwzięć 5.Wsparcie działań z zakresu koordynacji i monitorowania usług społecznych i zdrowotnych w regionie. a)działania służące monitorowaniu zapotrzebowania na usługi społeczne i zdrowotne dostępne w regionie, monitorowanie strony podażowej i rozwój oferty usług społecznych i zdrowotnych, jakości i efektywności świadczenia usług społecznych i zdrowotnych, b)upowszechnianie najlepszych rozwiązań z zakresu świadczenia usług społecznych i zdrowotnych. Departament Spraw Społecznych

43 Priorytet Inwestycyjny 9.7 Wskaźniki Rezultatu i Produktu Wskaźniki Rezultatu: Liczba osób w niekorzystnej sytuacji społecznej poszukujących pracy, uczestniczących w kształceniu lub szkoleniu, zdobywających kwalifikacje, pracujących (łącznie z prowadzącymi działalność na własny rachunek) po opuszczeniu programu © Wskaźniki Produktu: Liczba osób zagrożonych wykluczeniem społecznym objętych usługami społecznymi lub zdrowotnymi w programie [osoby] Departament Spraw Społecznych

44 Priorytet Inwestycyjny 9.8 Wspieranie przedsiębiorczości społecznej i integracji zawodowej w przedsiębiorstwach społecznych oraz ekonomii społecznej i solidarnej w celu ułatwiania dostępu do zatrudnienia Cel szczegółowy: rozwój i wzmocnienie potencjału sektora ekonomii społecznej. Alokacja: 20,6 mln euro Departament Spraw Społecznych

45 Priorytet Inwestycyjny 9.8 Spodziewane typy i przykłady przedsięwzięć 1.Wsparcie rozwoju lub funkcjonowania podmiotów ekonomii społecznej. a) działania ukierunkowane na podnoszenie umiejętności społecznych i kompetencji zawodowych i doświadczenia zawodowego pracowników i wolontariuszy PES, b) tworzenie lokalnych i regionalnych partnerstw i sieci współpracy na rzecz rozwoju podmiotów ekonomii społecznej, c)działania z zakresu animacji i inkubacji oraz szkoleń doradztwa i wsparcia finansowego, służące tworzeniu nowych podmiotów ekonomii społecznej, d)działania ukierunkowane na rozwój specjalistycznych usług dla podmiotów ekonomii społecznej, e)wsparcie na rzecz zwiększenia zatrudnienia w podmiotach ekonomii społecznej, 2.Wsparcie działań z zakresu koordynacji i monitorowania rozwoju sektora ekonomii społecznej w regionie. Departament Spraw Społecznych

46 Priorytet Inwestycyjny 9.4 Wskaźniki Rezultatu i Produktu Wskaźniki Rezultatu: Liczba miejsc pracy utworzonych w przedsiębiorstwach społecznych (szt.) Liczba miejsc pracy istniejących co najmniej 30 miesięcy, utworzonych w przedsiębiorstwach społecznych [szt.] Wskaźniki Produktu: Liczba osób zagrożonych wykluczeniem społecznym objętych wsparciem w programie [osoby], Liczba podmiotów ekonomii społecznej objętych wsparciem [szt.] Departament Spraw Społecznych

47 Oś Priorytetowa IX Uwagi: Wsparcie inwestycyjne dla PES zostało przewidziane w Osi I, Promocja idei ekonomii społecznej będzie realizowana w ramach PO WER. Departament Spraw Społecznych

48 Oś Priorytetowa X Innowacyjna Edukacja Departament Spraw Społecznych

49 Umowa Partnerstwa Cel tematyczny 10: Inwestowanie w kształcenie, szkolenie oraz szkolenia zawodowe na rzecz zdobywania umiejętności i uczenia się przez całe życie Cel szczegółowy: Lepsze kompetencje kadr gospodarki Departament Spraw Społecznych

50 Umowa Partnerstwa Cel szczegółowy: Lepsze kompetencje kadr gospodarki Poprawa jakości kształcenia poprawa warunków kształcenia, w szczególności w szkołach, poprawa jakości kadry pedagogicznej oraz kadr wspierających i organizujących proces nauczania, poprawa systemu zarządzania edukacją. Departament Spraw Społecznych

51 Umowa Partnerstwa Cel szczegółowy: Lepsze kompetencje kadr gospodarki Zwiększenie powiązania systemu edukacji i umiejętności osób z rynkiem pracy rozwój współpracy szkół i placówek oświatowych z pracodawcami, doskonalenia modelu kształcenia zawodowego oraz promocja kształcenia zawodowego, wzrost uczestnictwa osób dorosłych w kształceniu i szkoleniu oraz poprawa jakości kształcenia osób dorosłych, Departament Spraw Społecznych

52 Umowa Partnerstwa: Cel szczegółowy: Lepsze kompetencje kadr gospodarki Lepszy dostęp do wysokiej jakości edukacyjnych dostarczanych na rzecz grup o specjalnych potrzebach : wzrost udziału uczniów osiągających najwyższe wynik, wzrost liczby dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych objętych wsparciem, zwiększenie odsetka dzieci (3-4 lata) korzystających z edukacji przedszkolnej Departament Spraw Społecznych

53 Linia Demarkacyjna Cel tematyczny 10 Inwestowanie w kształcenie, szkolenie oraz szkolenie zawodowe na rzecz zdobywania umiejętności i uczenia się przez całe życie 10.1.Ograniczenie i zapobieganie przedwczesnemu kończeniu nauki szkolnej oraz zapewnianie równego dostępu do dobrej jakości wczesnej edukacji elementarnej oraz kształcenia podstawowego, gimnazjalnego i ponadgimnazjalnego, z uwzględnieniem formalnych, nieformalnych i pozaformalnych ścieżek kształcenia umożliwiających ponowne podjęcie kształcenia i szkolenia 10.3 BISLepsze dostosowanie systemów kształcenia i szkolenia do potrzeb rynku pracy, ułatwianie przechodzenia z etapu kształcenia do etapu zatrudnienia oraz wzmacnianie systemów kształcenia i szkolenia zawodowego i ich jakości, w tym poprzez mechanizmy prognozowania umiejętności, dostosowania programów nauczania oraz tworzenia i rozwoju systemów uczenia się poprzez praktyczną naukę zawodu realizowaną w ścisłej współpracy z pracodawcami

54 Linia Demarkacyjna 10.3Wyrównywanie dostępu do uczenia się przez całe życie o charakterze formalnym, nieformalnym i pozaformalnym wszystkich grup wiekowych, poszerzanie wiedzy, podnoszenie umiejętności i kompetencji siły roboczej oraz promowanie elastycznych ścieżek kształcenia, w tym poprzez doradztwo zawodowe i potwierdzanie nabytych kompetencji

55 Linia Demarkacyjna 10.4 Inwestycje w edukację, umiejętności i uczenie się przez całe życie poprzez rozwój infrastruktury edukacyjnej i szkoleniowej [EFRR] Wsparcie inwestycyjne z EFRR możliwe wyłącznie w powiązaniu z działaniami realizowanymi z EFS w ramach priorytetu inwestycyjnego 10.1. i 10.3 jako element uzupełniający interwencję EFS prowadzący do osiągnięcia celów wynikających z CT10. Konieczny warunek realizacji: posiadanie jasnej wizji i kompleksowych planów wykorzystania powstałej infrastruktury i jej powiązania z działaniami EFS (konieczność uwzględnienia kwestii demograficznych, analizy ekonomicznej inwestycji po zakończeniu projektu; ponadto w przypadku szkolnictwa zawodowego konieczność uwzględnienia wymiaru dopasowania do potrzeb rynku pracy i Smart specialisation). Departament Spraw Społecznych

56 Priorytet Inwestycyjny 10.1 Ograniczenie i zapobieganie przedwczesnemu kończeniu nauki szkolnej oraz zapewnianie równego dostępu do dobrej jakości wczesnej edukacji elementarnej oraz kształcenia podstawowego, gimnazjalnego i ponadgimnazjalnego, z uwzględnieniem formalnych, nieformalnych i pozaformalnych ścieżek kształcenia umożliwiających ponowne podjęcie kształcenia i szkolenia Cel szczegółowy: poprawa dostępności i jakości edukacji przedszkolnej i kształcenia ogólnego Alokacja: 62,5 mln euro Departament Spraw Społecznych

57 Priorytet Inwestycyjny 10.1 Spodziewane typy i przykłady przedsięwzięć 1.Podnoszenie dostępności i jakości edukacji przedszkolnej, a)tworzenie placówek wychowania przedszkolnego, b)wsparcie istniejących instytucji wychowania przedszkolnego (przedszkola, oddziały przedszkolne, inne formy wychowania przedszkolnego) w zakresie generowania nowych miejsc przedszkolnych oraz poprawy jakości świadczenia usług edukacyjnych, c)programy wsparcia nauczycieli i innych pracowników pedagogicznych instytucji wychowania przedszkolnego ukierunkowane na podniesienie kompetencji zawodowych. Departament Spraw Społecznych

58 Priorytet Inwestycyjny 10.1 Spodziewane typy i przykłady przedsięwzięć 2. Wsparcie szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych realizujących podstawę programową kształcenia ogólnego oraz placówek systemu oświaty a)programy w zakresie doradztwa edukacyjno-zawodowego, b)realizacja programów rozwojowych szkół, w szczególności ukierunkowanych na rozwijanie kompetencji kluczowych, cyfrowych oraz kreatywności, innowacyjności i pracy zespołowej, c)programy ukierunkowane na indywidualne podejście do pracy z uczniem, w tym wsparcie rozwoju uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi oraz szczególnie uzdolnionych, d)programy ukierunkowane na wsparcie szkół w zakresie pracy z uczniem młodszym w szkole i placówce na każdym kolejnym etapie kształcenia, e)realizacja programów stypendialnych, f)kompleksowe programy wsparcia dla uczniów zagrożonych przedwczesnym wypadnięciem z systemu oświaty, Departament Spraw Społecznych

59 Priorytet Inwestycyjny 10.1 Spodziewane typy i przykłady przedsięwzięć 2. Wsparcie szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych realizujących podstawę programową kształcenia ogólnego oraz placówek systemu oświaty c.d. g)wyposażenie szkół i placówek w nowoczesny sprzęt i materiały dydaktyczne sprzyjające wysokiej jakości kształcenia, w szczególności pracowni przedmiotów matematyczno-przyrodniczych, z uwzględnieniem założeń programu „Cyfrowa Szkoła” h)programy wsparcia nauczycieli ukierunkowane na podniesienie kompetencji zawodowych z uwzględnieniem wykorzystania nowoczesnych technologii w nauczaniu, z uwzględnieniem założeń programu „Cyfrowa Szkoła”, i)programy staży zawodowych we współpracy z pracodawcami dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Departament Spraw Społecznych

60 Priorytet Inwestycyjny 10.1 Wskaźniki Rezultatu i Produktu Wskaźniki Rezultatu: Liczba nauczycieli prowadzących zajęcia z wykorzystaniem TIK dzięki EFS, Liczba przedszkoli, które funkcjonują 2 lata po uzyskania dofinansowania ze środków EFS Wskaźniki Produktu: Liczba dzieci objętych w ramach programu dodatkowymi zajęciami zwiększającymi ich szanse edukacyjne w edukacji przedszkolnej, Liczba szkół i placówek systemu oświaty wyposażonych w ramach programu w sprzęt TIK do prowadzenia zajęć edukacyjnych, Liczba miejsc wychowania przedszkolnego dofinansowanych w programie, Liczba szkół i placówek systemu oświaty wyposażonych w ramach programu w sprzęt TIK do prowadzenia zajęć edukacyjnych, Liczba nauczycieli objętych wsparciem w zakresie TIK w ramach programu, Liczba szkół, których pracownie przedmiotowe zostały doposażone w programie, Liczba nauczycieli objętych wsparciem w programie [osoby], Liczba uczniów objętych wsparciem w programie [osoby] Departament Spraw Społecznych

61 Priorytet Inwestycyjny 10.3 BIS Lepsze dostosowanie systemów kształcenia i szkolenia do potrzeb rynku pracy, ułatwianie przechodzenia z etapu kształcenia do etapu zatrudnienia oraz wzmacnianie systemów kształcenia i szkolenia zawodowego i ich jakości, w tym poprzez mechanizmy prognozowania umiejętności, dostosowania programów nauczania oraz tworzenia i rozwoju systemów uczenia się poprzez praktyczną naukę zawodu realizowaną w ścisłej współpracy z pracodawcami Departament Spraw Społecznych Cel szczegółowy: poprawa atrakcyjności i podniesienie jakości kształcenia zawodowego Alokacja: 46 mln euro

62 Priorytet Inwestycyjny 10.3 BIS Spodziewane typy i przykłady przedsięwzięć 1.Wsparcie szkół, centrów, placówek kształcenia zawodowego (praktycznego) i ustawicznego ukierunkowane na poprawę jakości oferty edukacyjnej: a)programy w zakresie doradztwa edukacyjno-zawodowego, b)realizacja dodatkowych zajęć w zakresie przedmiotów zawodowych i zajęć specjalistycznych, w szczególności kursy zawodowe i szkolenia, c)programy wsparcia nauczycieli ukierunkowane na podniesienie kompetencji nauczycieli prowadzących kształcenie zawodowe, d)wyposażenie ukierunkowanych branżowo szkół, centrów i placówek kształcenia zawodowego (praktycznego) i ustawicznego w nowoczesny sprzęt i materiały dydaktyczne sprzyjające wysokiej jakości kształcenia zawodowego. Departament Spraw Społecznych

63 Priorytet Inwestycyjny 10.3 BIS Spodziewane typy i przykłady przedsięwzięć 2.Rozwój współpracy szkół i placówek z otoczeniem społeczno-gospodarczym*: a)realizacja programów staży i praktyk zawodowych we współpracy z pracodawcami, b)modernizacja procesu kształcenia zawodowego w kontekście wyzwań rynku pracy, c)programy ukierunkowane na podniesienie kompetencji instruktorów praktycznej nauki zawodu, d)współpraca szkół i placówek kształcenia zawodowego z przedsiębiorstwami, szkolnictwem wyższym oraz instytucjami rynku pracy. Departament Spraw Społecznych

64 Priorytet Inwestycyjny 10.3 BIS Wskaźniki Rezultatu i Produktu Wskaźniki Rezultatu: Liczba uczniów szkół i placówek kształcenia zawodowego objętych wsparciem w programie, uczestniczących w kształceniu lub pracujących po 6 miesiącach po ukończeniu nauki [longer term], Liczba osób świadczących usługi doradztwa edukacyjno-zawodowego po opuszczeniu programu [osoby] Liczba osób, które uzyskały kwalifikacje po opuszczeniu programu (C) [osoby] Wskaźniki Produktu: Liczba nauczycieli kształcenia zawodowego objętych wsparciem w programie [osoby], Liczba szkół i placówek kształcenia zawodowego doposażonych w sprzęt i materiały dydaktyczne niezbędne do realizacji kształcenia zawodowego [szt.] Liczba uczniów szkół i placówek kształcenia zawodowego uczestniczących w stażach i praktykach u pracodawcy, Liczba podmiotów realizujących zadania centrum kształcenia zawodowego i ustawicznego objętych wsparciem w programie, Liczba szkół i placówek objętych wsparciem w zakresie realizacji zadań w obszarze doradztwa edukacyjno-zawodowego [szt.]

65 Priorytet Inwestycyjny 10.3 Wyrównywanie dostępu do uczenia się przez całe życie o charakterze formalnym, nieformalnym i pozaformalnym wszystkich grup wiekowych, poszerzanie wiedzy, podnoszenie umiejętności i kompetencji siły roboczej oraz promowanie elastycznych ścieżek kształcenia, w tym poprzez doradztwo zawodowe i potwierdzanie nabytych kompetencji Departament Spraw Społecznych Cel szczegółowy: zwiększenie uczestnictwa osób dorosłych w kształceniu i szkoleniu Alokacja: 19 mln euro

66 Priorytet Inwestycyjny 10.3 Spodziewane typy i przykłady przedsięwzięć 1.Wsparcie osób dorosłych w zakresie uczenia się przez całe życie: a)kształcenie formalne osób dorosłych w formach szkolnych i pozaszkolnych oraz kształcenie pozaformalne, b)programy formalnego potwierdzania kwalifikacji uzyskanych drogą nieformalną lub pozaformalną, c)doradztwo edukacyjno zawodowe dla osób dorosłych w zakresie diagnozy potrzeb oraz wyboru odpowiedniej oferty szkolenia i kształcenia, d)podnoszenie kompetencji kluczowych i społecznych, e)kształcenie na studiach podyplomowych osób dorosłych w powiązaniu z rynkiem pracy, w tym inteligentne specjalizacje. Departament Spraw Społecznych

67 Priorytet Inwestycyjny 10.3 BIS Wskaźniki Rezultatu i Produktu Wskaźniki Rezultatu: Liczba osób, które nabyły kompetencje w ramach lub po opuszczeniu programu, Liczba osób, które uzyskały kwalifikacje po opuszczeniu programu (C) [osoby]. Wskaźniki Produktu: Liczba osób uczestniczących w pozaszkolnych formach kształcenia realizowanych we współpracy z pracodawcami [osoby], Liczba osób w wieku 25-64 lata o niskich kwalifikacjach, które uczestniczyły w edukacji pozaformalnej w programie [osoby], Liczba osób w wieku 50 lat i więcej objętych wsparciem w programie w zakresie uzyskiwania kompetencji kluczowych [osoby], Departament Spraw Społecznych

68 Oś Priorytetowa X Uwagi - Programy wolontariackie oraz edukacja nieformalna – nie wpisują się w założenia U.P., - Brakuje podkreślenia współpracy szkół i placówek kształcenia zawodowego z NGO – RPO daje możliwość szerokiej współpracy z ii sektorem. Departament Spraw Społecznych

69 Oś Priorytetowa 11 Rozwój Lokalny Kierowany przez społeczność Departament Spraw Społecznych

70 Umowa Partnerstwa Główne wyzwania realizacji RLKS Realizacja RLKS przyczynia się do poprawy spójności społecznej i terytorialnej kraju a także wzrostu kapitału społecznego oraz zwiększania partycypacji społecznej lub szeroko rozumianej aktywności obywatelskiej. RLKS powinno dopełniać działania władz lokalnych, a nie je zastępować, zatem powinno być wykorzystane dla realizacji celów i działań, w których oddolne podejście udowodniło swoją skuteczność i może przynieść większą wartość dodaną niż w przypadku realizacji ich tylko w tradycyjnym modelu. Departament Spraw Społecznych

71 Umowa Partnerstwa Główne wyzwania realizacji RLKS RLKS może obejmować zakres tematyczny innych celów tematycznych. Proponowane działania: Działania z zakresu rynku pracy oraz stymulacja wewnętrznego potencjału gospodarczego, Zwiększenie aktywności społeczno-zawodowej osób wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem społecznym Cel szczegółowy UP: Włączenie społeczności zamieszkujących obszary peryferyjne i zdegradowane: Poprawa szans rozwojowych i zwiększanie spójności społecznej na obszarach peryferyjnych Departament Spraw Społecznych

72 Rekomendacje i uwagi Uwzględnienie w ramach RLKS zakresów interwencji w ramach 9.9 właściwych dla 8.5, 9.4, 9.7. Konieczne jest uzupełnienie, że wsparcie ma służyć podejmowaniu aktywności społeczno-zawodowej, poprawie zatrudnienia i zdolności do podjęcia zatrudnienia osób zagrożonych wykluczeniem społecznym oraz zapobiegać wykluczeniu społecznemu. Podejmowanie jakiejkolwiek aktywności np. kulturalnej, rekreacyjnej, sportowej nie spełniającej ww. założeń nie jest zgodne z celami EFS. Departament Spraw Społecznych

73 Priorytet Inwestycyjny 9.9 Lokalne strategie rozwoju realizowane przez społeczność Cel szczegółowy: wzrost aktywności społeczności lokalnych Alokacja: 49,8 mln euro Departament Spraw Społecznych

74 Priorytet Inwestycyjny 9.9 Spodziewane typy i przykłady przedsięwzięć 1.Budowa i rozwój lokalnych partnerstw publiczno-społecznych na rzecz tworzenia i rozwoju przedsiębiorstw społecznych, jako działania uzupełniające do wsparcia w ramach PI 9.8, 2.lokalne inicjatywy na rzecz wspierania przedsiębiorczości, zatrudnienia i mobilności pracowników, 3.kompleksowe wsparcie społeczności lokalnych ukierunkowane na animację i realizację inicjatyw służących podejmowaniu aktywności społeczno- zawodowej, poprawie zatrudnienia i zdolności do zatrudnia osób zagrożonych wykluczeniem społecznym oraz zapobieganiu ich wykluczeniu społecznemu, 4.rozwój rodzinnych i środowiskowych form wsparcia dla rodzin, 5.profesjonalizacja usług na rzecz osób ubogich i wykluczonych społecznie, jako działania uzupełniające do wsparcia w ramach PO WER, 6.wsparcie przygotowawcze oraz koszty bieżącej działalności i animacji. Departament Spraw Społecznych

75 Priorytet Inwestycyjny 9.9 Wskaźniki Rezultatu i Produktu Wskaźniki Rezultatu: Wskaźnik zagrożenia ubóstwem lub wykluczeniem społecznym - wskaźnik zbiorczy z trzech podwskaźników (w %) Wskaźniki Produktu: Liczba osób zagrożonych wykluczeniem społecznym objętych wsparciem w programie Liczba osób biernych zawodowo, nieuczestniczących w kształceniu lub szkoleniu, objętych wsparciem w programie Departament Spraw Społecznych

76