Kształtowanie się języka dziecka 7 rok życia

Rozwój mowy trwa kilka lat i w jego przebiegu wyodrębniają się pewne okresy, których czas trwania u dziecka normalnie rozwijającego się można określić w przybliżeniu w sposób następujący (według L. Kaczmarka): od urodzenia do 1 roku życia - okres melodii od 1 do 2 roku życia - okres wyrazu od 2 do 3 roku życia - okres zdania od 3 do 7 roku życia - okres swoistej mowy dziecięcej

U sześciolatków mowa powinna być już opanowana pod względem dźwiękowym.Zdarza się jednak, że dziecko nie potrafi jeszcze wymawiać głosek: sz, ż( rz), cz, dż, r. Dziecko siedmioletnie powinno wymawiać wszystkie głoski prawidłowo. Jednak i w tym wypadku okres ten może przedłużyć się ( rozwój bywa wówczas nieco opóźniony). Opóźnienie to przejawia się najczęściej w nieumiejętności wymawiania takich głosek, jak : r, sz, ż (rz), cz, dż., rzadziej k, g i innych głosek dźwięcznych.

Dziecko w wieku wczesnoszkolnym nie jest jeszcze w pełni świadome funkcji języka (choć świadomość językowa dziecka znacznie wzrasta), nie odnosi się do niego jako do narzędzia myślenia i nie dba o ściłsość oraz przejrzystość wyrażania swych myśli.

Dzieci w klasie „0” nie tylko powinny wymawiać prawidłowo wszystkie głoski i budować zdania logiczne, poprawne pod względem gramatyki i składni, ale także ich mowę powinien cechować właściwy akcent, rytm i melodia.

Rozwój zasobu słownikowego u dzieci (M. Przetacznikowa) 5,0 6,07;0 Środowisko przeciętne Środowisko kulturalne

Wzrost liczby wyrazów w zdaniu (M. Przetacznikowa): 5,06,07,0 Córka Boyda 7,57,78,2 Inusia5,76,4 Jaś6,37,6

Dziecko wstępujące do szkoły porozumiewa się już swobodnie z otoczeniem w mowie potocznej. W wieku szkolnym następują jednak dalsze zmiany ilościowe i jakościowe w rozwoju mowy, pojawiają się nowe jej formy i rodzaje. W związku z nauką czytania i pisania wysubtelnia się słuch fonematyczny dziecka. To zapewnia coraz szybszą i sprawniejszą analizę słuchową dźwięków mowy oraz wzrokową analizę znaków graficznych, ważną przy kształtowaniu nawyków ortografii.

Słuch fonematyczny według I. Styczek oznacza „ umiejętność rozróżniania najmniejszych elementów składowych wyrazów czyli fonemów”, oznacza to,że dziecko potrafi odróżnić głoskę ”a” od głoski ”e”.Umiejętność ta umożliwia też rozróżnianie wyrazów, które zbudowane są z fonemów danego języka

W okresie tym dzieci tworzą wiele form nie używanych przez dorosłych. Jest to jednak tylko nieudolne naśladownictwo mowy otoczenia, a nie zamierzona twórczość. Neologizmy czasem są wspólne większej liczbie dzieci, często jednak bywają właściwe tylko danemu dziecku

Przykłady neologizmów dziecięcych -tesz jestem jak bapcia taka zapominajka (zapominalska) (6,3,4) -rościachnięcia nie było (przecięcia rąk przy zakładzie) (6,4,2) -ja mam wypełnienie ( zadanie do spełnienia) (6,4,4) -to jest zaczynek( poczatek) (6,4,7) -muj tatus to technikasz (6,6,3) -spleśniona( spleśniała) ( 6,9,12) -nie ma bokserza (boksera) (6,9,25) -ślifka robakliwa (6,4,27) -parzy pszynieśli ( paru przyniosło) (6,1)

-Ja: „które mi dasz?”- M: „niektóre!” ( żadne!) ( 6,10,1) -jestem f kszepie ( ma krzepę) (6,3,19) -każdy razem idzie ( wszyscy razem idą) (6,3,21) -kiełbaska okokletowana ( kiełbaska usmażona razem z kotletem) ( 6,0,22) -skszypowiec (skrzypek) ( 6,6)

PIAGET (mowa egocentryczna i uspołeczniona) Pie (do Ez, który rysuje tramwaj i przyczepiany wagon): Ale one nie mają chorągiewki, te tramwaje, które są przyczepione z tyłu. (Brak odp.) (Mówiąc o swoim tramwaju): Nie mają wagonów przyczepionych. (Brak odp. Nie zwracał się do nikogo.) (Do Bea): To jest tramwaj, który nie ma wagonów. (Brak odp.) (Do Hei): Ten tramwaj nie ma wagonów. Hei, rozumiesz, rozumiesz, on jest czerwony, rozumiesz... (Brak odp.) (Lev mówi głośno: „Jaki śmieszny pan”, w pewnej odległości i nie zwracając się do Pie, ani do nikogo innego.) Pie: Jaki śmieszny pan! (Rysuje w dalszym ciągu swój tramwaj.) Robię schody, patrz. (Bea odpowiada: „Nie mogę przyjść dziś po południu, mam lekcję rytmiki”.)

Co mówisz? (Bea powtarza to samo zdanie.) Co mówisz? (Bea nie odp. Zapomniała już, co mówiła i potrąca innego chłopca.) (Do Bea) Zostawże go. (Pani pyta Ez, czy chce z nią iść): Ez, chodź. Pie: Ez nie skończył, proszę pani. (Nie zwracając się do nikogo): Ja robię kamyki czarne... Ładne... te kamyki. (Do Ez): Lepiej, niż ty, co?” (Brak odpowiedzi: Ez nie słyszał poprzedniego zdania)

Ten przykład z Pie (6;6), jest wzięty z czynności najbardziej uspołecznionej, do jakiej dziecko jest zdolne: chłopiec rysuje przy tym samym stole co Ez, jego kolega, i ciągle z nim rozmawia. W takim wypadku byłoby więc rzeczą naturalną, gdyby jedyną funkcją mowy było przekazywanie myśli. Jednak widoczne jest, że te zdania, czy też ułamki zdań, mają znaczenie bardzo różnorodne. Kiedy Pie mówi: „Nie mają...” (2), albo „Ja robię...” (11), to nie zwraca się wówczas do nikogo. Rozmyśla głośno nad swoim rysunkiem. Jest to pierwsza kategoria, jaką wyróżnia Piaget, zwana monologiem.

Kiedy Pie mówi do Bea: „To jest tramwaj...” (3) albo „Ten tramwaj...” (4), to wydaje się, że tym razem chce, aby go zrozumiano, jednak w rzeczywistości mało go obchodzi osoba rozmówcy (przechodzi od Bea do Hei po to, by powiedzieć to samo), a także nie stara się sprawdzić, czy rozmówca go słyszy, czy nie. Jest przekonany, że go słuchają i to mu wystarcza. Również, gdy Bea daje mu odpowiedź, nie mającą zupełnie związku z tym, co on powiedział (6), widać, że ani nie stara się o to, żeby ona go lepiej zrozumiała, ani też o to, aby ją lepiej zrozumieć. Oboje pozostają przy swoich własnych myślach i są zadowoleni (6-8). Pie mówi o sobie tak samo, jak wtedy, gdy monologuje, tylko że ponadto doznaje przyjemności z tego powodu, iż uważa siebie za przedmiot czyjegoś zainteresowania. Tu Piaget wyróżnia następną kategorię zwaną monologiem zbiorowym. Jest ona różna od poprzedniej, ale różni się także od zwykłej wymiany myśli i informacji.

Ta ostatnia stanowi osobną kategorię, którą nazywa się informowaniem przystosowanym, a do której można zaliczyć zdania 1 i 10. Dziecko zwraca się w tym przypadku do określonych rozmówców, a nie, jak poprzednio, do pierwszej lepszej osoby, i mówi po to, aby go słuchano i rozumiano. Obok tej wymiany słów o charakterze konstatującym lub obiektywnym, można wyróżnić wymianę o charakterze bardziej imperatywnym lub subiektywnym, polegającym na wypowiadaniu rozkazów (9) albo na pokpiwaniu i krytykowaniu, stwierdzaniu swojej wyższości itp. (12). Poza tym można wyróżnić jeszcze zwykłe powtórzenia pozbawione sensu (5), pytania i odpowiedzi

Wszystkie wypowiedzi dzieci można podzielić na dwie grupy: mowę egocentryczną i uspołecznioną. Piaget wyróżnia trzy rodzaje mowy egocentrycznej: powtarzanie (czyli echolalia), monologowanie i monologi zbiorowe (w obecności innych). Mówienie uspołecznione dzieli na cztery kategorie: informowanie przystosowawcze (komunikowanie i przekazywanie swoich myśli); krytykowanie i drwiny; rozkazy, prośby i groźby; pytania i odpowiedzi. Mówienie uspołecznione wydatnie rozwija się w 7-8 r.ż. a współczynnik mowy egocentrycznej spada.

Liczebność powtórzeń jest niewielka, w tym wieku (na przykładzie Pie i jego kolegów) i wynosi ok. 2%. Forma monologu stanowi ok. 10% ogólnej liczby wypowiedzi dzieci, jednak zależy to od temperamentu dziecka i jego wyobraźni (jeśli dziecko nieustannie oznajmia samemu sobie, co ma zamiar robić). Monolog jest prymitywną i dziecięcą funkcją mowy i stopniowo zanika przy przechodzeniu od najwcześniejszego dziecięctwa do wieku dojrzałego.

Monolog zbiorowy jest to najbardziej społeczna ze wszystkich egocentrycznych odmian mowy dziecka, ponieważ do przyjemności samego mówienia dochodzi w niej jeszcze przyjemność przyciągania zainteresowania innych (przynajmniej we własnym przekonaniu). Jest to także najliczniejsza forma wypowiedzi egocentrycznych, stanowi ok. 35%.

Informowanie przystosowane (czyli przekazywanie informacji, czasem pobudzające do odpowiedzi) stanowi 30% wypowiedzi. Krytykowanie i drwiny, mała liczebność w wypowiedziach, ok. 3%. Rozkazy, prośby, groźby – ok. 10% (przykład rozkazu: „Chodź Ro, masz... Będziesz wagonem”; groźby: „Nie przychodź tutaj, nie można bez pieniędzy, powiem Ge!”). Pytania (15%) i odpowiedzi (15%). Przy analizie tej kategorii dało się zauważyć brak między dziećmi wymiany myśli na temat przyczynowości oraz brak dowodzenia i uzasadnienia logicznego w ich dyskusjach. Pytania zadawane sobie wzajemnie przez dzieci odnoszą się przede wszystkim do samej aktywności psychicznej (czynności i intencji). Jeśli zaś chodzi o przedmioty, a nie o osoby, to pytania te odnoszą się do statycznej strony rzeczywistości (klasyfikacja, miejsce itp.), a nie do związków przyczynowych

Do pewnego wieku dzieci mówią i działają w sposób bardziej egocentryczny niż dorośli, że mniej od nich dzielą się ze sobą wynikami swoich dociekań umysłowych. Niewątpliwie może się zdawać, iż mówią one między sobą dużo więcej o tym, co robią, ale przeważnie mówią tylko każde dla siebie. My, przeciwnie, przemilczamy o wiele dłużej to, co czynimy, ale nasza mowa jest prawie zawsze uspołeczniona. Dziecko do pewnego wieku, nie określonego ściśle, ale wahającego się wokół 7lat, nie jest zdolne zachować dla siebie myśli, które przychodzą mu do głowy.

Charakterystyczny dla dzieci jest brak porządku w opowiadaniu i fakt, że związki przyczynowe są rzadko wyrażane słowami, a zazwyczaj są zaznaczane tylko przez proste zestawienie obok siebie terminów, które mają być ze sobą związane. Relacja dziecka kładzie dużo większy nacisk na same zdarzenia, aniżeli na związki czasowe (układ) albo przyczynowe, które je łączą. Dziecko, które wyjaśnia swoją myśl, jest przekonane, że jest od razu rozumiane przez słuchacza, nie będzie się ono starało układać zdań raczej w określonej niż innej kolejności. Będzie przeskakiwać od punktu do punktu, idąc za skojarzeniami swoich myśli, a nie troszcząc się ani o układ naturalny, ani też, tym bardziej, o układ logiczny. (Kopciuszek:P)

Ten sposób przedstawiania, który polega na łączeniu zdań przez „i potem” jest bardzo nietypowy. Połączenie „i potem” nie oznacza ani związku czasowego, ani przyczynowego, ani logicznego. Wyrażenie „i potem” oznacza po prostu najzupełniej osobisty związek między pojęciami, które wyłaniają się w umyśle dziecka. (Zdolność do porządkowania wypowiedzi jest nabywana w wieku 7-8 lat, wtedy „chaos” zdarza się znacznie rzadziej niż w wieku 6-7lat.)

Po 6-7 roku życia dobiega końca tzw. okres krytyczny dla rozwoju mowy, co oznacza, że teraz mowa może być już co najwyżej korygowana, ale już nie kształtowana. Proces rozwoju mowy ulega spowolnieniu, w końcu wygasa, a wszelkie konsekwencje zakłóceń czy zaniedbań we wcześniejszym okresie życia będzie teraz o wiele trudniej wykorzenić. Przez całe życie człowiek dodaje nowe wyrazy do swojego słownictwa, ale jest mało prawdopodobne, by był w stanie zmienić przyswojone wcześniej zasady gramatyki. ( J. Aitchison )

Stan wymowy uzależniony jest od ogólnego rozwoju dziecka, jego systemu nerwowego, aparatu słuchowego, sprawności narządów mowy. Mowa dziecka zależy od wyżej wymienionych czynników, ale także w dużej mierze od sytuacji w jakiej dziecko znajduje się w danym momencie oraz od atmosfery panującej w domu rodzinnym. Błędy wymowy charakterystyczne dla danego wieku są dowodem normalnego rozwoju dziecka. Dają się usunąć przez codzienną pracę mięśni narządów mowy oraz rozwijanie wrażliwości słuchowej dziecka.

Największą grupę wad wymowy spotykanych w szkole na etapie nauczania początkowego stanowią wady artykulacyjne zwane dyslalią. Jest to nieprawidłowość w wymawianiu jednej głoski, wielu głosek, a nawet niemal wszystkich głosek wyrazu. Wymowa jest wtedy niewyraźna, mało zrozumiała. Dyslalia obejmuje także: - opuszczanie dźwięków, np. krowa – kowa, stołek – tołek, - brak głosek miękkich, mp. Pies- pes, - zmiękczanie głosek, np. szczotka – ściotka, - mowę bezdźwięczną, np. woda – fota, żaba – szapa, - mowę nosową (najczęściej spowodowaną rozszczepem podniebienia).

Drugim co do częstotliwości występowania u dzieci rodzajem zaburzenia mowy jest jąkanie. Najogólniej mówiąc, jąkanie polega na zaburzeniu koordynacji narządów: oddechowego, artykulacyjnego i fonacyjnego. Obserwuje się wzmożone napiecie mięśni związanych z aktem mowy, np. wiązadła głosowe zaciskają się, zachodzą jedno na drugie, głos wydobywa sięz trudem.

Najczęściej spotykane wady wymowy u dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym: · SEPLENIENIE MIĘDZYZĘBOWE Podczas realizacji głosek: s, z, c, dz lub sz, rz, cz, dż lub ś, ź, ć, dź język jest wsuwany między zęby. · SEPLENIENIE BOCZNE Podczas realizacji głosek: s, z, c, dz lub sz, rz, cz, dż lub ś, ź, ć, dź język jest ułożony niesymetrycznie i strumień powietrza uchodzi prawą bądź lewą stroną. · SEPLENIENIE PROSTE Dotyczy głosek: s, z, c, dz lub sz, rz, cz, dż lub ś, ź, ć, dź, mogą one być zastępowane np. szkoła=skoła lub śkoła; czapka=capka lub ćapka.

, KAPPACYZM I GAMMACYZM Głoski k oraz g zastępowane są odpowiednio przez głoski t oraz d, np. kot=tot. MOWA BEZDŹWIĘCZNA Zamiana p=b; t=d; f= w; s=z np. dom=tom, woda=foda, koza=kosa, kura=góra. RERANIE Nieprawidłowa realizacja głoski r. NOSOWANIE Nosowe brzmienie głosek ustnych (wrażenie kataru, zatkanego nosa).

Bibliografia Kaczmarek L., Nasze dziecko uczy się mowy, Lublin 1977 O rozwoju języka i myślenia dziecka, red. S. Szuman, Warszawa 1968 Logopedia, I. Styczek, Warszawa 1979 Przetacznikowa M., Rozwój psychiczny dzieci i młodzieży, Warszawa 1967 Piaget, Mowa i myślenie u dziecka, PWN Warszawa 1992 Wiedza a język, t. 2, Język dziecka, red. I. Kurcz, G. W. Shugar, B. Bokus, Wrosław 1965