Opracowała: mgr Mariola Dytrych mgr Maria Janczyk - Kukieła Bajki terapeutyczne jako sposób na problemy emocjonalne i wychowawcze dzieci Opracowała: mgr Mariola Dytrych mgr Maria Janczyk - Kukieła

„Spójrz na świat oczami dziecka…” Doris Brett Bajki to utwory najbliższe dziecku, można  powiedzieć, że towarzyszą malcowi niemalże od pierwszych chwil życia. Zanim na dobre zaczęliśmy rozumieć i posługiwać się mową, już w kołysce nasze babcie często opowiadały nam przepiękne, baśniowe opowieści.

Mamo, Tato,  boję się, mam problem,  choć często nie wiem, jak Wam o tym powiedzieć…. Każda bajka wzbogaca doświadczenia, wyobraźnię dziecka, ukazuje inne wzorce myślenia. Baśnie czy bajki od dawna nazywano literaturą pocieszenia – mały czytelnik może utożsamić się z bohaterem, poczuć, że  jest w podobnej sytuacji -  wówczas widzi, że nie jest samo ze swoim problemem, lecz inni też go mają i potrafią sobie z nim poradzić. Maluch słuchając opowieści o Kopciuszku, czy Brzydkim Kaczątku, ma nadzieje, że tak jak  bohaterowie, kiedyś i ono zostanie docenione i spotka go zasłużona nagroda. Dzięki temu świat staje się dla malca mniej zagrażający. Można zatem powiedzieć, że każde bajkowe opowiadanie to pewnego rodzaju antidotum na trudną dla maluszka sytuację, czy jakiś problem.

BAJKOTERAPIA Jakże trudno jest mówić dziecku o sowich problemach, często samo je dobrze nie rozumie, nie potrafi ono zwerbalizować swoich lęków i niepokojów. To może powodować, że dziecko będzie rozdrażnione, będzie często płakało, popadało w skrajne nastroje. Aby temu wszystkiemu zaradzić niedawno pojawiły się specjalnie stworzone dla terapii bajki terapeutyczne.  Bajki te adresowane są dla dzieci od 3 roku życia. Celem takich bajek  jest uspokojenie, zredukowanie problemów emocjonalnych i wpieranie w rozwoju osobowości. Ponieważ, maluch nie potrafi nam jeszcze dokładnie powiedzieć, co go trapi, chętnie wysłucha bajki czy opowiadania, w którym odnajdzie kogoś, kto ma analogiczny problem. Pozna jego odczucia oraz przede wszystkim – sposoby wyjścia z trudnej sytuacji.

Dziecko słysząc, że nie tylko ono ma podobne problemy, poczuje wielką ulgę, zrozumie, że nie jest osamotnione, że nie ma czego się wstydzić. Bajki terapeutyczne w dużej mierze przynoszą również ulgę rodzicom, którzy wcześniej nie wiedzieli, jak rozmawiać ze swoim zmartwionym dzieckiem.

Bajki terapeutyczne można podzielić na trojakiego rodzaju: wg Mari Molickiej Bajki psychoedukacyjne – które powodują uspokojenie wyciszenie - akcja toczy się w miejscu znanym, przyjaznym, potrzebna jest wizualizacja Bajki psychoterapeutyczne - wprowadzają zmiany w zachowaniu dziecka, niweluje lęk odtwórczy i wytwórczy Bajki relaksacyjne – ich głównym celem jest uspokojenie wyciszenie - akcja toczy się w miejscu znanym, przyjaznym, potrzebna jest wizualizacja

Wszystkie bajki  psychoedukacyjne i psychoterapeutyczno - terapeutyczne mają stałe elementy: Główny temat – trudna sytuacja emocjonalna, wywołująca lęk, niepokój, strach ( lęk przed porzuceniem, ośmieszeniem, bólem, innością, śmiercią itp.). Główny bohater (najczęściej pod postacią jakiegoś zwierzaczka : kotka, pieska, misia, z którym maluch może się zidentyfikować) dzielnie pokonuje wszystkie trudności, dzięki innym postaciom bajkowym.  Inne postacie, które pomagają zredukować lęk, rozwiązać problem, pomagają bohaterowi w osiągnięciu sukcesu Tło bajki – akcja zawsze rozgrywa się w miejscach znanych dziecku  (ciemny las, przedszkole, dom,  itp.) Szczęśliwe zakończenie – czyli rozwiązanie trudnej sytuacji

Celem bajek psychoedukacyjnych i psychoterapeutycznych jest redukcja lęku powstałego w wyniku negatywnego doświadczenia ,czy też na skutek niewłaściwej stymulacji wyobraźni oraz niezaspokojonych potrzeb. Niezaspokojona potrzeba bezpieczeństwa generuje często lęk, np. przed ciemnością, pożarciem przez dzikie zwierzę, związana jest z przeżywaniem zagrożenia bezpieczeństwa fizycznego przy odczuwanym jednocześnie osamotnieniu. W bajce, która ma zredukować ten lęk, należy skoncentrować się na stworzeniu atmosfery ciepła, bezpieczeństwa, którą zapewnią postacie tam występujące, oraz poczucia, że jeden z bohaterów będzie zawsze blisko, zawsze gotowy do pomocy. Świadomość, że ktoś jest stale obecny, zwiększa poczucie bezpieczeństwa, podobnie jak posiadanie amuletów chroniących przed zagrożeniem. I dlatego silny bohater bajkowy może spełniać tę samą rolę.

W bajce redukującej lęk przed niezaspokojeniem potrzeby miłości czy lęk przed porzuceniem, odrzuceniem należy zwrócić szczególną uwagę na przedstawienie argumentów, że bohater jest wart miłości i że na pewno ją zdobędzie, upewnienie lub zastępcze danie miłości jest sposobem na jego redukcję. Przy niezaspokojonej potrzebie akceptacji rodzi się poczucie bycia gorszym, mniejszej wartości, także odrzucenie, brak miłości powoduje powstawanie lękowego obrazu samego siebie.

Jak może wyglądać spotkanie z bajką terapeutyczną? Po pierwsze Zastanów się, czy dziecko w tej chwili nie przeżywa jakiś konkretnych lęków? Może boi się ciemności? Obawia się rozstania z mamą w przedszkolu? Nie chce bawić się z innymi dziećmi? W takiej sytuacji warto ściągnąć po konkretne opowiadanie, napisane specjalnie, aby rozwiązać dany problem. Nie będzie to trudne, gdyż każdy zbiór bajek terapeutycznych, zawiera krótki opis każdego opowiadania, a także dokładne zaznaczenie, kiedy daną bajkę należy zastosować. Jeśli nie widzimy konkretnego problemu,  „wyjściową” bajką może być, ta która opowiada o lęku przed porzuceniem dziecka przez mamę.

Po drugie Zazwyczaj maluchy chętnie słuchają wszelkich opowiadań, bajek, zwłaszcza tych czytanych z książeczek przez mamę czy tatę. Zatem nie powinniśmy mieć żadnego problemu, aby zachęcić je do wspólnego czytania. Ale uwaga! Jeśli dziecko ewidentnie nie ma ochoty, nie zmuszajmy je na sile! 

Po trzecie Bardzo ważne jest to, aby czytając czy opowiadając bajkę dać dziecku czas na refleksję, na przemyślenie, ponieważ tylko wtedy nasza terapia przyniesie skutki i przyczyni się do rozwiązania sytuacji lękowej. Pamiętajmy, aby czytać wolno, wyraźnie, modulując głos. Nie złośćmy się, jeśli dziecko będzie co chwila przerywać i zadawać wiele pytań. To znak, że bajka je zainteresowała. Jeśli maluch o to nas poprosi, przeczytajmy jakiś fragment jeszcze raz.  Po zakończonym opowiadaniu, zapytajmy się, co lub kto podobał się dziecku najbardziej i dlaczego?  Spróbujmy dowiedzieć się, czy maluszek czuł się  podobnie jak głowiny bohater, kiedy to było, i jak samo dziecko poradziłoby sobie w takiej sytuacji?  Na sam koniec możemy zaproponować, aby dzieci wykonały ilustracje do bajki. Niektóre opowiadania mogą być „niezauważone” przez dziecko, innych dziecko może w ogóle nie zrozumieć, to wskazówka, że nie są to akurat problemy ważne dla niego. Inne natomiast bajki będzie chciało słuchać wielokrotnie, to znak – że dziecko właśnie tej bajki potrzebuje. 

Wykorzystanie bajek terapeutycznych Bajkoterapia a medycyna Bajkoterapia a psychologia Bajkoterapia a pedagogika Bajkoterapia a logopedia Bajkoterapia a kształtowanie się mowy dziecka

Bajki terapeutyczne to krótkie, dowcipne utwory poetyckie, adresowane zazwyczaj do przedszkolaków i dzieci z początkowych klas szkoły podstawowej. W utworach tych świat realny miesza się ze światem fantastycznym. Taka na wpół realna perspektywa bliska jest dzieciom i dziecięcemu rozumieniu otaczającego świata. Dzieci mają świadomość, że świat kreowany w bajkach jest fikcją, wiedzą również, że życiem bohaterów rządzi dobro i że ono zawsze zwycięża, dlatego słuchając bajek - czują się bezpieczne. Obserwując bohaterów, oswajają się z zagrożeniami i zaczynają wierzyć, że mimo przeciwności losu same mogą zmieniać otaczającą rzeczywistość na lepszą. Jednocześnie uczą się norm moralnych i reguł rządzących życiem społecznym, poznają pożądane wzory zachowań, wspólnie z bohaterami przeżywają ich sukcesy. Bajki rozwijają wyobraźnię i zdolności twórcze dziecka, kształtują jego wrażliwość i poczucie estetyki, pomagają w uświadamianiu i wyrażaniu uczuć. Wspólna lektura bajek i analiza przedstawionych w nich wydarzeń przyczynia się do uspokojenia dziecka, zredukowania problemów emocjonalnych i wspiera jego rozwój.

Świat "bajkowej" terapii przybliżyć mogą nam dwie ciekawe książki Marii Molickiej - Bajki terapeutyczne i Bajkoterapia. Pierwsza z nich to kompendium wiedzy na temat pracy terapeutycznej nad dziecięcymi lękami, wykorzystującej baśnie i bajki. Książka podzielona została na dwie części. W pierwszej zajęto się analizą problemu lęku. Omówiono genezę leków, objawy i formy występowania, mechanizmy tworzenia się oraz uwarunkowania reakcji lękowych u dzieci. Druga cześć prezentuje bajkoterapię jako prostą, a jednocześnie bardzo skuteczną metodę terapeutyczną. Poznajemy najczęściej spotykane rodzaje bajek terapeutycznych - bajki relaksacyjne, psychoedukacyjne i psychoterapeutyczne oraz sposoby wykorzystania ich w pracy wychowawczej i terapeutycznej z dziećmi. Analizę teoretyczną uzupełniono bajkami, które mogą stać się inspiracją do tworzenia własnych, dostosowanych do planowanej terapii.

Druga z wymienionych pozycji to przede wszystkim zbiór wspaniałych bajek, których fabuła skonstruowana została tak, by - wykorzystane w odpowiednim momencie - pomagały dzieciom w zmniejszeniu lęku przed bólem, hospitalizacją, uszkodzeniami ciała, separacją od matki, przed ciemnością, wyśmianiem, kompromitacją, a nawet przed śmiercią. Każda opatrzona została komentarzem, w którym szczegółowo omówiono tematykę bajki, rolę poszczególnych postaci i mechanizmy oddziaływania terapeutycznego. Skorzystają z nich zarówno pedagodzy i psycholodzy poszukujący nowych, twórczych metod pracy z dzieckiem, jak i rodzice, którzy pragną wspierać swoje dzieci w pokonywaniu trudnych emocji. Podróż w świat bajek terapeutycznych może być ciekawą przygodą nie tylko dla dzieci, ale również dla dorosłych. W każdym z nas co jakiś czas budzi się małe dziecko, a wraz z nim lęki, których nie potrafimy wytłumaczyć. Być może zwierzęta i czarodziejskie moce potrafią zaczarować również "dorosłą" rzeczywistość? Kto wie?

Inne książki Marii Molickiej Bajki terapeutyczne Bajki terapeutyczne - wydanie audio Bajki terapeutyczne część 2 Bajki terapeutyczne część 2 – wydanie audio Bajkoterapia. O lękach dzieci i nowej metodzie terapii Biblioterapia i bajkoterapia

Reasumując Do zastosowania terapii z zastosowaniem bajek nie jest potrzebne wykształcenie psychologiczne, czy pedagogiczne – bo bajka działa sama w sobie. Bajki terapeutyczne to wyjątkowa technika wzbogacenia osobowości dziecka. To doskonały środek, wręcz recepta, aby pomóc w wszelkiego rodzaju trudnościach, na które dziecko napotyka – zwłaszcza w dzisiejszych czasach, w dobie komputerów i telewizji, kiedy książka często zostaje zapomniana.

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ