Temat: Kryzys demokracji parlamentarnej w Polsce – przewrót majowy i rządy sanacji. Zamach majowy 1926. Geneza: niezadowolenie z rządów(bieda, kryzysy polityczne, porażki w polityce zagranicznej), wycofanie się Józefa Piłsudskiego z życia politycznego po zabójstwie Narutowicza, podziały w armii, sprzeciw Piłsudskiego wobec rządu Wincentego Witosa; Zamach majowy – 12 – 15 maja 1926 – Piłsudski prosił Wojciechowskiego o odwołanie rządu, gdy ten odmówił doszło do walki oddziałów wiernych Piłsudskiemu z siłami rządowymi, rząd ustąpił a prezydent w proteście przeciw zamachowi podał się do dymisji. Marszałek sejmu Maciej Rataj pełniąc funkcję głowy państwa funkcję premiera powierzył Kazimierzowi Bartlowi. 31 V 1926 Wybór Józefa Piłsudskiego na prezydenta(odmówił) a następnie Ignacego Mościckiego 2VIII 1926 – nowela sierpniowa – prezydent może rozwiązać sejm i senat oraz wydawać dekrety z mocą ustawy, wzmocniono rząd wobec sejmu.

Pierwszy rząd Kazimierza Bartla po zaprzysiężeniu 15 maja 1926

Rządy sanacji. a. Formalnie działała Konstytucja marcowa; Rzeczywiście decyzje podejmował Piłsudski – formalnie był Generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych i podlegał prezydentowi; Lewica, która poparła zamach przeszła do opozycji; Walery Sławek utworzył Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem – w wyborach 1928 r. uzyskał 27% mandatów; 1929 – powstaje Centrolew – koalicja partii opozycyjnych; VI 1930 – prezydent rozwiązał sejm; IX 1930 – aresztowanie przywódców Centrolewu; 1931 – proces przywódców Centrolewu za próbę obalenia siłą rządu;

XI 1930 – wybory – przy wsparciu administracji BBWR uzyskał 55% mandatów; Prace nad zmianą konstytucji – lecz BBWR nie miał większości konstytucyjnej (2/3); 26 I 1934 przedstawiono 63 tezy jako podstawę do dyskusji, opozycja demonstracyjnie wyszła z sali obrad; Na wniosek BBWR (Stanisław Car) tezy uznano za formalny projekt konstytucji i uchwalono; 23 kwietnia 1935 – podpisanie Konstytucji przez prezydenta – stąd Konstytucja kwietniowa.

Konstytucja kwietniowa. Ustrój prezydencki-autorytarny; Najwyższą władzę sprawuje prezydent: odpowiada przed Bogiem i historią, zwierzchnik rządu, sejmu, senatu, sił zbrojnych, sądów i organów kontroli państwowej, mianował i odwoływał premiera, pierwszego prezesa Sądu Najwyższego, prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Naczelnego Wodza i Głównego Inspektora Sił Zbrojnych, powoływał 1/3 senatu, mógł rozwiązać sejm i senat, wetować ustawy sejmu. Prezydenta wybierało Zgromadzenie Elektorów: Marszałka Sejmu, Marszałka Senatu, Premier, Pierwszy prezes Sądu Najwyższego, Generalny Inspektor Sił Zbrojnych, 75 elektorów wybranych przez Sejm i Senat. Kandydatów na prezydenta wyznaczali: ustępujący prezydent i Zgromadzenie Elektorów, w razie wojny następcę mógł wyznaczyć prezydent;

c. Sejm – funkcja opiniodawczo-kontrolna; Senat – zatwierdzał uchwały sejmu i wnosił poprawki do projektów ustaw; Legalizacja ustroju autorytarnego.

Opozycja antysanacyjna. Obóz Wielkiej Polski 1926-1933, z inicjatywy Romana Dmowskiego, zafascynowani faszyzmem włoskim, rozwiązany przez władze państwowe; Stronnictwo Narodowe 1928, powstało z przekształcenia Związku Ludowo-Narodowego, hasła ograniczenia praw Żydów, w 1933 r. do SN wstąpiła większość OWP; Obóz Narodowo-Radykalny – powołany w 1934 r. przez część działaczy OWP, organizacja paramilitarna, antysemityzm, upaństwowienie obcego kapitału, zdelegalizowany, podzielił się na ONR „Falanga” i ONR „ABC”;

d. 1931 – Stronnictwo Ludowe – z połączenia PSL „Piast”, PSL „Wyzwolenie” i Stronnictwo Chłopskie – antyrządowe wystąpienia; Front Morges-1936, charakter chrześcijańsko-demokratyczny, z inicjatywy Ignacego Jana Paderewskiego, gen. Władysław Sikorski; Polska Partia Socjalistyczna; 1934 – obóz izolacyjny w Berezie Kartuskiej utworzony po zabójstwie ministra spraw wewnętrznych Bronisława Pierackiego osadzano ludzi oskarżonych o działalność wywrotową, pobyt 3 miesiące i dłużej, surowy regulamin i brutalne traktowanie – przewinęło się 16 tys. ludzi;