Rola bajek w terapii dzieci Opracowała: mgr Paulina Albińska

Historia znajomości literatury z terapią Psychoterapia – metoda leczenia polega na intencjonalnym stosowaniu zaprogramowanych oddziaływań psychologicznych, wykorzystujących kompetencje psychoterapeuty w procesie niesienia pomocy osobom z zaburzeniami psychogennymi (…) oraz takimi, które mają psychologiczne konsekwencje (Grzesiuk,1994) BIBLIOTERAPIA Szczególna technika psychoterapeutyczna polegająca na leczniczym oddziaływaniu na psychikę odpowiednio przez psychoterapeutę dobrana literaturą (Molicka, 2002) – wąskie rozumienie Metoda terapeutyczna, która posługuje się tekstem literackim, adresowana do odbiorcy, który zmaga się z problemami. Dla odbiorcy układa się tekst, który zawiera istotne elementy stymulujące jego procesy poznawcze i emocjonalne. Ma za zadanie wzmocnić i wzbogacić zasoby pacjenta (Molicka, 2011) – szerokie ujęcie

HISTORIA ‘Lekarstwo na umysł’ – biblioteka w Aleksandrii 1272 Kair – szpital Al Mansur – terapeutyczna moc Koranu XVIII w. Euopa – pobożne teksty w leczeniu psychiatrycznym 1802 Benjamimn Rush – literatura świecka w leczeniu psychiatrycznym Baśnie i legendy – Szeherezada leczy sułtana z depresji 1916 - narodziny terminu

Bajka terapeutyczna (Molicka, 2002, 2011) Bajkoterapia – co to takiego? Bajka terapeutyczna (Molicka, 2002, 2011) Utwór literacki wierszowany, dydaktyczny, satyryczny, jak i opowiadanie narracyjne, adresowany do dzieci w wieku 4 – 9 lat pisany wyłącznie w celu terapeutycznym. W bajce świat widziany jest z dziecięcej perspektywy; występują tam czarodziejskie postacie, ale inaczej niż w baśni – magia rzadko pomaga rozwiązywać sytuacje trudne. Bajki terapeutyczne mają ściśle określone zadania – niesienie pomocy dziecku, które doświadcza lub doświadczyło sytuacji trudnej emocjonalnie, bądź przygotowania go do możliwości pojawienia się ich. Bajki terapeutyczne pełnią dodatkową rolę – nie są jedyną, podstawową metodą terapii

DZIECIĘCE LĘKI (Misiak, 2011) Gotowość do reagowania lękiem lęk odtwórczy i wytwórczy Gotowość do reagowania lękiem WIEK DZIECKA DOMINUJĄCY LĘK 2 LATA Lęki natury słuchowej: pociągi, ciężarówki, burza, spłukiwanie wody, odkurzacz, deszcz, wiatr też ciemne kolory, duże przedmioty, dzikie zwierzęta, wpadnięcie do studzienki ściekowej, kapelusze, zmiana miejsca pobytu, separacja z matką 2,5 ROKU Lęki przestrzenne: ruch i przesuwanie przedmiotów, zbliżające się duże przedmioty stąd np. lęk przed jazdą autobusem 3 LATA Lęki wizualne: starzy pomarszczeni ludzie, maski – czarnoksiężnik, ciemność, zwierzęta, policjanci, włamywacze, wieczorne wyjścia rodziców 4 LATA Powrót lęków akustycznych: odgłosy silników, ciemność, zwierzęta, wyjścia wieczorne rodziców 5 LAT Niedużo lęków z przewagą wizualnych. Spadek leku przed zwierzętami i złymi ludźmi. Obawy urealniają się; potłuczenie się, pogryzienie przez psa, ciemność, że matka nie wróci do domu 6 LAT Lęki dźwiękowe: dzwonek ton głosu, spłukiwanie wody, odgłosy ptaków i owadów też świat nadprzyrodzony, żywioły, zgubienie się, potwór pod łóżkiem, bycie w samotności, drobne skaleczenia, krew, bycie pobitym, brak matki - ze coś się stanie, umrze 7 LAT Ciemność: strachy, piwnice, zakamarki, cienie często postrzegane jako duchy, wojna, szpieg, włamywacz, osoba schowana w szafie, pod łóżkiem, spóźnienie do szkoły, brak akceptacji rówieśników 8/9 LAT Zmiana intensywności – obawy dotyczą własnych zdolności, możliwości porażki- szczególnie w szkole 10 LAT Powrót lęków z wcześniejszych okresów rozwojowych: dzikie zwierzęta i węże, wysokie pomieszczenia ogień, przestępcy. Jest to jednak czas, w którym dzieci same podkreślają, że nie boją się już ciemności, psów czy pozostawania samemu Dziecięcy lek może mieć charakter rozwojowy i być mechanizmem chroniącym przed zagrażającymi bodźcami i sytuacjami

Deficyty potrzeb dzieci (Molicka, 2002) Bezpieczeństwo – lęk ciemność, pożarcie przez zwierzę – bohater, który jest blisko – gotowy do pomocy Miłość – lek przed porzuceniem, odrzuceniem – bohater wart miłości, na pewno ją zdobędzie Akceptacja – bycie gorszym, mniejsza wartość – nie bohater bez skazy, ale taki, który pokona przeszkody, osiągnie sukces, zwycięża wszystkich, budzi podziw i szacunek

czy bajka leczy??? młodsza siostra baśni – Bruno Bettelheim – ‘Przyjemne i pożyteczne’ Psychoanaliza – uczucia i myśli budzące niepokój – nieświadomość – wykipią w postaci ataku, napadu płaczu lub schorzeń somatycznych – identyfikacja, okiełzanie uczuć, katharsis, nadzieja (Brett, 2006) Behawioryzm – uczenie przez naśladowanie, wzmocnienia pozytywne poprzez kontakt z rodzicem i bezpieczne otoczenie, nagradzający happy end Richard Gardener – technika dopowiadania historii z takimi samymi bohaterami, ale lepszym zakończeniem Bajka działa bo u dziecka występuje: Myślenie magiczne (przedoperacyjne/tożsame z działaniem) Zdolność decentracji interpersonalnej ok. 4 rż

Bajkowy bohater w terapii poznawczo-behawioralnej (Kołakowski i Pawełczyk, 2010)

Jak to działa – psychologiczne czary mary Wizualizacja (terapia wyobrażeniowa) – umiejetność myślenia o swiecie i doświadczanie go przez ‘oczy umysłu’ Psychoanaliza – w wyobraźni uwalnianie urazów z przeszłości Behawioryzm –leczenie symptomów poprzez działania ‘na niby’ w wyobraźni Odwraźliwianie (terapia behawioralna) – nauka reakcji odprężenia w miejsce lęku – w fobiach Modelowanie (terapia behawioralna) – uczenie poprzez demonstrowanie – wzory radzenia sobie

Opowiem ci bajkę ….. – tylko jak? (Brett, 2006) Dostosuj imiona i otoczenie do dziecka - osobowość , życie – nie ideał Stawiaj na indywidualizm - różne problemy i nastawienia dzieci do nich Wejdź w nastrój opowiadania Zastanów się jakie idee chcesz przekazać Prosty język i nieskomplikowane pojęcia Samoocena Ani obniżyła się dziewczynka nie potrafiła zintegrować swoich sprzecznych impulsów a jej nastrój był narastająca dysforią Nie bój się pytać Jak twoim zdaniem mogła się czuć Ania Fabuła odzwierciedlająca problemy i uczucia dziecka Postacie dodatkowe analogiczne jak w życiu B ohater pokonuje problemy – umiejętności, pocieszenie, upływ czasu, chęci – zawsze happy end Bądź otwarty na reakcje dziecka Nie ignoruj uwag i pytań Jak myślisz – Nie wiem – zgadywanie 11. Nie bój się błędów – koryguj 12. Wielokrotnie powracaj To nie jest egzamin; nikt nie będzie c zerkał przez ramię i mówił: „Hmm… kiepska składnia, interesująca argumentacja ale raczej nie składa się to w organiczną całość”

Funkcje bajek terapeutycznych(Molicka, 2011) TYP BAJKI CHARAKTERYSTYKA Psychoedukacyjna Służą redukcji negatywnych stanów emocji i rozszerzenie repertuaru zachowań - inna interpretacja sytuacji trudnej – w profilaktyce Daje wzory innego sposobu myślenia, odczuwania i zachowania się prowadzące do rozwiązania problemu Symbole – zapobiegają moralizatorstwu Wsparcie instrumentalne i informacyjne Służą budowaniu wiedzy o sytuacjach trudnych Racjonalizuje problem, napawa nadzieją, zachęca do poszukiwania rozwiązań, nastawia na działanie Słownictwo nacechowane emocjonalnie Przygotowana przez rodziców, nauczycieli (profilaktyka pierwszorzędowa) eksperta (wsparcie) Techniki wspomagające – rysunkowe Ważne opracowanie Psychoterapeutyczna Służą redukcji lęku, wstydu, poczucia winy, złości i gniewu – ubiegłe doświadczenia, konflikty wewnętrzne Opis emocji – głównie społecznych Kontekst – by dziecko mogło je odkryć, zobaczyć własne zachowania z nimi związane i sposoby interpretacji – katharsis/wgląd Poszerzone o wsparcie emocjonalne Świadomość, ze inni też to przeżywają Eksternalizacja emocji Wskazanie gdzie szukać pomocy Mocno zakorzeniona w sytuacji trudnej dla dziecka, fabuła rozbudowana Terapia czasem profilaktyka Przygotowana przez eksperta – psychologa (terapia) Bez technik wspomagających Relaksacyjna Służą odprężeniu, relaksacji, regeneracji zasobów Uspokojenie, odprężenie \Oparta na wizualizacji i założeniach treningu autogennego Schultza – autonomiczny ukł. nerwowy Odwołanie do struktury wielozmysłowej: niebieski i zielony, świat roślinny i zwierzęcy, dobrze znany, bezpieczny, ciche dźwięki, dotyk, położenie i rytm ciała 3-7 minut, odprężony głos, monotonia Struktura: zmęczenie – bezpieczeństwo – relaks i energia Muzyka relaksacyjna W profilaktyce i terapii

Co dają bajki??? (Molicka, 2011) Bajki terapeutyczne mają wartość w profilaktyce: regeneracja zasobów osobistych stymulacja myślenia narracyjnego w zakresie zmiany rozumienia sytuacji trudnych emocjonalnie i zachowań innych poznanie nowych strategii działania uświadamianie i nazywanie emocji We wspieraniu i psychoterapii: stymulację myślenia narracyjnego w zakresie reinterpretacji czyli pozytywnego przewartościowania własnego doświadczenia czy reinterpretacji odnoszącej się do innych, ale znaczących dla ‘Ja’ osób ‘odkrycie siebie’ (ujrzenie jak w lustrze) – wgląd we własne myśli, emocje, motywy zachowania, co skutkuje zmianą rozumienia, odczuwania i zachowania (korekta) przyjęcie, zasymilowanie nowych, zadaniowych strategii działania

A ponadto: (Brett, 2006, Molicka, 2002, 2011) rozwój mowy, wyobraźni i pamięci konkretyzacja lęku rozwój autonomii i poczucia sprawstwa konstruowanie wiedzy i samowiedzy wprowadza w świat wartości i znaczeń kulturowych otwarcie na problem autodemaskacja emocjonalna pomoc w dotarciu do doświadczeń objętych niepamięcią/wypartych kompensacja – opozycja do zaniedbującego środowiska (bezpieczeństwo) empatia i rozumienie innych

Lekarstwo na dziecięce smutki –czy tylko …? Bajki terapeutyczne potrzebne są nie tylko dzieciom, ale także rodzicom, pomagają im odkryć świat oglądany oczami dziecka. Dla rodzica to czas budowania wspólnoty, więzi psychicznej opartej na rozumieniu dziecka. (Molicka, 2003; 2011) Człowiek dobrze się czuje, kiedy je czyta. Jest to szczególnie interesujące, jeśli weźmie się pod uwagę fakt, że dotyczą spraw trudnych (…) to dobre samopoczucie wypływa po części z pozytywnego rozwiązania Rodzice Ani są rodzicami idealnymi: ciepłymi, mądrymi, silnymi, dającymi dziecku oparcie. Są właściwie rodzicami naszych marzeń (…) to, ze przez chwilę możemy stać się takimi rodzicami - nawet jeśli tylko w wyobraźni – wywiera wpływ na każdego z nas. (…) Kiedy opowiadamy i czytamy te historie rodzice Ani przekazują coś nie tylko naszemu słuchającemu dziecku, ale także dziecku mieszkającemu w każdym z nas. Może poczujemy się silniejsi i spokojniejsi, może nauczymy się , tak jak nauczyła się tego Ania, łagodniej traktować samych siebie, tolerować własne niedociągnięcia, odkrywać swoje mocne strony i dzielić się z naszymi dziećmi tym, co w nas najbardziej ludzkie (Brett, 2006)

Kiedy dzień przemija przychodzi marzeń chwila Wiodąc kroki w czas dziecinnych snów. Schodzą z kartek starych bajki, co przed laty Opowiedział gdzieś tam komuś ktoś. Jest taki świat pięknych baśni z dawnych lat, Który nie przemija, w nim zatrzymał się czas. Księżniczki rycerze i paproci kwiat Jest taki baśni świat W gęstwinach huczą jary, drgają drzew konary, Ponad lasem srebrny księżyc mknie. Głaz do głazu gada, dziwy opowiada W starym dębie skrzaty kryją się. Możesz zbłądzić czasem idąc borem lasem, W środku czarów zaklęty ujrzysz skarb. Wtedy cud się stanie chatka na polanie, Czarownice z wiatrem pędzi w dal… Leszek Kopeć – Świat Baśni

BIBLIOGRAFIA: Brett D. (2006). Bajki, które leczą – część 1. Gdańsk: GWP. Grzesiuk L. (1994). Psychoterapia. W-wa: PWN. Kołakowski A. i Pawełczyk A. (2010). Uczenie wstępnej konceptualizacji poznawczej na podstawie postaci z bajek i literatury pięknej. Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 10, 303-310. Misiak A. (2011) Zaburzenia lękowe u dzieci i młodzieży szkolnej – materiały szkoleniowe. Łódź: SET. Molicka M. (2002). Bajkoterapia. O lękach dzieci i nowej metodzie terapii. Poznań: Media Rodzina. Molicka M. (2003). Bajki terapeutyczne – część 2. Poznań: Media Rodzina. Molicka M. (2011). Biblioterapia i bajkoterapia. Rola literatury w procesie zmiany rozumienia świata społecznego i siebie. Poznań: Media Rodzina.