Metodologia badań empirycznych Plan badań naukowych. Jednostki analizy. Wymiar czasowy badań społecznych

Głównymi celami (zadaniami badań) społecznych są: 1) Eksploracja, 2) Opis, 3) Wyjaśnienie.

Eksploracja: Próba wstępnego, podstawowego, ogólnego zrozumienia jakiegoś zjawiska, Zaznajomienie się z nową problematyką. Działania tego typu mają trzy cele: Zaspokojenie ciekawości badacza i jego pragnienia lepszego zrozumienia przedmiotu, Zbadanie możliwości podjęcia szerszych badań, Wypracowanie, przetestowanie metod, które mogą być użyte w dalszych badaniach. Wady badań eksploracyjnych: powierzchowność, brak pełnych wyjaśnień, jedynie zakreślenie problemu oraz wskazanie metod, niska reprezentatywność materiału badawczego.

Opis: Badania opisowe to dokładne sprawozdanie i pomiar cech badanej populacji, zjawiska, instytucji społecznej. Ponieważ obserwacja naukowa jest staranna i przemyślana, opis naukowy jest trafniejszy i dokładniejszy niż zwykły opis. Badania opisowe odpowiadają na pytanie „jak jest”?

Wyjaśnienie: Trzecim z celów badań naukowych jest wyjaśnienie, odkrywanie i opisanie związków między różnymi aspektami badanego zjawiska. Badania tego typu odpowiadają na pytanie „dlaczego”?

Logika wnioskowań: Model idiograficzny i nomotetyczny oparty jest na pojęciu związku przyczynowego. Model idiograficzny ma na celu pełne zrozumienie konkretnego zjawiska przy wykorzystaniu wszystkich adekwatnych czynników przyczynowych. Model nomotetyczny ma na celu wyjaśnienie ogólne – niekoniecznie pełne – klasy zjawisk z wykorzystaniem niewielu odpowiednich czynników przyczynowych.

Kryteria nomotetycznej przyczynowości: Trzy warunki: Korelacja – zmienne muszą być ze sobą powiązane jakąś konkretną relacją stwierdzoną empirycznie, zaobserwowaną, statystycznie istotną, Kolejność występowania – przyczyna powinna występować przed skutkiem, zmienna wywierająca wpływ na drugą musi występować wcześniej (np.: religijność, przestępczość rodzice – dzieci), Brak tzw. trzeciej zmiennej – skutek nie może być wyjaśniany w perspektywie jakiejś trzeciej zmiennej, brak tzw. zależności pozornych (np. lody-utonięcia, rozmiar obuwia-zdolności matematyczne, bociany-urodzenia).

Przyczyny konieczne i wystarczające: Przyczyna konieczna (warunkująca)– warunek, który musi być spełniony, aby wystąpił określony skutek (kobieta-ciąża, chodzenie na zajęcia warunkuje otrzymanie zaliczenia), Przyczyna wystarczająca (gwarantująca)– warunek, który jeżeli zostanie spełniony gwarantuje oczekiwany skutek (oddanie pytań egzaminatorowi na zaliczeniu, względnie ucieczka z egzaminu – skutkuje dwóją choć można ją dostać także z innych przyczyn – złe odpowiedzi, sciąganie, praca spadnie ze stołu itd.) Odkrycie przyczyny zarówno koniecznej jak i wystarczającej jest wynikiem najbardziej oczekiwanym, ale w praktyce niewystępującym (zwłaszcza w perspektywie absolutnej) dotyczy to wyjaśnień nomotetycznych. (np.: przestępczość młodocianych – odkrycie pojedynczego warunku spełniającego obie cechy oznaczałoby, że: 1) wiemy co musi być spełnione, żeby przestępczość się rozwijała i 2) realizacja tego warunku zawsze zakończy się popełnieniem przestępstwa

Wyjaśnienie idiograficzne w szczegółowej analizie często pokazują, że sprawy mogą się potoczyć zupełni inaczej niż w przyjmowanym model abstrakcyjny (twój „klon genetyczny”, identycznie wychowany i z tym samym bagażem doświadczeń powinien znaleźć się na tej sali, choć kolega, koleżanka obok ma inny kod gemnetyczny i inne doświadczenia a też tu siedzi). Wyjaśnienie idiograficzne, jest jednostkowe, jego przyczyny mają charakter wystarczający, ale nie konieczny.

Jednostki analizy: W badaniach społecznych nie istnieją prawie żadne bariery dotyczące jednostek analizy, czyli tego, czego, kogo mamy poddać badaniom. Jednostkami analizy są ludzie, rzeczy, których cechy badacz obserwuje, opisuje i wyjaśnia. Najczęściej w badaniach społecznych jednostką analizy jest pojedynczy człowiek, ale może to być grupa społeczna (gangi, sędziowie, prokuratorzy, policjanci), organizacja formalna (sądownictwo, administracja publiczna, samorząd), interakcja społeczne (kłótnie, spory, pocałunki, korespondencja elektroniczna, donosy), wytwory społeczne (książki, budynki, teksty ustaw) albo jakieś inne zjawiska (styl życia, przestępczość, orzecznictwo sądowe, władztwo administracyjne, ład korporacyjny).

Błąd ekologiczny, redukcjonizm: Błąd ekologiczny – założenie, czasami ryzykowne i nietrafne, że to czego dowiadujemy się o jednostce zbiorowej (ekologicznej, czyli grupie), mówi nam coś także o pojedynczych elementach, z których się ona składa. Pomimo niebezpieczeństwa często badacze nie mają wyboru i muszą odnieść się do konkretnego pytania badawczego przez tego typu analizę (najwłaściwsze dane są nieosiągalne, albo zbyt drogie). W takich wypadkach można formułować wstępne wnioski, rozpoznając wszakże i odnotowując ryzyko popełnienia błędu ekologicznego. Równie niebezpieczny jest błąd indywidualistyczny – problem postrzegania w ramach praw czy zjawisk społecznych wyjątków, jaka jest ich rola, czy dyskwalifikują teorie abstrakcyjne. Redukcjonizm – wyjaśnienie złożonego zjawiska w kategoriach wąskiego zestawu pojęć (np. tylko zmienne socjologiczne, lub tylko ekonomiczne, lub tylko psychologiczne – Edward O. Wilson – „jednostki ludzkie są tylko sposobem genów na produkcje większej liczby genów – socjobiologia”.

Czas w badaniach społecznych: Czas jest w procesach społecznych kluczowym elementem procesu wnioskowania, zwłaszcza w perspektywie oceny związku przyczynowego. Procesy społeczne są dynamiczne zatem uzasadnione jest pytanie czy zebrane dane mówią o teraźniejszości, przeszłości czy przyszłości, względnie o wszystkich naraz. Prowadzi to do rozróżnienia badań przekrojowych, dynamicznych i tzw. badań zbliżonych do dynamicznych.

Badania przekrojowe są oparte na obserwacjach prowadzonych tylko w jednym punkcie czasu (tzw. zdjęcie). Badania dynamiczne są zaplanowane tak, aby umożliwić obserwację tego samego zjawiska przez dłuższy czas. Obserwacje tego typu mogą być prowadzone: 1) na próbach dobranych z populacji generalnej – badania trendów, 2) na próbach dobranych z pewnej liczby określonych subpopulacji – badania kohort demograficznych, 3) albo za każdym razem na tej samej próbie – badania panelowe. Badania zbliżone do dynamicznych – specjalne wnioskowania w zakresie danych przekrojowych (logia występowania zdarzeń LSD-marihuana), odkrycie czytelnego układu chronologicznego między zmiennymi (szkoła średnia – wyniki na studiach), różnice wiekowe, wywiad pogłębiony – opowieść, relacja o przeszłości

Plan badań: Zainteresowania - Idea –Teoria; Konceptualizacja (sprecyzowanie znaczenia pojęć oraz zmiennych), Wybór metody badawczej (eksperyment, sondaż, badania terenowe, analiza treści, dane zastane, badania porównanwcze, badania ewaluacyjne), Populacja, dobór próby, przedmiot (o kim o czym chcemy wnioskować, kogo, co poddamy obserwacji); Opercjonalizacja (wskazanie jak i z pomocą jakich instrumentów faktycznie mierzone będą zmienne); Obserwacje (zbieranie danych do analizy i interpretacji); Przetwarzanie danych (przekształcenie zebranych danych i nadanie im formy niezbędnej do obróbki i analizy) Analiza (zestawienie, łączenie danych i wyciąganie wniosków); Zastosowanie (sprawozdanie, raport z wyników i ocena ich implikacji oraz przydatności)

Literatura John W.Creswell, Projektowanie badań naukowych. metody jakościowe, ilościowe i mieszane, Kraków 2013; Earl Babbie, Podstawy badań społecznych, Warszawa 2009 (PWN), David Silverman, Prowadzenie badań jakościowych, Warszawa 2009 (PWN), David Silverman, Interpretacja danych jakościowych, Warszawa 2012 (PWN), Krzysztof Tomasz Konecki, Studia z metodologii badań jakościowych. Teoria ugruntowana, Warszawa 2000 (PWN), Red. Norman K. Denzim, Yvonna S. Lincoln, Metody badań jakościowych, Tom I i Tom II, Warszawa 2010 (PWN), Antoni Sułek, Ogród metodologii socjologicznej, Warszawa 2002 (Scholar), Uwe Flick, Projektowanie badania jakościowego, Warszawa 2012 (PWN), Tim Rapley, Analiza konwersacji, dyskursu i dokumentów, Warszawa 2010 (PWN), Graham Gibbs, Analizowanie danych jakościowych, Warszawa 2011 (PWN), Steinar Kvale, Prowadzenie wywiadów, Warszawa 2011 (PWN), Stefan Nowak, Metodologia badań społecznych, Warszawa 2010 (PWN), Emile Durkheim, Zasady metody socjologicznej, Warszawa 1968 (PWN), Janina Błachut, Problemy związane z pomiarem przestępczości, Wolters Kluwer 2007 T.Kotarbiński, Traktat o dobrej robocie, PWN, Łódź 1957, Tegoż, O pojęciu metody (1957), (w:) Dzieła wszystkie, t. 2, Ossolineum, Wrocław 1993; K.Opałek, Problemy metodologiczne nauki prawa, Warszawa 1962; A.Podgórecki, Socjologia prawa, Warszawa 1962; P. Feyerabend, Against Method, 3rd ed. 1993 (ostatni reprint w 2009); polskie tłumaczenie: Przeciw metodzie, Wyd. Siedmiogród 2001; R. Rorty, Obiektywność, relatywizm i prawda, Wyd Aletheia 1999; R. Rorty, Przygodność, ironia i solidarność, Wyd. W.A.B 2009; T. Kuhn, Struktura rewolucji naukowych, Wyd Aletheia 2009, T. Kuhn, Dwa bieguny. Tradycja i nowatorstwo w badaniach naukowych, tł. i posłowiem opatrzył Stefan Amsterdamski, Warszawa 1985, PIW; M. Fucoult, Słowa i rzeczy, Wyd. słowo/obraz terytoria 2005; J. Derrida, De la grammatologie (O gramatologii, przeł. Bogdan Banasiak, Wydawnictwo KR, Warszawa 1999), Tegoż, Marges de la philosophie (Marginesy filozofii, przeł. Adam Dziadek, Janusz Margański, Paweł Pieniążek, Wydawnictwo KR, Warszawa 2002);