The system opieki i wsparcia osób starszych w Polsce Dr Katarzyna Uzar-Szcześniak Instytut Pedagogiki KUL

Osoby starsze w polsce – wyniki badań PolSenior (2007-2011) Sprawność fizyczna: znacząca niepełnosprawność funkcjonalna mierzona skalami ADL i IADL odpowiednio 4% i 30% osób 65+ 20% osób 85+ ze znaczną niepełnosprawnością, głównie kobiety Dysfunkcje poznawcze: 68% osób 65+ Demencje (od łagodnej do ciężkiej) – 32% osób 65+, zwłaszcza najstarszych i częściej kobiet Częste choroby populacji osób starszych: nadciśnienie (70-80%), cukrzyca (22%), oukładu oddechowego(20%) Główne źródła dochodu: emerytura, renta, zasiłki Gorsza sytuacja kobiet i seniorów żyjących na wsi Ocena subiektywna: 2/3 respondentów 65+ deklaruje, że uzyskiwane dochody pozwalają na oszczędne życie 1 i 2-osobowe gospodarstwa, wyposażone stosownie do potrzeb; rosnąca liczba osób starszych mieszkających na wsi Wzrost samoświadomości i aktywna postawa wobec starości→ socjo- ekonomiczny status osób starszych powoli poprawia się KONDYCJA ZDROWOTNA STATUS EKONOMICZNY WARUNKI ŻYCIA

Rodzinny kontekst starzenia się w polsce Osoby starsze żyjące w: rodzinie jednopokoleniowej 50% (zamężni 31%, single 18%) – gospodarstwa jednoosobowe częstsze w miastach w rodzinie dwupokoleniowej – 25% w rodzinie trzypokoleniowej – 20% - częściej na wsi Mocne, intensywne i częste kontakty Głównie z dziećmi i wnukami 80% respondentów określa je dobre i bardzo dobre Starsi dostarczają psychologicznego, finansowego i domowego wsparcia dla najbliższej rodziny Deklarują również otrzymywanie tego rodzaju wsparcia od rodziny (wzajemna relacja wsparcia) FORMY ŻYCIA RODZINNEGO RELACJE RODZINNE RODZINA JAKO ŹRÓDŁO WSPARCIA

System opieki- podstawy prawne i organizacyjne Władzom centralnym i lokalnym Podległe Ministerstwo Zdrowia – system opieki zdrowotnej z Narodowym Funduszem Zdrowia (NFZ) oddziały wojewódzkie Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej – Pomoc społeczna (PS) z wojewódzkimi i powiatowymi centrami Placówki opieki dla osób starszych Prowadzone Jednostki administracji rządowej Organizacje Pozarządowe (NGO): Fundacje Stowarzyszenia Związki wyznaniowe Podmioty prywatne (P)

FORMY OPIEKI NAD OSOBAMI STARSZYMI Opieka nieformalna (rodzina, sąsiedzi, przyjaciele, wolontariusze) Domowe/rodzinne/pielęgniarki i opiekunki – kierowane przez pracownika socjalnego (usługi opiekuńcze i specjalne usługi opiekuńcze) Zasiłki, zwroty kosztów, zniżki Wsparcie niematerialne: posiłki, ubrania, opał itp.. FORMY OPIEKI NAD OSOBAMI STARSZYMI W MIEJSCU ZAMIESZKANIA OPIEKA PÓŁOTWARTA Domy i centra dziennego pobytu Mieszkania chronione Kluby seniora Domy Pomocy Społecznej Domy Opieki Rodzinne Domy Opieki Zakłady Opiekuńczo-Pielęgnacyjne Zakłady Opiekuńczo-Lecznicze Oddziały geriatryczne Hospicja OPIEKA INSTYTUCJONALNA

Opieka w miejscu zamieszkania Osoby z najbliższego otoczenia, rodzina, wolontariusze Pomoc w domu (sprzątanie, pranie, przygotowywanie posiłków, zakupy, wizyty u lekarza) Opieka osobista/usługi pielęgnacyjne (pomoc w higienie osobistej, ubieraniu się, karmienie, w poruszaniu się) Specjalistyczne usługi opiekuńcze – fizjoterapia, terapia zajęciowa, rehabilitacja, poradnictwo – zazwyczaj z rekomendacji pracownika socjalnego Profesjonaliści – pielęgniarki, opiekunki środowiskowe, terapeuci – usługi płatne z możliwością refundacji

Zasiłki dla osób starszych–orzeczenia o niepełnosprawności i niezdolności do pracy RENTA SYSTEM EMERYTALNY INNE ZASIŁKI I filar– wkłady ze składek emerytalnych w ZUS II filar – OFE, subkonto w ZUS III filar – indywidualne oszczędności emerytalne, IKE, IKZE Finansowana przez ZUS, KRUS Możliwe orzeczenia: 1) całkowitej niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji, 2) całkowita niezdolność do pracy, 3) częściowa niezdolność do pracy Stała lub czasowa renta z tytułu niepełnosprawności Dodatek pielęgnacyjny (powyżej 75 r. ż.) Zespoły Orzekania o Niepełnosprawności Możliwe orzeczenia: 1) znaczny, 2) umiarkowany, 3) lekki stopień niepełnosprawności Rehabilitacja społeczna i zawodowa, zasiłki z pomocy społecznej, zniżki, ulgi podatkowe, sprzęt rehabilitacyjny i medyczny, usługi środowiskowe Finansowane przez NFZ, MPiPS lub PEFRON

Opieka półotwarta Ośrodki dzienne dla osób starszych for the elderly dostarczające różnorakich aktywności (kulturalnej, artystycznej, sportowej, wyjścia, czas wolny), interakcji społecznych, rehabilitacji, poradnictwa, posiłków i podstawowej opieki – najczęstsza forma opieki dla osób cierpiących na chorobę Alzheimera lub Parkinsona Mieszkania chronione – osoby starsze żyjące samodzielnie pod nadzorem opiekunek i pielęgniarek; umożliwia integrację społeczną Kluby Seniora – ukierunkowane na aktywne uczestnictwo i zaangażowanie seniorów , działające we współpracy z instytucjami kulturalnymi i edukacyjnymi – domami kultury, Uniwersytetami Trzeciego Wieku, Centrami Aktywizacji

Opieka instytucjonalna DOMY OPIEKI OPIEKA SZPITALNA INSTYTUCJE OPIEKI DŁUGOTERMINOWEJ HOSPICJA Oddziały geriatryczne dzienna i całodobowa opieka i leczenie) z poradnictwem geriatrycznym Oddziały dla przewlekle chorych – czasowa opieka i leczenie (do 30 dni) Stał, 24 h opieka, zawierająca aktywizację i terapię Cel: „stworzyć dla rezydenta dom z potrzebną opieką” Rodzinne domy – kilka osób starszych żyjących z rodziną Prywatne domy – instytucje komercyjne, w całości opłacane przez seniorów i rodziny Domowa i stacjonarna opieka paliatywna i wsparcie dla osób chorych terminalnie i ich rodzin Często oparte na wolontariacie Zakłady Opiekuńczo- Lecznicze i Opiekuńczo- Pielęgnacyjne Czasowa (4-6 miesięcy), 24 h opieka Cel: „przygotować pacjenta do powrotu do domu” Kontynuacja leczenia szpitalnego wymagająca personelu medycznego

FORMY WSPARCIA CECHY I RODZAJE WSPARCIA Opieka nieformalna Pielęgniarka środowiskowa Opiekunka środowiskowa Ośrodek pomocy społecznej Centrum aktywizacji, wolontariat Kluby Seniora Uniwersytet Trzeciego Wieku Dom Dziennego Pobytu Mieszkanie nadzorowane Rodzinny dom pomocy Domy Pomocy Społecznej Prywatne placówki wsparcia całodobowego Zakłady Opiekuńczo-Lecznicze Zakład Pielęgnacyjno-Opiekuńczy Oddział geriatryczny Hospicjum stacjonarne i domowe Organ prowadzący P OP OZ PS Dla osób z niesprawnością fizyczną lub psychiczną + Opieka tymczasowa Opieka długoterminowa Opieka medyczna Pomoc w czynnościach życia codziennego Samopomoc środowiskowa Terapia/ wsparcie psychologiczne Informacja/ poradnictwo Integracja/ edukacja PS – pomoc społeczna, OZ – opieka zdrowotna, OP – organizacja pozarządowa, P – podmiot prywatny

Procedura kwalifikacji do usług socjalnych Wniosek złożony do odpowiedniego do miejsca zamieszkania ośrodka pomocy społecznej Wywiad przeprowadzony z pracownikiem socjalnym (diagnoza warunków materialnych, finansowych, zdrowotnych osoby starszej, jej sytuacji rodzinnej, więzi społecznych i dostępnych źródeł wsparcia) Plan wsparcia sporządzony przez pracownika socjalnego i aplikanta – rodzaj, czas trwania, liczba godzin, miejsce i opłata za usługi opiekuńcze Zatwierdzenie planu wsparcia decyzja o przyznaniu usług opiekuńczych podjęta przez uprawnionego pracownika ośrodka pomocy społecznej 1. Wniosek 2. Wywiad socjalny 3. Plan wsparcia 4. Decyzja o usługach opiekuńczych