ELŻBIETA CZARNY JERZY MENKES SPRZĘŻENIE ZWROTNE MIĘDZY TRANSATLANTYCKIM PARTNERSTWEM W DZIEDZINIE HANDLU I INWESTYCJI (TTIP) A SYSTEMEM BEZPIECZEŃSTWA MIĘDZYNARODOWEGO TRANSATLANTIC TRADE AND INVESTMENT PARTNERSHIP (TTIP) AND INTERNATIONAL SECURITY SYSTEM ( Projekt został sfinansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki przyznanych na podstawie decyzji nr DEC- 2013/09/B/HS4/01488) Warszawa,

2 CEL: analiza potencjalnego znaczenia Transatlantyckiego Partnerstwa w Dziedzinie Handlu i Inwestycji (TTIP) z punktu widzenia systemu bezpieczeństwa międzynarodowego NARZĘDZIA: - analiza w ujęciu geopolitycznym relacji USA z UE, - porównanie relacji USA z UE z relacjami USA - państwa azjatyckie, - porównanie relacji USA - państwa azjatyckie z relacjami UE z tymi państwami.

3 Uzasadnienie globalnego znaczenia partnerstwa UE z USA rola i ranga USA – jedynego światowego hipermocarstwa, rola i ranga UE jako aktora na arenie międzynarodowej, strategia USA „zwrot ku Azji” (pivot to Asia) tworzenie przez UE przestrzeni gospodarczej i politycznej Atlantyk- Pacyfik, wieloraki wpływ TTIP na gospodarkę światową (w tym referacie pominięty)

4 Znaczenie TTIP dla Unii Europejskiej (wybrane aspekty) -utrata części znaczenia gospodarczego (spadki udziałów światowym PKB, handlu międzynarodowym, przepływach BIZ), - partnerstwo z USA jako sposób przezwyciężania wewnętrznych problemów UE i impuls rozwojowy, -TTIP jako sposób równoważenia potencjalnej reorientacji USA na Azję, -obecność luki bezpieczeństwa międzynarodowego ujawnionej przez m.in. ekspansjonistyczną politykę Rosji i kryzys migracyjny w Europie.

5 Znaczenie TTIP dla Stanów Zjednoczonych (wybrane aspekty) utrata części znaczenia gospodarczego (spadki udziałów światowym PKB, handlu międzynarodowym, przepływach BIZ), uzupełnienie aliansu polityczno- obronnego z UE zacieśnieniem współpracy gospodarczej, obecność luki bezpieczeństwa międzynarodowego ujawnionej przez różne formy niestabilności w świecie.

6 Główne przyczyny podjęcia negocjacji TTIP chęć utrzymania przez UE i USA dominującej pozycji w gospodarce światowej (wykorzystanie wagi ich potencjałów gospodarczych i udziałów w światowej współpracy gospodarczej do zwiększenia wpływu na globalny porządek ekonomiczny), udział UE i USA w porozumieniach o dyskryminacyjnej liberalizacji współpracy gospodarczej jako uzupełnienie i przeciwwaga liberalizacji niedyskryminacyjnej w ramach WTO, chęć przeciwdziałania stopniowej utracie pozycji w handlu światowym (zwłaszcza w wymianie produktów zaawansowanych technologicznie), chęć pogłębienia więzi gospodarczo- politycznych do poziomu więzi polityczno- obronnych.

USA jako hipermocarstwo Hipermocarstwo: „a country that is dominant or predominant in all categories … this domination of attitudes, concepts, language and modes of life” (definicja Ministra Spraw Zagranicznych Francji Huberta Vedrine z przemówienia przed Association France- Ameriques w lutym 1999 roku; “The New York Times”, ). Istotą statusu hipermocarstwa jest pełny zakres dominacji, co różni go od supermocarstwowości ZSRR i USA, którą w okresie zimnej wojny opisywał ich potencjał militarny. 7

Polityczne znaczenie Europy w świecie zmienne w czasie (H.Kissinger w reakcji na zarzut, że USA nie uzgadnia polityki globalnej z Europą: „”Who do I call if I want to call Europe?” i „’Europe?’ Give me a name and a phone number!”), wynikające z efektu synergii, pochodne działaniom w organizacjach międzynarodowych, aktywna postawa wobec zdarzeń o wpływie globalnym. 8

Międzynarodowe interesy USA (subiektywny wybór) po II wojnie światowej współpraca państw zachodniej Europy i instytucjonalizacja tej współpracy, złożony stosunek USA do państw i regionu Azji (do wybuchu w 1950 r. wojny koreańskiej brak strategii politycznej odnośnie do całej Azji – trudnej, bo heterogenicznej) różna polityka USA wobec Europy i Azji wobec odmienności społeczeństw europejskich oraz azjatyckich (decydującej o ich innym zaangażowaniu we współpracę międzynarodową). 9

Orientacja na Azję, czy na Europę – dylemat polityczny Stanów Zjednoczonych USA promują instytucjonalizację współpracy gospodarczej i politycznej w formule transpacyficznej (pivot to Asia); komponent gospodarczy: Traktat o Partnerstwie Transpacyficznym (TPP, Trans-Pacific Partnership), porozumienie o wolnym handlu państw NAFTA, Chile, Peru oraz Brunei, Japonii, Malezji, Wietnamu i Singapuru z Australią i Nową Zelandią, względne wzajemne oddalanie się zachodniej Europy i USA (różnice modeli społeczno- kulturowych; wiara Europy w zapewnienie najwyższego poziomu bezpieczeństwa bez ponoszenia jego kosztów). 10

Europa a Stany Zjednoczone przed 1989 r. w Europie Zachodniej (szczególnie w Niemczech Zachodnich) strach przed siłą ZSRR mieszał się z wiarą w możliwą finlandyzację (idea: „better red than dead„), koniec "zimnej wojny" Europa Zachodnia potraktowała jako okazję do podzielenia dywidendy pokojowej, upadek ZSRR Europa potraktowała jako okazję do wyjścia spod amerykańskiej kurateli. 11

Europa a Stany Zjednoczone c.d. - Europie zabrakło adekwatnej do wyzwań wizji globalnej i regionalnej (europejskiej), - UE nie jest instytucją "wspólnej obrony„, zaś europejski filar NATO niedostatecznie wzmacnia konstrukcję mostu atlantyckiego, - po 1989 r. UE nie sprostała kolejnym wyzwaniom regionalnym prowadząc politykę reaktywną, groźba zwrotu USA ku Azji (zmiany relatywnej wagi Europy w polityce USA) w połączeniu z agresywną polityką Rosji przypomina UE o znaczeniu więzi z USA (znów aktualne staje się hasło "Keeping Russians out, the Americans in and the Germans down"). 12

ZAMIAST WNIOSKÓW: oczekiwania wobec TTIP korzyści ekonomiczne z porozumienia o dyskryminacyjnej liberalizacji współpracy gospodarczej, wzmocnienie słabnącej pozycji gospodarczej UE i USA, przeciwwaga wobec rosnącego znaczenia regionu Azja-Pacyfik, ożywienie negocjacji w ramach WTO, rozszerzenie zakresu negocjacji w ramach WTO, wzmocnienie „mostu atlantyckiego”, zmniejszenie „luki bezpieczeństwa” w Europie. 13