AFRYKA SUBSAHARYJSKA MIĘDZY INTEGRACJĄ REGIONALNĄ A EPAs i TTIP AFRYKA SUBSAHARYJSKA MIĘDZY INTEGRACJĄ REGIONALNĄ A EPAs i TTIP. NOWY WYMIAR RELACJI HANDLOWYCH? Dr Małgorzata Czermińska Krakowska Akademia im. A. F. Modrzewskiego Dr Joanna Garlińska – Bielawska Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

Wprowadzenie Afryka Subsaharyjska (SSA) jest regionem, gdzie funkcjonuje zarówno największa ilość państw słabo rozwiniętych (33 z 48 LDC), jak i względna (w stosunku do liczby państw), największa ilość ugrupowań i porozumień integracyjnych na świecie. Nowy wymiar w relacjach handlowych UE - SSA miało wyznaczać porozumienie z Kotunu zakładające zawarcie zgodnych z zasadami WTO Porozumień EPAs, przewidujących zastąpienie jednostronnych preferencji – wzajemnymi. Z kolei zawarcie TTIP pomiędzy UE a USA niewątpliwie wpłynie na ich relacje handlowe z krajami trzecimi (w tym regionu SSA). Celem analizy jest ukazanie związków pomiędzy integracją regionalną w Afryce Subsaharyjskiej, Umowami o Partnerstwie Gospodarczym EPAs i Transatlantyckim Porozumieniem Handlowo - Inwestycyjnym TTIP.

Członkostwo państw Afryki Subsaharyjskiej w regionalnych ugrupowaniach integracyjnych, 2015 r. WAEMU CEMAC ECCAS COMESA EAC SADC SACU ECOWAS Benin, Burkina Faso, Gwinea-Bissau, Mali, Niger, Senegal, Togo, WKS Czad, DR Kongo, Kamerun, Gabon, Gwinea Równikowa RSA Angola, Burundi, DR Kongo, Gabon, Gwinea Równikowa Kamerun, Kongo, Rep. św. Tomasza i Książęca, RSA, Rwanda Erytrea, Etiopia, DR Konga, Dżibuti, Kenia, Komory, Madagaskar Malawi, Mauritius, Seszele, Suazi, Uganda, Ruanda, Zambia, Zimbabwe (oraz spoza SSA: Egipt, Libia i Sudan) Burundi, Kenia, Tanzania, Ruanda, Uganda Angola, Botswana, DR Kongo, Lesotho, Malawi, Mauritius, Mozambik, Namibia, RPA, Seszele, Suazi, Tanzania, Zambia, Zimbabwe Botswana Lesotho, Namibia, Suazi Benin, Burkina Faso, Gambia, Ghana, Gwinea, Gwinea-B., Liberia, Mali, Niger, Nigeria, Senegal, Sierra Leone, Togo, WKS, Zielony Przylądek źródło: opracowanie własne na podstawie: Regional Economic Outlook, Sub-Saharan Africa, Navigating Headings, IMF, Washington April 2015, s. 70.

Relacje handlowe UE z krajami Afryki Subsaharyjskiej w świetle EPAs Ramowe Porozumienie o Partnerstwie z Kotonu (2000), zgodne z zasadami WTO: Negocjacje EPAs 2002-2007 z regionami CARIFORUM, Pacyfik, Afryka Środkowa, Afryka Zachodnia, Afryka Wschodnia i Południowa, Wspólnota Rozwoju Afryki Południowej (SADC). Liberalizacja 90% handlu towarami, liberalizacja rynku usług, inwestycje. W tym okresie podpisano pełne EPA wyłącznie z CARIFORUM. Inicjatywa EBA, luty 2001. Preferencje ustanowiono na czas nieokreślony, nie podlegają one przeglądowi okresowemu. W 2007 r. przyjęto Rozporządzenie Rady (WE) nr 1528/2007, dotyczące dostępu do rynku (MAR).

Bieżący i przyszły dostęp regionów SSA do rynku unijnego, jeśli nie ratyfikowałyby EPAs Wspólnota Państw Afryki Wschodniej (EAC) Wspólnota rozwoju Afryki Południowej (SADC) Afryka Wschodnia i Południowa (ESA) Afryka Środkowa Afryka Zachodnia (ECOWAS) Dostęp taki sam Burundi (EBA) Ruanda (EBA) Tanzania (EBA) Uganda (EBA) Lesoto (EBA) Mozambik (EBA) Angola (EBA) Dżibuti (EBA) Erytrea (EBA) Etiopia (EBA) Sudan (EBA) Malawi (EBA) Czad (EBA) Dem. Republika Konga (EBA) Republika Środkowoafrykańska (EBA) Kongo (GSP), Gwinea Równikowa (EBA) Wyspy św. Tomasza i Książęce (EBA) Benin Burkina Faso Gambia Gwinea Gwinea-Bissau Liberia, Mali Mauretania Niger Senegal Sierra Leone Togo (wszystkie EBA) Nigeria (GSP) źródło: opracowanie własne na podstawie: aktów prawa wtórnego UE tj. Rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady, Rozporządzeń delegowanych Komisji (UE) oraz artykułu: EPAs – still pushing the wrong deal for Africa?, http://www.bothends.org, dostęp: 15.11.2015.

Bieżący i przyszły dostęp regionów SSA do rynku unijnego, jeśli nie ratyfikowałyby EPAs Wspólnota Państw Afryki Wschodniej (EAC) Wspólnota rozwoju Afryki Południowej (SADC) Afryka Wschodnia i Południowa (ESA) Afryka Środkowa Afryka Zachodnia (ECOWAS) Pogorszenie warunków dostępu Kenia (z MAR na GSP) Suazi (z MAR na GSP) od 1 X 2014 r Botswana (z MAR na KNU) Namibia (z MAR na KNU) Kamerun (z MAR na GSP) od 1 X 2014 Gabon (z GSP na KNU) Rep. Zielonego Przylądka (z MAR na GSP) Ghana (z MAR na GSP) od 1 X 2014 Wybrzeże Kości Słoniowej (z MAR na GSP) od 1 X 2014 źródło: opracowanie własne na podstawie: aktów prawa wtórnego UE tj. Rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady, Rozporządzeń delegowanych Komisji (UE) oraz artykułu: EPAs – still pushing the wrong deal for Africa?, http://www.bothends.org, dostęp: 15.11.2015.

Bieżący i przyszły dostęp regionów SSA do rynku unijnego, jeśli nie ratyfikowałyby EPAs Wspólnota Państw Afryki Wschodniej (EAC) Wspólnota rozwoju Afryki Południowej (SADC) Afryka Wschodnia i Południowa (ESA) Afryka Środkowa Afryka Zachodnia (ECOWAS) Poprawa warunków dostępu Mauritius (z MAR na EPA) Madagaskar Seszele Zimbabwe źródło: opracowanie własne na podstawie: aktów prawa wtórnego UE tj. Rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady, Rozporządzeń delegowanych Komisji (UE) oraz artykułu: EPAs – still pushing the wrong deal for Africa?, http://www.bothends.org, dostęp: 15.11.2015.

Preferencje handlowe USA wobec krajów Afryki Subsaharyjskiej w XXI w. Spójną politykę handlową USA wobec krajów Afryki Subsaharyjskiej wprowadziła, dopiero na początku tego stulecia – w 2000 r., Ustawa o wzroście i szansach Afryki (African Growth and Opportunity Act – AGOA). Cele tej ustawy są zbieżne z tymi, które zostały sformułowane w porozumieniu z Kotonu, podobnie jak termin wprowadzenia tych przepisów. AGOA przyznaje krajom SSA kwalifikującym się do systemu, znaczne preferencje handlowe, które wraz z tymi, w ramach Ogólnego Systemu Preferencji (GSP), pozwalają praktycznie większość towarów będących przedmiotem eksportu wprowadzić bezcłowo na rynek amerykański. Redukcja ceł nie obejmuje jednak niektórych towarów rolnych, będących kluczowymi produktami eksportowymi krajów SSA, jednocześnie przewidziano także bezcłowy dostęp dla tekstyliów, a także niektórych wyrobów włókienniczych, pochodzących z krajów, które kwalifikują się do AGOA, pod warunkiem spełnienia rygorystycznych reguł pochodzenia.

Preferencje handlowe USA wobec krajów Afryki Subsaharyjskiej w XXI w Preferencje handlowe USA wobec krajów Afryki Subsaharyjskiej w XXI w., cd. Lista krajów uprawnionych do korzystania z preferencji jest weryfikowana co roku, co stwarza dużą niepewność zarówno dla eksporterów jak i dla inwestorów. Zaznaczyć należy, że AGOA ogranicza się nie tylko do krajów najsłabiej rozwiniętych, ale również tych o średnio-wysokim dochodzie. W 2014r. 41 krajów Afryki Subsaharyjskiej było uprawnionych do preferencji AGOA, a w 2015 r. (przedłużone preferencje), już tylko 38 państw.

Kraje Afryki Subsaharyjskiej a AGOA, stan na 2015 r. Status Kraj Kraje kwalifikujące się do korzystania z preferencji AGOA Angola (2003), Benin (2000), Botswana (2000), Burkina Faso (2004), Burundi (2006), Kamerun (2000), Wyspy Zielonego Przylądka (2000), Czad (2000), Wybrzeże Kości Słoniowej (przywrócone na listę w 2011 r.), Komory (2008), Kongo (2000), Ghana (2000), Gambia (2002), Dżibuti (2000), Etiopia (2000), Gabon (2000), Gwinea (przywrócona na listę w 2011 r.), Gwinea-Bissau (usunięta z listy od 2012 r.), Kenia (2000), Lesotho (2000), Liberia (2006), Malawi (2000), Madagaskar (2014), Mali (przywrócone la listę w 2014 r.), (Mauretania (2000, ponownie przywrócona na listę w 2009 r.), Mauritius (2000), Mozambik (2000), Namibia (2000), Niger (przywrócony w 2011 r.), Nigeria (2000), Ruanda (2000), Wyspy św. Tomasza i Książęca (2000), Senegal (2000), Seszele (2000), Sierra Leone (2002), Południowa Afryka (2000), Tanzania (2000), Togo (2008), Uganda (2000), Zambia (2000) źródło: zestawienie własne na podstawie informacji ze strony AGOA, http://agoa.info/about-agoa/country-eligibility.html, dostęp 20.11.2015

Kraje Afryki Subsaharyjskiej a AGOA, stan na 2015 r. Status Kraj Kraje kwalifikujące się do dodatkowych preferencji dla tekstyliów Benin, Botswana, Burkina Faso, Kamerun, Wyspy Zielonego Przylądka, Czad, Etiopia, Gambia, Ghana, Kenia, Lesotho, Malawi, Mauritius, Mozambik, Namibia, Ruanda, Senegal, Sierra Leone, Tanzania, Uganda, Zambia Kraje objęte AGOA, ale nie dopuszczone do preferencji dla tekstyliów Angola, Burundi, Gabon, Wyspy Zielonego Przylądka, Komory, Kongo, Demokratyczna Republika Konga, Dżibuti, Gabon, Gwinea, Gwinea-Bissau, Liberia, Madagaskar, Mali, Mauretania, Niger, Wyspy św. Tomasza i Książęca, Południowa Afryka, Sudan Pd, Suazi, Togo Kraje nie objęte AGOA, stan na 2015 r. Republika Środkowoafrykańska, Gambia (od 2015 r.), DR Kongo (od 2011 r.), Liberia, Mauretania (zawieszona), Zimbabwe, Sudan, Sudan Południowy, Seszele (od 2017 r.), Suazi (od 2015 r.), Gwinea-Bissau (od 2012 r.), Wybrzeże Kości Słoniowej, Gwinea Równikowa, Erytrea, Somalia, Zimbabwe źródło: zestawienie własne na podstawie informacji ze strony AGOA, http://agoa.info/about-agoa/country-eligibility.html, dostęp 20.11.2015

TTIP Negocjowane porozumienie między dwoma największymi gospodarkami dotyczące utworzenia kompleksowej strefy wolnego handlu może stanowić punkt zwrotny nie tylko w stosunkach transatlantyckich, ale niewątpliwie wywoła skutki odczuwalne w całej gospodarce światowej. Bezpośrednim efektem wdrożenia TTIP w zakresie eliminacji barier nietaryfowych (spadek kosztów, chęć stosowania podobnych rozwiązań przez inne kraje), będzie nie tylko wzrost obrotów handlowych między UE-USA, ale także wzrost eksportu stron porozumienia do krajów trzecich i wzrost obrotów między krajami trzecimi.

Analiza SWOT Transatlantyckiego Partnerstwa Handlowo-Inwestycyjnego z punktu widzenia relacji handlowych krajów SSA Słabe strony Mocne strony 1. Efekt przesunięcia handlu 1. Efekt ten zostanie zmniejszony z uwagi na to, że kraje SSA eksportują głównie surowce i towary nieprzetworzone (trudna będzie substytucja przez firmy z krajów trzecich) 2. Zwiększona konkurencja na rynkach UE i USA 2. W wyniku wzrostu gospodarczego stron porozumienia zwiększy się ich zapotrzebowanie na surowce, a ograniczone zasoby surowców i ich koncentracja w rejonie SSA tę konkurencję zmniejszy Źródło: opracowanie własne.

Analiza SWOT Transatlantyckiego Partnerstwa Handlowo-Inwestycyjnego…cd. Słabe strony Mocne strony 3. Zharmonizowane standardy produkcji (standardy techniczne, fitosanitarne i inne) mogą być trudniejsze do spełnienia przez firmy z SSA 3. Skutki zależą od stopnia zharmonizowania przepisów. Być może będzie miała szerokie zastosowanie zasada wzajemnego uznawania również w odniesieniu do krajów trzecich, co byłoby dla nich korzystniejsze. Wystarczy, jeśli towary będą spełniać wymagające, ale nie różne, standardy na rynku amerykańskim czy europejskim 4. Bardziej restrykcyjna ochrona praw własności intelektualnej może utrudnić produkcję i eksport np. leków pochodnych (generyków) przez firmy UE do SSA 5. Restrykcyjne reguły pochodzenia mogą zniechęcać do offshoringu i przenoszenia produkcji do krajów o niskich kosztach produkcji źródło: opracowanie własne.

Analiza SWOT Transatlantyckiego Partnerstwa Handlowo-Inwestycyjnego…cd. Zagrożenia Szanse 1. Skomplikowana sytuacja polityczna i słabość struktur państwowych w wielu krajach Afryki Subsaharyjskiej (Wybrzeże Kości Słoniowej, Somalia, Gwinea, Ruanda, Demokratyczna Republika Konga, Czad, Liberia) 1. Wzrost eksportu surowców do gospodarek wschodzących (zwłaszcza do Chin) 2. 33 kraje SSA są zaliczane do najsłabiej rozwiniętych krajów świata (LDC), a ich głównym źródłem dochodów jest eksport nieprzetworzonych surowców, zatem ograniczenie możliwości eksportu stanowiłoby duże zagrożenie dla funkcjonowania ich gospodarek 2. Podjęcie działań na rzecz realizacji polityki handlowej wobec krajów słabiej rozwiniętych, zarówno przez UE jak i USA. Mogłoby się to przejawiać np. w ujednoliceniu systemu preferencji dla krajów słabiej rozwiniętych przez obu partnerów; dobrym rozwiązaniem byłaby unijna inicjatywa EBA, ponadto także wskazana byłaby harmonizacja reguł pochodzenia towarów przez strony TTIP źródło: opracowanie własne.

Analiza SWOT Transatlantyckiego Partnerstwa Handlowo-Inwestycyjnego…cd. Zagrożenia Szanse 4. Konsolidacja Afryki w postaci utworzenia Trójstronnej Umowy o Wolnym Handlu (Tripartite Free Trade Area (T-FTA), a docelowo bardzo ambitnego porozumienia obejmującego cały kontynent (Continental Free Trade Area) 5. Przyspieszenie zakończenia rundy dohijskiej WTO, wdrożenie tzw. Pakietu z Bali z 2013 r., a w szczególności postanowień o likwidacji subwencji eksportowych, w tym dla bawełny a także preferencji celnych dla krajów LDC źródło: opracowanie własne.

Wnioski Po pierwsze, EPAs nie wyznaczają raczej nowego wymiaru relacji handlowych zarówno dla krajów UE jak i AKP, a w szczególności krajów Afryki Subsaharyjskiej, nowy charakter relacji handlowych przewidzianych w tych umowach polega na zastąpieniu preferencji jednostronnych preferencjami wzajemnymi. Oznacza to w praktyce konieczność stopniowego otwarcia przez kraje afrykańskie swoich rynków dla towarów europejskich. Umowy stanowią raczej nowy krok we wzajemnych relacjach handlowych. Szczególny problem dla wielu krajów SSA stanowi konieczność zawarcia pełnych EPAs przewidujących liberalizację sektora usług, co stwarzać będzie bardzo dużą konkurencję ze strony firm europejskich, z którą firmy afrykańskie mogą sobie nie poradzić. Po drugie, pomimo założenia o uwzględnianiu specyfiki regionu i wspieraniu integracji regionalnej w Afryce działania UE wywołują czasem wręcz odwrotny skutek, spowodowały rozbicie jednolitego bloku krajów i zwiększenie konkurencji między poszczególnymi państwami. Ponadto model integracji europejskiej oparty na silnych państwach nie do końca jest zgodny ze specyfiką ugrupowań integracyjnych w Afryce.

Wnioski c.d. Po trzecie, zawarcie TTIP, nie będzie miało bezpośredniego wpływu na dalsze funkcjonowanie ugrupowań w SSA. Niemniej jednak postanowienia w nim zawarte wpłyną na relacje handlowe poszczególnych krajów regionu zarówno z UE jak i USA (efekt przesunięcia handlu, zwiększona konkurencja na rynku, eliminacja barier pozataryfowych…itd). Podsumowując słusznym wydaje się stwierdzenie, że zarówno EPAs jak i TTIP nie wyznaczają nowego wymiaru relacji handlowych ani w procesie integracji regionalnej krajów SSA ani w zakresie wzajemnych relacji. EPAs stanowią jedynie nowy krok w rozwoju stosunków handlowych UE-SSA, jednocześnie zawarcie TTIP będzie miało znaczenie dla relacji poszczególnych krajów SSA dla ich stosunków handlowych. Dokładne określenie ex-ante skutków porozumienia TTIP na obecnym etapie negocjacji nie jest możliwe.

Dziękujemy za uwagę