Realizacja specjalistycznych usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania dla osób z zaburzeniami psychicznymi na terenie województwa warmińsko-mazurskiego

Zasady przyznawania specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi Na podstawie art. 18 ust. 3 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz. U. z 2015 r. poz. 163 ze zm.) - zwana dalej ustawą, gmina organizuje i świadczy specjalistyczne usługi opiekuńcze dla osób z zaburzeniami psychicznymi.

Zgodnie z art. 50 ust. 1 ustawy, pomoc w formie usług opiekuńczych lub specjalistycznych usług opiekuńczych przysługuje osobie samotnej, która z powodu wieku, choroby lub innych przyczyn wymaga pomocy innych osób, a jest jej pozbawiona.

Usługi opiekuńcze lub specjalistyczne usługi opiekuńcze mogą być przyznane również osobie, która wymaga pomocy innych osób, a rodzina, a także wspólnie niezamieszkujący małżonek, wstępni, zstępni nie mogą takiej pomocy zapewnić (art. 50 ust. 2 ustawy). Specjalistyczne usługi opiekuńcze są to usługi dostosowane do szczególnych potrzeb, wynikających z rodzaju schorzenia lub niepełnosprawności, świadczone przez osoby ze specjalistycznym przygotowaniem zawodowym (art. 50 ust. 4 ustawy).

Zgodnie z art. 3 pkt. 1 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r Zgodnie z art. 3 pkt. 1 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (tj. Dz. U. z 2011 r., Nr 231, poz. 1375 ze zm.) osoba z zaburzeniami psychicznymi oznacza osobę: chorą psychicznie (wykazującą zaburzenia psychotyczne), upośledzoną umysłowo, wykazującą inne zakłócenia czynności psychicznych, które zgodnie ze stanem wiedzy medycznej zaliczane są do zaburzeń psychicznych, a osoba ta wymaga świadczeń zdrowotnych lub innych form pomocy i opieki niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym lub społecznym.

Rodzaje specjalistycznych usług opiekuńczych świadczonych dla osób z zaburzeniami psychicznymi, kwalifikacje osób świadczących te usługi, zasady i tryb ustalania i pobierania opłat za te usługi, jak również warunki częściowego lub całkowitego zwolnienia z opłat określa rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 22 września 2005 r. w sprawie specjalistycznych usług opiekuńczych (Dz. U. Nr 189, poz. 1598 ze zm.) - zwane dalej rozporządzeniem.

Stosownie do przepisu § 2 pkt 3 rozporządzenia w sprawie specjalistycznych usług opiekuńczych, specjalistyczną usługą opiekuńczą jest rehabilitacja fizyczna i usprawnianie zaburzonych funkcji organizmu w zakresie nieobjętym przepisami ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych: zgodnie z zaleceniami lekarskimi lub specjalisty z zakresu rehabilitacji ruchowej lub fizjoterapii, współpraca ze specjalistami w zakresie wspierania psychologiczno-pedagogicznego i edukacyjno-terapeutycznego zmierzającego do wielostronnej aktywizacji osoby korzystającej ze specjalistycznych usług.

Z treści przepisu § 2 pkt 3 lit Z treści przepisu § 2 pkt 3 lit. a rozporządzenia wynika, że przy ubieganiu się o przyznanie tej specjalistycznej usługi opiekuńczej potrzebnym dokumentem jest zalecenie lekarskie lub zalecenie specjalisty z zakresu rehabilitacji ruchowej lub fizykoterapii. Przepisy ustawy o pomocy społecznej nie określają innych dokumentów. Ośrodek pomocy społecznej ma prawo domagać się innych dokumentów, jeżeli uzna, że są one niezbędne do potwierdzenia okoliczności sprawy, mających wpływ na przyznanie świadczenia. Celem współpracy ze specjalistami w zakresie określonym w § 2 pkt 3 lit. b rozporządzenia jest aktywizacja osoby. Współpraca ze specjalistami powinna polegać na przekazaniu wiedzy o sposobach i metodach aktywizacji.

Odpłatność za specjalistyczne usługi opiekuńcze dla osób z zaburzeniami psychicznymi ustala ośrodek pomocy społecznej właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby wymagającej pomocy w tej formie. Informacja o wysokości odpłatności albo o świadczeniu usług nieodpłatnie powinna znaleźć się w decyzji, na mocy której jest przyznane to świadczenie. Zwolnienie z odpłatności następuje odrębną decyzją.

Cenę jednej godziny specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi ustala ośrodek pomocy społecznej, na podstawie analizy kosztów realizacji tego zadania lub wynika ona z umowy zawartej przez ośrodek pomocy społecznej z podmiotem przyjmującym zlecenie realizacji zadania. Opłata za specjalistyczne usługi opiekuńcze stanowi iloczyn ceny, wskaźnika odpłatności określonego w procentach, o którym mowa w § 4 ust 3 rozporządzenia oraz liczby godzin świadczonych usług w ciągu miesiąca.

Opłata za specjalistyczne usługi opiekuńcze jest wnoszona przez osobę uzyskującą pomoc w formie specjalistycznej usługi lub jej opiekuna, bezpośrednio lub przelewem do kasy urzędu gminy, w terminie do 15. dnia każdego miesiąca następującego po miesiącu, w którym wykonano usługę. W szczególnie uzasadnionych przypadkach osoba zainteresowana może być, na jej wniosek lub na wniosek pracownika socjalnego, częściowo lub całkowicie zwolniona z ponoszenia odpłatności na czas określony, zwłaszcza ze względu na:

konieczność korzystania co najmniej z dwóch rodzajów specjalistycznych usług, konieczność ponoszenia opłat za pobyt członka rodziny w domu pomocy społecznej lub ośrodku wsparcia i za pobyt członka rodziny w placówce opiekuńczo-wychowawczej, leczniczo-rehabilitacyjnej, opiekuńczo-leczniczej lub pielęgnacyjno-opiekuńczej, konieczności korzystania przez więcej niż jedną osobę w rodzinie z pomocy w formie specjalistycznych usług opiekuńczych, w tym co najmniej jedną przewlekle chorą, zdarzenia losowe.

Środki finansowe na realizację specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi pochodzą z budżetu państwa i ich wysokość jest ograniczona.

Pomoc społeczna jest instytucją wspomagającą rodziny w ich trudnej sytuacji i nie może zastępować innych podmiotów, które w pierwszej kolejności zobowiązane są do działań na rzecz osób potrzebujących. Powinna uzupełniać świadczenia, które gwarantowane są przez inne systemy, w ramach swoich możliwości, zarówno finansowych jak i związanych z odpowiednią kadrą specjalistów, w danym zakresie, ponieważ zgodnie z art. 3 ust. 4 ustawy, potrzeby osób i rodzin korzystających z pomocy powinny zostać uwzględnione, jeżeli odpowiadają celom i mieszczą się w możliwościach pomocy społecznej.

Osoba ubiegająca się o udzielenie wsparcia w formie specjalistycznych usług opiekuńczych, powinna wykorzystać wszystkie możliwości i uprawnienia, jakie stwarzają jej przepisy ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego - art. 7 (tj. Dz. U. z 2011 r. Nr 231, poz. 1375 ze zm.) i przepisy ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz. U. z 2015 r., poz. 581 ze zm.), a w przypadku dziecka także ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz. U. z 2004 r., Nr 256, poz. 2572 ze zm.) - art. 71 b ust. 1 w zw. z art. 2 pkt. 5.

U osób i rodzin ubiegających się o przyznanie specjalistycznych usług opiekuńczych lub u osób i rodzin już korzystających z tych świadczeń przeprowadza się rodzinny wywiad środowiskowy lub aktualizację wywiadu w celu ustalenia ich sytuacji osobistej, rodzinnej, dochodowej i majątkowej. Art. 107 ust. 5 b ustawy o pomocy społecznej określa dokumenty, na podstawie których ustalana jest sytuacja.

W przypadku gdy okoliczności sprawy, mające wpływ na prawo do świadczeń, wymagają potwierdzenia innym oświadczeniem lub dokumentem niż wymienionym w ust. 5 b, można domagać się takiego oświadczenia lub dokumentu. Decyzję o przyznaniu lub odmowie przyznania świadczenia w formie specjalistycznych usług opiekuńczych wydaje ośrodek pomocy społecznej właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby. Decyzja określa: zakres, okres i miejsce świadczenia usług oraz liczbę godzin i wysokość odpłatności. Ośrodek pomocy społecznej każdą sprawę rozpatruje indywidualnie biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności sprawy.

Przepisy regulujące uprawnienia do określonych usług, świadczeń i działań na rzecz dzieci i młodzieży upośledzonych umysłowo. Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego wskazuje, że dla dzieci i młodzieży upośledzonych umysłowo bez względu na stopień upośledzenia organizuje się: naukę i zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze, w szczególności w przedszkolach, szkołach, placówkach opiekuńczo-wychowawczych, ośrodkach rehabilitacyjno-wychowawczych, w domach pomocy społecznej i zakładach opieki zdrowotnej, a także w domu rodzinnym, rehabilitację leczniczą, zawodową i społeczną.

Wśród rodzajów usług określonych przez Ministra Polityki Społecznej są usługi, które odpowiadają potrzebom osób z autyzmem. Należą do nich m.in: kształtowanie umiejętności zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych i umiejętności społecznego funkcjonowania, prowadzenie treningów umiejętności samoobsługi i umiejętności społecznych, wspieranie, także w formie asystowania, w codziennych czynnościach życiowych takich jak m.in. utrzymywanie kontaktów z rówieśnikami w miejscu nauki i pracy oraz ze społecznością lokalną,

wsparcie w postaci wyszukiwania informacji o pracy, pomoc w znalezieniu zatrudnienia lub alternatywnego zajęcia (warsztaty terapii zajęciowej, zakład aktywności zawodowej, środowiskowy dom samopomocy, centra i kluby integracji społecznej, kluby pracy), pomoc w załatwianiu spraw urzędowych, wspólne organizowanie i spędzanie czasu wolnego, korzystanie z usług różnych instytucji,

ułatwianie dostępu do edukacji i kultury, doradztwo i koordynowanie działania innych służb na rzecz rodziny, której członkiem jest osoba uzyskująca pomoc w formie usług specjalistycznych, wspieranie i asystowanie w kontaktach z pracodawcą, prowadzenie rehabilitacji fizycznej i usprawnianie zaburzonych funkcji organizmu - w tym: współpraca ze specjalistami w zakresie wspierania psychologiczno-pedagogicznego i edukacyjno-terapeutycznego zmierzającego do wielostronnej aktywizacji osoby korzystającej ze specjalistycznych usług.

Usługi powinny być dostosowane do potrzeb i możliwości osób z autyzmem, a przede wszystkim powinny być realizowane przez specjalistów przeszkolonych w zakresie specyfiki problemów i potrzeb osób z autyzmem, z wykorzystaniem możliwości i uprawnień wynikających z ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, o świadczeniach zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych i o systemie oświaty.

Rehabilitacja i zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze są bezpłatne Rehabilitacja i zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze są bezpłatne. Opieka niezbędna do prowadzenia rehabilitacji i zajęć rewalidacyjno-wychowawczych wchodzi w zakres tych czynności. Dziecku uczęszczającemu do specjalnego przedszkola w systemie ośmiogodzinnym opiekę podczas zajęć zapewnia przedszkole, a nie pomoc społeczna.

Organizowanie kształcenia dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej Kształceniem specjalnym obejmuje się dzieci i młodzież niepełnosprawne, niedostosowane społecznie i zagrożone niedostosowaniem społecznym, wymagające stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy. W świetle ustawy o systemie oświaty w zależności od rodzaju niepełnosprawności, w tym stopnia upośledzenia umysłowego, dzieciom i młodzieży organizuje się kształcenie i wychowanie, które stosownie do potrzeb umożliwia naukę w dostępnym dla nich zakresie, usprawnianie zaburzonych funkcji, rewalidację oraz specjalistyczną pomoc i opiekę.

W poradniach specjalistycznych, mogą być tworzone zespoły wczesnego wspomagania rozwoju dziecka w celu pobudzenia psychoruchowego i społecznego rozwoju dziecka, od chwili wykrycia niepełnosprawności do podjęcia nauki w szkole, prowadzonego bezpośrednio z dzieckiem i jego rodziną.

Zgodnie z art. 14 a ust. 4 i art. 17 ust Zgodnie z art. 14 a ust. 4 i art.17 ust.3 a ustawy o systemie oświaty oraz z ustawą z dnia 15 czerwca 2007 roku o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 115 poz. 791) obowiązkiem gminy jest: - zapewnienie uczniom niepełnosprawnym, (z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego), których kształcenie i wychowanie odbywa się na podstawie art. 71 b ustawy o systemie oświaty bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu do najbliższej szkoły podstawowej i gimnazjum,

a uczniom z niepełnosprawnością ruchową, upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym, także do najbliższej szkoły ponadgimnazjalnej, nie dłużej jednak niż do ukończenia 21. roku życia, - zapewnienie dzieciom i młodzieży, o których mowa w art. 16 ust. 7, a także dzieciom i młodzieży z upośledzeniem umysłowym, z niepełnosprawnościami sprzężonymi, bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu do ośrodka umożliwiającego tym dzieciom i młodzieży realizację obowiązku szkolnego i obowiązku nauki, nie dłużej jednak niż do ukończenia 25. roku życia.

Specjalistyczne usługi opiekuńcze – w latach 2012 - 2014 Rok Liczba osób, którym przyznano decyzją świadczenie Liczba rodzin Liczba świadczeń Koszt jednej godziny usługi (w zł) Liczba gmin realizujących usługi Liczba osób świadczących usługi 2012 447 435 162513 20,40 33 57 2013 445 431 166276 19,90 31 58 2014 465 446 160270 20,80 32 55

Informacja o sposobie realizacji specjalistycznych usług opiekuńczych Na podstawie szczegółowej analizy finansowej i merytorycznej przeprowadzonej we wrześniu b.r. ustalono, że ze 116 jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, specjalistyczne usługi opiekuńcze dla osób z zaburzeniami psychicznymi realizowały 32 jednostki. W okresie od stycznia do czerwca 2015 r. ośrodki pomocy społecznej wydały 386 decyzji przyznających usługi, w tym dla osób z autyzmem 23 decyzje oraz 7 decyzji odmawiających przyznania pomocy w ww. formie, w tym 5 dla osób z autyzmem.

Informacja o sposobie realizacji specjalistycznych usług opiekuńczych c.d. Przyczyny wydania decyzji odmownych: bezzasadność przyznania usług w sytuacji gdy są już one świadczone w liczbie godzin zgodnej z zaleceniami, zapewnienie opieki specjalistycznej przez ośrodek rehabilitacyjno-edukacyjno-wychowawczy, inne instytucje, w tym: szkołę, przedszkole w wymiarze zalecanych godzin.

Informacja o sposobie realizacji specjalistycznych usług opiekuńczych c.d. Przyczyny braku realizacji specjalistycznych usług opiekuńczych w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej: 76 ops - brak wniosków na organizację i świadczenie usług, 24 ops – brak osób z odpowiednimi kwalifikacjami, przeszkoleniem i doświadczeniem określonych rozporzą-dzeniem, 9 ops - brak informacji o osobach, którym należałoby zapewnić specjalistyczne usługi. Ponadto brak realizacji ww. usług spowodowany był wsparciem osób z zaburzeniami psychicznymi usługami świadczonymi przez środowiskowe domy samopomocy.

Kalkulacja kosztów jednej godziny usługi Wysokość kosztu jednej godziny usługi świadczonej klientowi oblicza się biorąc pod uwagę m.in.: zakres usług, koszty zatrudnienia, dojazd do miejsca świadczenia usług, niezbędne koszty obsługi stanowiska pracy. Stawka godzinowa może również wynikać z umowy zawartej z osobą lub innym podmiotem przyjmującym zlecenie realizacji zadania. Koszt usługi powinien być zatwierdzony przez kierownika ośrodka pomocy społecznej i jawny.

Kalkulacja kosztów jednej godziny usługi c.d. Rodzaj usługi: uczenie i rozwijanie umiejętności niezbędnych do samodzielnego życia, pielęgnacja jako wspieranie procesu leczenia, zapewnienie dostępu do zajęć rehabilitacyjnych i rewalidacyjno-wychowawczych, Koszt usługi: - od 17,15 zł do 47 zł - od 10,79 zł do 35 zł - od 17,38 zł do 40 zł

Kalkulacja kosztów jednej godziny usługi c.d. - od 17,38 zł do 50 zł - od 14,01 zł do 35 zł rehabilitacja fizyczna i usprawnienia zaburzonych funkcji organizmu w zakresie nieobjętym przepisami ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, pomoc mieszkaniowa.

Orzecznictwo sądowe W przypadku, gdy inne, niż jednostki pomocy społecznej, podmioty (poradnia, ośrodek rehabilitacyjno-wychowawczy itp. instytucje) znajdujące się na terenie gminy, gdzie osoba uprawniona zamieszkuje świadczą specjalistyczne usługi opiekuńcze, bądź też wyrażą zgodę na realizację takich usług na ich terenie, to świadczenie tych usług na terenie tych podmiotów, będzie świadczeniem usług w miejscu zamieszkania tej osoby. (Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 30 czerwca 2008 r. IV SA/Gl 103/08)

Orzecznictwo sądowe Jeżeli dziecko ma zapewnione zajęcia, o których mowa w § 2 pkt 5 rozporządzenia z dnia 22 września 2005 r., w sprawie specjalistycznych usług opiekuńczych (Dz. U. Nr 189, poz. 1598), nie jest to przesłanka wyłączająca możliwość przyznania innego rodzaju specjalistycznej usługi opiekuńczej, jeżeli taka usługa byłaby konieczna (na taki przypadek wskazuje przepis § 6 pkt 1 tego rozporządzenia). (Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie z dnia 25 kwietnia 2013 r. II SA/Sz 117/13)

Orzecznictwo sądowe Z treści art. 50 ust. 2 i ust. 4 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 182 z późn. zm.) stanowiących podstawę prawną wydanych w sprawie decyzji wynika, że usługi opiekuńcze lub specjalistyczne usługi opiekuńcze mogą być przyznane osobie, która wymaga pomocy innych osób, a rodzina, a także wspólnie niezamieszkujący małżonek, wstępni, zstępni nie mogą takiej pomocy zapewnić.

Specjalistyczne usługi opiekuńcze są to usługi dostosowane do szczególnych potrzeb wynikających z rodzaju schorzenia lub niepełnosprawności, świadczone przez osoby ze specjalistycznym przygotowaniem zawodowym (ust. 4). W świetle art. 50 ust. 5 ustawy o pomocy społecznej ośrodek pomocy społecznej, przyznając usługi opiekuńcze ustala ich zakres, okres i miejsce świadczenia.

Z treści powyższych przepisów wynika, że przypadek przyznania usług opiekuńczych lub specjalistycznych usług opiekuńczych, o którym mowa w art. 50 ust. 1 ww. ustawy ma charakter obligatoryjny, co oznacza, że usługi te muszą być przyznane, w przypadku spełnienia ustawowych przesłanek, niemniej jednak decyzje w sprawie tych usług mają charakter uznaniowy w części odnoszącej się do ich zakresu, okresu i miejsca świadczenia. Wyznacznikami ustalenia zakresu przyznania usługi są - z jednej strony - rozmiar potrzeb określonego wnioskodawcy, a z drugiej strony - możliwości finansowe organów pomocy społecznej. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z dnia 3 lipca 2014 r.  III SA/Gd 252/14

Orzecznictwo sądowe Z istoty specjalistycznych usług opiekuńczych, jako świadczeń niepieniężnych, wynika, że nie mogą być one przyznane z datą wsteczną, gdyż o ich przyznaniu decyduje aktualna sytuacja osoby uprawnionej, która w myśl art. 106 ust. 4 u.p.s. ustalana jest przed datą wydania decyzji. (Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie z dnia 28 lutego 2012 r. II SA/Lu 893/11)

Orzecznictwo sądowe Przy ponownym rozpatrzeniu sprawy powinnością organów orzekających będzie zatem ustalenie jakie są szczególne potrzeby dziecka skarżącego wynikające z rodzaju jego schorzenia, i dostosowanie do tych potrzeb ilości oraz rodzaju usług świadczonych przez osoby ze specjalistycznym (a nie ogólnym) przygotowaniem zawodowym, przy uwzględnieniu wynikającej z rozporządzenia Ministra Polityki Społecznej z dnia 22 września 2005 r. w sprawie specjalistycznych usług opiekuńczych (Dz. U. Nr 189, poz. 1598 z późn. zm.) klasyfikacji specjalistycznych usług opiekuńczych (§ 2) i wymagań kwalifikacyjnych osób świadczących te usługi (§3). (II SA/Sz 1085/10 - Wyrok WSA w Szczecinie)

Dziękuję za uwagę