Powstanie styczniowe 1863-1864

Pocztówka z 1863 r.

Powstanie styczniowe (1863-1864) Polski zryw narodowy przeciwko rosyjskiemu zaborcy. Powstanie wybuchło 22 stycznia 1863 r. i trwało do późnej jesieni 1864r. Swym zasięgiem objęło Królestwo Polskie i tzw. ziemie zabrane - Litwę, Białoruś i część Ukrainy Herb powstańczy, symbolizował złączenie 3 narodów Rzeczypospolitej: Polski (Orzeł Biały), Litwy (Pogoń) Ukrainy (Michał Archanioł, herb Rusi Kijowskiej)

Maksymilian Gierymski: Patrol powstańczy – pikieta

Manifestacje patriotyczne 11 czerwca 1860 pogrzeb wdowy po bohaterze powstania listopadowego generale Józefie Sowińskim stał się wielką manifestacją patriotyczną. 29 listopada 1860, w rocznicę Nocy Listopadowej zorganizowano kolejną wielką manifestację i odśpiewano pieśń skomponowaną niegdyś przez Alojzego Felińskiego na cześć cara Aleksandra I, zmieniając jej refren na: Ojczyznę wolną racz nam wrócić Panie. Irytującą władze rosyjskie pieśń śpiewano następnie przy okazji wszystkich manifestacji. Wobec nasilających się wystąpień ludności Warszawy, car Aleksander II zdecydowany był zastosować najsurowsze represje i w wypadku większych demonstracji ulicznych miasto miało zostać zbombardowane z Cytadeli.

Aleksander Sochaczewski: Branka Polaków do armii rosyjskiej w 1863. Wymarsz z Warszawy.

Manifestacje patriotyczne 25 lutego 1861 wojsko rosyjskie rozpędziło demonstrację przeprowadzoną w 30 rocznicę bitwy o Olszynkę Grochowską. 27 lutego na Krakowskim Przedmieściu od salwy rosyjskiej padło pięciu manifestantów. 8 kwietnia 1861 Wojsko rosyjskie strzela do manifestantów w Warszawie Już 8 kwietnia na Placu Zamkowym Rosjanie pokazali swoje prawdziwe intencje, gdy ostrzelali bezbronny tłum. Zginęło 100 osób a kilkaset zostało rannych. 10 października, w 448 rocznicę podpisania unii horodelskiej, zorganizowano demonstrację w Horodle Po serii krwawo stłumionych manifestacji patriotycznych w roku 1861, kościół katolicki ogłosił żałobę narodową - noszenie czarnych strojów, czarnej biżuteria (biżuteria patriotyczna noszona na znak żałoby narodowej), używanie w dekorowaniu wystaw sklepowych trzech kolorów: białego, czerwonego i czarnego.

Pożegnanie powstańca Artur Grottger: Pożegnanie powstańca

Leon Czekoński: Przejęcie oddziału powstańczego przez gen Leon Czekoński: Przejęcie oddziału powstańczego przez gen. Michała Heydenreicha-Kruka.

Biali Biali - obóz polityczny liberalnego ziemiaństwa, burżuazji i inteligencji w Królestwie Polskim. Powstał w 1858 kiedy car Rosji Aleksander II zezwolił na utworzenie Towarzystwa Rolniczego w Warszawie, które pod przewodnictwem Andrzeja Zamoyskiego dążyło do powszechnego zniesienia pańszczyzny, zamiany jej na czynsz lub uwłaszczenie chłopów. Wokół towarzystwa skupili się ziemianie i przemysłowcy, którzy domagali się od cara przywrócenia Królestwu Polskiemu autonomii politycznej, własnej administracji i wojska polskiego oraz przyłączenia ziem zabranych do Królestwa – chcieli to uzyskać bez podejmowania w niedalekiej przyszłości zbrojnego powstania. Biali nie chcieli walczyć z powodu przewidywanych represji na Polakach. Walkę o niepodległość wiązali z interwencją dyplomatyczną mocarstw europejskich. Ich poglądy polityczne były przeciwstawne powstańczym dążeniom Czerwonych, ale też ugodowej polityce Aleksandra Wielopolskiego. Ważniejsi działacze Białych to: Leopold Kronenberg Andrzej Zamoyski Karol Ruprecht Edward Jurgens Karol Majewski

Juliusz Kossak: Bitwa pod Ignacewem.

Czerwoni Czerwoni to radykalni działacze demokratyczni w okresie powstania styczniowego (1863). Ich poglądy polityczne były przeciwstawne Białym. Wywodzili się z organizatorów manifestacji patriotycznych z 1861 roku. Zmierzali do szybkiego wywołania powstania i przeprowadzenia radykalnych reform społecznych. Środowiska skupione wokół Akademii Medyko-Chirurgicznej, gimnazjów warszawskich. Ważniejsi działacze Czerwonych to: Oskar Awejde Ignacy Chmieleński Jarosław Dąbrowski Agaton Giller Ludwik Mierosławski Zygmunt Padlewski Stefan Bobrowski

Józef Chełmoński: Epizod z powstania 1863 r.

Aleksander Wielopolski Naczelnik rządu cywilnego Królestwa Polskiego. Rewolucjoniści ze stronnictwa Czerwonych odpowiedzieli dwoma zamachami na jego życie. Przerażone grożącą wojną sytuacją stronnictwo Białych zaproponowało Wielopolskiemu współpracę, ten jednak odmówił. W 1863 roku dla powstrzymania działań konspiracyjnych zmierzających do konfrontacji z Rosją zarządził tzw. brankę do wojska rosyjskiego. Opozycja zadecydowała w tej sytuacji o rozpoczęciu powstania. Wobec niepowodzeń w walce z nastrojami rewolucyjnymi utracił zaufanie cara Aleksandra II i otrzymał dymisję ze swojego stanowiska. W lipcu 1863 r. opuścił Warszawę. Zrażony do polityków polskich i rosyjskich oraz do społeczeństwa polskiego resztę życia spędził bezczynnie w Dreźnie Indywidualista obdarzony potężnym intelektem. Wprowadził wiele istotnych reform. Przeciwnik polityki konfrontacyjnej w stosunku do zaborcy, zwolennik idei pozytywistycznych, uciekał się jednak niekiedy do rozwiązań siłowych. Nie był lubiany w nastawionym rewolucyjnie społeczeństwie polskim. Szorstki, arogancki i bezkompromisowy w życiu codziennym (wsławił się kilkunastoletnim procesem o miedzę) nie potrafił współpracować ani z antyrosyjską polską opozycją, ani z antypolskimi przedstawicielami władz rosyjskich. Sceptyczny wobec rodaków (dla Polaków można czasem coś dobrego zrobić, ale z Polakami nigdy), gardził opinią publiczną. Osamotniony w swoich poglądach, niezrozumiany i skonfliktowany tak z polskimi rewolucjonistami jak i z carskimi urzędnikami, zrażony do nastawionego konfrontacyjnie polskiego społeczeństwa wycofał się z życia politycznego spędzając ostatnie lata życia na przymusowej bezczynności. Zmarł po ciężkiej chorobie.

Maksymilian Gierymski: Patrol polski

Tadeusz Ajdukiewicz: Scena z powstania styczniowego

Wybuch powstania W styczniu 1863 w Królestwie Polskim stacjonowała 100 tysięczna armia rosyjska. Zamierzona "branka" do wojska została jednakże zbojkotowana i 22 stycznia wybuchło zbrojne powstanie ogłoszone manifestem przez Komitet Centralny Narodowy, który wyłonił Tymczasowy Rząd Narodowy, pod kierownictwem Stefana Bobrowskiego. KCN dekretami uwłaszczył chłopów i obiecał ziemię bezrolnym uczestniczącym w walce. Planowane przez czerwonych na wiosnę powstanie zostało więc znacznie przyspieszone, nie było jeszcze należycie przygotowane, powstańcom brakowało broni i amunicji, kierownictwo powstania było niejednolite i skłócone.

Wojciech Kossak: Czerkiesi na Krakowskim Przedmieściu

Manifest Tymczasowego Rządu Narodowego

Józef Chełmoński: Powstańcy przed karczmą.

Bitwy W czasie powstania styczniowego ogółem stoczono 1229 bitew i drobnych potyczek

Władysław Malecki: Patrol powstańczy

Tadeusz Ajdukiewicz: Obóz powstańców w lesie

Bitwy Większe bitwy stoczyły oddziały powstańcze A. Kurowskiego (17 II 1863 pod Miechowem), M. Langiewicza (24 lutego pod Małogoszczą oraz 17-18 III 1863 pod Chrobrzem i Grochowiskami), M. Heidenreicha (8 VIII 1863 pod Żyrzynem), K. Kality (17 I 1864 pod Lubienią i Iłżą).

Juliusz Kossak: Powstańcy 1863

Michał Elwiro Andriolli: Walka powstańcza.

Dyktatorzy powstania Ludwik Mierosławski (od 17 lutego do 11 marca 1863) Marian Langiewicz (od 11 marca do 18 marca 1863) Romuald Traugutt (od 17 października 1863 do 10 kwietnia 1864) Aleksander Waszkowski (od 12 kwietnia do 19 grudnia 1864)

Jan Rosen: Powstańcy z roku 1863.

Romuald Traugutt – najważniejsza postać powstania Po upadku rządu czerwonych 17 października 1863 Romuald Traugutt został dowódcą powstania. Jego przywództwo miało charakter tajny, a sam Traugutt przybrał pseudonim Michał Czarnecki. Przyjął również wymyśloną tożsamość konspiracyjną, podając się za kupca pochodzącego z Galicji. Traugutt podjął się próby reorganizacji sił powstańczych i przekształcenia słabo uzbrojonych i luźno zorganizowanych oddziałów partyzanckich w regularną armię. 27 grudnia 1863 wydał dekret powołujący delegatów terenowych w celu uwłaszczenia chłopów. Korespondował m.in. z Giuseppe Garibaldim. Pomimo swej głębokiej religijności i słania listów do papieża Piusa IX z prośbą o apostolskie błogosławieństwo, sprzeciwiał się wysyłaniu do Rzymu funduszy które miały przyspieszyć kanonizację błogosławionego Jozafata Kuncewicza. Traugutt został aresztowany w nocy z 10 na 11 kwietnia 1864 w swojej warszawskiej kwaterze przez rosyjską policję (został wydany przez Artura Goldmana). Początkowo przetrzymywany był na Pawiaku, a później więziono go w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej. Próbowano wydobyć z niego informacje dotyczące dowództwa powstania, jednak Traugutt nie wydał nikogo.

Stanisław Witkiewicz: Ranny powstaniec

Romuald Traugutt – najważniejsza postać powstania 19 lipca Audytoriat Polowy skazał Traugutta został zdegradowany i skazany na karę śmierci. Wyrok wykonano przez powieszenie na stokach Cytadeli Warszawskiej 5 sierpnia 1864 o 10 rano, wraz z Rafałem Krajewskim, Józefem Toczyskim, Romanem Żulińskim i Janem Jeziorańskim. Ostatnim gestem przed śmiercią było ucałowanie krzyża podczas gdy zebrany trzydziestotysięczny tłum śpiewał pieśń Święty Boże. Legenda Traugutta Zaraz po śmierci dyktatora, zaczął kształtować się swoisty kult jego osoby. Wielu świadków jego egzekucji przyrównywało tę śmierć do męki Chrystusa. We wrześniu 1864 roku w piśmie polskim Ojczyzna wydawanym w Szwajcarii po raz pierwszy pojawiły się nekrologi poświęcone Trauguttowi, wskazujące iż prowadził on życie prawdziwie święte.

Jacek Malczewski: Po żniwie

Józef Ryszkiewicz: Konwój rannych

Wydarzenia, które zdecydowały o klęsce powstania III 1864r. – ogłoszenie uwłaszczenia chłopów przez cara 5 VIII 1864r. – śmierć Romualda Traugutta

Stanisław Witkiewicz: Powstaniec zabity

Artur Grottger: Pojednanie

Biżuteria powstańcza

Józef Chełmoński: Kuropatwy na śniegu Metafora polskiego tułactwa, wizja zesłańców powstania styczniowego na Sybir.