Grecja

Muzyka grecka ma swe źródła w różnych krajach orientalnych, a sami Grecy ujęli muzykę i poglądy muzyczne w precyzyjny system teoretyczny. Muzyka grecka mogła mieć swój rodowód w starożytnych Chinach i Egipcie, gdzie równie ważna była koncepcja ethosu. Podobny do greckiego system dźwiękowy znany był w Chinach, Egipcie i Babilonii, a skale (dorycka, frygijska) wśród Hebrajczyków. Instrumenty takie jak lira czy aulos znane były w kulturze egipskiej i hetyckiej. Podobnie jak w przypadku pozostałych kultur starożytnych, muzyka grecka miała charakter synkretyczny.

Teoria etosu dotyczyła wpływu, jaki muzyka wywierała na ludzką psychikę i ciało. Skalom i systemom muzycznym przypisywano możliwość wywoływania u słuchaczy konkretnych stanów emocjonalnych. Muzyka uspokajała, pobudzała, podnosiła morale, wywoływała smutek lub podniecenie. Z teorią etosu wiąże się pojęcie katharsis, czyli głębokiego, wstrząsu emocjonalnego, mającego moc oczyszczającą. Katharsis doświadczano w kontakcie ze sztuką, głównie dramatem. Synkretyzm – zjawisko jedności sztuk. Starożytni postrzegali muzykę nie jako samodzielną sztukę, ale w powiązaniu z innymi sztukami – tańcem, poezją, teatrem. Wśród apollińskich muz nie ma opiekunki muzyki. Trójjedyna chorea – nierozerwalnie związane - taniec, słowo i muzyka.

Instrumentarium Lira była instrumentem, na którym grywał mityczny bóg Apollo. Pudło rezonansowe liry zrobione było ze skorupy żółwia, a ramiona z rogów antylopy. Lira pierwotnie miała 4 struny, od czasów Terpandra - 7 strun. Na lirach grano w pozycji siedzącej, stojącej, krocząc lub w tańcu (zwłaszcza w grupie).

Instrumentarium Kithara była bardzo podobna do liry, jednak miała solidniejsze ramiona (zrobione z rogów byka). Była dużym drewnianym instrumentem strunowym, na którym grało się szarpiąc struny palcami lub za pomocą plektronu, który dawał dźwięk jasny, głośny i wyraźny. Palce zaś - ton miększy i uboższy w górne alikwoty. Muzyk stojąc, opierał kitarę zwykle na wzniesionym lewym ramieniu. Instrument nazywany przez Homera formingą był nieco mniejszym poprzednikiem kitary o podobnym dźwięku i funkcji. Kitara została stworzona ku czci Apollina

Instrumentarium Harfa to instrument w kształcie łuku, miała od strun. Grywały na niej wyłącznie kobiety, które nazywano psaltriai, czyli "szarpaczki". Harfa przypuszczalnie dotarła na tereny Grecji z Egiptu.

Instrumentarium Aulos z greckiego "rura","kanał". Był to instrument podwójnostroikowy, składający się z dwóch niezależnych piszczałek, z których jedna była piszczałką burdonową, a na drugiej grano melodię. Prawie zawsze grano na dwóch aulosach jednocześnie, po jednym w każdej ręce. Obie piszczałki brzmiały jednocześnie, a starożytni autorzy opisują ich dźwięk jako "ostry", "piskliwy", "grzmiący" czy "dudniący". W przypadku grania na dwóch piszczałkach, skala każdej z nich jest ograniczona do sześciu dźwięków, podczas gdy użycie jednej z nich daje możliwość uzyskania skali dużo szerszej. Nie wiadomo kiedy dokładnie aulosy zakorzeniły się w Grecji. najstarsze świadectwa pochodzą z VIII wieku. Qi94&index=3

Instrumentarium Fletnia Pana (gr. syrinx) to instrument pasterski złożony z szeregu piszczałek. W Grecji piszczałki były równej długości, by osiągnąć z nich różne dźwięki wypełniano je woskiem, którym najczęściej również łączono je ze sobą. Powstanie tego instrumentu związane jest z mitem o bożku Panu. Nimfa Syringa bardzo spodobał się leśnemu bóstwu, ale sama nie miała ochoty przyjmować jego zalotów, dlatego uciekła przed Panem nad rzekę. Tam została zamieniona w trzcinę, a nieszczęśliwie zakochany Pan zrobił z tej trzciny instrument, by piękna muzyka przypominała mu o ukochanej..

Instrumentarium Hydraulis czyli organy wodne to instrument opisany szczegółowo w Księdze I Pneumatyki Herona z Aleksandrii ( połowa I wieku n.e.). Organy wodne to w zasadzie syringa, tyle że o mechanicznym zadęciu. Wynalazek przypisywany Ktesibosowi (III wiek p.n.e.). Podstawa w kształcie ołtarza, a piszczałki osadzone w listwie, która jest w górnej jego części. Prawdopodobna liczba piszczałek to 29. Mechanizmu klawiszowego i rąk muzyka nie widać na przedstawieniach. i rąk muzyka nie widać na przedstawieniach.

Grecka muzyka rozwijała się w powiązaniu z poezją w kilku okresach historycznych: Okres kreto – mykeński do X w p.n.e. Z Krety pochodzą elementy greckiej mitologii, rzeźby mozaiki, konstrukcja specjalnych scen dla widowisk teatralnych. Teatralizowano wesela, pogrzeby, święto plonów…

Popularne były tańce: Gymnopedie – tańce o charakterze ćwiczeń gimnastycznych wykonywane przez chłopców Hyporchemata – pantomimy ze śpiewem chóralnym poświęcone Apollinowi Pyrrichije – tańce wojenne z kopiami i tarczami Peany – uroczyste tańce ze śpiewami ku czci Apollina

Okres homerycki X – VIII w p.n.e. Z tego czasu pochodzą dwa dzieła Homera: Iliada i Odyseja. Są to poematy epickie, które wykonywane były przez zawodowych śpiewaków zwanych aojdami lub rapsodami, przy akompaniamencie kitary.

Okres przejściowy do wojen perskich VIII – V w p.n.e. głównymi ośrodkami muzyki stają się Sparta i wyspa Lesbos. Muzyka odgrywa ważna rolę w wychowaniu młodzieży, rozwija się liryka. Powstają żałobne elegie i żartobliwe jamby. Na Lesbos kwitnie poezja liryczna śpiewana przy wtórze kithary. Tworzą tu poetki Safona i Korynna oraz poeci Alkajos o Anakreon. HbCGIw&index=27https:// HbCGIw&index=27 Safona Hymn weselny

Rozwija się muzyka instrumentalna. Powstają związane z instrumentami modele melodyczne - nomoi. Mistrzem kitarodii jest Terpander, twórca nomoi kitarowych. W grze na aulosie przodują Klonas z Terei i Sakkados z Argos. Terpander działał w Sparcie, założył tam szkołę pieśni chóralnej. Był nie tylko kitarystą, ale również poetą.

Do form chóralnych powstających w Sparcie należą: enkomie o treści historycznej, żałobne treny i epinikie – pieśni na cześć zwycięstwa. Mistrzem epinikii był Pindar z Teb

W VI wieku rozkwitają igrzyska. Podczas towarzyszących im uroczystych procesji wykonywano hymny i ody. W V wieku ośrodkiem kultury staja się Ateny. Tu rodzi się dramat antyczny. Rozpoczyna się okres klasyczny.

Dramat antyczny - gatunek twórczości dramatopisarskiej, którego źródeł badacze dopatrują się w starożytnych świętach ku czci boga Dionizosa, podczas których przebrany w koźle skóry chór, prowadzony przez koryfeusza, opiewał w dytyrambach bóstwo wina i natury. W VI wieku p.n.e. ze śpiewu chóralnego wydzielił się solista, który dialogował z przewodnikiem chóru. Tak powstał dramat satyrowy oraz dwa podstawowe gatunki dramatyczne, tragedia i komedia.

Podstawa dramatu były chóry, poczatkowo jedy- nie komentujące akcję, później biorące w niej udział osobowe chóry dzielono na 4 grupy, każdej przewodził koryfeusz. Na tle zespołu występowali soliści – wyłącznie mężczyźni, grają- cy także role kobiece. Części chóralne i solowe były śpiewane, dialogi mówione. Najwięksi twórcy tragedii to Ajschylos Sofokles Eurypides W komediach dominowały tańce o żywiołowej rytmice, pojawiały się elementy ludowe. Wybitnym twórcą komedii był Arystofanes

Największym osiągnięciem okresu klasycznego jest rozwój teorii i estetyki muzycznej

Równocześnie z rozwojem dramatu rozkwita teoria i estetyka muzyczna, krystalizuje się system tonalny. Zasób dźwięków, stosowanych przez grecką muzykę obejmował dwie oktawy, tworzące system doskonały – systema teleion

I tetrachord hyperbolaion II tetrachord diadzeugmenon III tetrachord meson IV tetrachord hypaton a1g1f1e1d1c1hagfedcHA

Na ich podstawie tworzono Skale diatoniczne, zbudowane z dwóch tetrachordów. Podstawowe skale to dorycka (e1 – e) frygijska (d1 – d) lidyjska (c1 –c)

Obok nich powstawały pochodne hypo- i hyper-, rozpoczynające się od dolnego lub górnego tetrachordu. hyperdorycka (h1 – h) miksolidyjska hypodorycka (a – A) eolska hypodorycka (a – A) eolska hyperfrygijska (a1 –a) lokrycka hypofrygijska (g – G) jońska

Oprócz diatoniki stosowano system chromatyczny i enharmoniczny. Zróżnicowanie tetrachordów tworzył rozkład półtonów, a w enharmonice ćwierćtonów. Tetrachord chromatyczny to tercja mała i dwa półtony, enharmoniczy - tercja wielka i dwa ćwierćtony

Diatonika była wyrazem spokoju i równowagi, chromatyka miękkości, łagodności, enharmonika namiętności. Skala dorycka miała charakter zróżnicowany, eolska to skala męska, jońska wyrażała niepokój psychiczny, lidyjska była skalą żałobną, hypolidyjska wyrazem nastrojów bachanckich.

Wpływ muzyki na psychikę człowieka był przedmiotem zainteresowania filozofów. Teoria ethosu zajmowali się Sokrates, Platon, Arystoteles, Arystoksenos, Heraklit..

Łączność muzyki z poezją i tańcem decyduje o jej obliczu rytmicznym. Podstawą rytmiki są stopy metryczne, 3-, 4-, 5-, 6- i 7- dzielne, składające się z części mocnej, akcentowanej – thesis słabej, nieakcentowanej - arsis słabej, nieakcentowanej - arsis

Nazwy stóp metrycznych były równoznaczne z nazwami metrum poetyckiego, np.: trójdzielne – trochej, jamb czterodzielne – daktyl, anapest, spondej, amfibrach. Stopy metryczne posiadały własny ethos.

System notacji był systemem literowym, odrębnym dla muzyki wokalnej i instrumentalnej. Notacja wokalna była wcześniejsza, oparta na alfabecie fenickim, późniejsza instrumentalna na alfabecie jońskim. Literami oznaczono poszczególne stopnie diatoniczne skal.

Literami oznaczano poszczególne stopnie diatoniczne. Litera zapisana w poziomie (leżąca) oznaczała dźwięk podwyższony o pół tonu, odwrócona – podwyższony o dwa półtony.

Okres hellenistyczny (IV – I w p.n.e.) obejmuje pierwsze wieki naszej ery, a jego wpływy sięgają średniowiecza. Centra kultury to Aleksandria i Rzym. Popularność zdobywa balet i pantomima, muzyka instrumentalna staję się popisowa, wirtuozowska, powstają zawodowe zespoły chóralne i instrumentalne. Maleje wychowawcze znaczenie muzyki, w filozofii dominuje kierunek matematyczny i akustyczny.

Z okresu hellenistycznego pochodzą zabytki 3 hymny Mesomedesa Hymn do Apollina Fragment z Orestei Eurypidesa Skolion – pieśń odnaleziona na nagrobku Seikilosa w Azji Mniejszej

Kultura rzymska powstała na gruncie kultury Etrusków na półwyspie apenińskim Wzmianki o niej pochodzą z V wieku p.n.e. Muzyka związana była wówczas z rytuałami religijnymi, obrzędami np. weselnymi, polowaniami, oraz z tańcami wojennymi. Na rozkwit muzyki wpłynęła kultura hellenistyczna, rola muzyki wzrosła. Odbywają się publiczne koncerty z udziałem dużych zespołów. Rzymski dramat różnił się od greckiego brakiem chórów, występowali jedynie soliści śpiewający przy akompaniamencie tibii.

Wszystkie formy sztuki widowiskowej cechował przepych i monumentalizm. Muzyka stopniowo traciła swe etyczne znaczenie, stała się rozrywką. Istotną rolę pełniła muzyka wojskowa. Używano w niej instrumentów dętych: cornu – róg tuba, buccina – proste metalowe trąby lituus – metalowa trąba Znano również harfę (magadis), organy wodne oraz charakterystyczną kołatkę - scabellum

Muzyka w pierwszych wiekach naszej ery

Od I do V wieku naszej ery nastep[uje przejście od antyku do średniowiecza. Imperium rzymskie rozpada się, pojawiają się wpływy kultury Celtów, Hunów. Scala się kultura chrześcijańska, przyjmująca pierwiastki syryjskie, bizantyjskie, żydowskie, egipskie, greckie i rzymskie. Tradycyjne śpiewy syryjskie, wykonywane przez solistę (śpiewającego zwrotki) i chór powtarzający refren weszły do liturgii chrześcijańskie zaadaptowane prze biskupa Mediolanu św. Ambrożego jako hymny ambrozjańskie.

Bizantyjskie żydowskie, egipskie, Mozarabskie greckieRzymskie Gotów